ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 8.2.2016 COM(2016) 48 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ για τα συστήματα ακινητοποίησης των βοοειδών με αντιστροφή ή οποιαδήποτε άλλη μη φυσιολογική θέση EL EL

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ για τα συστήματα ακινητοποίησης των βοοειδών με αντιστροφή ή οποιαδήποτε άλλη μη φυσιολογική θέση 1. ΙΣΤΟΡΙΚΟ Το άρθρο 27 παράγραφος 2 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1099/2009 του Συμβουλίου για την προστασία των ζώων κατά τη θανάτωσή τους 1 ορίζει ότι «το αργότερο έως τις 8 Δεκεμβρίου 2012, η Επιτροπή υποβάλλει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο έκθεση για τα συστήματα ακινητοποίησης των βοοειδών με αντιστροφή ή οποιαδήποτε άλλη μη φυσιολογική θέση. Η έκθεση αυτή θα βασίζεται στα αποτελέσματα επιστημονικής μελέτης η οποία θα συγκρίνει τα συστήματα αυτά με τα συστήματα ακινητοποίησης των βοοειδών σε ορθή θέση και θα λαμβάνει υπόψη τα μελήματα προστασίας των ζώων καθώς και τον κοινωνικοοικονομικό και τον περιβαλλοντικό αντίκτυπο, συμπεριλαμβανομένων της αποδοχής από τις θρησκευτικές κοινότητες και της ασφάλειας των χειριστών. Ενδεχομένως, η έκθεση αυτή συνοδεύεται από νομοθετικές προτάσεις για την τροποποίηση του παρόντος κανονισμού όσον αφορά τα συστήματα ακινητοποίησης των βοοειδών με αντιστροφή ή οποιαδήποτε άλλη μη φυσιολογική θέση.» Για τη σύνταξη της παρούσας έκθεσης, η Επιτροπή ανέθεσε την εκπόνηση μελέτης (στο εξής καλούμενης «η μελέτη BoRest» 2 ). Λόγω της ιδιαιτερότητας και της πολυπλοκότητας της μελέτης αυτής (ιδίως σχετικά με τη συλλογή τεχνικών και επιστημονικών στοιχείων στα σφαγεία), για την προετοιμασία και την εκπόνησή της χρειάστηκε πολύ περισσότερος χρόνος απ ό,τι προβλεπόταν, εξ ου και η καθυστέρηση της έγκρισης της παρούσας έκθεσης. 2. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΓΙΑ ΒΟΟΕΙΔΗ ΠΟΥ ΣΦΑΖΟΝΤΑΙ ΧΩΡΙΣ ΑΝΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ 2.1. Το πρόβλημα Στα σφαγεία, τα βοοειδή 3 ακινητοποιούνται σε ορθή θέση σε πλαίσιο ακινητοποίησης πριν από την αναισθητοποίηση, συνήθως με διείσδυση διατρητικής ράβδου. 1 2 3 ΕΕ L 303 της 18.11.2009, σ. 1. Restraining systems for bovine animals slaughtered without stunning/ Welfare and socio-economic implications (Συστήματα ακινητοποίησης των βοοειδών που σφάζονται χωρίς αναισθητοποίηση/καλή μεταχείριση και κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις) BOREST - από το Institut de l'elevage (συντονιστής). Ιούνιος 2015. (http://ec.europa.eu/food/animals/welfare/practice/slaughter/index_en.htm). Στο πλαίσιο της παρούσας έκθεσης, ο όρος «ζώα» αφορά μόνο τα βοοειδή (ενήλικα βοοειδή και μόσχους). 2

Το άρθρο 4 παράγραφος 4 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1099/2009 προβλέπει ότι οι απαιτήσεις αναισθητοποίησης που ορίζονται στο άρθρο 4 παράγραφος 1 και στο παράρτημα Ι του παρόντος κανονισμού δεν εφαρμόζονται αν η σφαγή υπόκειται σε ιδιαίτερες μεθόδους που προβλέπονται από λατρευτικούς τύπους, υπό την προϋπόθεση ότι η σφαγή διενεργείται σε σφαγείο. Υπό τις συνθήκες αυτές, η νομοθεσία της ΕΕ επιτρέπει κατ εξαίρεση μεθόδους σφαγής χωρίς αναισθητοποίηση, όπως αφαίμαξη ζώων χωρίς προηγούμενη αναισθητοποίηση, οι οποίες περιλαμβάνουν τελετουργική σφαγή σύμφωνα με τον εβραϊκό ή τον μουσουλμανικό λατρευτικό τύπο. Για τον σκοπό αυτό έχουν σχεδιαστεί ειδικά συστήματα ακινητοποίησης για την αντιστροφή των βοοειδών σε ανάποδη θέση ή στο πλευρό (περιστρεφόμενο πλαίσιο) προκειμένου να διευκολύνεται ο χειριστής κατά τη σφαγή. Αυτά τα συστήματα ακινητοποίησης μπορούν να χρησιμοποιούνται μόνο εάν τα ζώα σφάζονται χωρίς αναισθητοποίηση 4. Σε μια έκθεση του 2004 για τις πτυχές καλής μεταχείρισης των μεθόδων αναισθητοποίησης και θανάτωσης των ζώων, οι επιστήμονες της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕFSΑ) θεώρησαν προτιμότερη την ακινητοποίηση των ζώων σε ορθή θέση σε περίπτωση σφαγής χωρίς αναισθητοποίηση 5. Η γνώμη τους βασίστηκε σε μια δημοσίευση του 1990 στην οποία γινόταν σύγκριση δύο τύπων πλαισίων (όρθιο και περιστρεφόμενο). Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας έγκρισης του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1099/2009, προβλήθηκε ο ισχυρισμός ότι τα περιστρεφόμενα πλαίσια που χρησιμοποιούνται στην Ευρώπη είναι πλέον πολύ διαφορετικά από το μοντέλο που περιγράφεται στη δημοσίευση του 1990. Επιπλέον, ορισμένες θρησκευτικές κοινότητες εξέφρασαν ανησυχίες ότι η ορθή θέση ενδέχεται να μην είναι συμβατή με τις θρησκευτικές τους τελετουργίες. 2.2. Γενική κατάσταση Το 2012, συνολικά 25 εκατομμύρια βοοειδή εσφάγησαν στην ΕΕ6, από τα οποία περίπου 2,1 εκατομμύρια7 (8,5%) εσφάγησαν χωρίς αναισθητοποίηση, σχεδόν όλα (97%) σε έξι κράτη μέλη8. Από αυτά τα 2,1 εκατομμύρια ζώα, περισσότερα από 1,6 εκατομμύρια σφάζονται σε περιστρεφόμενη διάταξη (το 78% των ζώων που σφάζονται χωρίς αναισθητοποίηση), ενώ τα υπόλοιπα (22%) σφάζονται σε κατακόρυφη διάταξη. Το 2012, οι περιστρεφόμενες διατάξεις δεν χρησιμοποιούνταν στη Λετονία, στην Πορτογαλία, στη Ρουμανία, στη Σλοβακία και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Η ορθή θέση ήταν υποχρεωτική στο Ηνωμένο Βασίλειο 9. 4 5 6 7 8 9 Άρθρο 15 παράγραφος 2 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1099/2009. http://www.efsa.europa.eu/efsa/efsa_locale-1178620753812_1178620775454.htm, βλ. σελίδα 25. Για περισσότερες λεπτομέρειες: βλ. ιδίως τμήμα 4 της μελέτης Βorest. Ο ακριβής αριθμός είναι 2 147 300 βοοειδή με βάση μια έρευνα του 2012 από τις αρμόδιες αρχές. Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο. Η ορθή θέση ήταν επίσης υποχρεωτική στην Εσθονία, αλλά κατά τη διάρκεια της έρευνας δεν πραγματοποιήθηκε καμία σφαγή χωρίς αναισθητοποίηση. 3

Η αναλογία μεταξύ κατακόρυφων και περιστρεφόμενων πλαισίων ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των κρατών μελών, από 100% κατακόρυφα (στο Ηνωμένο Βασίλειο, βάσει της νομοθεσίας) έως 90% περιστρεφόμενα (Γαλλία), με πολλά διαφορετικά ενδιάμεσα ποσοστά. Υπάρχει ένα ευρύ φάσμα πρακτικών ως προς τον τρόπο χρήσης των περιστρεφόμενων πλαισίων. Οι περισσότεροι υπεύθυνοι σφαγείων (80%) χρησιμοποιούν την ανεστραμμένη θέση σε 180 (ανάποδα), ενώ οι υπόλοιποι θέτουν το ζώο σε μερική περιστροφή κατά 90 (στην πλευρά). 2.3. Διατάξεις περιστροφής Υπάρχουν πολλοί τύποι χρησιμοποιούμενου εξοπλισμού (η μελέτη BoRest εντόπισε 32 μοντέλα) με διάφορους κατασκευαστές. Τρεις κύριοι κατασκευαστές μοιράζονται το 50% της αγοράς, ενώ το υπόλοιπο μισό αφορά τοπικούς κατασκευαστές. Σύμφωνα με την μελέτη BoRest, πάνω από το 90% των γαλλικών σφαγείων είναι εξοπλισμένα με σύγχρονα σχεδιασμένη περιστρεφόμενη διάταξη, ανεξάρτητα από το μέγεθος των σφαγείων. Οι διατάξεις αυτές χρησιμοποιούνται επίσης σε άλλες χώρες όπως οι Κάτω Χώρες, η Ισπανία και το Βέλγιο (μαζί με τη Γαλλία, τα εν λόγω κράτη μέλη αντιπροσωπεύουν το 85% των ζώων που σφάζονται χωρίς αναισθητοποίηση). Με βάση τα στοιχεία αυτά, η μελέτη BoRest εκτιμά ότι πάνω από το 85% των ζώων σφάζονται με περιστρεφόμενη διάταξη σύγχρονου σχεδιασμού. Αυτό συνάδει με το γεγονός ότι το 67% των σφαγείων είναι εξοπλισμένα με διατάξεις κάτω των 10 ετών και ότι οι επενδύσεις που είχαν γίνει πριν από το 1990 αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 15% των σφαγείων. 3. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΛΗ ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ 3.1. Επανεξέταση της βιβλιογραφίας Στην έκθεση της EFSA για το 2004 οι επιστήμονες παραπέμπουν σε μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε το 1990, στην οποία συγκρίθηκε ένας τύπος πλαισίου όπου τα ζώα ακινητοποιούνται σε ορθή θέση (πλαίσιο Cincinnati ή ASCPA) με ένα πλαίσιο όπου τα ζώα στρέφονται στο πλευρό ή στη ράχη (πλαίσιο Weinberg). Από την εν λόγω μελέτη προκύπτει ότι από την πλευρά της καλής μεταχείρισης είναι προτιμότερη η ακινητοποίηση των ζώων σε ορθή θέση. Μετά την εισαγωγή του πλαισίου Weinberg έχουν επέλθει σημαντικές τροποποιήσεις στον αρχικό σχεδιασμό των περιστρεφόμενων διατάξεων ακινητοποίησης. Η αναστροφή του ζώων δημιουργεί ορισμένες ανησυχίες για την καλή μεταχείριση των ζώων: το ζώο εκτίθεται σε μια μη φυσιολογική στάση, που δημιουργεί πίεση στην κοιλιακή χώρα και άγχος λόγω της αναστροφής, ιδίως αν το ζώο διατηρείται σε αυτή τη στάση για μεγάλο χρονικό διάστημα. Από την άλλη πλευρά, η ακινητοποίηση σε ορθή θέση για τη σφαγή χωρίς αναισθητοποίηση καθιστά δυσχερέστερη τη σφαγή για τον χειριστή (από κάτω προς τα επάνω) και ενδεχομένως δημιουργεί δυσχερείς συνθήκες εργασίας. 4

3.2. Στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τη μελέτη BoRest Στη μελέτη BoRest, εξετάστηκαν ζητήματα καλής μεταχείρισης των ζώων σε 1113 βοοειδή με διαφορετικά δείγματα κατηγοριών ζώων, σε διατάξεις ακινητοποίησης ή σε πρακτικές που συγκεντρώθηκαν από 18 σφαγεία σε έξι κράτη μέλη 10 μεταξύ Ιουλίου και Δεκεμβρίου 2013. Εξετάστηκαν πολλές παράμετροι της καλής μεταχείρισης των ζώων όσον αφορά τη διάρκεια της ακινητοποίησης, τις διαδικασίες σφαγής και αφαίμαξης, καθώς και την απώλεια των αισθήσεων. Για τις περισσότερες μεταβλητές, το εύρος των μέσων τιμών που προέκυψαν από τις τρεις θέσεις (ανεστραμμένη, στο πλευρό, ορθή) ήταν παρόμοιο. Τα αποτελέσματα κατέδειξαν ορισμένες διαφορές, αλλά οι περισσότερες από αυτές μπορούσαν να αποδοθούν σε ορισμένες ιδιαιτερότητες του σχεδιασμού της διάταξης, στην ποιότητα της διάταξης ακινητοποίησης της κεφαλής και στις τεχνικές δεξιότητες των χειριστών. Λόγω της μεγάλης ποικιλίας του σχεδιασμού των σφαγείων (διαρρύθμιση του διαδρόμου, τη διαρρύθμιση του χώρου ακινητοποίησης και αφαίμαξης, σχεδιασμός του συστήματος ακινητοποίησης κ.λπ.) και των τεχνικών δεξιοτήτων και ικανοτήτων των χειριστών που εξετάστηκαν κατά την παρούσα μελέτη, δεν ήταν δυνατόν να ληφθούν υπόψη και να αναλυθούν όλοι οι παράγοντες. Ωστόσο, η μελέτη δεν κατέληξε σε σαφή συμπεράσματα ως προς την ύπαρξη σημαντικών διαφορών όσον αφορά τα αποτελέσματα των δύο συστημάτων ακινητοποίησης από την πλευρά της καλής μεταχείρισης των ζώων. 4. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΤΥΧΕΣ Σύμφωνα με τη μελέτη BoRest, τα συστήματα ακινητοποίησης σε ορθή θέση είναι φθηνότερα από τα περιστρεφόμενα σε όλες τις οικονομικές πτυχές: συνολική επένδυση, συντήρηση και διάρκεια ζωής. Το ετήσιο κόστος για ένα σύστημα ακινητοποίησης σε ορθή θέση εκτιμάται σε 4 300 ευρώ περίπου ανά έτος (συμπεριλαμβανομένου του κόστους απόσβεσης για επένδυση 50 000 ευρώ, του κόστους συντήρησης και των τόκων), ενώ για μια περιστρεφόμενη διάταξη ακινητοποίησης εκτιμάται σε 12 600 ευρώ (συμπεριλαμβανομένου του κόστους απόσβεσης για επένδυση 100 000 ευρώ, του κόστους συντήρησης και των τόκων). Υπενθυμίζεται, ωστόσο, ότι οι δαπάνες του τομέα της ακινητοποίησης αποτελούν ένα μικρό μόνον μέρος (λιγότερο από το 10%) του συνολικού κόστους σφαγής. Η ταχύτητα της γραμμής παραγωγής στο σφαγείο είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες κόστους της σφαγής. Στο πλαίσιο αυτό, η μελέτη κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ταχύτητα της γραμμής δεν διαφέρει μεταξύ των συστημάτων 10 Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Ισπανία και Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτά τα έξι κράτη μέλη αντιπροσώπευαν το 97% των βοοειδών που σφάζονταν χωρίς αναισθητοποίηση κατά τη στιγμή της μελέτης. 5

σε ορθή θέση και με περιστροφή. Και στις δύο περιπτώσεις, κατά μέσο όρο, σφάζονται περίπου 28 έως 30 ενήλικα ζώα ανά ώρα. Σε σύγκριση με το κόστος, οι διευθυντές των σφαγείων δήλωσαν ότι η μέριμνα σχετικά με την ασφάλεια του προσωπικού κατά την εργασία, την καλή μεταχείριση των ζώων και τις θρησκευτικές επιταγές διαδραματίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο για την επιλογή του συστήματος ακινητοποίησης. Στο πλαίσιο της μελέτης BoRest καταβλήθηκε προσπάθεια να συγκεντρωθούν στοιχεία από ένα ευρύ φάσμα εκπροσώπων θρησκειών 11. Για τους εκπροσώπους των εβραϊκών κοινοτήτων, η ανεστραμμένη θέση ήταν πάντοτε προτιμότερη. Για τους εκπροσώπους των μουσουλμανικών κοινοτήτων, συχνά είναι προτιμότερη η χρήση περιστρεφόμενων διατάξεων, αλλά η ορθή θέση θεωρείτο επίσης αποδεκτή αν είναι σωστά προσαρμοσμένη και αν το προσωπικό που χειρίζεται το σύστημα είναι έμπειρο. Κατά τη γνώμη και των δύο κοινοτήτων, η ακινητοποίηση της κεφαλής, όποια και αν είναι η θέση των βοοειδών, είναι προβληματική από την άποψη της καλής μεταχείρισης, της αποτελεσματικότητας της αφαίμαξης και των πρακτικών. Όσον αφορά τις συνθήκες εργασίας, δεν ήταν δυνατό να γίνει σύγκριση μεταξύ των δύο συστημάτων ακινητοποίησης λόγω του περιορισμένου αριθμού απαντήσεων από το προσωπικό που εργάζεται με σύστημα ακινητοποίησης σε ορθή θέση. Οι κυριότεροι κίνδυνοι όσον αφορά την ασφάλεια κατά την εργασία συνδέονται με ενδεχόμενες απρόσμενες κινήσεις των ζώων μετά την ελευθέρωση από τη διάταξη ακινητοποίησης και κατά την ανύψωση. 5. ΕΜΠΟΡΙΟ Δεν υπάρχουν διαθέσιμες επίσημες πληροφορίες σχετικά με το εμπόριο κρεάτων Halal ή Kosher. Με βάση τα στοιχεία της Eurostat για την περίοδο 2009-2013, οι εξαγωγές βόειου κρέατος από την ΕΕ σε μουσουλμανικές χώρες της Μεσογείου και στο Ισραήλ είναι πολύ μικρές (λιγότερο από 15 000 τόνους ισοδύναμου βάρους σφαγίου) σε σύγκριση με τις συνολικές εξαγωγές σε τρίτες χώρες (έως και 400 000 τόνοι ετησίως). Επιπλέον, ποικίλλουν σημαντικά από το ένα έτος στο άλλο. Οι εξαγωγές της ΕΕ προς την Μέση Ανατολή αυξήθηκαν σημαντικά τα τελευταία έτη, αλλά κινούνται ακόμη σε χαμηλό επίπεδο. 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το σύστημα ακινητοποίησης των βοοειδών που σφάζονται χωρίς αναισθητοποίηση επιλέγεται από τους φορείς εκμετάλλευσης των σφαγείων για να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις της θρησκείας των σχετικών κοινοτήτων. Επιπλέον, οι φορείς 11 Βλ. ιδίως τον πίνακα 40, σελίδα 126 και σελίδα 249 της μελέτης. 6

εκμετάλλευσης επιθυμούν ένα σύστημα που να επιτρέπει την ταχεία απώλεια των αισθήσεων των ζώων, να εξασφαλίζει την ασφάλεια κατά την εργασία και να είναι οικονομικά βιώσιμο. Στην ΕΕ χρησιμοποιούνται δύο κύρια συστήματα ακινητοποίησης: α) το κατακόρυφο σύστημα, όπου η αφαίμαξη των ζώων πραγματοποιείται σε ορθή θέση (χρησιμοποιούνται επίσης για την αναισθητοποίηση των ζώων με διατρητική ράβδο) β) το περιστρεφόμενο σύστημα, όπου η αφαίμαξη των ζώων πραγματοποιείται μετά την περιστροφή σε ανεστραμμένη θέση ή στο πλευρό (επιτρέπεται μόνον για τη σφαγή χωρίς αναισθητοποίηση). Και τα δύο συστήματα παρουσιάζουν πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Το κατακόρυφο σύστημα θεωρείτο στο παρελθόν καταλληλότερο για τους σκοπούς της καλής μεταχείρισης των ζώων, διότι δεν θέτει το ζώο σε μη φυσιολογική θέση. Δεδομένα τα οποία έχουν συλλεχθεί για περισσότερα από χίλια ζώα στην ΕΕ δείχνουν ότι, από την άποψη της καλής μεταχείρισης των ζώων, δεν υπάρχουν αδιαμφισβήτητες διαπιστώσεις ότι το ένα σύστημα είναι καλύτερο από το άλλο. Λόγω της ποικιλίας των καταστάσεων που διαπιστώθηκαν στα σφαγεία, τα αποτελέσματα της καλής μεταχείρισης των ζώων εξαρτώνται περισσότερο από τον τρόπο σχεδιασμού και χρήσης των διατάξεων, παρά από την θέση των ζώων (ορθή ή ανεστραμμένη). Το ίδιο ισχύει και για την ασφάλεια των χειριστών ή τη δυναμικότητα της γραμμής σφαγής. Το κόστος επένδυσης και λειτουργίας είναι σημαντικά υψηλότερο για τα περιστρεφόμενα συστήματα ακινητοποίησης απ ό,τι για τα κατακόρυφα συστήματα. Τα πρώτα, ωστόσο, χρησιμοποιούνται ευρέως στην ΕΕ (80% των βοοειδών που σφάζονται χωρίς αναισθητοποίηση). Η μεγάλη πλειονότητα των περιστρεφόμενων συστημάτων ακινητοποίησης που χρησιμοποιούνται στην ΕΕ έχουν σχεδιαστεί πρόσφατα. Η ενημέρωση σχετικά με τις βέλτιστες πρακτικές και η κατάρτιση για την ορθή χρήση των εν λόγω συστημάτων ακινητοποίησης συμβάλλουν στη βελτίωση της διαβίωσης των ζώων, ανεξάρτητα από το χρησιμοποιούμενο σύστημα ακινητοποίησης. Η μελέτη BoRest παρέχει μια επισκόπηση γι αυτό το θέμα. 7