Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Τραπεζικής και Χρηματοοικονομικής Διοικητικής Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Χρηματοοικονομική Ανάλυση για Στελέχη» Οικονομικά για Νομικούς Μέρος ο Προσφορά, ζήτηση και κυβερνητικές αποφάσεις Μιχάλης Ανθρωπέλος, Δρ. anthropel@unipi.gr http://web.xrh.unipi.gr/faculty/anthropelos/
Ισορροπία αγοράς και οικονομική πολιτική Οποιαδήποτε αγορά χωρίς την παραμικρή εξωτερική επέμβαση θα φτάσει στην ισορροπία της (προσφορά = ζήτηση). Αλλά είναι πάντα το καλό της αγοράς, καλό και για την κοινωνία; Η κυβερνητική οικονομική πολιτική μπορεί να παρέμβει στη λειτουργία της αγοράς με στόχο το κοινωνικό καλό που σχετίζεται με την εν λόγω αγορά. Με ποιους τρόπους μπορεί μια κυβέρνηση να παρέμβει στη λειτουργία της αγοράς; Έλεγχος τιμών: Επιβολή ανώτατης ή κατώτατης τιμής για ένα αγαθό ή μία υπηρεσία. Επιβολή φόρων: Φόροι που επιβαρύνουν τους αγοραστές και/ή φόροι που επιβαρύνουν τους πωλητές.
. Επιβολή ανώτατης τιμής (price ceiling) Πολλές φορές η κυβέρνηση πιστεύει ότι η τιμή ισορροπίας που εμφανίζεται στην αγορά ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας είναι υπερβολικά υψηλή και κάνει την αγορά του εν λόγω αγαθού πολύ δύσκολη για ένα μεγάλο μέρος των αγοραστών (πχ η τιμή της βενζίνης, το ύψος των ενοικίων). Το πρόβλημα είναι πιο έντονο όταν το αγαθό είναι αναγκαίο. Μία λύση είναι η παρέμβαση της κυβέρνησης που με νόμο ορίζει ότι η τιμή δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερη από μία συγκεκριμένη τιμή που ονομάζεται τιμή οροφής ή ανώτατη τιμή. Τι σημαίνει αυτό για την ισορροπία της αγοράς; Όταν η ανώτατη τιμή είναι μεγαλύτερη από τη τιμή ισορροπίας, τότε δεν είναι δεσμευτική (είναι σαν να μην τέθηκε). Όταν η ανώτατη τιμή είναι μικρότερη από τη τιμή ισορροπίας, τότε είναι δεσμευτική και δημιουργεί έλλειμμα ζήτησης.
Τιμή Τιμή. Επιβολή ανώτατης τιμής (price ceiling) 5.5.5.5 Όχι Δεσμευτική Ανώτατη Τιμή Ανώτατη Τιμή 5 6 7 8 9 5 5.5.5.5 Δεσμευτική Ανώτατη Τιμή Ανώτατη Τιμή Έλλειμμα 5 6 7 8 9 5
. Επιβολή κατώτατης τιμής (price floor) Σε κάποιες περιπτώσεις οι πωλητές πιέζουν την κυβέρνηση να επιβάλει μια κατώτατη τιμή στην αγορά ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας γιατί η τιμή ισορροπίας θεωρείται χαμηλή με αποτέλεσμα τα χαμηλά έσοδα (κλασσικό παράδειγμα είναι η επιβολή κατώτατου μισθού). Τι σημαίνει αυτό για την ισορροπία της αγοράς; Όταν η κατώτατη τιμή είναι μικρότερη από τη τιμή ισορροπίας, τότε δεν είναι δεσμευτική (είναι σαν να μην τέθηκε). Όταν η κατώτατη τιμή είναι μεγαλύτερη από τη τιμή ισορροπίας, τότε είναι δεσμευτική και δημιουργεί πλεόνασμα προσφοράς. 5
Τιμή Τιμή. Επιβολή κατώτατης τιμής (price floor) 5.5.5.5 Όχι Δεσμευτική Κατώτατη Τιμή Κατώτατη Τιμή 5 6 7 8 9 5 5.5.5.5 Δεσμευτική Κατώτατη Τιμή Πλεόνασμα Κατώτατη Τιμή 5 6 7 8 9 5 6
. Επιβολή φόρου στους αγοραστές Ένα σύνηθες φαινόμενο είναι το κράτος να επιβάλει φόρους στους αγοραστές για να αυξήσει τα έσοδά του. Η επιβολή φόρου στην αγορά ενός αγαθού ή μιας υπηρεσίας είναι ένας παράγοντας που επηρεάζει την ισορροπία της αγοράς. Πως όμως; Η επιβολή φόρου στους αγοραστές μετατοπίζει την καμπύλη ζήτησης προς τα αριστερά (μείωση), γιατί το αγαθό γίνεται λιγότερο ελκυστικό. Η προσφορά δεν αλλάζει γιατί η επιβολή του φόρου γίνεται μόνο στους αγοραστές. Η μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης στα αριστερά έχει σαν αποτέλεσμα τη μείωση της τιμής αλλά και της ποσότητας ισορροπίας (δείτε το διάγραμμα). Θίγονται βέβαια οι αγοραστές μιας και καταβάλλουν όλο το φόρο. Αλλά μειώνονται και τα έσοδα των πωλητών. Γενικά, η επιβολή του φόρου δίνει ένα μέρος από την ωφέλεια της αγοράς στο κράτος. Αυτό το μέρος το πληρώνουν τόσο οι πωλητές όσο και οι αγοραστές. 7
Τιμή. Επιβολή φόρου στους αγοραστές.5 Επιβολή Φόρου στους Αγοραστές Προσφορά Ζήτηση προ φόρου Ζήτηση μετά φόρου.5.5 Ισορροπία μετά φόρου Νέα τιμή ισορροπίας 5 6 7 8 9 Νέα ποσότητα ισορροπίας 8
. Επιβολή φόρου στους πωλητές Δεν είναι λίγες οι φορές που τα κράτη επιβάλλουν φόρους που επιβαρύνουν αποκλειστικά τους πωλητές. Πώς αυτή η επιβολή επηρεάζει την ισορροπία στην εν λόγω αγορά; Επιβαρύνονται από αυτήν την επιβολή και οι αγοραστές; Η επιβολή φόρου μόνο στους πωλητές αφήνει τη ζήτηση ανέπαφη και επηρεάζει μόνο την προσφορά. Αυτό που συμβαίνει είναι μια αύξηση του κόστους παραγωγής για τους πωλητές, που θα μετακινήσει την καμπύλη προσφοράς στα αριστερά (μείωση). Στη νέα ισορροπία η τιμή θα είναι μεγαλύτερη και η ποσότητα μικρότερη (δείτε το διάγραμμα). Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα έσοδα μετά φόρου των πωλητών να μειωθούν. Αλλά και οι αγοραστές επιβαρύνονται μιας και η τιμή μεγάλωσε. Είναι γενικά αποδεκτό ότι ο επιμερισμός του βάρους από την επιβολή φόρου μοιράζεται στους αγοραστές και στους πωλητές με την ίδια αναλογία ανεξάρτητα σε ποιον επιβάλλεται ο φόρος. 9
Τιμή. Επιβολή φόρου στους πωλητές Επιβολή Φόρου στους Πωλητές Προσφορά προ φόρου Ζήτηση.5 Προσφορά μετά φόρου.5 Νέα τιμή ισορροπίας Ισορροπία μετά φόρου.5 Τιμή που εισπράττουν οι πωλητές 5 6 7 8 9 Νέα ποσότητα ισορροπίας
Ερωτήσεις για μελέτη - σκέψη Ποιος πληρώνει πραγματικά το φόρο στα είδη πολυτελείας; Δείτε την μελέτη περίπτωσης στο κεφάλαιο 6 (σελ. 5). Είναι το βάρος που επωμίζονται οι αγοραστές μεγαλύτερο στα αγαθά με ελαστική ζήτηση ή σε αυτά με ανελαστική ζήτηση; Πως νομίζεται ότι θα επηρεαστούν οι τιμές των μετοχών όταν επιβληθεί φόρος στα διανεμόμενα κέρδη; Εξηγήστε την απάντησή σας. Τι επίπτωση έχουν στην ισορροπία της αγοράς τσιγάρου μια μεγάλη καμπάνια ενημέρωσης για τους κινδύνους του καπνίσματος και μια γενναία επιδότηση που δίνεται στους παραγωγούς; (ίσως το διάγραμμα να βοηθήσει εδώ).