Πρότυπο Πειραματικό Δημοτικό Σχολείο Φλώρινας Ε τάξη Σχολικό έτος: 2012-13 Εκπαιδευτικό πρόγραμμα που επιμελήθηκε η δασκάλα της τάξης Κυριακή Αμαραντίδου Οκτώβριος 2012 1
Με αφορμή τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της Φλώρινας από τον οθωμανικό ζυγό, αποφασίσαμε να υλοποιήσουμε στην τάξη μας ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τίτλο: «Ταξίδι στη Φλώρινα του περασμένου αιώνα». Αρχικά, η δασκάλα μας μας έδωσε κάποια στοιχεία για το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής και, στη συνέχεια, επισκεφτήκαμε τον ιστότοπο «florinapast», που φιλοξενείται στη διεύθυνση http://users.sch.gr/spipap/florinapast/ και επιμελείται ο κ. Σπύρος Παπαχαρίσης. Πρόκειται για «ένα νοερό ταξίδι στο παρελθόν της Φλώρινας», όπως χαρακτηριστικά αναγράφεται, που περιλαμβάνει φωτογραφικά στιγμιότυπα, βίντεο και κείμενα, τα οποία συνθέτουν ένα μέρος της φυσιογνωμίας του όμορφου τόπου μας και των ανθρώπων του. Εκεί είδαμε πρόσωπα, γεγονότα, τοπία, παλιά επαγγέλματα, παρακολουθήσαμε βίντεο και ασχοληθήκαμε με αρχειακό υλικό από ιδιωτικές και δημόσιες συλλογές. Σε αυτή τη διαδικασία αφιερώσαμε τέσσερις διδακτικές ώρες. Μετά από την κατάλληλη προετοιμασία, λοιπόν, ξεκινήσαμε με πολύ κέφι το ηλιόλουστο πρωινό της Πέμπτης 11 Οκτώβρη 2013 για να επισκεφτούμε την Έκθεση με τίτλο «Φλώρινα 1912-1970. Ο τόπος και οι άνθρωποι». Η Έκθεση φιλοξενήθηκε στην αίθουσα Πινακοθήκη Φλωρινιωτών Ζωγράφων του Φ.Σ.Φ. «Ο Αριστοτέλης». Μέρος του προγράμματος (τον σχεδιασμό των Φύλλων Δραστηριοτήτων) επιμελήθηκε ο σχολικός σύμβουλος κ. Γιάννης Κασκαμανίδης, τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά. Σύμφωνα με το πρόγραμμά μας, προτού φτάσουμε στην Έκθεση, περιηγηθήκαμε στις παλιές γειτονιές της Φλώρινας ψάχνοντας για τα όμορφα νεοκλασικά της. Μαζί μας είχαμε ένα λεύκωμα 1 με φωτογραφίες των πιο σημαντικών νεοκλασικών κτιρίων και μία φωτογραφική μηχανή. Καταφέραμε να εντοπίσουμε δέκα νεοκλασικά κτίρια από αυτά που περιλαμβάνονται στο λεύκωμα, αλλά και πολλά άλλα, χτισμένα κατά μήκος του ποταμού Σακουλέβα. Επίσης, εντοπίσαμε και κάποια μισογκρεμισμένα οθωμανικά κτίσματα, απομεινάρια μιας άλλης εποχής... Φωτογραφηθήκαμε σε πολλά από αυτά. Είχαμε την ιδέα να ασχοληθούμε περισσότερο με τα νεοκλασικά κτίρια της Φλώρινας, αλλά και να προτείνουμε στους αρμόδιους να αναδείξουν τα ελάχιστα 1 Πρόκειται για το «Λεύκωμα Νεοκλασικών Κτιρίων της Φλώρινας», που εκδόθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και τη Νομαρχία Φλώρινας τον Αύγουστο του 1988. 2
οθωμανικά κτίσματα που διασώζονται, αφενός, επειδή αποτελούν κομμάτι της ιστορίας του τόπου μας που δεν πρέπει να ξεχαστεί και, αφετέρου, επειδή θα μπορούσαν να αποτελέσουν αξιοθέατα και πόλο έλξης για τους τουρίστες. Με αυτές τις σκέψεις φτάσαμε στην Έκθεση, όπου μας περίμενε ο ίδιος ο συλλέκτης, ο κ. Αθανάσιος Βογιατζής, ο οποίος πολύ πρόθυμα μάς ξενάγησε στον χώρο. Είδαμε να ξεδιπλώνεται μπροστά μας όλη η ιστορία της Φλώρινας του περασμένου αιώνα. Δεν περιοριστήκαμε στο να κοιτάζουμε τις φωτογραφίες, αλλά παίξαμε με αυτές, τις μελετήσαμε, καταγράψαμε τα στοιχεία τους και συμπληρώσαμε κατά ομάδες τα Φύλλα Δραστηριοτήτων 2 που είχαμε ετοιμάσει. Στο τέλος της επίσκεψής μας πήραμε συνέντευξη από τον κ. Βογιατζή, την οποία παραθέτουμε παρακάτω, καθώς βρίσκουμε πως είναι ενδιαφέρουσα. Στο σχολείο κάθε ομάδα ανακοίνωσε στις υπόλοιπες όσα κατέγραψε στα Φύλλα Δραστηριοτήτων της και ξαναζωντάνεψε ένα κομμάτι της ιστορίας της πόλης μας. Συνθέτοντας τα κομμάτια αυτά, πήραμε μια γεύση της Φλώρινας του 20 ου αιώνα. Αναρτήσαμε στον πίνακα ανακοινώσεων της τάξης τα Φύλλα και είδαμε στον προτζέκτορα τις φωτογραφίες που τραβήξαμε. 2 Παρατίθενται στο τέλος της παρούσας εργασίας, στις σελίδες 18-21. 3
Ο συλλέκτης Αθανάσιος Βογιατζής Ο συμπολίτης μας, γνωστός συλλέκτης, κ. Αθανάσιος Βογιατζής, γεννήθηκε στη Φλώρινα και κατάγεται από τις πιο παλιές οικογένειες της πόλης μας. Η αγάπη του για τη Φλώρινα και τους ανθρώπους της, του έδωσε έναυσμα για να αρχίσει, πριν από 30 περίπου χρόνια, να συλλέγει με μεγάλο πάθος και μεράκι φωτογραφίες της παλιάς Φλώρινας. Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια επίπονης έρευνας, το αρχείο του κ. Βογιατζή περιέχει, αποκλειστικά και μόνο από την πόλη της Φλώρινας, πολλές γαλλικές καρτ-ποστάλ της εποχής του Α Παγκοσμίου Πολέμου, 1914-1918, φωτογραφίες των δεκαετιών 1910-1970 από διάφορες τοποθεσίες, γειτονιές, δρόμους και γενικές απόψεις της παλιάς Φλώρινας, καθώς και φωτογραφίες από συλλόγους, σωματεία, κοινωνικές εκδηλώσεις, οικογένειες, παρέες, κλπ. 4
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ 1. Κύριε, Βογιατζή, πώς σας ήρθε η ιδέα να ξεκινήσετε αυτή τη συλλογή; Υπήρξε κάποια αφορμή; Ναι, βεβαίως. Γεννήθηκα στην ίδια περιοχή που είμαστε τώρα εδώ πέρα, πριν από 63 χρόνια. Στην ίδια περιοχή γεννήθηκε ο πατέρας μου πριν από 104 χρόνια κι ο παππούς μου πριν από 156 χρόνια. Η αγάπη μου για τον τόπο ξεκινάει από πολύ νωρίς. Ενδιαφερόμουν πάντα για την παλιά Φλώρινα και άρχισα να μαζεύω φωτογραφίες της. 2. Συγκεντρώσατε αυτές τις φωτογραφίες μόνο εδώ στη Φλώρινα ή χρειάστηκε να ψάξετε και σε άλλα μέρη; Έχω πάει μέχρι το Παρίσι. Έχω κάνει έρευνες σε παλαιοπωλεία του Παρισιού για να βρω παλιές γαλλικές καρτ ποστάλ, επειδή την περίοδο 1916-18 ήταν οι Γάλλοι στρατιώτες εδώ στην περιοχή μας και στέλνανε τις φωτογραφίες που είχε τραβήξει το φωτογραφικό συνεργείο του γαλλικού εκστρατευτικού σώματος ως καρτ ποστάλ στις οικογένειές τους στη Γαλλία. Αυτές, λοιπόν, βρίσκονταν σε διάφορα παλαιοπωλεία στο Παρίσι, όπου τις βρήκα και τις αγόρασα. Επίσης, πήγαινα για χρόνια στην Αθήνα, σε παλαιοπωλεία στο Μοναστηράκι, και έπαιρνα όσες φωτογραφίες με ενδιέφεραν. 3. Πού αλλού τις αναζητήσατε; Σε ιδιώτες, συλλογές, υπηρεσίες; Τις φωτογραφίες που εικονίζουν τοπία τις αναζήτησα στα διάφορα παλαιοπωλεία, όπως σας είπα. Οι φωτογραφίες που εικονίζουν πρόσωπα, σωματεία, συλλόγους κλπ. είναι προσωπικές φωτογραφίες διαφόρων παλιών οικογενειών της Φλώρινας. Τις έπαιρνα από τους ιδιώτες, λοιπόν, τις φωτογράφιζα και τις επέστρεφα. 4. Είναι όλες αυθεντικές ή κάποιες είναι αντίγραφα; Αυτές που βλέπετε γύρω σας είναι όλες αντίγραφα και είναι μεγεθυμένες. Τις αυθεντικές τις έχω στο σπίτι μου. Δηλαδή, αυθεντικές έχω όσες εικονίζουν τοπία, όπως σας εξήγησα προηγουμένως. Οι προσωπικές φωτογραφίες είναι κειμήλια, δεν μπορούσα να τις έχω στην κατοχή μου 5
5. Πόσες φωτογραφίες έχετε συλλέξει ως τώρα; Η Έκθεση αυτή που βλέπετε παρουσιάζει γύρω στις 200 φωτογραφίες, συνολικά, όμως, έχω 1.300. Εδώ είναι περίπου το ένα δέκατο όλων των φωτογραφιών που έχω συλλέξει, άρα μπορώ να κάνω ακόμη δέκα τέτοιες εκθέσεις με διαφορετικό υλικό. 6. Πού τις κρατάτε; Έχετε κάποιο μεγάλο λεύκωμα στο σπίτι σας; Έχω και μεγάλο και μικρά, πολλά λευκώματα έχω στο σπίτι μου. 7. Είχατε βοήθεια κατά τη συγκέντρωση του υλικού ή εργαστήκατε μόνος; Μόνος μου τις μάζεψα, αλλά για να στήσω την Έκθεση αυτή με βοήθησε πολύ ένας φίλος μου. Διαφορετικά δε θα μπορούσα να την κάνω. 8. Όπου απευθυνθήκατε, βρήκατε ανθρώπους συνεργάσιμους και πρόθυμους να σας εξυπηρετήσουν; Με βοήθησαν όλοι οι παλιοί Φλωρινιώτες. Σε όσες οικογένειες απευθύνθηκα, με μεγάλη προθυμία και ευγένεια μού έδιναν τις οικογενειακές τους φωτογραφίες. 9. Πώς μπορεί να αξιοποιηθεί όλο αυτό το υλικό; Μπορούμε να κάνουμε ένα Λεύκωμα, για παράδειγμα, και ήδη μου έκαναν μία πρόταση από την Περιφέρεια. Το μελετάμε τώρα και ίσως εκδώσουμε ένα Λεύκωμα με πολλές φωτογραφίες. 10. Η συλλογή φωτογραφιών σας είναι διαθέσιμη στον καθένα; Σε ερευνητές, φοιτητές κλπ.; Βεβαίως. Είναι διαθέσιμο. Ευχαριστούμε πολύ! 6
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Οι ομάδες εργάζονται ήσυχα και μεθοδικά μέσα στην Έκθεση 7
Λίγο πριν αναχωρήσουμε από τον «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ»... Φωτογραφίες που ακολουθούν: Περιήγηση στα νεοκλασικά της Φλώρινας 8
9
10
11
12
Γύρω από το ηλιακό ρολόι 13
Στα σκαλιά της Μητρόπολης 14
15
Οθωμανικό κτίσμα 1: το Χαμάμ (λουτρό) Οθωμανικό κτίσμα 2: η βάση του Μιναρέ του «Τζαμιού της αγοράς» 16
Οθωμανικό κτίσμα 3: ο «Κουλές», τμήμα αμυντικού πύργου Ακολουθούν τα Φύλλα Δραστηριοτήτων που συμπληρώσαμε μέσα στην Έκθεση. Κάθε ομάδα έπρεπε να εντοπίσει μία προεπιλεγμένη φωτογραφία που διέθετε σε φωτοτυπία και να ασχοληθεί με αυτήν. 17
(Ι) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ Φύλλο δραστηριοτήτων Εντοπίζουμε τη φωτογραφία μας, διαβάζουμε το μικρό κείμενο που υπάρχει δίπλα της και προχωρούμε: Α) Παρατηρούμε προσεκτικά τη φωτογραφία και συμπληρώνουμε τον παρακάτω πίνακα: άνθρωποι αντικείμενα δραστηριότητες τοπίο Β1) ΑΝΘΡΩΠΟΙ: Παρατηρούμε τα πρόσωπα των ανθρώπων που εικονίζονται στη φωτογραφία και κυκλώνουμε όσες λέξεις νομίζουμε ότι περιγράφουν την έκφρασή τους. Πώς είναι τα πρόσωπά τους; σοβαρά χαμογελαστά θυμωμένα λυπημένα χαρούμενα εχθρικά γαλήνια παγωμένα απορημένα ανέκφραστα Β2) ΤΟΠΙΟ: Παρατηρούμε το τοπίο, την άποψη της πόλης, και σημειώνουμε παρακάτω τις υποθέσεις μας για την εποχή, τον καιρό την ημέρα που τραβήχτηκε η φωτογραφία, τα χρώματα των κτιρίων και του φυσικού τοπίου. εποχή καιρός χρώματα 18
Γ) Περιγράφουμε ελεύθερα σε ένα σύντομο κείμενο τη φωτογραφία μας. Τι θα μας διηγούνταν, αν μπορούσε, η φωτογραφία αυτή; Ε) Δίνουμε έναν τίτλο στη φωτογραφία μας: ΣΤ) Για ποιους λόγους, άραγε, τραβήχτηκε αυτή η φωτογραφία; Κάνουμε υποθέσεις σχετικά με τον φωτογράφο ή/και τα εικονιζόμενα πρόσωπα. 19
(ΙΙ) ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ Φύλλο δραστηριοτήτων Προχωρούμε στις παρακάτω δραστηριότητες με την ίδια φωτογραφία: Α1) ΑΝΘΡΩΠΟΙ: Σε ποιο σημείο ή μέρος της πόλης τραβήχτηκε η φωτογραφία; Α2) ΤΟΠΙΟ: Ποιο σημείο της πόλης εικονίζει η φωτογραφία; Β) Στη χρονογραμμή κυκλώνουμε τη δεκαετία στην οποία ανήκει η φωτογραφία μας. (Μπορείτε ακόμη να προσθέσετε και άλλες χρονικές πληροφορίες που τυχόν εντοπίσατε.) 1910 1930 1950 1970 1990 2010 1900 1920 1940 1960 1980 2000 Γ) Ποια πρόσωπα και γεγονότα της δικής σας οικογένειας σχετίζονται με τον τόπο και τον χρόνο της φωτογραφίας; Δ1) ΑΝΘΡΩΠΟΙ: Τι διαφορετικό έχουν οι άνθρωποι της φωτογραφίας από τους σημερινούς; 20
Δ2) ΤΟΠΙΟ: Πόσο διαφέρει το τοπίο της φωτογραφίας, από το ίδιο τοπίο όπως είναι σήμερα; Ε) Μπαίνω σε μια χρονομηχανή και μεταφέρομαι μέσα στη φωτογραφία. Τι νιώθω; Τι προσλαμβάνω με τις αισθήσεις μου; (ήχους, μυρωδιές, εικόνες, χρώματα κλπ) 21