«ΜΕΛΕΣΗ ΔΙΑΠΟΡΑ ΩΜΑΣΙΔΙΩΝ Ε ΑΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (ΠΑΣΡΑ) ΕΠΙΔΡΑΗ ΣΗΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΤΓΕΙΑ»

ΡΑΝΕΡΙΣΤΘΜΙΟ ΡΑΤΩΝ ΣΧΟΛΘ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΡΙΣΤΘΜΩΝ ΤΜΘΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΟΥΚΤΩΝ ΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΕΓΑΣΤΘΙΟ ΡΕΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΘΣ ΚΙ ΕΦΑΜΟΣΜΕΝΘΣ ΓΕΩΧΘΜΕΙΑΣ ΡΤΥΧΙΑΚΘ ΕΓΑΣΙΑ «ΜΕΛΕΣΗ ΔΙΑΠΟΡΑ ΩΜΑΣΙΔΙΩΝ Ε ΑΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ (ΠΑΣΡΑ) Ντοφνθ Χριςτίνα Επιβλζπων: Βαρνάβασ Σωτιριοσ Κακθγθτισ Ρανεπιςτθμίου Ρατρϊν ΡΑΤΑ 2014

2 ΠΡΟΛΟΓΟ Θ παροφςα πτυχιακι εργαςία πραγματοποιικθκε ςτα πλαίςια του μακιματοσ Ρεριβαλλοντικι κι Εφαρμοςμζνθ Γεωχθμεία του τμιματοσ γεωλογίασ τθν περίοδο 2013-2014. Θα ικελα να ευχαριςτιςω τον κακθγθτι μου κ. Σωτιριο Βαρνάβα για τθν ανάκεςθ ςυνεχι κακοδιγθςι του, κακϊσ τθν αμζριςτθ εμπιςτοςφνθ που μου ζδειξε. Επίςθσ κα ικελα να ευχαριςτιςω τθν Αποςτολοποφλου Κατερίνα για τθν βοικεια που μου προςζφερε κακϊσ για τθ ςτιριξι τθσ.

3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στθν παροφςα εργαςία μελετάται θ περιοχι τθσ Ράτρασ ωσ προσ τθ διαςπορά των ςωματιδίων κακϊσ θ επίδραςι τουσ ςτθν ανκρϊπινθ υγεία. Στο πρϊτο μζροσ δίνονται κάποια ςτοιχεία όςον αφορά τθν ατμόςφαιρα (γενικά), τθν ατμοςφαιρικι ρφπανςθ, τα ατμοςφαιρικά ςωματίδια (διαχωριςμόσ, μζκοδοι προςδιοριςμοφ), θ νομοκεςία που αφορά τθν ατμοςφαιρικι ρφπανςθ κακϊσ τα πρότυπα ποιότθτασ αζρα για τα αιωροφμενα ςωματίδια. Επίςθσ αναλφονται οι επιπτϊςεισ των αιωροφμενων ςωματιδίων ςτον άνκρωπο. Στο δεφτερο μζροσ γίνεται θ γεωγραφικι θ γεωλογικι τοποκζτθςθ τθσ περιοχισ μελζτθσ (Ράτρα). Στο τρίτο μζροσ παρουςιάηεται θ διαςπορά των ςωματιδίων ςτθν περιοχι μελζτθσ ςτο τζταρτο μζροσ παρατίκενται ςυμπεράςματα λφςεισ. ABSTRACT In this paper we study the area of Patras on the dispersion of particles and their effect on human health. In the first part are some data on the atmosphere (generally), atmospheric pollution, atmospheric particles (separation, assay methods), the legislation on air pollution and air quality standards for particulate matter. And also, analyzed the effects of particulate matter in humans. In second place is the geographical and geological study of the area, (Patras). The third part shows the dispersion of the particles in the study area and the fourth part reflects conclusions and solutions.

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΚΟΡΟΣ 6 ΕΙΣΑΓΩΓΘ 6 ΥΡΑΝΣΘ 7 ΜΕΟΣ Α 1.ΑΤΜΟΣΦΑΙΑ 9 1.1Θ ςφςταςθ τθσ ατμόςφαιρασ 9 1.2Θ ςτρωμάτωςθ τθσ ατμόςφαιρασ 9 1.3Ατμοςφαιρικι ρφπανςθ 11 1.4Ατμοςφαιρικόσ κφκλοσ ρφπανςθσ 12 1.5Άνεμοσ ατμοςφαιρικι ρφπανςθ 13 2.ΑΙΩΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ 15 2.1Τι είναι τα αιωροφμενα ςωματίδια 15 2.2Θ ςθμαςία τθσ παρουςίασ των ςωματιδίων ςτθν ατμόςφαιρα 15 2.3Τρόποι ταξινόμθςθσ των ςωματιδίων 15 2.3.1Ταξινόμθςθ με βάςθ τθν προζλευςθ τουσ 15 2.3.2Ταξινόμθςθ με βάςθ το ςχθματιςμό τουσ 19 2.3.3Ταξινόμθςθ με βάςθ τθ ςφςταςθ τουσ 20 2.3.4Ταξινόμθςθ με βάςθ τθ διάμετρο τουσ 21 2.3.5Ταξινόμθςθ με βάςθ τθν διειςδυτικότθτα ςτον ανκρϊπινο οργανιςμό 23 2.4Χωρικζσ χρονικζσ κλίμακεσ ατμοςφαιρικισ διαςποράσ 24 2.5Μζκοδοι προςδιοριςμοφ ατμοςφαιρικϊν ςωματιδίων 26 3.ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ 29 3.1Νομοκεςία για τθν ατμοςφαιρικι ρφπανςθ 29 3.2Ρρότυπα ποιότθτασ αζρα για τα αιωροφμενα ςωματίδια 31

5 3.2.1Οι ευρωπαϊκζσ οδθγίεσ-πλαίςια 32 3.2.2Ρρότυπα ποιότθτασ κατά US-EPA 36 3.3Υποχρεϊςεισ των δθμοςίων αρχϊν 37 3.4Ρροχποκζςεισ δειγματολθψίασ 37 4.ΕΡΙΡΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΑΙΩΟΥΜΕΝΩΝ ΣΩΜΑΤΙΔΙΩΝ ΣΤΟΝ ΑΝΘΩΡΟ 38 4.1Επίδραςθ αιωροφμενων ςωματιδίων 38 4.2Τρόποσ επίδραςθσ αιωροφμενων ςωματιδίων τθν ανκρϊπινθ υγεία 38 4.3Τοξικότθτα αιωροφμενων ςωματιδίων 41 ΜΕΟΣ Β 5.ΓΕΩΓΑΦΙΚΘ ΤΟΡΟΘΕΤΘΣΘ ΡΕΙΟΧΘΣ ΕΓΑΣΙΑΣ 43 5.1Γεωγραφικι κζςθ 43 5.2Κλίμα 43 6.ΓΕΩΛΟΓΙΚΘ ΤΟΡΟΘΕΤΘΣΘ ΡΕΙΟΧΘΣ ΕΓΑΣΙΑΣ 45 7.ΜΕΤΘΣΕΙΣ ΑΙΩΟΥΜΕΝΩΝ ΣΩΜΑΤΙΔΙΩΝ 47 7.1Μετριςεισ ατμοςφαιρικϊν ςωματιδίων ςτθν πόλθ τθσ Ράτρασ 47 7.2Μετριςεισ ατμοςφαιρικϊν ςωματιδίων ςτο λιμάνι τθσ Ράτρασ 64 8.ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΜΕΤΘΣΕΩΝ 66 9.ΣΥΜΡΕΑΣΜΑΤΑ 68 ΡΑΑΤΘΜΑ 70 ΒΙΒΛΙΟΓΑΦΙΑ 72 ΡΘΓΕΣ 75

6 ΚΟΠΟ Σκοπόσ τθσ παροφςασ πτυχιακισ εργαςίασ είναι θ μελζτθ τθσ διαςποράσ αιωροφμενων ςωματιδίων ςε αςτικό περιβάλλον, ςυγκεκριμζνα ςτθν περιοχι τθσ Ράτρασ, επίδραςθ τθσ ςτθν ανκρϊπινθ υγεία. ΕΙΑΓΩΓΗ Θ μελζτθ τθσ παρουςίασ των αιωροφμενων ςωματιδίων ςτθν ατμόςφαιρα θ επίπτωςθ τουσ ςτθ υγεία του ανκρϊπου απαςχολεί τθν Ραγκόςμια Επιςτθμονικι κοινότθτα. Αυτό ςυμβαίνει διότι τα αιωροφμενα ςωματίδια παρουςιάηουν ετερογζνεια των φυςικϊν χθμικϊν χαρακτθριςτικϊν τουσ ανάλογα με: Τθν πθγι εκπομπισ τουσ Τον μθχανιςμό δθμιουργίασ τουσ Τισ διαφορζσ των ςυγκεντρϊςεων τουσ (ανάλογα τθν εποχι, τθν περιοχι τισ μετεωρολογικζσ ςυνκικεσ) Ο αζρασ είναι ςτοιχείο ηωτικισ ςθμαςίασ για τθν ηωι μασ (αναπνοι). Θ αναπνοι είναι ο κυριότεροσ τρόποσ ζκκεςθσ του ανκρϊπου ςε επικίνδυνεσ ουςίεσ. Ο άνκρωποσ ειςπνζει κακθμερινά περίπου 15 m 3 αζρα τθν θμζρα. Θ ποιότθτα του αζρα που αναπνζουμε ςχετίηεται με τθν κατάςταςθ τθσ ατμόςφαιρασ, κακϊσ με τθν εκπομπι πρωτογενϊν παραγωγι δευτερογενϊν ρφπων ςε αυτι. Τα τελευταία χρόνια ζχουμε ραγδαία αφξθςθ των ςωματιδίων ςτθν ατμόςφαιρα (ανκρωπογενισ προζλευςθ). Επίςθσ ζχουν αυξθκεί οι καρκινογενζςεισ, οι αλλεργίεσ, οι κρομβϊςεισ, τα εγκεφαλικά τα νοςιματα του αναπνευςτικοφ. Θ προςταςία τθσ ατμόςφαιρασ είναι ζνα περιβαλλοντικό ηιτθμα που κα απαςχολιςει τον επόμενο αιϊνα τόςο τθν επιςτθμονικι κοινότθτα όςο τθν πολιτεία (ειδικότερα ςτον τομζα τθσ ενζργειασ, των μεταφορϊν τθσ πολεοδομίασ).

7 ΡΤΠΑΝΗ Θ ρφπανςθ του περιβάλλοντοσ είναι ζνα κζμα που απαςχολεί ζντονα τθν Ραγκόςμια επιςτθμονικι κοινότθτα τισ τελευταίεσ δεκαετίεσ. Θ ρφπανςθ μπορεί να προζλκει είτε από τα ςτερεά απόβλθτα, είτε από τα υγρά απόβλθτα, είτε λόγο αζριων ρφπων (APOSTOLOPOULOU AND VARNAVAS, 2011). Επίςθσ θ ρφπανςθ μπορεί να προζρχεται είτε από φυςικζσ διεργαςίεσ, είτε λόγω ανκρϊπινων διεργαςιϊν. Θ ρφπανςθ από ςτερεά απόβλθτα προκαλείτε από ανκρϊπινεσ δραςτθριότθτεσ. Ριο ςυγκεκριμζνα, οι ανκρωπογενείσ δραςτθριότθτεσ (που προκαλοφν ρφπανςθ) είναι οι ανεξζλεγκτεσ απορρίψεισ απορριμμάτων, οι μεταλλευτικζσ δραςτθριότθτεσ (VARNAVAS, KRITSOTAKIS AND PANAGOS 1992, VARNAVAS, KRITSOTAKIS AND PANAGOS 1993) κακϊσ οι μεταλλουργικζσ δραςτθριότθτεσ (VARNAVAS, FORSTNER, SALOMONS, BALOPOULOS, BRILL, GOLIK, LOIZEDES, ZODIATIS 2000). Τα υδατικά ςυςτιματα (κόλποι, κάλαςςεσ, λιμνοκαλάςςια ςυςτιματα) μποροφν να επιβαρυνκοφν λόγω ρφπανςθσ (είτε από τθν απόρριψθ ςτερεϊν αποβλιτων, είτε από τθν απόρριψθ υγρϊν αποβλιτων). Ευαίςκθτα υδατικά ςυςτιματα είναι οι κλειςτοί κόλποι (VARNAVAS, PANAGOS AND LAIOS 1987) οι λιμνοκάλαςςεσ (VARNAVAS 2000, VARNAVAS 2005). Ωςτόςο, θ ρφπανςθ ςτα υδατικά ςυςτιματα μπορεί να προζρχεται από φυςικζσ διεργαςίεσ με χαρακτθριςτικό παράδειγμα τα υδροκερμικά ςυςτιματα. (VARNAVAS AND CRONAN 1988). Τζλοσ, θ ατμοςφαιρικι ρφπανςθ μπορεί να κεωρθκεί από τισ πιο ςθμαντικζσ διότι πζρα από τθν απευκείασ είςοδο των ατμοςφαιρικϊν ςωματιδίων ςτον άνκρωπο, οι ατμοςφαιρικοί ρφποι μποροφν να περάςουν ςτθν τροφικι αλυςίδα. Ζχει παρατθρθκεί πωσ τα εδάφθ δίπλα ςε αυτοκινθτόδρομουσ είναι ιδιαίτερα επιβαρυμζνα (ΒΑΝΑΒΑΣ 1999, KALAVROUZIOTIS, CARTER, VARNAVAS, MEHRA, DRAKATOS 2006, KALAVROUZIOTIS, CARTER, VARNAVAS, MEHRA, DRAKATOS 2007). Αν αυτά καλλιεργθκοφν τότε οι ρφποι κα περάςουν για παράδειγμα ςτα λαχανικά, ζπειτα ςτα ηϊα τζλοσ ςτον άνκρωπο (είςοδοσ βαρζων μετάλλων ςτθν τροφικι αλυςίδα).

8

9 1.ΑΣΜΟΦΑΙΡΑ 1.1 Η ςφςταςη τησ ατμόςφαιρασ Θ ατμόςφαιρα είναι το αεριϊδεσ περίβλθμα τθσ γθσ, που ςυμμετζχει ςε όλεσ τθσ κινιςεισ τθσ κι ζχει πολλαπλι ςπουδαιότθτα. Ρροςτατεφει τουσ ηωντανοφσ οργανιςμοφσ από τθν υπεριϊδθ ακτινοβολία (απορρόφθςθ του μεγαλφτερου μζρουσ τθσ), απορροφά τθν υπζρυκρθ ακτινοβολία κι αντανακλά τθν θλιακι ενζργεια ςτο διάςτθμα. Λόγω τθσ αντανάκλαςθσ, αποφεφγονται οι ακραίεσ κερμοκραςιακζσ μεταβολζσ ςτα κατϊτερα ςτρϊματα τθσ ατμόςφαιρασ ςυνεπϊσ ςτθ γιινθ επιφάνεια. Θ ατμόςφαιρα αποτελείται από άηωτο (N), οξυγόνο (O) κι αργό (Ar) κακϊσ κι από άλλα μικρότερθσ ςυγκζντρωςθσ αζρια (Ριν.1). Επίςθσ αποτελείται κι από αζρια που βρίςκονται ςε πολφ μικρζσ μεταβλθτζσ ποςότθτεσ όπωσ: οξείδια του αηϊτου (NO, N 2 O 4, N 2 O 5, NO 2 ), διοξείδιο του κείου (SO 2 ), μονοξείδιο του άνκρακα (CO), υπεροξείδιο του υδρογόνου (H 2 O 2 ), αμμωνία (NH 3 ), νιτρικό οξφ (HNO 3 ), κειϊδεσ οξφ (H 2 SO 3 ), ραδόνιο (Rn) ιϊδιο (I). Τζλοσ, ςτθν ατμόςφαιρα υπάρχουν ραδιενεργά ςτοιχεία που προζρχονται από το ςτερεό φλοιό τθσ γθσ. Πίνακασ 1: Η μζςθ ςφςταςθ τθσ ατμόςφαιρασ (Βαρνάβασ.) Αζριο φςταςθ κατ όγκο (ppm) φςταςθ κατά βάροσ (ppm) Ολικι μάηα (Χ10 20 gr) N 2 780900 755100 38,648 O 2 209500 231500 11,841 Ar 9300 12800 0,655 CO 2 300 460 0,0233 Ne 18 12,5 0,000636 He 5,2 0,72 0,000037 CH 4 1,5 0,94 0,000043 Kr - 1 2,9 0,000146 N 2 0 0,5 0,8 0,000040 H 2 0,5 0,035 0,000002 O 3 0,4 0,7 0,000035 Xe 0,08 0,36 0,000018 1.2 Η ςτρωμάτωςη τησ ατμόςφαιρασ Με κριτιριο τθ κερμοκραςιακι μεταβολι του αζρα με το φψοσ, θ ατμόςφαιρα διαιρείται ςε ςτρϊματα. Αυτά είναι: θ τροπόςφαιρα, θ ςτρατόςφαιρα, θ μεςόςφαιρα, θ κερμόςφαιρα θ εξϊςφαιρα (Εικ.1). Θ τροπόςφαιρα είναι το

10 χαμθλότερο ςτρϊμα κι εκτείνεται μζχρι 16km από τθν επιφάνεια τθσ κάλαςςασ. Θ ςτρατόςφαιρα είναι πάνω από τθν τροπόςφαιρα μζχρι το φψοσ των 50km. Στθν ςτρατόςφαιρα ζχουμε τθ ςτοιβάδα του όηοντοσ (ςε φψοσ 25-30km μζγιςτθ ςυγκζντρωςθ 10ppm). Θ μεςόςφαιρα είναι πάνω από τθν ςτρατόςφαιρα μζχρι το φψοσ των 85km. Ράνω από τθ μεςόςφαιρα μζχρι το φψοσ των 400km είναι θ κερμόςφαιρα τζλοσ, θ εξϊςφαιρα είναι πάνω από τθν μεςόςφαιρα μζχρι τα 10.000km. Τα ςθμεία ςτα οποία τα ςτρϊματα μεταβαίνουν από το ζνα ςτο άλλο δεν είναι επιφάνειεσ διαχωριςμοφ των ςτρωμάτων αλλά μεταβατικζσ ηϊνεσ αρκετοφ πάχουσ. Αυτζσ οι ηϊνεσ ονομάηονται Ραφςεισ (τροπόπαυςθ, ςτρατόπαυςθ, μεςόπαυςθ κερμόπαυςθ). Χαρακτθριςτικό αυτϊν των ηωνϊν είναι ότι διατθρείται ςχεδόν ςτακερι θ κερμοκραςία. Εικόνα 1: Η ςτρωματοποίθςθ τθσ γιινθσ ατμόςφαιρασ ςε ςυνάρτθςθ με τθ μεταβολι τθσ κερμοκραςίασ κατά φψοσ (Μαςςάρα Β.)

11 1.3 Ατμοςφαιρική ρφπανςη Ατμοςφαιρικι ρφπανςθ είναι θ παρουςία ρφπων (ςε ποςότθτα, ςυγκζντρωςθ ι διάρκεια) ςτθν ατμόςφαιρα, που ζχουν ωσ αποτζλεςμα τθν αλλοίωςθ τθσ δομισ, τθσ ςφςταςθσ των χαρακτθριςτικϊν τθσ ατμόςφαιρασ. Οι αλλοιϊςεισ αυτζσ μποροφν να προκαλζςουν επιπτϊςεισ (αρνθτικζσ) ςτθν υγεία του ανκρϊπου, ςτουσ ηωντανοφσ οργανιςμοφσ τα οικοςυςτιματα γενικότερα. Οι κυριότεροι ατμοςφαιρικοί ρφποι είναι το διοξείδιο του κείου, το μονοξείδιο του άνκρακα, το διοξείδιο του αηϊτου, το όηον, τα αιωροφμενα ςωματίδια, το βενηόλιο ο μόλυβδοσ. Το διοξείδιο του κείου είναι ζνα άχρωμο αζριο, άοςμο ςε χαμθλζσ ςυγκεντρϊςεισ με ζντονθ μυρωδιά ςε πολφ υψθλζσ ςυγκεντρϊςεισ. Οι κφριεσ πθγζσ προζλευςθσ του είναι οι θλεκτροπαραγωγοί ςτακμοί, χθμικζσ βιομθχανίεσ, τα διυλιςτιρια πετρελαίου, οι κεντρικζσ κερμάνςεισ τα πετρελαιοκίνθτα αυτοκίνθτα. Οι υψθλζσ ςυγκεντρϊςεισ του ςτθν ατμόςφαιρα μειϊνουν τθν ορατότθτα. Μακροχρόνια ζκκεςθ ςτο διοξείδιο του κείου μπορεί να προκαλζςει αναπνευςτικά προβλιματα, τροποποίθςθ του αμυντικοφ μθχανιςμοφ των πνευμόνων, επιδείνωςθ υπάρχουςασ καρδιακισ πάκθςθσ. Το μονοξείδιο του άνκρακα είναι ζνα άοςμο, άχρωμο, άγευςτο ελαφρφτερο του αζρα αζριο. Οι κφριεσ πθγζσ προζλευςθσ του είναι οι εξατμίςεισ αυτοκινιτων (ιδιαίτερα κατά μικοσ δρόμων ςε περίοδο κυκλοφοριακισ αιχμισ), οι εξατμίςεισ όλων των μθχανϊν που κάνουν ατελι καφςθ, το καψάλιςμα των χωραφιϊν θ καφςθ ελαςτικϊν ςε ανοιχτοφσ χϊρουσ. Το μονοξείδιο του άνκρακα επιδρά ςτο καρδιοαγγειακό νευρικό ςφςτθμα. Οι υψθλζσ του ςυγκεντρϊςεισ προκαλοφν πονοκεφάλουσ, ηαλάδεσ κόπωςθ. Το διοξείδιο του αηϊτου είναι ζνα καφζ χρϊματοσ, διαλυτό ςτο νερό, ιςχυρό οξειδωτικό, με οξφ ερεκιςτικι οςμι αζριο. Ενεργοποιεί τον φωτοχθμικό κφκλο αντιδράςεων ςτθν ατμόςφαιρα τον ςχθματιςμό τθσ φωτοχθμικισ ρφπανςθσ (καφζ όψθ αςτικοφ ουρανοφ). Θ καφςθ ορυκτϊν καυςίμων (ςε αυτοκίνθτα), οι θλεκτροπαραγωγοί ςτακμοί οι κεντρικζσ κερμάνςεισ παράγουν μονοξείδιο του αηϊτου. Το μονοξείδιο του αηϊτου με διάφορεσ χθμικζσ αντιδράςεισ που ενιςχφονται από τθν θλιακι ακτινοβολία το όηον, μετατρζπονται ςε διοξείδιο του αηϊτου. Το διοξείδιο του άηωτο ςε υψθλζσ ςυγκεντρϊςεισ προκαλεί αναπνευςτικά προβλιματα ςυμβάλει ςτθν δθμιουργία του όηοντοσ ςτθν τροπόςφαιρα τθσ όξινθσ βροχισ.

12 Το όηον είναι ζνα άχρωμο, βαρφτερο του αζρα, ιςχυρότατο οξειδωτικό, δυςδιάλυτο ςτο νερό με δριμεία οςμι αζριο. Το όηον είναι αποτζλεςμα χθμικϊν αντιδράςεων μεταξφ του οξυγόνου, πτθτικϊν οργανικϊν ενϊςεων (VOCs) οξειδίων του αηϊτου (με τθν βοικεια τθσ θλιακισ ακτινοβολίασ). Σχθματίηεται ςτθν κατϊτερθ ατμόςφαιρα (τροπόςφαιρα). Το όηον ςε υψθλζσ ςυγκεντρϊςεισ ερεκίηει το αναπνευςτικό ςφςτθμα (βιχασ, αίςκθμα ξθρότθτασ ςτο λαιμό, πόνοσ ςτο ςτικοσ, φλεγμονι ςτουσ πνεφμονεσ, επιδεκτικότθτα ςε μολφνςεισ του αναπνευςτικοφ). Τα αιωροφμενα ςωματίδια είναι μικρά τεμάχια φλθσ (ςτερει ι υγρι φάςθ), που μποροφν να αιωροφνται ςτθν ατμόςφαιρα για μεγάλα χρονικά διαςτιματα. Μποροφν να παρουςιάηουν ανομοιογζνεια ςτθν μορφι, το μζγεκοσ τθν χθμικι τουσ ςφςταςθ (ανάλογα τθν προζλευςθ). Πςο πιο μικρά είναι τα ςωματίδια τόςο πιο πολφ αυξάνει θ πικανότθτα ειςχϊρθςθσ τουσ ςε αναπνευςτικι περιοχι των πνευμόνων. Οι κφριεσ πθγζσ προζλευςθσ τουσ είναι οι βιομθχανικζσ δραςτθριότθτεσ, τα αυτοκίνθτα, οι πυρκαγιζσ, οι γεωργικζσ δραςτθριότθτεσ (π.χ. καψάλιςμα χωραφιϊν), οι καταςκευζσ, θ επαναιϊρθςθ ςκόνθσ λόγω ιςχυρϊν ανζμων. Τα αιωροφμενα ςωματίδια επθρεάηουν τθν αναπνοι, προκαλοφν αςκζνειεσ ςτο αναπνευςτικό ςφςτθμα, ςτουσ πνεφμονεσ ςτθν καρδιά, ςυνδράμουν ςτθν μείωςθ τθσ ορατότθτασ. Το βενηόλιο είναι πτθτικι οργανικι ζνωςθ (VOC) αποτελεί ζνα από τα δευτερεφοντα ςυςτατικά τθσ βενηίνθσ. Οι κυριότερεσ πθγζσ του είναι τα πρατιρια βενηίνθσ, τα αυτοκίνθτα διανομισ τθσ οι μθχανζσ που χρθςιμοποιοφν βενηίνθ ςαν καφςιμο. Το βενηόλιο μπορεί να προκαλζςει καρκίνο, αταξία ςτο κεντρικό νευρικό ςφςτθμα, ηθμιά ςτθν λειτουργία του ιπατοσ των νεφρϊν, ανωμαλίεσ ςτθν αναπαραγωγι προβλθματικζσ γεννιςεισ. Ο μόλυβδοσ είναι ζνα μαλακό μζταλλο αργυρόχρωμο (βαρζο μζταλλο). Ζνα ποςοςτό τθσ ςωματιδιακισ ςκόνθσ αποτελείται από ςωματίδια μολφβδου. Κφριεσ πθγζσ είναι τα μεταφορικά μζςα που χρθςιμοποιοφν μολυβδοφχα βενηίνθ, εργοςτάςια που χρθςιμοποιοφν μόλυβδο οι χϊροι που καίνε απορρίμματα. Υψθλζσ ςυγκεντρϊςεισ μολφβδου επθρεάηουν αρνθτικά τθν πνευματικι ανάπτυξθ των ανκρϊπων, τθν λειτουργία των νεφρϊν τθν χθμεία του αίματοσ. 1.4 Ατμοςφαιρικόσ κφκλοσ ρφπανςησ Διάφοροι ατμοςφαιρικοί μθχανιςμοί είναι υπεφκυνοι για τθν μεταφορά τον μεταςχθματιςμό των αζριων ρφπων που εκλφονται ςτθν ατμόςφαιρα. Στθν εικόνα 2 φαίνονται οι διαδικαςίεσ οι οποίεσ ςυντελοφν ςτθν διαςπορά των αζριων ρφπων που εκπζμπονται από μία καμινάδα.

13 Εικόνα 2: Ατμοςφαιρικοί μθχανιςμοί μεταφοράσ μεταςχθματιςμοφ των αζριων ρφπων (Μελάσ Δθμιτρθσ) 1.5 Άνεμοσ ατμοςφαιρική ρφπανςη Θ ταχφτθτα του ανζμου δεν είναι ςτακερι (ακανόνιςτθ ακολουκία φυςθμάτων-άπνοιασ, ακανόνιςτθ διακφμανςθ διεφκυνςθσ). Το ανϊμαλο ζδαφοσ, τα κτιρια, τα δζντρα, οι φράχτεσ θ χλόθ ςε ςυνδυαςμό με τθν ατμοςφαιρικι αςτάκεια εξαναγκάηουν τον άνεμο να ακολουκεί ςτροβιλοειδείσ αναταρακτικζσ κινιςεισ. Ανάλογα του μεγζκουσ των ςτροβιλιςμϊν προκαλείται διάχυςθ ι μεταφορά των ρφπων. Θ ςυγκζντρωςθ των ρφπων είναι αντιςτρόφωσ ανάλογθ τθσ κυβικισ ρίηασ τθσ ταχφτθτασ του ανζμου. Θ άπνοια ευνοεί τθν ςυγκζντρωςθ των ρφπων. Τα τοπικά ςυςτιματα (πόλθ) χαρακτθρίηονται από μικρζσ ταχφτθτεσ ανζμου, από κλειςτι κυκλοφορία αντιςτροφι του κφκλου ςε 24ωρθ βάςθ. Οι ςυνκικεσ αυτζσ δεν επιτρζπουν τθν απομάκρυνςθ των ρφπων, αφοφ ουςιαςτικά υπάρχει παλινδρόμθςθ του μολυςμζνου αζρα. Ράνω από τισ πόλεισ παρατθρείται θ επικράτθςθ αντικυκλωνικϊν ςυνκθκϊν. Ράνω από μία πόλθ δθμιουργείται ζνα κερμικό κλειςτό αυτοςυντθροφμενο ςφςτθμα ανζμων. Από τισ παρυφζσ επιφανειακά ρεφματα ςυγκλίνουν προσ το κερμικό κζντρο. Ο αζρασ ανυψϊνεται, αποκλίνει προσ τα ζξω κακιηάνει ςτισ

14 παρυφζσ κλείνοντασ τον δακτφλιο κυκλοφορίασ (Εικ. 3). Το αποτζλεςμα είναι θ παγίδευςθ των ρφπων που δθμιουργοφνται μζςα ςτο αςτικό περιβάλλον, όπωσ επίςθσ αυτϊν που προζρχονται από τισ παρακείμενεσ βιομθχανίεσ. Εικόνα 3: Δακτφλιοσ κυκλοφορίασ ανζμου (http://www.geo.auth.gr/431/th/lesson09_pollution.pdf)

15 2.ΑΙΩΡΟΤΜΕΝΑ ΩΜΑΣΙΔΙΑ 2.1 Τι είναι τα αιωροφμενα ςωματίδια Τα αιωροφμενα ςωματίδια είναι μικρά τεμάχια φλθσ (ςτερει ι υγρι φάςθ), που μποροφν να αιωροφνται ςτθν ατμόςφαιρα για μεγάλα χρονικά διαςτιματα. Είναι ζνασ από τουσ πιο επικίνδυνουσ ρφπουσ. Θ κατϊτερθ τροπόςφαιρα περιζχει το μεγαλφτερο μζροσ τθσ μάηασ αιωροφμενων ςωματιδίων. 2.2 Η ςημαςία τησ παρουςίασ των ςωματιδίων ςτην ατμόςφαιρα Ο ρόλοσ των ςωματιδίων θ ςθμαςία τθσ παρουςίασ τουσ ςτθν ατμόςφαιρα είναι πολφ ςθμαντικι. Θ ςθμαςία τουσ ζγκειται ςτισ επιπτϊςεισ τουσ ςτθν υγεία του ανκρϊπου, ςτον ρόλοσ τουσ ςτουσ βιογεωχθμικοφσ κφκλουσ των ςτοιχείων ςτθν φφςθ ςτον ρόλο τουσ ςτθν διαμόρφωςθ του κλίματοσ. 2.3 Τρόποι ταξινόμηςησ των ςωματιδίων Στθν ατμόςφαιρα υπάρχει μια τεράςτια ποικιλία ςωματιδίων. Ρροκειμζνου να μελετθκοφν τα ατμοςφαιρικά ςωματίδια είναι απαραίτθτο να ταξινομθκοφν ςε κατθγορίεσ. Ζτςι τα ςωματίδια ταξινομοφνται με βάςθ: 1. Τθν προζλευςι τουσ 2. Τον τρόπο ςχθματιςμοφ τουσ 3. Τθν ςφςταςι τουσ 4. Τθν διάμετρό τουσ 5. Τθν διειςδυτικότθτά τουσ ςτον ανκρϊπινο οργανιςμό 2.3.1Ταξινόμθςθ με βάςθ τθν προζλευςθ τουσ Τα ςωματίδια κατατάςςονται ςε δφο κατθγορίεσ ανάλογα με το αν οι πθγζσ εκπομπισ τουσ είναι φυςικζσ ι ανκρωπογενισ. Οι φυςικζσ πθγζσ εκπομπισ είναι οι κάλαςςεσ-ωκεανοί, θ διάβρωςθ του εδάφουσ, οι θφαιςτειακζσ εκριξεισ, οι φυςικζσ πυρκαγιζσ ο μθχανιςμόσ τθσ φυςικισ μετατροπισ αερίου ςε ςωματίδια. Οι ανκρωπογενείσ πθγζσ είναι θ βιομθχανία, θ παραγωγι θλεκτρικισ ενζργειασ, θ καφςθ των απορριμμάτων θ κυκλοφορία αυτοκινιτων.

16 Από τθν επιφάνεια των καλαςςϊν-ωκεανϊν μεταφζρονται ςταγονίδια του νεροφ με διάφορα άλατα (επίδραςθ ανζμου) (Εικ. 4). Εικόνα 4: Εκπομπι καλάςςιων ατμοςφαιρικϊν ςωματιδίων (Μαςςάρα Β.) Λόγω τθσ διάβρωςθσ του εδάφουσ μεταφζρεται ςκόνθ (επίδραςθ ανζμου). Θ διάμετροσ των ςωματιδίων που παράγονται από τθν φυςικι ι χθμικι αποςάκρωςθ των πετρωμάτων είναι περίπου 1-100 μm. Πταν οι άνεμοι είναι ιςχυροί μεταφζρουν μεγάλεσ ποςότθτεσ ςωματιδιακισ φλθσ όπωσ είναι θ μεταφορά αιωροφμενων ςωματιδίων από εριμουσ (Εικ. 5). Εικόνα 5: Αιωροφμενα ςωματίδια από ζρθμο (Μαςςάρα Β.) Οι θφαιςτειακζσ εκριξεισ εκλφουν ςωματίδια. Οι εκλφςεισ αυτζσ μπορεί να ζχουν τζτοιο μζγεκοσ που να δθμιουργοφν διαταραχζσ ςτο περιβάλλον ακόμα ςε μεγάλθ απόςταςθ από τθν θφαιςτειακι πθγι. Τα νζφθ τθσ θφαιςτειακισ

17 ςωματιδιακισ φλθσ (Εικ. 6) παραμζνουν ςτθν ατμόςφαιρα για πολφ μεγάλα χρονικά διαςτιματα. Τα ςωματίδια αυτά φιλτράρουν τον ιλιο ςτθν ατμόςφαιρα ζτςι ζχουμε θφαιςτειακά καλοκαίρια (ψυχρά) θφαιςτειακοφσ χειμϊνεσ. Εικόνα 6: Ατμοςφαιρικά ςωματίδια από ζκρθξθ θφαιςτείου (http://www.econews.gr/wpcontent/thumbnails/30811.jpg) Θ χλωρίδα κατά τθν καφςθ τθσ παράγει ςωματίδια. Θ θμιτελισ καφςθ τθσ παράγει ςωματίδια καπνοφ (ςωματίδια άνκρακα). Θ τζλεια καφςθ τθσ χλωρίδασ ζχει ωσ προϊόν τθσ τθν ιπτάμενθ τζφρα (Εικ. 7). Θ τζφρα αιωρείται κατά τθν καφςθ ςτερεϊν ουςιϊν. Οι ςτερεζσ ουςίεσ περιζχουν διάφορα ανόργανα ςυςτατικά ι ςυςτατικά που κατά τθν καφςθ τουσ παράγουν ενϊςεισ μθ πτθτικζσ. Εικόνα 7: Ιπτάμενη τέφρα σε ηλεκτρονικό μικροσκόπιο (Μασσάρα Β.)

18 Οι ανεξζλεγκτεσ φωτιζσ ςτα δάςθ κατατάςςονται ςτισ φυςικζσ πθγζσ παρόλο που μπορεί να δθμιουργικθκαν από ανκρϊπινθ αμζλεια. Οι φωτιζσ εκλφουν μεγάλεσ ποςότθτεσ ρφπων ωσ καπνό ιπτάμενθ τζφρα (Εικ. 8). Οι εκτεταμζνεσ πυρκαγιζσ μπορεί να προκαλζςουν αικαλομίχλθ. Εικόνα 8: Καπνόσ ιπτάμενθ τζφρα από πυρκαγιά (http://tvxs.gr/sites/default/files/article/2012/34/103889-pr_fotia_glifada8.jpeg) Τα αζρια μποροφν να μετατραποφν φυςικά ςε ςωματίδια. Οι πρϊτεσ ενϊςεισ των αιωροφμενων ςωματιδίων είναι αζρια τα οποία οξειδϊνονται ςτθν αζρια ι ςτθν υγρι φάςθ. Με αυτό τον τρόπο ςχθματίηονται προϊόντα χαμθλισ πτθτικότθτασ τα οποία: a. Συμπυκνϊνονται ςε προχπάρχοντα ςωματίδια b. Σχθματίηουν νζα ςωματίδια (επαναιωροφνται ςτθν ατμόςφαιρα). Στισ εκπομπζσ βιομθχανικισ «ςκόνθσ» κατατάςςονται ςωματίδια με μεγάλο μζγεκοσ (>2,5μm), αεροδυναμικισ διαμζτρου, προερχόμενα από τθν ατελι καφςθ ορυκτϊν καυςίμων. Εκπομπι «ςκόνθσ» μπορεί να προζρχεται από τθν καφςθ λιγνιτϊν (Εικ. 9) για τθν παραγωγι ενζργειασ κακϊσ από τθν καφςθ απορριμμάτων. Επίςθσ εκπομπζσ αιωροφμενων ςωματιδίων προκφπτουν από τισ καφςεισ των αυτοκινιτων. Τζλοσ από τθν κίνθςθ των οχθμάτων προκαλείται θ επαναιϊρθςθ τθσ ςκόνθσ του εδάφουσ.

19 Εικόνα 9: Εργοςτάςιο καφςθσ λιγνιτϊν (http://www.psithiri.gr/public/upload_pic/magazine_article_44_main_f.jpg) 2.3.2 Ταξινόμθςθ με βάςθ τον τρόπο ςχθματιςμοφ τουσ Τα αιωροφμενα ςωματίδια με βάςθ τον τρόπο ςχθματιςμοφ τουσ διακρίνονται ςε πρωτογενι δευτερογενι. Τα πρωτογενι ςωματίδια είναι αυτά που εκλφονται άμεςα είτε από φυςικζσ διεργαςίεσ όπωσ από κάλαςςεσ-ωκεανοφσ, διάβρωςθ του εδάφουσ, θφαιςτειακζσ εκριξεισ, φυςικζσ πυρκαγιζσ, είτε από ανκρϊπινεσ δραςτθριότθτεσ όπωσ βιομθχανία, παραγωγι θλεκτρικισ ενζργειασ, καφςθ απορριμμάτων κυκλοφορία αυτοκινιτων. Τα δευτερογενι ςωματίδια είναι αυτά που παράγονται ζμμεςα ςτθν ατμόςφαιρα ανάλογα τισ φυςικοχθμικζσ ςυνκικεσ που επικρατοφν (υδρατμοί, θλιακι ακτινοβολία). Ουςιαςτικά τα δευτερογενι ςωματίδια δθμιουργοφνται μζςω χθμικϊν αντιδράςεων που γίνονται ςτθν ατμόςφαιρα. Σε αυτζσ τισ χθμικζσ αντιδράςεισ ςυμμετζχουν: Αζρια (ατμοςφαιρικό οξυγόνο, υδρατμοί) Αντιδρϊντα μόρια (όηον, ελεφκερεσ ρίηεσ) φποι (SO 2, NO 2, οργανικά αζρια VOCs) παράγονται κειικά άλατα (ςχθματίηονται από χθμικζσ αντιδράςεισ αερίων όπωσ SO 2 από ανκρωπογενείσ πθγζσ θφαίςτεια) νιτρικά άλατα (ςχθματίηονται από χθμικζσ αντιδράςεισ αερίων NO X ΝΘ 3 ). Στουσ μθχανιςμοφσ ςχθματιςμοφ αιωροφμενων ςωματιδίων περιλαμβάνονται μία ςειρά από διεργαςίεσ. Τα υπερλεπτόκοκκα ςωματίδια (ultrafine) ςχθματίηονται μζςω τθσ πυρθνοποίθςθσ (nucleation). Θ πυρθνοποίθςθ είναι μία από τισ βαςικότερεσ διεργαςίεσ που ςυμβάλλει ςτθν δθμιουργία των ςωματιδίων ςτθν ατμόςφαιρα. Θ πυρθνοποίθςθ είναι αποτζλεςμα τθσ ςυγκζντρωςθσ των ενϊςεων ςτθν ατμόςφαιρα προκειμζνου να δθμιουργθκεί ζνασ πυρινασ. Στθν ςυνζχεια ζχουμε μία ςειρά διεργαςιϊν (ςτθν ατμόςφαιρα) προκειμζνου να ςχθματιςτοφν τα μεγαλφτερα ςωματίδια. Οι διεργαςίεσ αυτζσ (Εικ. 10) είναι:

20 1. Θ ςυμπφκνωςθ αερίων (condensation) 2. Θ ςυςςωμάτωςθ λεπτόκοκκων ςωματιδίων (coagulation) 3. Θ ςυςςϊρευςθ πολλϊν ςωματιδίων ςτθν ατμόςφαιρα (accumulation). Εικόνα 10: χθματικι αναπαράςταςθ τθσ διαδικαςίασ παραγωγισ, ανάπτυξθσ απομάκρυνςθσ των αιωροφμενων ςωματιδίων (Μαςςάρα Β.) 2.3.3 Ταξινόμθςθ με βάςθ τθν ςφςταςθ τουσ Τα αιωροφμενα ςωματίδια ανάλογα τθν ςφςταςθ τουσ (Ριν. 2) κατατάςςονται ςε ανόργανα οργανικά. Πίνακασ 2: Η ςυνθκιςμζνθ επί τοισ % κ.β. ςφςταςθ των ςωματιδίων ςε αςτικό υπόβακρο (Μαςςάρα Β.) Λεπτόκοκκα (% κ.β.) Χονδρόκοκκα (% κ.β.) 40 4 <1 6,5 C 18 12 10 <1 Cl -1 0,05 1 H +1 0,2 <4 Al 0,22 5 Si 0,47 14 Ca 0,35 11-2 SO 4-1 NO 3 NH 4 +1 Τα ανόργανα ςωματίδια είναι αυτά που τα βαςικά τουσ ςυςτατικά είναι ανόργανα (είτε πρωτογενι είτε δευτερογενι). Τα ανόργανα ςωματίδια μπορεί να

21 είναι είτε λεπτά είτε αδρά. Τα λεπτά ςωματίδια αποτελοφνται κυρίωσ από ιόντα (SO 4-2, NO 3 -, NH 4 +, H + ), υδρατμοφσ (Θ 2 Ο) μζταλλα (Pb, Cd, V, Ni, Cu, Zn, Mn, Fe). Τα αδρά ςωματίδια είναι οξείδια ςτοιχείων εδαφικισ προζλευςθσ (Al, Fe, Si) άλατα (NaCl, CaCO 3 ). Σε αυτι τθν κατθγορία κατατάςςονται οι ιπτάμενεσ τζφρεσ που προζρχονται από τθν καφςθ ορυκτϊν καυςίμων (ςτοιχειακόσ άνκρακασ οξείδια Al, Ca, Fe, Si). Τα οργανικά ςωματίδια είναι αυτά που περιζχουν ςτοιχειακό άνκρακα ι αλλιϊσ μαφρο άνκρακα (πρωτογενι, δευτερογενι). Τα οργανικά ςωματίδια αποτελοφνται από ζνα πολφπλοκο μείγμα οργανικϊν ενϊςεων (n-αλκάνια, n- αλκανικό οξφ, πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνκρακεσ, αλκοόλεσ, ςάκχαρα, αρωματικζσ ενϊςεισ, οξζα). Τα πρωτογενι ςωματίδια ονομάηονται αικάλθ. Τα δευτερογενι ςωματίδια ςχθματίηονται από διεργαςίεσ μετατροπισ αερίου ςε ςωματίδια (φωτοχθμικι οξείδωςθ πτθτικϊν υδρογονανκράκων VOC). 2.3.4 Ταξινόμθςθ με βάςθ τθν διάμετρο τουσ Τα αιωροφμενα ςωματίδια ανάλογα με τθν αεροδυναμικι διάμετρο τουσ διακρίνονται ςε χονδρόκοκκα ςωματίδια λεπτόκοκκα ςωματίδια. Τα λεπτόκοκκα ςωματίδια διαχωρίηονται ςε ςωματίδια πυρθνοποίθςθσ υπζρλεπτα ςωματίδια, ενϊ τα υπζρλεπτα ςωματίδια διακρίνονται ςε ςωματίδια Aitken ςε ςωματίδια ςυςςϊρευςθσ (Ριν. 3). Πίνακασ 3: Κατθγορίεσ αιωροφμενων ςωματιδίων ανάλογα τθ διάμετρο (Μαςςάρα Β.) Χαρακτθριςμόσ ςωματιδίων Χονδρόκοκκα Λεπτόκοκκα Εφροσ αεροδυναμικισ διαμζτρου 10μm PM 10 Συςςϊρευςθσ PM 2,5 2,5μm PM 1 1μm Aitken 0,1μm Ultra Fine Ρυρθνοποίθςθσ 0,001μm Τα ςωματίδια που μελετϊνται ςυνικωσ είναι τθσ κατθγορίασ των PM 10,τθσ κατθγορίασ PM 2,5 τθσ κατθγορία PM 1. Θ κατθγορία PM 10 αναφζρεται ςτα αιωροφμενα ςωματίδια που ζχουν αεροδυναμικι διάμετρο ζωσ 10μm (χονδρόκοκκα ςωματίδια). Θ κατθγορία PM 2,5 αναφζρεται ςτα αιωροφμενα ςωματίδια που ζχουν αεροδυναμικι διάμετρο ζωσ 2,5 μm (λεπτόκοκκα ςωματίδια). Τζλοσ θ κατθγορία PM 1 αναφζρεται ςτα ςωματίδια με αεροδυναμικι διάμετρο ζωσ 1 μm (λεπτόκοκκα ςωματίδια).

22 Σθμαντικό ρόλο ςτθν ατμοςφαιρικι ρφπανςθ παίηει ο χρόνοσ ηωισ ι αλλιϊσ χρόνοσ παραμονισ των αιωροφμενων ςωματιδίων ςτθν ατμόςφαιρα. Θ ταχφτθτα πτϊςθσ των ςωματιδίων είναι ζνασ βαςικόσ παράγοντασ που επθρεάηει τον χρόνο παραμονισ του ςτθν ατμόςφαιρα. Θ ταχφτθτα πτϊςθσ των αιωροφμενων ςωματιδίων περιγράφεται από τον νόμο του Stokes. Σφμφωνα με αυτόν, θ οριακι ταχφτθτα των ςωματιδίων ςτον αζρα είναι ανάλογθ του τετραγϊνου τθσ ακτίνασ τουσ (Εικ. 11). Εικόνα 11: Σαχφτθτα πτϊςθσ αιωροφμενων ςωματιδίων ςε ςχζςθ με τθ διάμετρό τουσ (Μαςςάρα Β.) Ο χρόνοσ παραμονισ των ςωματιδίων ςτθν τροπόςφαιρα κυμαίνεται από λίγεσ θμζρεσ ζωσ λίγεσ εβδομάδεσ. Θ απομάκρυνςθ των αιωροφμενων ςωματιδίων από τθν ατμόςφαιρα γίνεται με: Ξθρι απόκεςθ Υγρι απόκεςθ Διάχυςθ - Διαςπορά (Μεταφορά μικρϊν ςωματιδίων ςε αποςτάςεισ μικρισ ι μεγάλθσ κλίμακασ) Θ ξθρι απόκεςθ είναι θ κακίηθςθ μεγάλων ςωματιδίων ςτθν επιφάνεια του εδάφουσ ι/ τθσ κάλαςςασ χωρίσ να υπάρχουν κατακρθμνίςματα. Θ υγρι

23 απόκεςθ είναι θ ενςωμάτωςθ των μικρϊν ςωματιδίων ςτα υδροςταγονίδια θ απόπλυςθ τουσ με κατακρθμνίςματα (βροχι, χιόνι, ςταγόνεσ ομίχλθσ). 2.3.5 Ταξινόμθςθ με βάςθ τθν διειςδυτικότθτα ςτον ανκρϊπινο οργανιςμό Τα αιωροφμενα ςωματίδια ανάλογα τθν διειςδυτικότθτα τουσ ςτον ανκρϊπινο οργανιςμό (Εικ. 12) διακρίνονται ςε ειςπνεφςιμα ςωματίδια, ςε κωρακικά ςωματίδια αναπνεφςιμα ςωματίδια. Εικόνα 12: Η ςυμπεριφορά των ςωματιδίων ςτον ανκρϊπινο οργανιςμό (Κωνςταντοποφλου Μ.) Τα ειςπνεφςιμα ςωματίδια είναι αυτά που ειςζρχονται ςτο ανϊτερο αναπνευςτικό ςφςτθμα (ρινοφάρυγγασ). Σε αυτι τθν κατθγορία περιλαμβάνονται τα ςωματίδια με διάμετρο μικρότερθ από 10 μm, κακϊσ τα ςωματίδια με διάμετρο μεγαλφτερθ από 10 μm κατακρατοφνται ςτθν ςτοματικι ρινικι κοιλότθτα. Στα κωρακικά ςωματίδια περιλαμβάνεται το κλάςμα των PM 10. Τα ςωματίδια αυτά καταφζρνουν να περάςουν το ανϊτερο τμιμα τθσ αναπνευςτικισ οδοφ (ρινοφάρυγγασ). Ζχουν μζγεκοσ μικρότερο από 7 μm. Στα αναπνεφςιμα ςωματίδια περιλαμβάνεται το κλάςμα των PM 2,5 με μζγεκοσ αεροδυναμικισ διαμζτρου ζωσ 2,5

24 μm. Το κλάςμα PM 2,5 είναι το πιο ςθμαντικό όςο αφορά τισ επιπτϊςεισ ςτθν ανκρϊπινθ υγεία. Τα ςωματίδια αυτά διειςδφουν ζωσ τα βάκθ των πνευμόνων γι αυτό καλοφνται αναπνεφςιμα. 2.4 Χωρικζσ χρονικζσ κλίμακεσ ατμοςφαιρικήσ διαςποράσ Θ αιτία τθσ διαςποράσ των ατμοςφαιρκϊν ςωματιδίων οφείλεται ςτισ κινιςεισ του αζρα (ατμοςφαιρικζσ μάηεσ). Θ μικροκλίμακα, θ μεςοκλίμακα θ μακροκλίμακα είναι οι κλίμακεσ που μετράμε τθν ατμοςφαιρικι διαςπορά. Στθν μικροκλίμακα ζχουμε διαςπορά από 0-1km το φαινόμενο διαρκεί από δευτερόλεπτα ζωσ μία ϊρα. Στθν μεςοκλίμακα ζχουμε διαςπορά από 1-1000km το φαινόμενο διαρκεί από μία ϊρα ζωσ λίγεσ μζρεσ τζλοσ ςτθν μακροκλίμακα ζχουμε διαςπορά >1000km το φαινόμενο διαρκεί λίγεσ μζρεσ ζωσ ζνα μινα (Εικ. 13). Εικόνα 13: Κλίμακεσ ατμοςφαιρικϊν φαινομζνων (http://lap.physics.auth.gr/atmdiasp/parousiaseis/chapter2.pdf) Οι χωρικζσ κλίμακεσ (Εικ. 14) διακρίνονται ςε τοπικι, μζςθ, περιφερειακι παγκόςμια κλίμακα. Οι χρονικζσ κλίμακεσ (Εικ. 15) διακρίνονται ςε ωριαία, θμεριςια, μθνιαία ετιςια κλίμακα.

25 Εικόνα 14: Χωρικζσ κλίμακεσ (http://lap.physics.auth.gr/atmdiasp/parousiaseis/chapter2.pdf) Εικόνα 15: Χρονικζσ κλίμακεσ (http://lap.physics.auth.gr/atmdiasp/parousiaseis/chapter2.pdf) Θ τοπικι κλίμακα είναι από 0-10 km. Σε αυτι τθν κλίμακα ζχουμε τυρβϊδθ διάχυςθ, ο άνεμοσ είναι μεταβλθτόσ αλλά ομοιογενισ, τα ςυςτατικά ζχουν διάφορουσ χρόνουσ ηωισ οι πρωτογενείσ ρφποι ζχουν μζγιςτεσ ςυγκεντρϊςεισ. Θ μζςθ κλίμακα είναι από 10 ζωσ μερικζσ εκατοντάδεσ km ονομάηεται αςτικι κλίμακα. Σε αυτι τθν κλίμακα ζχουμε πολφ ςθμαντικι τυρβϊδθ διάχυςθ, ο άνεμοσ είναι μθ ομοιογενισ, ζχουμε πρωτογενι δευτερογενι ςωματίδια τα ςωματίδια ςυμμετζχουν ςε διάφορεσ διεργαςίεσ. Θ περιφερειακι κλίμακα είναι από μερικζσ εκατοντάδεσ ζωσ μερικζσ χιλιάδεσ km. Σε αυτι τθν κλίμακα ζχουμε χθμικοφσ μεταςχθματιςμοφσ μεγάλθσ ςθμαςίασ, μεταφορά μίξθ ατμοςφαιρικϊν ςωματιδίων από μία αςτικι περιοχι ςε μία άλλθ. Τζλοσ θ παγκόςμια κλίμακα είναι μερικζσ χιλιάδεσ km. Σε αυτιν τθν κλίμακα ο ρυκμόσ εκπομπισ είναι μεγαλφτεροσ από τον ρυκμό απομάκρυνςθσ, οι ουςίεσ είναι πολφ ςτακερζσ με μεγάλο χρόνο ηωισ λόγω τθσ μεταφοράσ των ςωματιδίων ζχουμε επίδραςθ ςτο κλίμα.

26 Οι χρονικζσ κλίμακεσ ςχετίηονται με τθν τυρβϊδθ διάχυςθ με τθν κατακόρυφθ μεταφορά των ςωματιδίων ςτθν ατμόςφαιρα. Ο χρόνοσ που μπορεί το ςυςτατικό να παραμείνει να ταξιδζψει μζςα ςτθν ατμόςφαιρα, πριν αυτό λάβει μζροσ ςε κάποια ατμοςφαιρικι διεργαςία μεταςχθματιςμοφ ι απομακρυνκεί από αυτι ονομάηεται χρόνοσ παραμονισ του ςυςτατικοφ ςτθν ατμόςφαιρα (Ριν. 4). Θ ωριαία κλίμακα είναι από δευτερόλεπτα ζωσ 1 περίπου ϊρα. Στθν κλίμακα αυτι τα ςυςτατικά ζχουν μικροφσ χρόνουσ παραμονισ θ βαςικι διεργαςία είναι θ διάχυςθ μεταφορά από τον άνεμο. Θ θμεριςια κλίμακα είναι από μερικζσ ϊρεσ ζωσ μερικζσ μζρεσ. Σε αυτιν τθν κλίμακα τα ςυςτατικά ζχουν μζςουσ χρόνουσ παραμονισ θ μεταφορά είναι ςε χαμθλά φψθ ςτθν ατμόςφαιρα. Θ μθνιαία κλίμακα είναι από μερικοφσ μινεσ ζωσ περίπου 1 ζτοσ. Σε αυτιν τθν κλίμακα ζχουμε ςυμβολι πολλϊν ατμοςφαιρικϊν μθχανιςμϊν επίδραςθ ςε απομακρυςμζνεσ περιοχζσ. Τζλοσ θ ετιςια κλίμακα είναι πάνω από ζνα ζτοσ. Σε αυτιν τθν κλίμακα τα ςυςτατικά ζχουν μεγάλουσ χρόνουσ παραμονισ ειςχωροφν ςτθν ςτρατόςφαιρα. Πίνακασ 4: Χρόνοι παραμονισ χαρακτθριςτικϊν ατμοςφαιρικϊν ςυςτατικϊν (http://lap.physics.auth.gr/atmdiasp/parousiaseis/chapter2.pdf) Ουςία O 3 NO NO 2 NO 3 NH 4 H 2 S SO 2 SO 4 Hg CO CCl 4 CH 4 Freon CO 2 Χρόνοσ παραμονισ 0,4-90 θμζρεσ 4-5 θμζρεσ 2-8 θμζρεσ 4-20 θμζρεσ 7-19 θμζρεσ 0,08-2 θμζρεσ 0,01-7 θμζρεσ 3-5 θμζρεσ 11-2080 θμζρεσ 0,9-2,7 ζτθ 1 ζτοσ 1,5-2 ζτθ 16 ζτθ 2-10 ζτθ 2.5 Μζθοδοι προςδιοριςμοφ ατμοςφαιρκϊν ςωματιδίων Πταν κάνουμε δειγματολθψία ςε ατμοςφαιρικά ςωματίδια μασ ενδιαφζρουν πλθροφορίεσ όπωσ θ ςυγκζντρωςθ, το μζγεκοσ θ χθμικι τουσ ςφςταςθ. Υπάρχουν διάφοροι μζκοδοι προςδιοριςμοφ ατμοςφαιρικϊν ςωματιδίων,

27 ξεκινϊντασ από τισ πιο απλζσ (προςδιοριςμόσ ςυνολικισ μάηασ ςωματιδίων ανά μονάδα όγκου αζρα) φτάνοντασ ςε πιο πολφπλοκεσ (εξειδικευμζνεσ ςυςκευζσ δειγματολθψίασ, λεπτομερι ανάλυςθ του μεγζκουσ τθσ ςφςταςθσ των ςωματιδίων). Θ πιο απλι μζκοδοσ δειγματολθψίασ αναφζρεται ςτον προςδιοριςμό τθσ ςυνολικισ ςυγκζντρωςθσ των ςωματιδίων. Θ πιο απλι διάταξθ για τθν ςυλλογι ατμοςφαιρικϊν ςωματιδίων φαίνεται ςτθν εικόνα 16. Θ διάταξθ περιλαμβάνει ζνα υποςτιριγμα ςτο οποίο είναι ςυνδεδεμζνο ζνα φίλτρο. Στο φίλτρο ςυλλζγονται τα ςωματίδια. Το υποςτιριγμα ςυνδζεται με ςωλινα ςε αντλία. Θ αντλία είναι ςυνδεδεμζνθ με μετρθτι όγκου αζρα. Θ ςυλλογι των ςωματιδίων ςε φίλτρα είναι θ πιο απλι μζκοδοσ για τον προςδιοριςμό τθσ ςυγκζντρωςθσ τθσ χθμικισ ςφςταςθσ τουσ. Εικόνα 16: Διάταξθ ςυλλογισ ατμοςφαιρικϊν ςωματιδίων (http://www.metal.ntua.gr/uploads/4411/askhsh4-5.pdf) Ο κακοριςμόσ τθσ κατανομισ μεγζκουσ των αιωροφμενων ςωματιδίων βαςίηεται ςτθν αεροδυναμικι διάμετρο τουσ, τθν θλεκτρικι κινθτικότθτα τουσ ι τθν ςυμπεριφορά τουσ ςτθν ςκζδαςθ του φωτόσ. Θ χριςθ πολλαπλϊν φίλτρων είναι θ πιο κοινι μζκοδοσ προςδιοριςμοφ του μεγζκουσ. Κάκε φίλτρο αφαιρεί ςωματίδια με ςταδιακά μικρότερθ διάμετρο. Τα ςωματίδια που ςυγκεντρϊνονται ςε κάκε φίλτρο ηυγίηονται ϊςτε να καταγραφεί θ κατανομι του μεγζκουσ τουσ ι υποβάλλονται ςε χθμικι ανάλυςθ για να προςδιοριςτεί θ χθμικι ςφςταςθ κάκε μεγζκουσ. Ο κακοριςμόσ τθσ χθμικισ ςφςταςθσ είναι ςθμαντικόσ γιατί μασ δίνει πλθροφορίεσ για τθν πθγι προζλευςθσ των ςωματιδίων, τθν τφχθ τουσ ςτθν ατμόςφαιρα τθν τοξικότθτα τουσ. Θ μζκοδοσ τθσ ςτοιχειακισ ανάλυςθσ μασ δίνει αποτελζςματα όςο αφορά ςτα ςτοιχεία που είναι παρόντα ςε ζνα δείγμα

28 (ςυνολικι ποςότθτα κείου). Με τθν μζκοδο ςτοιχειακισ ανάλυςθσ δεν παίρνουμε απευκείασ πλθροφορίεσ για τθν χθμικι μορφι που βρίςκεται το ςτοιχείο ςτο δείγμα (π.χ. κειϊκό άλασ, ςουλφίδιο). Δφο τεχνικζσ που χρθςιμοποιοφνται για ςτοιχειακι ανάλυςθ ςε ςωματιδιακά δείγματα (μθ καταςτρεπτικζσ για το δείγμα) είναι θ φαςματοςκοπία φκοριςμοφ με ακτίνεσ Χ (XRF) θ ανάλυςθ βαςιςμζνθ ςτθν ενεργοποίθςθ του δείγματοσ με βομβαρδιςμό νετρονίων (ΝΝΑ). Θ τεχνικι XRF εφαρμόηεται ςτα ςτοιχεία με ατομικό αρικμό >11 απαιτεί ακριβό εξοπλιςμό υψθλά εκπαιδευμζνο προςωπικό, ωςτόςο μπορεί να αναλφςει πολφ ςφνκετα μείγματα. Θ ΝΝΑ απαιτεί προεπεξεργαςία των ςυλλεγόμενων ςωματιδίων ϊςτε να γίνει χθμικι ανάλυςθ. Θ τελευταίασ τεχνολογίασ μζκοδοσ που χρθςιμοποιείται για τθν από μακριά παρατιρθςθ (τθλεςκόπθςθ) με τθν χριςθ των λζιηερ ονομάηεται LIDAR (Laser Identification, Detection and Ranging). Θ αρχι λειτουργίασ τθσ μεκόδου μοιάηει με των ραντάρ. Στθ διάταξθ LIDAR ζχουμε τθν εκπομπι διάταξθ ενόσ παλμοφ λζιηερ ςτθν ατμόςφαιρα, αλλθλεπίδραςθ τθσ ακτινοβολίασ με τα ςυςτατικά τθσ ατμόςφαιρασ τθν ανίχνευςθ ενόσ μζρουσ τθσ ακτινοβολίασ που επιςτρζφει από ζνα (κατάλλθλο) ανιχνευτικό ςφςτθμα (Εικ. 17). Από τθν επεξεργαςία του ανιχνεφςιμου ςιματοσ LIDAR παίρνουμε πλθροφορίεσ για: Το είδοσ του ςτόχου Τθ φφςθ του ςτόχου Τθν ςφςταςθ του ςτόχου Τθν απόςταςθ του ςτόχου από το ςθμείο εκπομπισ των παλμϊν λζιηερ Τθν κατανομι του ςτόχου ςτο χϊρο. Εικόνα 17: Σεχνικι υςτιματοσ LIDAR (http://www.metal.ntua.gr/uploads/4411/askhsh4-5.pdf)

29 3.ΝΟΜΟΘΕΙΑ 3.1 Νομοθεςία για την ατμοςφαιρική ρφπανςη Οι νομοκετικζσ διατάξεισ για τθν ατμοςφαιρικι ρφπανςθ είναι οι εξισ: Ρ.Δ. 1180/81, ΦΕΚ 293/Α/6-10-81 «περί ρυκμίςεωσ κεμάτων αναγομζνων εισ τα τθσ ιδρφςεωσ λειτουργίασ βιομθχανιϊν, βιοτεχνιϊν, πάςθσ φφςεωσ μθχανολογικϊν εγκαταςτάςεων αποκθκϊν τθσ εκ τοφτων διαςφαλίςεωσ περιβάλλοντοσ εν γζνει» Κ.Υ.Α. 59388/3363, ΦΕΚ 638/Β/31-8-88 Ρεριλαμβάνει τα πρόςτιμα που επιβάλλονται ςε περιπτϊςεισ ρφπανςθσ Κ.Υ.Α. 47943 Για επιμεταλλωτιρια Κ.Υ.Α. 47942 Για εξοικονόμθςθ ενζργειασ ςε βαφεία-φινιριςτιρια. Ρράξθ Υπ. Συμβουλίου Υπ' αρικ. 98/10-7-87, ΦΕΚ 135/Α/28-7-87 Οριακι τιμι ποιότθτασ τθσ ατμόςφαιρασ ςε μόλυβδο Ρράξθ Υπ. Συμβουλίου Υπ' αρικμ. 99/10-7-87, ΦΕΚ 135/Α/28-7-87 Οριακζσ κατευκυντιριεσ τιμζσ ποιότθτασ τθσ ατμόςφαιρασ ςε διοξείδιο του κείου αιωροφμενα ςωματίδια Κ.Υ.Α. 5068/88, ΦΕΚ 5/Β/12-1-88 Ζκτακτα μζτρα για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ ατμοςφαιρικισ ρφπανςθσ ςτθν περιοχι τθσ πρωτεφουςασ Κ.Υ.Α. οικ. 5697/590/2000 κατιργθςε Κ.Υ.Α. 18187/272/88, ΦΕΚ 126/Β/88 Κακοριςμόσ μζτρων περιοριςμϊν για τθν αντιμετϊπιςθ κινδφνων από ατυχιματα μεγάλθσ ζκταςθσ που περικλείουν οριςμζνεσ βιομθχανικζσ δραςτθριότθτεσ Κ.Υ.Α. 8356/87, ΦΕΚ 187/Β/87 Μείωςθ εκπομπϊν καφςθσ μζςω μζτρων εξοικονόμθςθσ καυςίμου ςε βαφεία-φινιριςτιρια υφάνςεων τθσ ευρφτερθσ περιοχισ τθσ Ακινασ Κ.Υ.Α. 40786/2143/88, ΦΕΚ 341/Β/88 Εφαρμογι μζτρων αντιρρφπανςθσ ςτουσ λιγνιτικοφσ ςτακμοφσ τθσ Δθμόςιασ Επιχείρθςθσ Θλεκτριςμοφ ςτουσ Νομοφσ Κοηάνθσ Φλϊρινασ άλλεσ ςυναφείσ διατάξεισ Νόμοσ 1758/88, ΦΕΚ 44/Α/88 Κφρωςθ του Ρρωτοκόλλου που τροποποιεί τθ ςφμβαςθ για τθν αςτικι ευκφνθ ςτον τομζα πυρθνικισ ενζργειασ τθσ 29θσ Ιουλίου 1969 όπωσ τροποποιικθκε από το πρόςκετο πρωτόκολλο τθσ 28θσ Ιανουαρίου 1974 Κ.Υ.Α. 30322/1170/1983 ΥΧΟΡ, ΦΕΚ 364/Β/83 Σφςταςθ Κλιμακίων Ελζγχου Ροιότθτασ Ρεριβάλλοντοσ - ΚΕΡΡΕ Κεντρικισ Θζρμανςθσ Κ.Υ.Α. 49073/1975, ΦΕΚ 1162/Β/75 Ρερί ςυγκροτιςεωσ ςυνεργείων ελζγχου καυςτιρων πετρελαίου κεντρικϊν κερμάνςεων κτιρίων

30 Ρρ. Υπ. Συμβ. 166/1975, ΦΕΚ 220/Α/75 Ρερί απαγόρευςθσ χριςθσ πετρελαίου τφπου "μαηοφτ" για τθ λειτουργία των κεντρικϊν κερμάνςεων κτιρίων, γραφείων, κατοικιϊν, εμπορικϊν καταςτθμάτων Ρρ. Νομοκ. Ρερ. 18-5-82, ΦΕΚ 73/Α/82 Αντιμετϊπιςθ ζκτακτων επειςοδίων ρφπανςθσ του περιβάλλοντοσ ρφκμιςθ ςυναφϊν κεμάτων. Κ.Υ.Α. 45750/2549/1982, ΥΧΟΡ-Υπ. Συγκ. -Υπ. ΔΤ, ΦΕΚ 862/Β/82 Ζκτακτα μζτρα για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ ατμοςφαιρικισ ρφπανςθσ ςτθν περιοχι τθσ Ρρωτεφουςασ, Ρεριόδου Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου Ν. 1327/1983, ΦΕΚ 21/Α/83 Κφρωςθ ςυμπλιρωςθ τθσ από 18 Ιουνίου 1982 Ρράξεωσ Νομοκετικοφ Ρεριεχομζνου: «Αντιμετϊπιςθ ζκτακτων επειςοδίων ρφπανςθσ του περιβάλλοντοσ ρφκμιςθ ςυναφϊν κεμάτων» Κ.Υ.Α. 339/49/84, Εκ. Οικ. ΧΟΡ-ΕΝ.Φ.Ρ., ΦΕΚ 15/Β/84 Ζκτακτα μζτρα για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ ατμοςφαιρικισ ρφπανςθσ ςτθν περιοχι τθσ Ρρωτεφουςασ Κ.Υ.Α. 12111/85 ΥΡ.ΕΟ, ΧΟΡ, ΕΦΡ, ΣΥ, ΔΤ, ΦΕΚ 16/Β/85 Ζκτακτα μζτρα για τθν αντιμετϊπιςθ τθσ ατμοςφαιρικισ ρφπανςθσ ςτθν περιοχι τθσ Ρρωτεφουςασ Αποφ. 42839/1110/79, ΦΕΚ 731/Β/30-8-79 «Ρερί καπνομετρικοφ ελζγχου βιοτεχνικϊν βιομθχανικϊν εγκαταςτάςεων» Κ.Υ.Α. Α2 ςτ/οικ. 2236/78, ΦΕΚ 422/Β/78 «Ρερί κανονιςμϊν ακτινοπροςταςίασ» Ρράξθ Υπ. Συμβουλίου, υπ' αρικμ. 25/1988, ΦΕΚ 52/Α/88 «οριακζσ κατευκυντιριεσ τιμζσ ποιότθτασ ατμόςφαιρασ ςε διοξείδιο του αηϊτου» ΥΑ Γ5//2001 (ΦΕΚ Β 614/2001) «Ζλεγχοι εκπομπϊν καυςαερίων οχθμάτων ςτθ χϊρα, πρόςτιμα κλπ.» ΥΑ 355/2001 (ΦΕΚ Β 410/2001) «Ρροδιαγραφζσ μζκοδοι ελζγχου πετρελαίου κίνθςθσ» ΥΑ 354/2001 «Ρροδιαγραφζσ μζκοδοι ελζγχου αμόλυβδθσ βενηίνθσ» Ν. 2824/2000 «Σφμβαςθ αςφαλείασ από καφςιμα ραδιενεργά απόβλθτα» ΥΑ ΔΜΕ/2000 «Μζτρα περιοριςμοφ κυκλοφοράσ οχθμάτων ςτο εμπορικό τρίγωνο τθσ Ακινασ» ΥΑ 500/2000 «Μζτρα κατά εκπομπϊν αερίων από κινθτιρεσ ανάφλεξθσ κλπ.» εναρμόνιςθ με οδθγία ΕΟΚ 1999/96 ΥΑ 377/2000 «Κατανάλωςθ καυςίμων μθχανοκίνθτων οχθμάτων» ςε ςυμμόρφωςθ με οδθγία ΕΟΚ 99/100 ΥΑ 521/2001 «Ρροδιαγραφζσ χθμικϊν διαςκορπιςτθκϊν ουςιϊν» ΥΑ 553/99 «Καταπολζμθςθ ατμοςφαιρικισ ρφπανςθσ από μθχανοκίνθτα οχιματα» ςε ςυμμόρφωςθ με οδθγία ΕΟΚ 98/77

31 ΥΑ οικ//1999 (ΦΕΚ Β 338/99) «Χαρακτθριςμόσ επιβατικϊν αυτοκινιτων ωσ αντιρρυπαντικισ τεχνολογίασ-φορτθγά» ΥΑ οικ//1999 «Ρρόλθψθ περιβαλλοντικισ ρφπανςθσ από αποτζφρωςθ επικίνδυνων αποβλιτων» Ν. 2543/1997 «Κφρωςθ πρωτοκόλλου ΔΣ 1979 για διαςυνοριακι ατμοςφαιρικι ρφπανςθ» ΡΥΣ 11/1997 «Μζτρα αντιμετϊπιςθσ ατμοςφαιρικισ ρφπανςθσ από το Πηον» ΡΔ 22/1997 «Ζλεγχοσ αποςτολϊν ραδιενεργϊν αποβλιτων Ελλάδασ ΕΟΚ» ΥΑ 985/1997 «Ρροδιαγραφζσ μζκοδοι ελζγχου αμόλυβδθσ βενηίνθσ 98 RON» ΥΑ 102/1997 «Ζλεγχοσ πτθτικϊν ουςιϊν από αποκικευςθ βενηίνθσ» ςε ςυμμόρφωςθ με οδθγία ΕΟΚ 94/63 ΥΑ 383/1997 «Ρεριοριςμόσ εκπομπϊν αερίων ρφπων οχθμάτων» ςε ςυμμόρφωςθ με οδθγία ΕΟΚ 96/69 ΥΑ 186/1996 «Μζτρα κατά εκπομπϊν ρφπων πετρελαιοκινθτιρων» ςε ςυμμόρφωςθ με οδθγία ΕΟΚ 96/1 ΥΑ 874/1994 «Διοξείδιο Άνκρακα Κατανάλωςθ καυςίμων ςε ςυμμόρφωςθ με οδθγία ΕΟΚ 80/1268» Ν. 2052/1992 «Μζτρα για το νζφοσ» Ν. 2110/1992 «Ρροςταςία του όηοντοσ» (http://greekengineers.pbworks.com) 3.2 Πρότυπα ποιότητασ αζρα για τα αιωροφμενα ςωματίδια Θ παρουςία των αιωροφμενων ςωματιδίων ςτθν ατμόςφαιρα ζχει αυξθκεί θ ευρωπαϊκι κοινότθτα ζχει διαμορφϊςει κεςπίςει διεκνείσ κανόνεσ, αποφάςεισ οδθγίεσ για τθν μείωςθ τθσ. Θεμζλιοσ λίκοσ τθσ ευρωπαϊκισ νομοκεςίασ όςο αναφορά τα πρότυπα ποιότθτασ τθσ ατμόςφαιρασ είναι θ οδθγίαπλαίςιο 96/62/ΕΚ για τθν εκτίμθςθ διαχείριςθ τθσ ποιότθτασ του αζρα του περιβάλλοντοσ. Θ οδθγία αυτι κακορίηει τισ οριακζσ τιμζσ τα επίπεδα ςυγκζντρωςθσ των ρφπων με βάςθ τισ οδθγίεσ του Ραγκόςμιου Οργανιςμοφ Υγείασ (WHO). Αυτιν τθν οδθγία-πλαίςιο ακολοφκθςε μια ςειρά κυγατρικϊν οδθγιϊν (1999/30/ΕΚ, 2000/69/ΕΚ, 2002/3/ΕΚ, 2004/107/ΕΚ, 97/101/ΕΚ, 2008/50/ΕΚ). ΟΙ οδθγίεσ αυτζσ ενςωματϊκθκαν ςτο ελλθνικό δίο μζςω: Υπουργικϊν αποφάςεων

32 Κοινϊν υπουργικϊν αποφάςεων Ρροεδρικϊν διαταγμάτων Κανονιςμϊν τθσ Ευρωπαϊκισ Ζνωςθσ. 3.2.1 Οι ευρωπαϊκζσ οδθγίεσ-πλαίςια Θ Ε.Ε εκδίδει οδθγίεσ-πλαίςια τα κράτθ- μζλθ τθσ οφείλουν να τισ προςαρμόςουν ςτθν εκνικι τουσ νομοκεςία. Θ παλαιότερθ κυγατρικι οδθγία τθσ Ε.Ε για τα PM είχε εκδοκεί το 1983 αναφερόταν ςτα ολικά αιωροφμενα ςωματίδια (TSP) (Ριν. 5). Πίνακασ 5: Οδθγία Ε.Ε. (1983) για τα ολικά αιωροφμενα ςωματίδια (Παπαγεωργίου Κ.) Ετιςια τιμι (μζςοσ όροσ 24ωρων μετριςεων) Σιμι χειμερινισ περιόδου (μζςοσ όροσ 24ωρων μετριςεων) 98 ο εκατοςτθμόριο των 24ωρων μετριςεων του ζτουσ 80 μg/m 3 130 μg/m 3 250 μg/m 3 Στισ 24 Μαρτίου του 1999 θ Ε.Ε εξζδωςε μια νζα κυγατρικι οδθγία (για τον ζλεγχο τθσ ποιότθτασ τθσ ατμόςφαιρασ) που αναφζρεται ςτα αιωροφμενα ςωματίδια PM 10 (Ριν. 6). Θ οδθγία αυτι αναφζρει ότι τα κράτθ-μζλθ πρζπει να λαμβάνουν μζτρα ϊςτε οι ςυγκεντρϊςεισ των ςωματιδίων Μ 10 ςτον ατμοςφαιρικό αζρα να μθν ξεπερνοφν τισ οριακζσ τιμζσ. Επίςθσ πρζπει να εγκαταςτιςουν να λειτουργιςουν ςτακμοφσ μζτρθςθσ ςυλλογισ ςτοιχείων για τισ ςυγκεντρϊςεισ των Μ 2,5. Θ οδθγία 1999/30/ΕΚ δίνει το όριο για τον μόλυβδο που περιζχεται ςτα Μ 10 (Εικ. 18). Πίνακασ 6: Οδθγία τθσ Ε.Ε. (1999) για τα ΡΜ 10 (Παπαγεωργίου Κ.) 24ωρθ οριακι τιμι Ρερίοδοσ αναφοράσ Οριακι τιμι ΣΤΑΔΙΟ 1 24 ϊρεσ 50 μg/m 3 ( να μθν υπερβαίνεται πάνω από 35 φορζσ/ζτοσ Ρερικϊριο ανοχισ 50% κατά τθν ζναρξθ τθσ παροφςασ οδθγίασ, μειοφμενο από Ρροκεςμία για τθν ςυμμόρφωςθ προσ τθν οριακι τιμι 1 θ Ιανουαρίου 2005

33 Ετιςια οριακι τιμι 24ωρθ οριακι τιμι Ετιςια οριακι τιμι Θμερολογιακό ζτοσ ΣΤΑΔΙΟ 2 24 ϊρεσ 50 μg/m 3 ( να μθν υπερβαίνεται πάνω από 7 φορζσ/ζτοσ Θμερολογιακό ζτοσ 1/1/2001 κάκε 12 μινεσ κατά ίςο ποςοςτό, ϊςτε να φτάςει το 0% τθν 1/1/2005 40 μg/m 3 20% κατά τθν ζναρξθ τθσ παροφςασ οδθγίασ, μειοφμενο από 1/1/2001 κάκε 12 μινεσ κατά ίςο ποςοςτό, ϊςτε να φτάςει το 0% τθν 1/1/2005 Θα υπολογιςτεί βάςει δεδομζνων που κα είναι ιςοδφναμα με τθν οριακι τιμι του ςταδίου 1 20 μg/m 3 50% τθν 1/1/2005, μειοφμενο κάκε 12 μινεσ κατά ίςο ποςοςτό, ϊςτε να φτάςει το 0% τθν 1/1/2010 1 θ Ιανουαρίου 2005 1 θ Ιανουαρίου 2010 1 θ Ιανουαρίου 2010

34 Εικόνα 18: Πίνακασ ορίων για το μόλυβδο που περιζχεται ςτα ΡΜ 10 (http://www.helexpo.gr/helexpoportal/inst/helexpo/gallery/root/pdf/eco/%ce%a3%ce%b1%ce %BC%CE%B1%CF%81%CE%AC.pdf) Τον Δεκζμβρθ του 2004 εκδόκθκε ζκκεςθ τθσ ομάδασ εργαςίασ C.A.F.E (Clean Air For Europe) για τθν αιωροφμενθ ςωματιδιακι ρφπανςθ. Θ ομάδα εργαςίασ C.A.F.E. κατζλθξε ςτο ότι βαςικό μζτρο τθσ ζκκεςθσ του πλθκυςμοφ ςε αζρια ςωματιδιακισ ρφπανςθσ είναι οι ςυγκεντρϊςεισ των ςωματιδίων Μ 2,5 όχι των Μ 10. Θ ομάδα C.A.F.E. κζςπιςε τθν ετιςια οριακι τιμι για τα ςωματίδια Μ 2,5 (Ριν. 7). Σφμφωνα με τθν οδθγία 2004/107/ΕΚ προςδιορίηονται τα όρια ποιότθτασ τθσ ατμόςφαιρασ για επικίνδυνα ςυςτατικά των Μ 10 (Εικ. 19). Πίνακασ 7: Οριακζσ τιμζσ για τα ςωματίδια ΡΜ 2,5 (Παπαγεωργίου Κ.) Περίοδοσ αναφοράσ Ημερολογιακό ζτοσ Ανϊτατο όριο ςυγκζντρωςθσ 25 μg/m 3 Ρερίοδοσ ανοχισ 20% κατά τθ κζςθ ςε ιςχφ τθσ οδθγίασ, μειοφμενο ζωσ τθν 1 θ του επόμενου Ιανουαρίου κι εν ςυνεχεία ανά εφεξισ 12μθνο, κατά ίςα ετιςια ποςοςτά ϊςτε να φτάςει το 0% τθν 1/1/2010 Τελικι θμερομθνία για επίτευξθ τθσ 1 θ Ιανουαρίου 2010 οριακισ ςυγκζντρωςθσ

35 Εικόνα 19: Πίνακασ ορίων τθσ ατμόςφαιρασ για επικίνδυνα ςυςτατικά ΡΜ 10 (http://www.helexpo.gr/helexpoportal/inst/helexpo/gallery/root/pdf/eco/%ce%a3%ce%b1%ce% BC%CE%B1%CF%81%CE%AC.pdf ) Στισ 21 Μαΐου 2008 εκδόκθκε θ πιο πρόςφατθ οδθγία για τθν ποιότθτα του ατμοςφαιρικοφ αζρα (2008/50/ΕΚ). Θ οδθγία αυτι αντικατζςτθςε τισ οδθγίεσ 96/62/ΕΚ για τθν εκτίμθςθ διαχείριςθ τθσ ποιότθτασ του αζρα του περιβάλλοντοσ 1999/30/ΕΚ ςχετικά με τισ οριακζσ τιμζσ SO 2, NO 2, NO, ςωματιδίων b ςτον αζρα του περιβάλλοντοσ. Επίςθσ αντικατζςτθςε τθν οδθγία 2000/69/ΕΚ ςχετικά με τισ οριακζσ τιμζσ βενηολίου CO ςτον αζρα του περιβάλλοντοσ τθν οδθγία 2002/3/ΕΚ ςχετικά με το όηον ςτον ατμοςφαιρικό αζρα. Στον πίνακα 8 φαίνονται οι ςχετικζσ οριακζσ τιμζσ για τα ςωματίδια Μ 10 ςτον πίνακα 9α 9β φαίνονται οι ςχετικζσ οριακζσ τιμζσ για τα ςωματίδια Μ 2,5. Ρερίοδοσ μζςου όρου Πίνακασ 8: Οδθγία Ε.Ε. (2008) για τα ΡΜ 10 (Παπαγεωργίου Κ.) 1 θμζρα 50 μg/m 3, δεν πρζπει να υπερβαίνεται από 35 φορζσ ανά θμερολογιακό ζτοσ Οριακι τιμι Ρερικϊριο ανοχισ Θμερομθνία κατά τθν οποία πρζπει να ζχει επιτευχκεί θ οριακι τιμι 50% Ιςχφει ιδθ από 1 θ Ιανουαρίου 2005 Ημερολογιακό ζτοσ 40 μg/m 3 20% Ιςχφει ιδθ από 1 θ Ιανουαρίου 2005 Πίνακασ 9α: Οδθγία Ε.Ε. (2008) για τα ΡΜ 2,5 (τιμι ςτόχου) (Παπαγεωργίου Κ.) Ρερίοδοσ μζςου όρου Τιμι ςτόχοσ Θμερομθνία κατά τθν οποία πρζπει να ζχει επιτευχκεί θ

36 τιμι ςτόχοσ Ημερολογιακό ζτοσ 25 μg/m 3 1 θ Ιανουαρίου 20010 Πίνακασ 9β: Οδθγία Ε.Ε. (2008) για τα ΡΜ 2,5 (οριακι τιμι) (Παπαγεωργίου Κ.) Ρερίοδοσ μζςου όρου Ημερολογιακό ζτοσ Ημερολογιακό ζτοσ Οριακι τιμι Ρερικϊριο ανοχισ Θμερομθνία κατά τθν οποία πρζπει να ζχει επιτευχκεί θ οριακι τιμι ΣΤΑΔΙΟ 1 25 μg/m 3 20% ςτισ 11 Ιουνίου 2008, μειοφμενο ζωσ τθν 1 θ του επόμενου Ιανουαρίου κι εν ςυνεχεία ανά εφεξισ δωδεκάμθνο κατά ίςα ετιςια ποςοςτά ϊςτε να καταλιξει ςε 0% ζωσ τθν 1 θ 1 θ Ιανουαρίου 2015 Ιανουαρίου 2015 ΣΤΑΔΙΟ 2 20 μg/m 3 1 θ Ιανουαρίου 2020 3.2.2 Ρρότυπα ποιότθτασ κατά US-EPA Τα αιωροφμενα ςωματίδια είναι για τθν EPA ζνασ από τουσ ρφπουσκριτιρια. Το 1987 κζςπιςε το πρϊτο εκνικό αμερικάνικο πρότυπο ποιότθτασ αζρα για τα Μ 10.Τον Ιοφλιο 1997 θ ΕΑ προςδιόριςε ανακεωριςεισ ςτο πρότυπο ποιότθτασ για αιωροφμενα ςωματίδια που τζκθκαν ςε ιςχφ ςτισ 16 Σεπτεμβρίου 1997. Στισ 21 Σεπτεμβρίου 2006 θ ΕΑ ζκανε νζεσ ανακεωριςεισ (ςφμφωνα με ςτοιχεία επιδθμιολογικϊν τοξικολογικϊν ερευνϊν) κεςπίηοντασ πιο αυςτθρά πρότυπα ποιότθτασ μζτρα ελζγχου (Εικ. 20).

37 Εικόνα 20: Πίνακασ με τα πρότυπα ποιότθτασ για τα αιωροφμενα ςωματίδια ΡΜ 10 ΡΜ 2,5 ςφμφωνα με τθν ΕΡΑ (Παπαγεωργίου Κ.) 3.3 Υποχρεϊςεισ των δημόςιων αρχϊν Θ προςταςία θ βελτίωςθ του ατμοςφαιρικοφ περιβάλλοντοσ είναι ευκφνθ τθσ πολιτείασ. Οι βαςικζσ υποχρεϊςεισ των αρμόδιων αρχϊν είναι: Θ εκτίμθςθ τθσ ποιότθτασ του ατμοςφαιρικοφ αζρα βάςθ κοινϊν μεκόδων κριτθρίων Θ εξαςφάλιςθ τθσ ακρίβειασ των μετριςεων Θ ενθμζρωςθ του κοινοφ Θ διατιρθςθ τθσ ποιότθτασ του ατμοςφαιρικοφ αζρα όταν είναι καλι θ βελτίωςθ τθσ όταν δεν είναι. 3.4 Προχποθζςεισ δειγματοληψίασ 1. Θ ροι ςτο ςτόμιο του ςωλινα δειγματολθψίασ κα πρζπει να είναι ανεμπόδιςτθ (απόςταςθ μερικϊν μζτρων από κτιρια, μπαλκόνια, δζντρα άλλα εμπόδια). 2. Το ςθμείο ειςόδου του δείγματοσ πρζπει να απζχει 1,5 (ηϊνθ αναπνοισ) ζωσ 4 μζτρα από το ζδαφοσ. 3. Το ςτόμιο του ςωλινα δεν πρζπει να είναι δίπλα ςε πθγζσ εκπομπϊν ϊςτε να μθν προςλαμβάνονται εκπομπζσ που δεν ζχουν αναμιχκεί με τον ατμοςφαιρικό αζρα.

38 4. ΕΠΙΠΣΩΕΙ ΣΩΝ ΑΙΩΡΟΤΜΕΝΩΝ ΩΜΑΣΙΔΙΩΝ ΣΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ 4.1 Επίδραςη αιωροφμενων ςωματιδίων Τα αιωροφμενα ςωματίδια προκαλοφν δυςμενι αποτελζςματα ςτον άνκρωπο, που μπορεί να οδθγιςουν ακόμθ ςτο κάνατο (επιδθμιολογικζσ μελζτεσ). Γι αυτό υπάρχει ζνα ευρφ πεδίο ζρευνασ ϊςτε να κατανοθκοφν πλιρωσ οι επιπτϊςεισ τουσ ςτθν ανκρϊπινθ υγεία. Τα αιωροφμενα ςωματίδια προκαλοφν τόςο άμεςεσ όςο κι ζμμεςεσ επιπτϊςεισ ςτθν υγεία του ανκρϊπου. Στισ άμεςεσ επιπτϊςεισ περιλαμβάνονται αςκζνειεσ των πνευμόνων όπωσ το άςκμα, θ χρόνια βρογχίτιδα οι πνευμονολογικζσ δυςλειτουργίεσ. Οι άμεςεσ επιπτϊςεισ προκαλοφνται λόγω τθσ ειςπνοισ τουσ (ειςζρχονται ςτον οργανιςμό). Οι ζμμεςεσ επιπτϊςεισ ςυνδζονται με το μζγεκόσ τουσ. Τα λεπτά ςωματίδια ςυνδζονται περιςςότερο με επιπτϊςεισ ςτθν υγεία του ανκρϊπου που απαιτοφν ειςαγωγι ςτο νοςοκομείο μποροφν να οδθγιςουν ακόμα ςε πρόωρο κάνατο (προβλιματα καρδιάσ, προβλιματα πνευμόνων, μειωμζνθ πνευμονικι λειτουργία). Ευαίςκθτεσ ομάδεσ είναι τα παιδιά, οι θλικιωμζνοι, τα άτομα με άςκμα τα άτομα με χρόνια αναπνευςτικά νοςιματα (βρογχίτιδα, εμφφςθμα). 4.2Τρόποσ επίδραςησ αιωροφμενων ςωματιδίων ςτην ανθρϊπινη υγεία Τα κριτιρια ποιότθτασ αζρα επικεντρϊνονται ςτα ςωματίδια με διάμετρο μικρότερθ από 10μm (Μ 10 ) επειδι λόγω τθσ ικανότθτάσ τουσ να φτάνουν ζωσ τισ κατϊτερεσ περιοχζσ του αναπνευςτικοφ (Εικ. 21), προκαλοφν ςοβαρζσ επιπτϊςεισ. Νεότερεσ ζρευνεσ δείχνουν ότι τα Μ 2,5 πικανόν προκαλοφν πιο ςοβαρζσ επιπτϊςεισ. Το αναπνευςτικό ςφςτθμα του ανκρϊπου είναι φτιαγμζνο να φιλτράρει τα αιωροφμενα ςωματίδια που το μζγεκοσ τουσ ιταν ςυνθκιςμζνο ςτον αζρα. Θ ριηικι αλλαγι ςτθν κατανομι των αιωροφμενων ςωματιδίων ζγινε κυρίωσ λόγω των ανκρϊπινων δραςτθριοτιτων (δθμιουργία πολφ μικρϊν ςωματιδίων όπωσ Μ 10 - Μ 2,5 ). Το αποτζλεςμα είναι, ο αζρασ που αναπνζουμε, να περιζχει περιςςότερα ςωματίδια μεγζκουσ μικρότερα από 10 μm.

39 Τα ςωματίδια μεγζκουσ μεγαλφτερα από 10 μm αποβάλλονται από τον οργανιςμό από τα ςθμεία ειςαγωγισ. Ο κφριοσ όγκοσ των χονδρόκοκκων ςωματιδίων αποβάλλονται από το ανϊτερο αναπνευςτικό ςφςτθμα ενϊ τα λεπτόκοκκα ςωματίδια ειςχωροφν βακφτερα (ςτουσ βρόγχουσ) προκαλοφν ςθμαντικι βλάβθ. Εικόνα 21: Η ςυμπεριφορά των ςωματιδίων ςτον ανκρϊπινο οργανιςμό (Κωνςταντοποφλου Μ.) Τα Μ 2,5 μποροφν να φτάςουν μζχρι τισ κυψελίδεσ των πνευμόνων. Μζςω των κυψελίδων το οξυγόνο ειςζρχεται ςτο αίμα. Τα ςωματίδια που ζχουν παγιδευτεί εκεί επεμβαίνουν ςτθν οξυγόνωςθ του αίματοσ. Στθν επιφάνεια των ςωματιδίων, είναι δυνατόν, να μεταφζρονται προςροφθμζνεσ τοξικζσ καρκινογόνεσ ενϊςεισ οι οποίεσ ςτθν ςυνζχεια μποροφν να προςροφθκοφν ςε διάφορα ςθμεία των πνευμόνων. Τα μακροπρόκεςμα αποτελζςματα τθσ ειςπνοισ των αιωροφμενων ςωματιδίων είναι ςυνάρτθςθ του μεγζκουσ τουσ. Ο μθχανιςμόσ πακογζνειασ είναι πολφπλοκοσ. Σε αυτόν τον μθχανιςμό εμπλζκονται ζμμορφα ςυςτατικά όπωσ λεμφοκφτταρα, μακροφάγα, ουδετερόφιλα, πολυμορφοπφρθνα του ανοςοποιθτικοφ μασ ςυςτιματοσ. Ζτςι δθμιουργείται ζνασ αυτοτροφοδοτοφμενοσ κφκλοσ ςυςτθματικισ καταςτροφισ των υγειϊν ιςτϊν (χρόνια φλεγμονι). Στθν εικόνα 22 φαίνεται ο μθχανιςμόσ αυτοτροφοδοςίασ τθσ φλεγμονισ. Τα αιωροφμενα ςωματίδια, κατά τθν ειςπνοι, επικάκονται ςε διάφορα ςθμεία του βρογχικοφ δζντρου. Τότε ξεκινά μία χθμειοτακτικι πρόςκλθςθ ζμμορφων ςυςτατικϊν ςτο προςβεβλθμζνο ςθμείο. Στο προςβεβλθμζνο ςθμείο αυτό φτάνουν τα Τ-λεμφοκφτταρα, τα μακροφάγα, τα ουδετερόφιλα άλλεσ ομάδεσ ενεργοποιοφνται παράγοντασ χθμικζσ ενϊςεισ (LT-V4, IL-8, TNF-α). Οι χθμικζσ

40 ενϊςεισ αυτζσ επιτείνουν το φαινόμενο τθσ φλεγμονισ ανακαλϊντασ επιπλζον κφτταρα που ςυμμετζχουν ςτθν αντίδραςθ. Εικόνα 22: Μθχανιςμόσ αυτοτροφοδοςίασ τθσ φλεγμονισ που αποτελεί τθ βάςθ τθσ πακογζνειασ των χρόνιων αποφρακτικϊν πνευμονοπακειϊν (Μαςςάρα Β.) Ο αρχικόσ ςτόχοσ του ανοςοποιθτικοφ ςυςτιματοσ είναι θ δζςμευςθ, θ απενεργοποίθςθ θ αποβολι του ξζνου ςϊματοσ. Στθν περίπτωςθ των λεπτόκοκκων αιωροφμενων ςωματιδίων ο οργανιςμόσ δεν μπορεί να τα απομακρφνει με αποτζλεςμα μία παρατεινόμενθ ςτον χρόνο φλεγμονι. Θ κατάλθξθ είναι μία ριηικά δομικι αναδιοργάνωςθ ςτθν αρχιτεκτονικι των αναπνευςτικϊν οδϊν. Θ φυςιολογία του πνευμονικοφ ιςτοφ αλλάηει τόςο πολφ ϊςτε δεν γίνεται πλζον θ ανταλλαγι αερίων μεταξφ περιβάλλοντοσ οργανιςμοφ. Ο φυςιολογικόσ ιςτόσ αρχικά εμπλουτίηεται ςε αδζνεσ που παράγουν βλζννα με ςκοπό τθν παγίδευςθ των ξζνων ςωμάτων. Θ υπερζκκριςθ βλζννασ όμωσ τελικά εμποδίηει τθν ςωςτι κυκλοφορία του αζρα ςτουσ πνεφμονεσ, με αποτζλεςμα μια υπερτροφία των λείων μυϊκϊν ινϊν που επενδφουν τισ κατϊτερεσ αναπνευςτικζσ οδοφσ. Ο λόγοσ αυτισ τθσ υπερτροφίασ είναι να μπορζςει ο οργανιςμόσ να αντεπεξζλκει ςτο μεγαλφτερο ζργο που απαιτείται για τθν αναπνευςτικι λειτουργία λόγω τθσ μερικισ ι ολικισ ενίοτε απόφραξθσ των αναπνευςτικϊν οδϊν από τθν

41 υπερζκκριςθ βλζννασ που προαναφζραμε. Βεβαίωσ, μια τζτοια υπερτροφία προκαλεί περαιτζρω μείωςθ τθσ διαμζτρου του αυλοφ των αναπνευςτικϊν οδϊν δθμιουργϊντασ ζναν φαφλο κφκλο. Τζλοσ, ωσ μζςο αποκατάςταςθσ των ιςτϊν με φλεγμονι, παρατθρείται απόκεςθ κολλαγόνου αντικατάςταςθ του βλεννογόνου με ςυνδετικό ιςτό, γεγονόσ που οδθγεί ςτθν απϊλεια τθσ ελαςτικότθτασ αλλά τθσ λειτουργίασ που εξυπθρετοφςε ο πνευμονικόσ ιςτόσ, αφοφ εμποδίηεται θ ανταλλαγι αερίων με το αίμα λόγω τθσ πάχυνςθσ που υπζςτθςαν με αυτόν τον τρόπο τα κυψελιδικά τοιχϊματα. (Μαςςάρα Βαςιλικι, 2011) Ο παραπάνω μθχανιςμόσ είναι θ βάςθ τθσ πακογζνειασ πολλϊν πακιςεων όπωσ είναι το άςμα, οι χρόνιεσ αποφρακτικζσ πνευμονοπάκειεσ άλλεσ πνευμονοπάκειεσ. Τα ςωματίδια διαμζτρου <0,1 μm είναι ακόμα πιο καταςτροφικά διότι ςτοιχεία δείχνουν πωσ μποροφν να περάςουν από τισ κυτταρικζσ μεμβράνεσ να μεταναςτεφςουν ςε άλλα όργανα. Μζςα ςε αυτά τα όργανα περιλαμβάνεται ο εγκζφαλοσ. Τα ςωματίδια μποροφν να προκαλζςουν τζτοια βλάβθ όπωσ αυτι του Αλτςχάιμερ. Θ καρκινογζνεςθ που προκαλείται από τθν είςοδο των αιωροφμενων ςωματιδίων ςτον οργανιςμό ζχει ςαν βάςθ τόςο τθν τοξικότθτα των ςτοιχείων όςο το ίδιο το φαινόμενο τθσ χρόνιασ φλεγμονισ. 4.3 Τοξικότθτα αιωροφμενων ςωματιδίων Θ τοξικότθτα των αιωροφμενων ςωματιδίων οφείλεται ςτθν χθμικι τουσ ςφςταςθ, τθν περιεκτικότθτα τουσ ςε οριςμζνα τοξικά χθμικά είδθ ςτθν κατανομι του μεγζκουσ τουσ (ςυνδυαςμόσ). Τα υπερλεπτόκοκκα ςωματίδια (<100 nm) ζχουν ιδιαίτερα αυξθμζνθ τοξικότθτα ανά μονάδα μάηασ ενϊ θ τοξικότθτα μειϊνεται κακϊσ το μζγεκοσ αυξάνει. Ρεριςςότερο επικίνδυνα κεωροφνται τα κειικά επειδι βλάπτουν τθν ικανότθτα των πνευμόνων να αποβάλλουν τα ςωματίδια. Τα Μ 10 ζχουν ζντονθ δραςτικότθτα μζςω των ελεφκερων ριηϊν. Θ δραςτικότθτα οφείλεται ςτθν ρίηα ΟΘ - θ οποία εκλφεται από τα Μ 10 ςε υδατικό μζςο. Σε ph 7 (ph τθσ επιφάνειασ των πνευμόνων) εκλφουν Fe +3. Ζνα μείγμα χθμικϊν ενϊςεων όπωσ είναι τα αιωροφμενα ςωματίδια ζχει μεγαλφτερθ μεταλλαξογόνα επίδραςθ από ότι μεμονωμζνα ςυςτατικά επειδι ζχουμε ςυνεργιτικοφσ ι ανταγωνιςτικοφσ μθχανιςμοφσ ςτο μείγμα. Θ ανάλυςθ του μεταλλαξογόνου χαρακτιρα των ςωματιδίων μπορεί να προγνϊςει τισ πικανζσ καρκινογενζςεισ.

42

43 5. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΣΟΠΟΘΕΣΗΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΓΑΙΑ 5.1 Γεωγραφική θζςη Θ Ράτρα (Εικ. 23) είναι θ πρωτεφουςα του νομοφ Αχαΐασ ανικει ςτθν περιφζρεια Δυτικισ Ελλάδασ. Σφμφωνα με τθν απογραφι του 2011 ζχει πλθκυςμό 168.034 κατοίκουσ. Βρίςκεται 216 km δυτικά τθσ Ακινασ (οδικϊσ) 94 km βορειοανατολικά του Ρφργου. Ζχει ζκταςθ 125,428 km2. Θ Ράτρα είναι παραλιακι πόλθ βρζχεται από τον Ρατραϊκό κόλπο. Από τθν αντίκετθ πλευρά τθσ βρίςκεται το όροσ Ραναχαϊκό. Το μεγαλφτερο ποτάμι τθσ περιοχισ είναι ο Γλαφκοσ. Ο Γλαφκοσ ρζει νότια τθσ Ράτρασ πθγάηει από το Ραναχαϊκό όροσ. Άλλα ποτάμια είναι ο Χάραδροσ, ο Μείλιχοσ ο Διακονιάρθσ. Εικόνα 23: Γεωγραφικι κζςθ Πάτρασ (Google maps) 5.2 Κλίμα Το κλίμα τθσ Ράτρασ είναι Μεςογειακό (Εικ. 24). Ζχει ιπιουσ υγροφσ χειμϊνεσ κερμά ξθρά καλοκαίρια. Αφοφ θ πόλθ τθσ Ράτρασ είναι παραλιακι επθρεάηεται από τισ καλάςςιεσ αναταραχζσ. Θ αφρα τθσ κάλαςςασ τείνει να ςτρωματοποιεί τθν ατμόςφαιρα (νότια πλευρά) παγιδεφει τουσ αζριουσ ρφπουσ ςε ςχετικά μικρό φψοσ από τθν επιφάνεια του εδάφουσ.

44 Εικόνα 24: Πίνακασ με κλιματικά δεδομζνα Πάτρασ

45 6.ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΣΟΠΟΘΕΣΗΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΓΑΙΑ Το γεωλογικό υπόβακρο τθσ Ράτρασ ςυνίςταται από ςχθματιςμοφσ του ανικουν ςτθ Ηϊνθ Ωλονοφ-Ρίνδου κακϊσ ςτθ ηϊνθ Γαβρόβου-Τρίπολθσ. Υπερκείμενα αυτϊν των ςχθματιςμϊν ζχουμε ιηθματογενείσ ςειρζσ Ρλειο-Ρλειςτονικισ θλικίασ τεταρτογενείσ αποκζςεισ. Θ ηϊνθ Ωλονοφ-Ρίνδου αντιπροςωπεφει (μαηί με τθν Υποπελαγονικι ηϊνθ) τον κατεςτραμμζνο ωκεανό τθσ Νεοτθκφοσ. Μεταξφ Θωκαίνου-Κάτω Ολιγοκαίνου, με μια φάςθ πτυχϊςεων, αναδφκθκαν τα ςτρϊματα τθσ ηϊνθσ αυτισ. Το αποτζλεςμα τθσ φάςθσ πτυχϊςεων ιταν θ ζντονθ λεπίωςθ θ επϊκθςθ των ςτρωμάτων τθσ ηϊνθσ αυτισ, ςτισ δυτικότερεσ ηϊνεσ ωσ τεκτονικά καλφμματα. Ραρακάτω παρατίκεται θ ςτρωματογραφικι ςτιλθ τθσ ηϊνθσ Ωλονοφ-Ρίνδου (Εικ.25). Εικόνα 25: τρωματογραφικι ςτιλθ Ωλονοφ-Πίνδου (http://www.geo.auth.gr/museum/mammal Files/Pindou.pdf) Θ ηϊνθ Γαβρόβου-Τρίπολθσ τοποκετείται ςτθν Αποφλια μικροπλάκα περιλαμβάνει ανκρακικζσ κλαςτικζσ αποκζςεισ. Οι ςχθματιςμοί τθσ ηϊνθσ αυτισ είναι από ανϊτερο Ραλαιοηωικό ζωσ Ολιγόνο. Τα ςτρϊματα τθσ ηϊνθσ Γαβρόβου-Τρίπολθσ εμφανίηονται πτυχωμζνα, ςε ανοιχτζσ πτυχζσ. Οι άξονεσ των πτυχϊν είναι Β-Ν. Οι πτυχζσ αυτζσ δθμιουργικθκαν ςτθν τελικι φάςθ Ολιγοκαίνου- Κάτω Μειόνου. Ραρακάτω παρατίκεται θ ςτρωματογραφικι ςτιλθ τθσ ηϊνθσ (Εικ.26). Εικόνα 26: τρωματογραφικι ςτιλθ Γαβρόβου- Σρίπολθσ http://www.geo.auth.gr/museum/mammalfiles/ Gavrovou.pdf

46

47 7.ΜΕΣΡΗΕΙ ΑΙΩΡΟΤΜΕΝΩΝ ΩΜΑΣΙΔΙΩΝ 7.1 Μετρήςεισ ατμοςφαιρικϊν ςωματιδίων ςτην ατμόςφαιρα τησ πόλησ τησ Πάτρασ Θ Μαςςάρα Βαςιλικι ςτθν ερευνθτικι εργαςία ειδίκευςισ τθσ (2010) μζτρθςε τα αιωροφμενα ςωματίδια ςτθν ατμόςφαιρα τθσ Ράτρασ τουσ μινεσ Μάρτιο, Μάιο Ιοφλιο. Τον Μάρτιο μετρικθκαν τα ςωματίδια PM 1, PM 2,5 PM 10 οι ςτακμοί ιταν: Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ), Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ, Στακμόσ ΚΤΕΛ, Αγίου Ανδρζα Βότςθ, Κορίνκου Γοφναρθ, Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ, Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου, Κορίνκου Αγίου Νικολάου τζλοσ Κορίνκου Καρόλου (Εικ.27). Ραρακάτω παρουςιάηονται ςε πίνακεσ (Ριν.10α, Ριν.10β, Ριν.11α, Ριν.11β, Ριν12α, Ριν12β) τα αποτελζςματα όλων των μετριςεων ανά μζγεκοσ ςωματιδίων κακϊσ ςυγκεντρωτικι ςυγκζντρωςθ των ςωματιδίων (Εικ.28, Εικ.29, Εικ.30, Εικ.31, Εικ.32, Εικ.33). Εικόνα 27: τακμοί μετριςεων μινα Μαρτίου Πίνακασ 10α: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 1 Μαρτίου (ϊρα 8:00-10:00) (Μαςςάρα Β.) Ημζ Ζλλθνο σ Ζλλθνο σ Στακμ όσ Αγίου Ανδρ Κορίνκ ου Κορίνκου Κολοκοτρ ϊνθ Κορίνκ ου Κορίνκ ου

48 ρα Στρατιϊ τθ Ιωαννίν ων (6 οσ όροφοσ ) Στρατι ϊτθ Αγίασ Σοφίασ ΚΤΕΛ ζα Βότς θ Γοφνα ρθ Κολοκοτρ ϊνθ Αγίου Ανδρζου Αγίου Νικολά ου Καρόλ ου 2/03 1 0-0 0,6 1 0,6 0 0 3/03 0 0 1 1 0,6 1 1 1 1 4/03 0 0 0 0 0 2,3 1 2 1 6/03 0 0-0 0 0 1 0 2 10/03 0 0 0 0,7 0 4 1 0 1 11/03 0 1 1 1 1 1 0 0 3 12/03 0 0-0,3 0 1 0,3 0 1 13/03 0 0 0 0,7 0 1 1 0,5 0 15/03 0 1 0,5 0 1 1 1 0,3 2 17/03 0 0 1 0 0 1 0 0 0 18/03 0 0 0-0 1 1-1 19/03 0 1 1-1 1 1-2,5 20/03 1 1 1-1 1 2-1 22/03 0 0 0-0 1 1,7-0 26/03 0 1 1-1 1 0,5-1 27/03 1 1 2-1 2 2-2 Μ.Ο. 0,2 0,4 0,6 0,4 0,4 1,3 0,9 0,4 1,2 % 3,45 6,9 10,34 6,9 6,9 22,40 15,52 6,9 20,69 Ημζ ρα Πίνακασ 10β: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 1 Μαρτίου (ϊρα 13:00-15:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνο σ Στρατιϊ τθ Ιωαννίν ων (6 οσ όροφοσ ) Ζλλθνο σ Στρατι ϊτθ Αγίασ Σοφίασ Στακμ όσ ΚΤΕΛ Αγίου Ανδρ ζα Βότς θ Κορίνκ ου Γοφνα ρθ Κορίνκου Κολοκοτρ ϊνθ Κολοκοτρ ϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκ ου Αγίου Νικολά ου Κορίνκ ου Καρόλ ου 3 0 0 0 0 1 1 3 1-4 0 1 1 1 1 1 1 0,3 1 9 1 0 0 0 0 0 1 0 0 11 0 0 1 0 0 0,3 0 1 0 12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 17 0 0 0 0 0 0 0 1 0 18 0 0 0-0 0 0-0 19 0 0 0-0 1 0-0 20 0 0 0-0 0 0-0 22 0 0 1-1,3 0,5 0,5-0 23 1 1 1-1 1 1-1 24 2 2 1-2 2 2-2 26 0 0 0-1 1 1-0,5 27 1 0 1-1 1 1-0 Μ.Ο. 0,4 0,3 0,4 0,2 0,6 0,6 0,8 0,6 0,3 % 9,52 7,14 9,52 4,76 14,29 14,29 19,05 14,29 7,14

49 Ημζ ρα Πίνακασ 11α: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 2,5 Μαρτίου (ϊρα 8:00-10:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνο σ Στρατιϊ τθ Ιωαννίν ων (6 οσ όροφοσ ) Ζλλθνο σ Στρατι ϊτθ Αγίασ Σοφίασ Στακμ όσ ΚΤΕΛ Αγίου Ανδρ ζα Βότς θ Κορίνκ ου Γοφνα ρθ Κορίνκου Κολοκοτρ ϊνθ Κολοκοτρ ϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκ ου Αγίου Νικολά ου Κορίνκ ου Καρόλ ου 2/03 6 5-6 5 5,5 5,3 2 3 3/03 4 2 4 5 5,3 5 60 5 4 4/03 3 3 3 6 1 14,7 3 6,5 6 6/03 4 3-6 5 9 7 5 16 10/03 4 4 3 4,7 5 26,7 14 1,5 7 11/03 2 4 3 14 4 3 3 2 10 12/03 4 3-5,3 11 5,5 4,3 4 3 13/03 4 2 1 9,7 2 12,5 10 3,5 11 15/03 2 3 2 3 5 3 4 2,3 8 17/03 3 2 3,7 5 1 4 3 5 1 18/03 1 3 3-4 5 4-1 19/03 1 4 5-1 7,5 6-8,5 20/03 2 5 3-2 2 5,5-6 22/03 3 3 2-1 12 13,3-2 26/03 2 4 4-5 5 2-4 27/03 6 4 9-14 7 6,5-5,5 Μ.Ο. 3,2 3,4 3,5 6,5 4,6 7,9 9,4 3,7 6 % 6,64 7,05 7,26 13,49 9,54 16,39 19,50 7,68 12,45 Ημζ ρα Πίνακασ 11β: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 2,5 Μαρτίου (ϊρα 13:00-15:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνο σ Στρατιϊ τθ Ιωαννίν ων (6 οσ όροφοσ ) Ζλλθνο σ Στρατι ϊτθ Αγίασ Σοφίασ Στακμ όσ ΚΤΕΛ Αγίου Ανδρ ζα Βότς θ Κορίνκ ου Γοφνα ρθ Κορίνκου Κολοκοτρ ϊνθ Κολοκοτρ ϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκ ου Αγίου Νικολά ου Κορίνκ ου Καρόλ ου 3/03 5 3 3 3 6 6 11,3 6-4/03 4 5 7 5 422 5,3 7,5 8,7 6 9/03 6 2 3 3 4,5 4 5 5 3 11/03 3 10 5 4 4 3,3 5 4 4 12/03 3 1 2 2 2,5 4,5 4 1 2 17/03 3 2 2 3 7 1 3 5 3 18/03 1 1 1-1 0 1-2 19/03 2 1 2-3 3 2-4 20/03 3 1 2-4 5 2-2 22/03 3 1 6-4,7 5 3-2 23/03 4 5 7-7 5 4-4 24/03 9 12,3 15,5-10,5 9 11-9 26/03 3 2 5,5-2 4 5-2,5 27/03 3 2 8-3 5 5-2

50 Μ.Ο. 3,7 3,4 4,9 3,3 34,4 4,3 4,9 4,9 3,5 % 5,50 5,05 7,28 4,90 51,11 6,39 7,29 7,28 5,2 Ημζ ρα Πίνακασ 12α: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 10 Μαρτίου (ϊρα 8:00-10:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνο σ Στρατιϊ τθ Ιωαννίν ων (6 οσ όροφοσ ) Ζλλθνο σ Στρατι ϊτθ Αγίασ Σοφίασ Στακμ όσ ΚΤΕΛ Αγίου Ανδρ ζα Βότς θ Κορίνκ ου Γοφνα ρθ Κορίνκου Κολοκοτρ ϊνθ Κολοκοτρ ϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκ ου Αγίου Νικολά ου Κορίνκ ου Καρόλ ου 2/03 34 43-48 33,7 112,5 36 49 38 3/03 54 32 39 53 35,7 116 370 140,5 41 4/03 18 36 26 61 73 117 27 94,5 48 6/03 24 35-33 27 59 45 35 42 10/03 40 54 65 97,7 51 509 107 37,5 71 11/03 9 16 10 83 26 15 9 25 26 12/03 13 35-44 81 31 88 24 67 13/03 39 17 15 58,7 42 66 52 55 54 15/03 18 44 40 32 42 23 49 24,3 81 17/03 29 18 31,3 52 29 38 40 59 46 18/03 12 38 37-18 47 60-106 19/03 11 41,5 33-19 140 33-77 20/03 17 49 33-65 23 38-67 22/03 26 25 48-44 124 198,3-48 26/03 17 48 81-42 56 39-34,5 27/03 31 27 57-37 70 38,5-26 Μ.Ο. 24,5 34,9 39,6 56,2 41,6 96,7 76,9 54,4 54,5 % 5,09 7,25 8,25 11,70 8,65 20,35 16,03 11,33 11,35 Ημζ ρα Πίνακασ 12β: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 10 Μαρτίου (ϊρα 13:00-15:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνοσ Στρατιϊ τθ Ιωαννίν ων (6 οσ όροφοσ ) Ζλλθνο σ Στρατιϊ τθ Αγίασ Σοφίασ Στακμ όσ ΚΤΕΛ Αγίου Ανδρ ζα Βότς θ Κορίνκ ου Γοφναρ θ Κορίνκου Κολοκοτρ ϊνθ Κολοκοτρ ϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκ ου Αγίου Νικολά ου Κορίνκ ου Καρόλ ου 3/03 29 25 25 38 28 100 57,7 45-4/03 27 41 47 62 35 93,7 45,5 32,3 38 9/03 42 25 32 26 32,5 27 60,5 53,5 24 11/3 21 36 29 34 54 87,3 43 20 55 12/3 20 149 19 20 27 32,5 29 33 19 17/3 20 8 6 15 42 6 14 45,7 24 18/3 15 6 3-35 20,5 14-16

51 19/3 27 26 17-40 17 36-34 20/3 28 8 6-26 27 20-25 22/3 36 48 18-26 36 26-24 23/3 36 30 48-44 34 38-29 24/3 49 38,7 75-37,5 41 37-49 26/3 23 21 30-62 27 32-29 27/3 23 17 33-33 30 20-13 Μ.Ο 28,3 34,2 27,7 32,5 37,3 41,3 33,8 38,2 29,1 % 9,36 11,31 9,16 10,75 12,33 13,66 11,18 12,63 9,62 Εικόνα 28: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαρτίου (8:00-10:00) Εικόνα 29: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαρτίου (13:00-15:00)

52 Εικόνα 30: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαρτίου (8:00-10:00) Εικόνα 31: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαρτίου (13:00-15:00) Εικόνα 32: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαρτίου (8:00-10:00)

53 Εικόνα 33: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαρτίου (13:00-15:00) Τον Μάιο μετρικθκαν τα ςωματίδια PM 1, PM 2,5 PM 10 οι ςτακμοί ιταν: Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ), Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ, Κορίνκου Καρόλου, Στακμόσ ΚΤΕΛ, Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου, Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ, Κορίνκου Γοφναρθ (Εικ.27). Ραρακάτω παρουςιάηονται ςε πίνακεσ (Ριν.13α, Ριν.13β, Ριν.14α, Ριν.14β, Ριν.15α, Ριν.15β) τα αποτελζςματα όλων των μετριςεων ανά μζγεκοσ ςωματιδίων κακϊσ ςυγκεντρωτικι ςυγκζντρωςθ των ςωματιδίων (Εικ.34, Εικ.35, Εικ.36, Εικ.37, Εικ.38, Εικ.39). Θμζρα Πίνακασ 13α: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 1 Μαΐου (ϊρα 8:00-10:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κορίνκου Καρόλου Στακμόσ ΚΤΕΛ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Γοφναρθ 3/05 1 1 1 1 1 1 1 4/05 0 0,5 0 1 1 0,5 1 5/05 1 1 1 1 2 1 1 6/05 0 0 0 0 0 1 1 7/05 0 0 0 0 0,5 1,5 1 8/05 0 0 0 0 1 0 0 10/05 0 0 0 0 0 0 1 11/05 1 0 0 0 0,5 0,5 0,5 12/05 0 1 1 1 1 1 0,5 13/05 0 1 0 1 0 1 0,5 14/05 1 1 1 1 1 1 1 17/05 1 1 1 1 1 1 1 19/05 0 0 0 0 0 1 0

54 20/05 0 0 0 0 0 1 1 25/05 0 0 0 1 0,5 1 1 26/05 1 1 0,5 0 1 0,5 0,5 27/05 1 1,5 3 1 1,5 2 2 28/05 0 0 0 0,5 1 1 0 Μ.Ο. 0,4 0,5 0,5 0,5 0,7 0,9 0,8 % 9,3 11,63 11,63 11,63 16,28 20,93 18,6 Θμζρα Πίνακασ 13β: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 1 Μαΐου (ϊρα 13:00-15:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κορίνκου Καρόλου Στακμόσ ΚΤΕΛ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Γοφναρθ 3/05 0 0 0,5 0 0,5 0 0,5 4/05 0 0 0,5 0 0 1 0 5/05 0 0 0 0,5 1 1 1 6/05 0 0 0 0 0,5 0,5 0,5 7/05 1 0 0 0,5 0 0 1 10/05 0 0 0 0 0 0 0 11/05 1 0 0 0 0 0 0 12/05 0 0 0 0 0 0,5 0 13/05 0 0 0 0 0,5 0,5 1 17/05 1 1 1 1 1 1 1 19/05 0 0 0 0 0 0 0 20/05 1 1 1 1 1 1 1 25/05 0 0 0,5 0 0 1 0,5 26/05 0 0 0 0 0 0 0 27/05 0 0 0,5 1 0 0 0,5 28/05 0 0 0 0 0 0 0 Μ.Ο. 0,2 0,1 0,2 0,2 0,3 0,4 0,4 % 11,11 5,56 11,11 11,11 16,67 22,22 22,22 Θμζρα Πίνακασ 14α: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 2,5 Μαΐου (ϊρα 8:00-10:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κορίνκου Καρόλου Στακμόσ ΚΤΕΛ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Γοφναρθ 3/05 3 4 4 3 3,5 4 2,5 4/05 2 3 2,5 4 6 4 4 5/05 5 4 5 5 7,5 4,5 5 6/05 12 4 5,5 2,5 3,5 6,5 4 7/05 4 3 6 5 6 9 7,5 8/05 2 1 7 3 5 3 2 10/05 5 5 4 7 6 5 5,5 11/05 4 2 2,5 4 2,5 6 5,5 12/05 4 5 4,5 3 3 7 3

55 13/05 3 3,5 2,5 3 7,5 5 4,5 14/05 6 6 6,5 6,5 5,5 7 7,5 17/05 6 7 10 7 9 9 7 19/05 3 3 3 3 3 4,5 3 20/05 3 3 4 3 4 6,5 5 25/05 2 2 2 3,5 2,5 3 4 26/05 3 3 2,5 2 5,5 6 3 27/05 4 4 6,5 3 10 4 6,5 28/05 4 3 2,5 3,5 6,5 5 1,5 Μ.Ο. 4,2 3,6 4,5 3,9 5,4 5,5 4,5 % 13,29 11,39 14,24 12,34 17,1 17,41 14,24 Θμζρα Πίνακασ 14β: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 2,5 Μαΐου (ϊρα 13:00-15:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κορίνκου Καρόλου Στακμόσ ΚΤΕΛ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Γοφναρθ 3/05 3 2 4 2 3,5 2 3 4/05 1 3 4,5 3 3 5 2 5/05 2 3,5 3,5 3,5 5 5 5 6/05 4 3 3 3,5 4 4 4 7/05 5 3 3 3 3 2,5 5 10/05 3 3 3 3,5 3 3 3 11/05 4 2 2,5 1 4 1 1 12/05 2 2 2 1,5 1,5 6 3,5 13/05 3 3,5 2,5 3 7,5 5 4,5 17/05 7 8 7 8 8 7 8 19/05 2 1 3 1 1 1 2 20/05 5 5 5 6 6,5 5,5 5,5 25/05 2 2 2 2 2 2,5 2,5 26/05 2 1 1 2 1,5 2 2 27/05 2 2 4 3 1 2,5 2 28/05 2 2 2 2 3 3 2 Μ.Ο. 3,1 2,9 3,2 3 3,6 3,6 3,4 % 13,6 12,72 14,04 13,16 15,79 15,79 14,9 Θμζρα Πίνακασ 15α: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 10 Μαΐου (ϊρα 8:00-10:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κορίνκου Καρόλου Στακμόσ ΚΤΕΛ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Γοφναρθ 3/05 23 31 37,5 21 21,5 40,5 52,5 4/05 26 25 44 31,5 41,5 34,5 35 5/05 41 40,5 47 37 50 47 50 6/05 111 94 70 39,5 35 69,5 61 7/05 26 32 35 34,5 53 77,5 51

56 8/05 19 27 55 38 40 26 35 10/05 31 52 40 35 36 63,5 49 11/05 31 20 20 26 37,5 48,5 60,5 12/05 49 53 41 30,5 25 71 35 13/05 54 59 39 49,5 40 53,5 44,5 14/05 36 46 36 43,5 35,5 43,5 47,5 17/05 35 39 46,5 37 45 61,5 43 19/05 24 18 24 24 48 29 36 20/05 24 21 22 31 37 27 34,5 25/05 23 13 17 21,5 19 87 22,5 26/05 19 19 22 16 43,5 88 32,5 27/05 19 20 26,5 17 33,5 51,5 36,5 28/05 29 35 19,5 20 38 33 17 Μ.Ο. 34,4 35,8 35,7 30,7 37,7 52,9 41,3 % 12,81 13,33 13,3 11,43 14,04 19,71 15,38 Θμζρα Πίνακασ 15β: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 10 Μαΐου (ϊρα 13:00-15:00) (Μαςςάρα Β.) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κορίνκου Καρόλου Στακμόσ ΚΤΕΛ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Γοφναρθ 3/05 24 16 31,5 10 18 18,5 16,5 4/05 57 47 44 42 46,5 59 26 5/05 28 35,5 30,5 31 47 29 61 6/05 28 35 24 26,5 39,5 41,5 41 7/05 28 21 17,5 57,5 39,5 20,5 25 10/05 21 18 25,5 19 24 22 28,5 11/05 51 21 20 13 23 35 28 12/05 22 12 29 19,5 16,5 31 36,5 13/05 25 28 28,5 33 57 46,5 31 17/05 32 34 36 34 51 39 44 19/05 18 32 16 15 9 10 9 20/05 29 26,5 52 27,5 27 25,5 21,5 25/05 13 10 8,5 11 13,5 18,5 20,5 26/05 11 7 10,5 9 8 13 13,5 27/05 21 14 22,5 9 8 12,5 17 28/05 25 18 18 9,5 24 20 16,5 Μ.Ο. 27,1 23,4 25,9 22,9 28,2 27,6 27,2 % 14,86 12,84 14,21 12,56 15,47 15,14 14,92

57 Εικόνα 34: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαΐου (8:00-10:00) Εικόνα 35: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαΐου (13:00-15:00) Εικόνα 36: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαΐου (8:00-10:00)

58 Εικόνα 37: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαΐου (13:00-15:00) Εικόνα 38: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαΐου (8:00-10:00) Εικόνα 39: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Μαΐου (13:00-15:00)

59 Τον Ιοφλιο μετρικθκαν τα ςωματίδια PM 1, PM 2,5 PM 10 οι ςτακμοί ιταν: Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ), Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ, Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου, Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ, Κορίνκου Καρόλου (Εικ.27). Ραρακάτω παρουςιάηονται ςε πίνακεσ (Ριν.16α, Ριν.16β, Ριν.17α, Ριν.17β, Ριν.18α, Ριν.18β) τα αποτελζςματα όλων των μετριςεων ανά μζγεκοσ ςωματιδίων κακϊσ ςυγκεντρωτικι ςυγκζντρωςθ των ςωματιδίων (Εικ.40, Εικ.41, Εικ.42, Εικ.43, Εικ.44, Εικ.45). Πίνακασ 16α: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 1 Ιουλίου (ϊρα 8:00-10:00) (Μαςςάρα Β.) Θμζρα Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Καρόλου 5/07 0 1 1 1 1,5 6/07 0 0 1 1 1 7/07 0 0 0 1 1 8/07 0 0 0 0,5 0,5 9/07 0 0 0 0,5 0 10/07 0 0 0 0 0,5 12/07 0 0 0 0,5 0 13/07 0 0 0 1 0,5 14/07 0 1 0 1 0 15/07 0 0 0 1 1 16/07 1 0,5 0,5 1,5 1 17/07 0 0 0 0 1 19/07 0 0 0 0,5 0 20/07 0 1 0 1 1 Μ.Ο. 0,1 0,3 0,2 0,6 0,6 % 5,56 16,67 11,11 33,33 33,33 Πίνακασ 16β: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 1 Ιουλίου (ϊρα 13:00-15:00) (Μαςςάρα Β.) Θμζρα Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Καρόλου 5/07 1 1 0 1 1 6/07 0 1 1 1 1 7/07 0 0 0,5 0 0,1 8/07 1 0 0 0 0,5 9/07 0 0 0 0 0 10/07 0 0 0 0 12/07 0 0 0 0 0

60 13/07 0 0 0 0 0,5 14/07 0 0 0,5 0 0,5 15/07 0 0 0 1,5 0,5 16/07 0 0 3 0 0 19/07 0 1 0 0,5 0 20/07 0 0 0,5 0,5 Μ.Ο. 0,2 0,3 0,3 0,4 0,3 % 14,29 21,43 21,43 28,57 21,43 Πίνακασ 17α: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 2,5 Ιουλίου (ϊρα 8:00-10:00) (Μαςςάρα Β.) Θμζρα Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Καρόλου 5 3 3 5 6 7 6 2 3 4,5 4 5 7 3 5 5 4,5 5,5 8 4 2 2 3 3 9 1 3 2 4 1,5 10 1 0 3 2,5 4 12 3 1,5 1,5 3 2,5 13 3 2 4 5 2,5 14 2 3 2 8 3 15 2 2 1 6 5 16 4 3,5 4 5 4 17 2 2 3 2 4,5 19 2 3 4 4,5 5 20 3 3 4 5,5 4 Μ.Ο. 2,5 2,6 3,2 4,5 4,0 % 14,88 16,05 19,05 26,79 23,81 Πίνακασ 17β: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 2,5 Ιουλίου (ϊρα 13:00-15:00) (Μαςςάρα Β.) Θμζρα Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Καρόλου 5 3 3 2,5 4,5 2,5 6 5 3 4 3 3 7 2 2,5 2,5 2 2,3 8 5 5 4,5 5 5 9 1 1 1,5 1 1 10 3 2 1,5 1 12 3 1 1 2,5 2 13 3 1 3 3 3 14 3 2 2,5 2 4 15 2 3 1 4,5 3

61 16 2 1 6 1 0 19 2 10,5 3 3,5 2 20 1 2,5 4,5 2,9 Μ.Ο. 2,8 2,9 2,7 2,8 2,5 % 20,44 21,17 19,71 20,44 18,25 Πίνακασ 18α: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 10 Ιουλίου (ϊρα 8:00-10:00) (Μαςςάρα Β.) Θμζρα Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Καρόλου 5 32 24 27 28,5 34,5 6 18 37 37 38,5 72,5 7 24 40 74 39,5 37,5 8 19 32 16 27 21,5 9 32 30 48 44 29 10 15 41 26 23,5 29,5 12 24 17,5 17,5 27,5 29,5 13 20 18 34 38,5 44,5 14 36 75 21 33 25 15 25 42 49 43 39,5 16 28 31 32 58,5 37 17 24 20 27 28 33,5 19 25 46 31 42 77 20 30 29,5 39 26 36,5 Μ.Ο. 25,1 34,5 34,2 35,5 39,1 % 14,90 20,49 20,31 21,08 23,22 Πίνακασ 18β: Μετριςεισ ςωματιδίων PM 10 Ιουλίου (ϊρα 13:00-15:00) (Μαςςάρα Β.) Θμζρα Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Ιωαννίνων (6 οσ όροφοσ) Ζλλθνοσ Στρατιϊτθ Αγίασ Σοφίασ Κολοκοτρϊνθ Αγίου Ανδρζου Κορίνκου Κολοκοτρϊνθ Κορίνκου Καρόλου 5 43 24 21 30 18,5 6 24 22 15 18 18 7 20 19 18 20 8 35 30 27 27 29,5 9 24 14 15,5 7,5 9 10 18 7 17 11,5 12 25 11 11 15 22 13 25 13 9 15,5 22,5 14 23 14 32,5 17 23 15 28 24 11 28 34 16 23 36 23,5 113 34 19 29 39,5 25 31 41 20 20 23,5 21 21,5

62 Μ.Ο. 26,4 22,5 18,5 27,5 23,4 % 22,32 19,02 15,64 23,25 19,78 Εικόνα 40: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Ιουλίου (8:00-10:00) Εικόνα 41: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Ιουλίου (13:00-15:00) Εικόνα 42: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Ιουλίου (8:00-10:00)

63 Εικόνα 43: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Ιουλίου (13:00-15:00) Εικόνα 44: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Ιουλίου (8:00-10:00) Εικόνα 45: υγκεντρωτικά αποτελζςματα Ιουλίου (13:00-15:00)