Οµιλία Γεωργίου Πίττα /νων Σύµβουλος Μελισσοκοµική Εταιρεία «Αττική» «Η σηµασία του ελέγχου ποιότητας τόσο στην εδραίωση ενός προϊόντος, όσο και στην αντιµετώπιση µίας κρίσης». Θα προσπαθήσω να σας πείσω, µε την γνώση κι εµπειρία µου από την εφαρµογή των συστηµάτων Ποιότητας στην Μελισσοκοµική Εταιρεία «Αττική», για τους λόγους που αξίζει κάθε επιχείρηση αν δεν έχει ήδη συµβεί- να συνειδητοποιήσει: 1. Την αναγκαιότητα εφαρµογής των συστηµάτων Ποιότητας στο σύγχρονο επιχειρησιακό περιβάλλον 2. Την απρόβλεπτη πολλές φορές χρησιµότητά τους, όπως π.χ. σε µια κρίση Γνωρίζετε ότι η ποιότητα στην εποχή µας αποτελεί στοιχείο βιωσιµότητας της κάθε επιχείρησης και ότι όλες πλέον οι επιχειρήσεις αισθάνονται την ανάγκη της. Αυτή η αίσθηση ποιότητας υπάρχει διάχυτη παντού. Γίνεται πράξη όµως και εφαρµόζεται µε αντικειµενικότητα µέσα από τα αναγνωρισµένα συστήµατα Ποιότητας που υπάρχουν, υποχρεωτικά ή µη στην εφαρµογή τους. Αν εφαρµοστούν, -ουσιαστικά και όχι τυπικά- δηµιουργούν συνέργεια µε πολλαπλά οφέλη στις παρακάτω κατευθύνσεις: Εντοπίζουν και λύνουν προβλήµατα από την αρχή της εφαρµογής τους (καθώς φανερώνονται από την πρώτη στιγµή οι όποιες αδυναµίες υπάρχουν στην επιχείρηση) ηµιουργούν συνθήκες µιας νέας δυναµικής στην επιχειρησιακή δράση τόσο σε θέµατα βελτίωσης της λειτουργίας διοίκησης, όσο και στην ποιότητα του προϊόντος που η εταιρεία παράγει και διακινεί, ενώ επίσης ηµιουργούν µια σειρά προϋποθέσεις για να ξεπεράσει, όταν χρειαστεί, κάθε επιχείρηση µια κρίση. Με σεβασµό στον χρόνο δεν κρίνω σκόπιµο να προχωρήσω σε επί µέρους ανάλυση των παραπάνω σηµείων. Έχουν αναπτυχθεί και είναι γνωστά σε όλους µας. Θεωρώ αναγκαία, όµως, µια ιδιαίτερη επεξήγηση της αναφοράς µου στην αντίληψη ότι: «τα συστήµατα ποιότητας συµβάλλουν στην βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος, γεγονός που βοηθά κάθε επιχείρηση να ξεπεράσει µια κρίση». ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 1
Η ποιότητα στο προϊόν και στις λειτουργίες µιας επιχείρησης αποτελεί αξία που µεταβιβάζεται και καταλήγει στο ίδιο το προϊόν της. Αυτό το γεγονός µπορεί να αντιµετωπίσει µια κρίση γιατί: Το ποιοτικό προϊόν ενισχύει την αξιοπιστία της επιχείρησης τόσο προς τα µέσα- εργαζόµενοι, όσο και προς τα έξω καταναλωτές. Έτσι υπάρχουν οι προϋποθέσεις και έχει καλλιεργηθεί ήδη το έδαφος για να έχουν αποτελεσµατικότητα οι χειρισµοί πριν, κατά τη διάρκεια και µετά από την κρίση Αυτή η αξιοπιστία, που έρχεται από το ποιοτικό προϊόν, ισχυροποιεί την επικοινωνία µε όλα τα µέσα που εµπλέκονται και µπορούν να βοηθήσουν επίσης στην αντιµετώπιση της κρίσης. Σήµερα υπάρχουν αρκετά αναγνωρισµένα συστήµατα διαχείρισης ποιότητας. Άλλα υποχρεωτικά όπως το HACCP και άλλα όχι όπως το ISO. Η υποχρεωτική εφαρµογή του HACCP, φέρνει τις επιχειρήσεις προ των ευθυνών τους, να ελέγχουν πλήρως το προϊόν τους στην διάρκεια της παραγωγικής διαδικασίας του. Εκεί που τα πράγµατα δυσκολεύουν είναι στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν την ποιότητα των Α υλών, που προµηθεύονται. Ιδιαίτερα µετά τις αλλεπάλληλες -και µάλιστα επί τον αυστηρότερον- αλλαγές των προδιαγραφών τους, συνέπεια των διατροφικών κρίσεων, της εξέλιξης των αναλυτικών µεθόδων ή της κατά το δυνατόν µεγαλύτερης προφύλαξης των καταναλωτών από πιθανολογούµενες επιπτώσεις στην υγεία τους στο µέλλον. Στις εισαγόµενες Α ύλες η διακίνηση των πιστοποιητικών επιτρέπει µεν την κυκλοφορία των προϊόντων και την λειτουργία του HACCP στις επιχειρήσεις, αλλά δεν εξασφαλίζει πάντοτε τον αγοραστή-συσκευαστή, αφού οι κατά καιρούς έλεγχοι µπορεί για διάφορους λόγους να εµφανίσουν διαφορετικά αποτελέσµατα. Οι περισσότεροι έχουµε εµπειρία των διαφορετικών αποτελεσµάτων των διάφορων εργαστηρίων. Στην περίπτωση αγοράς ελληνικής Α ύλης τα πράγµατα είναι πιο δύσκολα. Η κρατική µηχανή δεν είναι κατάλληλα προετοιµασµένη για να διαχειριστεί την ποιότητα στην πρωτογενή παραγωγή. Κρατά µόνο τον ρόλο του τιµωρού και µάλιστα στις µέρες µας, σε περίπτωση εύρεσης κάποιας παρανοµίας, προχωρεί αµέσως σε ευρύτατη δηµοσιοποίηση του ονόµατος της υπεύθυνης εταιρείας, προτού ακόµα τελεσιδικήσει η υπόθεση µε αποτέλεσµα την δυσφήµισή της. Αυτό σηµαίνει ότι η ελληνική µικρή, µεσαία ή µεγάλη επιχείρηση που προµηθεύεται ελληνική Α ύλη για να είναι σωστή στην εφαρµογή του HACCP της πρέπει να επεκτείνει την δράση της και έξω από την ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 2
επιχείρηση αυτή καθ αυτή, να βγει από το καβούκι της και να παίξει τον ρόλο που λογικά θα περίµενε από το κράτος, µεταφέροντας τις σηµερινές αναγκαιότητες στην πρωτογενή παραγωγή και στους έλληνες αγρότες. Στο σηµείο αυτό πιστεύω αξίζει να καταθέσω την εµπειρία της εταιρείας µας. Όπως είναι φυσικό εφαρµόζουµε HACCP και ιχνηλασιµότητα. Παράλληλα έχουµε πιστοποίηση διαδικασιών κατά ISO 2001, καθώς και πιστοποίηση επιτυχούς εφαρµογής της 1 ης βαθµίδας Committee to Excellence του ΕFQM, European Foundation for Quality Management που στην χώρα µας εκπροσωπείται από την ΕΕ Ε. Η εφαρµογή και η εµπειρία µας µε τα συστήµατα αυτά άλλαξε κυρίως την νοοτροπία µας. Βελτιώσαµε τις διαδικασίες µας στον τρόπο εφαρµογής των ελέγχων µας, στον τρόπο αντιµετώπισης της ποιότητας, στην επικοινωνία µεταξύ µας. ιευρύναµε τις δραστηριότητες της εταιρείας προς την πρωτογενή παραγωγή, επικοινωνούµε µε τους µελισσοκόµους, µας απασχολούν τα κλαδικά µελισσοκοµικά θέµατα. Συνεργαζόµαστε µε τους φορείς του κλάδου και τα Πανεπιστήµια µε σκοπό την αναγνώριση, ταυτοποίηση, προστασία του ελληνικού µελιού και την προσαρµογή του κλάδου στα σηµερινά δεδοµένα. Φροντίζουµε για την ενηµέρωση και προστασία του καταναλωτή. Οι διαδικασίες µας κατά ISO και η εφαρµογή του HACCP κατ ουσία ξεκινούν από την Α ύλη, προτού αυτή εισέλθει στην επιχείρηση. Ουσιαστικά εφαρµόζουµε επικοινωνιακή πολιτική και καθοδηγητικές πρακτικές που όφειλε να εφαρµόζει το κράτος, εφ όσον το µέλι έχει χαρακτηριστεί και είναι εθνικό προϊόν. Η συνέργεια όλων αυτών των δράσεων πιστεύουµε και έχουµε αποδείξεις ότι επέδρασε θετικά στην εταιρεία, στην σχέση της µε τους µελισσοκόµους, στο ίδιο το προϊόν, αλλά και στην εµπιστοσύνη των καταναλωτών µας. Κατά συνέπεια επειδή υπήρχε η σχετική υποδοµή, επειδή περάσαµε από εκπαιδεύσεις σε crisis management και προετοιµαστήκαµε κατάλληλα µε διάφορα πιθανά σενάρια θεωρούσαµε ότι είµαστε έτοιµοι να αντιµετωπίσουµε οιαδήποτε κρίση. Αλλά όσο και να νοµίζεις ότι όλα ελέγχονται σας ενηµερώνω ότι τα πράγµατα µπορούν να εξελιχθούν ξαφνικά, απρόβλεπτα και µε τρόπο ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 3
αντίθετο σε κάθε λογική, όπως συνέβη για το ελληνικό µέλι τον Απρίλιο του 2005. Ποια ήταν η πραγµατικότητα: Συνήθης διεθνής µελισσοκοµική πρακτική στη διαδικασία αποθήκευσης της κηρήθρας είναι η χρήση του παραδιχλωροβενζολίου. Τον Σεπτέµβριο του 2003 διαπιστώθηκε από το τµήµα µελισσοκοµίας του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης µεταφορά απειροελάχιστων ποσοτήτων παραδιχλωροβενζολίου από τις κηρήθρες στο µέλι. Στα πλαίσια της συνεχούς βελτίωσης του κλάδου, συγκροτήθηκε τον Οκτώβριο του 2003 επιτροπή από τους µελισσοκοµικούς φορείς, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, τον ΕΦΕΤ, εξειδικευµένους επιστήµονες και το Υπουργείο Γεωργίας για να µελετήσει το θέµα. Αποφασίστηκε η σταδιακή αντικατάσταση των κηρηθρών µε την οικονοµική ενίσχυση των µελισσοκόµων και η χρήση του παραδιχλωροβενζολίου σταµάτησε αµέσως. Στη συνέχεια ο ΕΦΕΤ σε συνεδρίαση στις 29/10/2004 αποφάσισε την αποδοχή του ορίου των 40 ppb (40 χιλιοστά του γραµµαρίου στον τόνο µελιού - parts per billion) για το µέλι παραγωγής 2004 και των 10 ppb για τη συνέχεια, όρια που διασφαλίζουν απόλυτα την ποιότητα και υγιεινή του Ελληνικού µελιού. Σηµειώνεται ότι και µε τα όρια ανίχνευσης των 40 ppb, ο καταναλωτής για να φτάσει την ηµερήσια ανεκτή -προσοχή όχι επικίνδυνη- ανεκτή δόση πρέπει να καταναλώνει περισσότερα από 130 κιλά ελληνικού µελιού ηµερησίως, σύµφωνα µε τoυς αρµόδιους επιστηµονικούς φορείς. Η πρακτική που ακολούθησε η επιτροπή είναι η συνήθης πρακτική που εφάρµοσαν και εφαρµόζουν και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες στην αντιµετώπιση παρόµοιων θεµάτων, χωρίς εκεί να δηµιουργηθεί η παραµικρή ανησυχία. Τον Μάρτιο του 2005 δηµοσιεύτηκε Ευρωπαϊκή Οδηγία (396/2005) που αναφέρεται στα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, όπως το παραδιχλωροβενζόλιο και καθορίζει διαδικασίες διαχείρησής τους, µε χρονικά περιθώρια προσαρµογής από 9 µήνες έως 1,5 χρόνο. Τι συνέβη στην περίπτωσή µας: 1. Το πρόβληµα εµφανίστηκε απροειδοποίητα από την τηλεόραση. Όχι όµως ως πληροφορία δηµοσιογράφων που είναι το συνήθες και ανατρέψιµο µε επιχειρήµατα, αλλά ως καταγγελία ενός δήθεν ειδικού ανθρώπου, η αντιµετώπιση του οποίου ξεφεύγει από τα όρια της λογικής και γίνεται έρµαιο εντυπώσεων. ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 4
2. Υπό το κράτος της πίεσης τα ΜΜΕ χωρίς να ζητήσουν γνώµες ειδικών επιστηµόνων επετέθησαν συνολικά στον κλάδο για µιάµισι µέρα. Με µόνη αντίθετη φωνή του Υφυπουργού κ. Παπαθανασίου ως φωνή βοώντος εν τηλεοπτική ερήµω. 3. Η αρχική δυσφηµιστική πληροφορία ανασκευάζεται από το βράδυ της εποµένης ηµέρας µε την εµφάνιση ειδικών επιστηµόνων και από το πρωί της τρίτης ηµέρας όλα τα ΜΜΕ προσπαθούν να διορθώσουν την αρχική εικόνα, που τα ίδια προκάλεσαν και να αποκαταστήσουν την αλήθεια. 4. Όµως η ζηµιά έγινε. Η κρίση παίρνει την µορφή ντόµινο όπου πλέον έχεις να αντιµετωπίσεις µια σειρά γεγονότα πολλά από αυτά απρόβλεπτα. Πληροφορηθήκαµε την αλλαγή νοµοθεσίας από την τηλεόραση, χωρίς να δοθεί κανένας χρόνος προσαρµογής. Χωρίς καµιά εντολή κατέβηκαν από τα ράφια των ΣΜ τα προϊόντα µας και για µια εβδοµάδα παρά τις πιέσεις µας κανένας δεν αναλάµβανε την ευθύνη αποκατάστασης του προϊόντος. ηµιουργήθηκε πρόβληµα εξαγωγών σε ορισµένες χώρες, όχι από δικαιολογηµένα αίτια αλλά εξ αιτίας του αλαλούµ στην χώρα µας. ηµοσιεύθηκαν λίστες µε προς ανάκληση µέλια τα οποία ως αποκορύφωµα της ανευθυνότητας- στον επίσηµο επανέλεγχο που έγινε βρέθηκαν κανονικά. Αλλά το κυριότερο εφαρµόζεται σήµερα έλεγχος µε όρια που ακόµη δεν έχουν κατοχυρωθεί νοµοθετικά, µόνο και µόνο γιατί ανακοινώθηκαν από την τηλεόραση. Παρ όλα παραµείναµε όρθιοι. Γιατί; Είχε εδραιωθεί στο µεταξύ η ποιότητα του προϊόντος µας. Υπήρχε οµοψυχία στην επιχείρηση (ιδιοκτησία-διοίκηση και προσωπικό) Είχαµε πλήρη γνώση του θέµατος και µπορούσαµε να εκτιµήσουµε από την εξέλιξη ενός επί µέρους προβλήµατος, την µορφή εµφάνισης του επόµενου και να το προλάβουµε πολλές φορές στην αρχή του. Είχαµε προετοιµαστεί για την αντιµετώπιση κρίσεων. Υπήρχε αντοχή για τις βραχυπρόθεσµες επιπτώσεις Έχουµε συστήµατα ποιότητας που µας επέτρεψαν να προσαρµοστούµε άµεσα στην αλλαγή της νοµοθεσίας και να προσφέρουµε αµέσως προϊόν µε τα νέα όρια. ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 5
Με το σύστηµα HACCP που εφαρµόζουµε ανταποκριθήκαµε στις απαιτήσεις του ΕΦΕΤ. Στο σηµείο αυτό συµπληρωµατικά για το HACCP σας ενηµερώνω τα εξής: Το σύστηµα που εφαρµόζουµε είναι σύµφωνο µε το ελληνικό πρότυπο του ΕΛΟΤ 1416. Γενικά αναφέρεται: 1. Στον έλεγχο πρώτης ύλης και τήρηση σχετικών αρχείων από το 2003 2. Στους ελέγχους των τελικών προϊόντων 3. Στις καταγεγραµµένες διαδικασίες ανάκλησης προϊόντων και διορθωτικών ενεργειών 4. Στην ιχνηλασιµότητα µέσω LOT στα τελικά προϊόντα. Αυτό βοήθησε κατά της διαδικασία ανάκλησης, στο ξεκαθάρισµα και στον επανέλεγχο των παρτίδων. Το σύστηµα HACCP είναι χρήσιµο εργαλείο κυρίως κατά την διαχείρηση κρίσεων. Παρ όλα αυτά όσο οργανωµένο και τεκµηριωµένο και να είναι το σύστηµα HACCP σε µια επιχείρηση υπάρχουν σοβαρότατες δυσκολίες. Εξηγούµαι αµέσως ειδικά για το µέλι. Όταν το κράτος δεν ενηµερώνει έγκαιρα τους µελισσοκόµους για τις εξελίξεις και κινείται µε αργούς ρυθµούς για την λύση ζητηµάτων προστασίας και προσαρµογής του κλάδου στις σύγχρονες απαιτήσεις. Όταν οι επιχειρήσεις αναγκάζονται να εφαρµόζουν HACCP µε ιδία ευθύνη χωρίς υποδοµή από το κράτος. Όταν τα κρατικά εργαστήρια αρνούνται να παραλάβουν τα δείγµατα ιδιωτικών επιχειρήσεων για έλεγχο ενώ ιδιωτικά διαπιστευµένα εργαστήρια ή δεν υπάρχουν ή δύσκολα ευρίσκονται. Όταν οι επιχειρήσεις µικρού µεγέθους δεν µπορούν λόγω υπερβολικού κόστους και απόλυτης ειδίκευσης να εξελίξουν τα εργαστήρια ελέγχου ποιότητας, που διαθέτουν σε τέτοιο βαθµό ώστε να παρακολουθούν µε ασφάλεια και ακρίβεια τους ρυθµούς εξέλιξης της επιστήµης. Όταν οι Νοµαρχίες δεν υπακούουν στις οδηγίες και τον κεντρικό σχεδιασµό των υπευθύνων αρχών. Τότε οι µελισσοκόµοι και οι συσκευαστές αφήνονται ουσιαστικά αβοήθητοι, αφού τους στερείται η υπεύθυνη ενηµέρωση. Και σας ερωτώ: Πώς λοιπόν µπορεί η παραγωγή και η συσκευασία να προλάβουν κάτι ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 6
πριν εµφανιστεί; Και όταν εµφανιστεί ποιος και πώς συντονισµένα και υπεύθυνα θα το αντιµετωπίσει; Αγαπητοί µου σε αυτό δεν έχω άµεση απάντηση. Ιδίως όταν στο συγκεκριµένο θέµα του παραδιχλωροβενζολίου όπου: και έρευνα του κλάδου υπήρχε και εκτίµηση επικινδυνότητας βάσει της διεθνούς βιβλιογραφίας που δεν συνιστούσε διατροφικό κίνδυνο και συµφωνία ΕΦΕΤ, Υπ. Γεωργίας, Μελισσοκόµων και Συσκευαστών, κατά τα Ευρωπαϊκά πρότυπα, σταδιακής εντός διετίας εξάλειψης του προβλήµατος και νοµικά πανευρωπαϊκή κατοχύρωση διαθέταµε και κυρίως ποτέ και καθόλου δεν απειλήθηκε η ασφάλεια του καταναλωτή. Όλα αυτά ανατράπηκαν σε µια στιγµή υπό την πίεση των γεγονότων. Με αποφάσεις που δεν στηρίζονται νοµικά, µε αναλύσεις που στην επανεξέτασή τους καταρρίφθηκαν, µε δηλώσεις και υποσχέσεις που ανακλήθηκαν. Τι σας προτείνω; Ο σχεδιασµός σας επιβάλλεται συµπληρωµατικά να λάβει υπ όψη του τόσο τις παραµέτρους λειτουργίας µιας σειράς φορέων και υπηρεσιών, όσο και τα ΜΜΕ. Οι λύσεις διαφέρουν ανά είδος και µέγεθος επιχείρησης. Στο µόνο που ελπίζουµε είναι στην ωριµότητα των φορέων και των ΜΜΕ και στην αποκατάσταση της αγοράς πριν καταστρέψουµε ό,τι ωραίο και δηµιουργικό έχουµε φτιάξει τα τελευταία χρόνια. Σας ευχαριστώ. ------------------------------------------------------------------------------------------------------ 7