Μελέτες Συστηµάτων Πληροφορικής και ικτύων: Τιθασεύοντας το χάος

Μελέτες Συστηµάτων Πληροφορικής και ικτύων: Τιθασεύοντας το χάος ρ. Οδυσσέας Ι. Πυροβολάκης Πρόεδρος ΕΜηΠΕΕ Είναι γεγονός πως, τουλάχιστον στο δυτικό κόσµο, η χρήση των Τεχνολογιών Πληροφορικής & Επικοινωνιών (ΤΠΕ) αποτελεί αναπόσπαστο κοµµάτι της καθηµερινότητας κάθε ατόµου. Είναι επίσης δεδοµένο πως η υλοποίηση σύγχρονων υπολογιστικών συστηµάτων και η ανάπτυξη λογισµικού βρίσκονται στην αιχµή της τεχνολογικής προόδου. υστυχώς όµως η οργανική αυτή σχέση της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών µε τον τεχνικό κόσµο δεν έχει οδηγήσει σε αντίστοιχη ωριµότητα στον τρόπο υλοποίησης τεχνικών έργων ΤΠΕ. ηλαδή δεν υπάρχει, ακόµα, το σταθερό πλαίσιο το οποίο να καθορίζει όρους, προϋποθέσεις και απαιτήσεις σε σχέση µε την τεχνογνωσία που θα πρέπει να έχουν τα στελέχη που αναπτύσσουν τέτοια συστήµατα ούτε συγκεκριµένες προδιαγραφές που θα πρέπει να τηρούνται. Στοιχεία που είναι δεδοµένα για το σύνολο σχεδόν των υπολοίπων τεχνικών έργων. Θα µπορούσε ίσως κάποιος να θεωρήσει πως από οικονοµικής απόψεως τα αντικείµενα της Πληροφορικής & των Επικοινωνιών δεν έχουν τόσο µεγάλο οικονοµικό ενδιαφέρον και ίσως γι αυτό το λόγο δεν υπήρξε απαίτηση για σαφή καθαρισµό των «όρων του παιχνιδιού». Και όµως η πραγµατικότητα είναι τελείως διαφορετική. Οι ΤΠΕ αποτελούν βασικότατο τοµέα οικονοµικής δραστηριότητας για τη χώρα µε 1.451 επιχειρήσεις να δραστηριοποιούνται στην Πληροφορική και άλλες 234 στις Τηλεπικοινωνίες. Μάλιστα, σε πρόσφατη µελέτη του «Παρατηρητηρίου για την Κοινωνία της Πληροφορίας» αναφέρεται ότι ο κύκλος εργασιών των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στους κλάδους Πληροφορικής & Επικοινωνιών το 2007 ανέρχονταν στα 18 δις ευρώ ενώ η αξία τους ενεργητικού τους ξεπερνά τα 27,5 δις ευρώ. Ο πακτωλός των χρηµάτων που έχουν δοθεί για την ανάπτυξη των ΤΠΕ µέσω των ΜΟΠ, Β & Γ ΚΠΣ και τώρα µέσω του ΕΣΠΑ, ουσιαστικά εξυπηρέτησε και εξυπηρετεί σε πολύ µικρό βαθµό τις ανάγκες της κοινωνίας και της οικονοµίας σε ουσιαστικές υποδοµές ΤΠΕ. Μεγάλο µέρος των χρηµάτων χορηγήθηκαν για τη δηµιουργία νέων πληροφοριακών συστηµάτων στη ηµόσια ιοίκηση. Με ποιον τρόπο άραγε δηµοπράτησε η Πολιτεία τα έργα αυτά; Πώς κατοχύρωσε την ποιότητα κατασκευής τους; Ποιους κανόνες επέβαλε στην ανάπτυξη τους και ποιος αξιολόγησε, επέβλεψε και παρέλαβε τα έργα αυτά; Η απάντηση είναι εύκολη, κανείς δεν ξέρει. Ο λόγος είναι απλός, το θεσµικό πλαίσιο που διέπει την υλοποίηση έργων πληροφορικής στην Ελλάδα είναι ανύπαρκτο και οι κανόνες καθορίζονται, στο βαθµό που γίνεται κάτι τέτοιο, από τη νοµοθεσία περί προµηθειών. Ισχύον πλαίσιο μελετών δημοσίου. Εφαρμογή προβληματισμοί βελτιώσεις, ΤΕΕ, 22-23/9/2009, Αθήνα 1

Σε µια Ελλάδα όπου το ποσοστό διείσδυσης της ευρυζωνικότητας είναι πλέον στο 15,63% (7/09) και το 54% των νοικοκυριών έχει προσωπικό υπολογιστή, κάθε δράση σχετικά µε τις ΤΠΕ αποτελεί προµήθεια υλικών και υπηρεσιών χωρίς καµία λογική ολοκληρωµένου τεχνικού έργου. ηλαδή, προµηθευόµαστε Η/Υ, εξυπηρετητές, δροµολογητές, καλώδια, λογισµικό, εφαρµογές και υπηρεσίες συντήρησης και φτιάχνουµε ένα Πληροφοριακό Σύστηµα. Εχέγγυα ποιότητας λειτουργίας υπάρχουν; Ουσιαστικά όχι, διότι εξαρτάται από το ποιος έχει βγάλει τις όποιες προδιαγραφές και κυριότερο σε ποιο βαθµό αυτές έχουν τηρηθεί. Επιπλέον έχουµε το απίθανο φαινόµενο, να έχουν άποψη στον τρόπο κατασκευής ενός πληροφοριακού συστήµατος, άτοµα που στην καλύτερη περίπτωση θα µπορούσαν να είναι χρήστες του συστήµατος. εν έχουµε παρά να δούµε τις διαδικασίες προκήρυξης, παρακολούθησης και παραλαβής έργων ΤΠΕ στην Ελλάδα. Η στελέχωση των όποιων επιτροπών συστήνονται δεν υπόκειται στο ίδιο θεσµικό πλαίσιο µε αυτό των υπολοίπων τεχνικών έργων. Τα παραπάνω καταδεικνύονται και στην πρόσφατη «Μελέτη Βελτίωσης Αποδοτικότητας των Επενδύσεων σε Τεχνολογίες Πληροφορικής στη ηµόσια ιοίκηση», που εκπονήθηκε για λογαριασµό του Παρατηρητηρίου για την Κοινωνία της Πληροφορίας (Νοέµβριος 2007). Πιο συγκεκριµένα στη µελέτη αυτή αναφέρεται οτι, στον ελληνικό χώρο οι κύριες και συχνότερες αδυναµίες που παρουσιάζονται σε υλοποιούµενα έργα ΤΠΕ µε φορέα ανάθεσης το δηµόσιο τοµέα είναι οτι: τα οικονοµικά κόστη υπερβαίνουν τους προϋπολογισµούς, οι χρονικές προθεσµίες ολοκλήρωσης δεν τηρούνται, και κυριότερο όλων ότι η ποιότητα των νέων συστηµάτων είναι υποδεέστερη των προδιαγραφών που τίθενται κατά τη σχεδίαση αυτών, Είναι βέβαια γεγονός πως αυτές οι αδυναµίες δεν εµφανίζονται µόνο στον τοµέα της δηµόσιας διοίκησης. Τα στοιχεία καταδεικνύουν ότι και οι επιχειρήσεις του ιδιωτικού τοµέα αντιµετωπίζουν παρόµοια προβλήµατα. Ο Όµιλος Standish, για παράδειγµα, εκτιµά πως τα τελευταία χρόνια µόνον το 28% όλων των έργων πληροφορικής είχε επιτυχία στις ΗΠΑ, τόσο στον κρατικό όσο και στον ιδιωτικό τοµέα, όσον αφορά στον προϋπολογισµό, στη λειτουργικότητα και στην έγκαιρη υλοποίηση. Ένα ποσοστό 23% ακυρώθηκε, ενώ τα υπόλοιπα σηµείωσαν αποτυχία σε έναν τουλάχιστον από τους παραπάνω άξονες αναφοράς. Οι δύο κυριότερες αιτίες των ανωτέρω αδυναµιών είναι: οι λανθασµένες προεκτιµήσεις του κόστους των έργων πληροφορικής και η έλλειψη θεσµικού πλαισίου που καθορίζει τις προδιαγραφές βάσει των οποίων οι ανάδοχοι υλοποιούν ένα έργο πληροφορικής από την ανάλυση και το σχεδιασµό του έως την κατασκευή του. Ισχύον πλαίσιο μελετών δημοσίου. Εφαρμογή προβληματισμοί βελτιώσεις, ΤΕΕ, 22-23/9/2009, Αθήνα 2

Στον κατασκευαστικό κλάδο, τα δύο προαναφερόµενα προβλήµατα έχουν από καιρό αντιµετωπιστεί, καθώς δε νοείται να ξεκινήσει η κατασκευή ενός έργου, αν δεν προηγηθεί µελέτη η οποία θα καταγράψει µε σαφήνεια τις προδιαγραφές του έργου. Το υπάρχον θεσµικό πλαίσιο προβλέπει το διαχωρισµό µελέτης-κατασκευής µέσω της τήρησης του Μητρώου Μελετητών και Παρόχων Υπηρεσιών Συµβούλου και των ανεξάρτητων Μητρώων για την κατασκευή των δηµοσίων έργων ΜΕΚ και ΜΕΕΠ. Οι Κανονισµοί Μελετών Έργων καθορίζουν το πλαίσιο των προδιαγραφών για την εκπόνηση µελετών και την κατασκευή των έργων, ενώ παράλληλα σηµαντική είναι και η προσπάθεια του Ινστιτούτου Οικονοµίας Κατασκευών (Ι.Ο.Κ) σε συνεργασία µε το Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. για την καθιέρωση Εθνικών Τεχνικών Προδιαγραφών (Ε.ΤΕ.Π.). Τέλος, η προεκτίµηση του κόστους της µελέτης πραγµατοποιείται προµετρητικά σύµφωνα µε τα τυπολόγια του Κανονισµού Προεκτιµώµενων Αµοιβών µε τη γνώση βασικών παραµέτρων, χωρίς να απαιτείται να ολοκληρωθεί η εκπόνηση της µελέτης. Τι ισχύει από τα παραπάνω στα έργα πληροφορικής και επικοινωνιών; ΤΙΠΟΤΑ, το απόλυτο χάος. Όποιος θέλει κατεβαίνει σε διαγωνισµούς έργων ΤΠΕ, µελέτες ουσιαστικά δεν γίνονται αλλά και όταν προκηρύσσονται εφαρµόζονται οι διαδικασίες του Π.. 118/07 και του Κανονισµού Προµηθειών. Θα µπορούσε η εµπειρία στα κατασκευαστικά έργα και το υπάρχον θεσµικό πλαίσιο να αποτελέσει τη βάση για τη µείωση των αποτυχηµένων έργων πληροφορικής & επικοινωνιών στο δηµόσιο τοµέα; Αναµφισβήτητα, θα αποτελούσε µια πάρα πολύ καλή αρχή, δεδοµένου ότι µέχρι σήµερα δεν υπάρχει κανένας κανόνας που να δεσµεύει τον τρόπο εκτίµησης του κόστους ενός έργου ΠΕ από το φορέα ανάθεσης και οι περιορισµοί για τα παραδοτέα των µελετών και έργων πληροφορικής εξαρτώνται αποκλειστικά από την εµπειρία, τη γνώση και τη διάθεση των φορέων να τα ορίσουν µε σαφήνεια στις διακηρύξεις. Στα πλαίσια κάλυψης του υπάρχοντος κενό δηµιουργήθηκε, µετά κόπων και βασάνων και ύστερα από πιέσεις και της ΕΜηΠΕΕ, η κατηγορία 28 «Μελέτες συστηµάτων πληροφορικής και δικτύων» στον Ν.3316/05, η οποία βέβαια δεν έχει ακόµα ακόµη ενεργοποιηθεί. Η ενεργοποίησή της απαιτεί τη λύση των ακόλουθων βασικών θεµάτων: 1. Ενηµέρωση των συναδέλφων για τις προϋποθέσεις σχετικά µε την εγγραφή τους στα Μητρώα Μελετητών και Κατασκευαστών για την κατηγορία 28. Όσον αφορά τα Μ.Ε.Κ. και Μ.Ε.ΕΠ. απαιτείται η δηµιουργία αντίστοιχων κατηγοριών. 2. Έκδοση Π που θα καθορίζει τα όρια αµοιβών ανά τάξη πτυχίου στην κατηγορία 28, όπως ήδη συµβαίνει µε τις υπόλοιπες κατηγορίες µελετών. 3. Ενσωµάτωση στο θεσµικό πλαίσιο των δηµοσίων έργων, τεχνικές προδιαγραφές για τη µελέτη και κατασκευή έργων ΠΕ Ισχύον πλαίσιο μελετών δημοσίου. Εφαρμογή προβληματισμοί βελτιώσεις, ΤΕΕ, 22-23/9/2009, Αθήνα 3

4. Ενσωµάτωση στον Κανονισµό Προεκτιµώµενων Αµοιβών Μελετών και Υπηρεσιών άρθρου που θα καθορίζει µε προµετρητικό τρόπο την εκτίµηση του κόστους µιας µελέτης ΤΠΕ βάσει οικονοµοτεχνικών παραµέτρων που είναι γνωστές πριν την εκπόνηση της µελέτης Όσον αφορά στις προδιαγραφές των µελετών και τα όρια αµοιβών ανά τάξη πτυχίου, υπάρχει αρκετή καταγεγραµµένη εµπειρία. Παρόλ αυτά χρειάζεται εµπεριστατωµένη µελέτη από έµπειρους Μηχανικούς Πληροφορικής και Επικοινωνιών έτσι ώστε το σύνολο των µελετών που απαιτούνται για κάθε κατηγορία έργου να είναι πλήρες και να κατοχυρώνει την ακεραιότητα και αξιοπιστία του υπό υλοποίηση έργου. Άλλο σηµαντικό ζήτηµα που πρέπει να αντιµετωπιστεί είναι η προεκτίµηση του κόστους. Όταν ένα έργο ΤΠΕ σχετίζεται µε ποσοτικά µετρήσιµα στοιχεία, όπως για παράδειγµα η εκπόνηση µιας µελέτης τοπικού ή µητροπολιτικού δικτύου δεδοµένων, η συσχέτιση µε τις µελέτες των κατασκευαστικών έργων είναι σχετικά εύκολη. Ωστόσο, στις περιπτώσεις που τα έργα πληροφορικής περιλαµβάνουν ανάπτυξη λογισµικού, η δυσκολία της προεκτίµησης πριν την καταγραφή των λειτουργικών απαιτήσεων, που αποτελεί εργασία της µελέτης, αυξάνεται σηµαντικά. Άλλωστε, το πρόβληµα της εκτίµησης του κόστους του λογισµικού ( software cost estimation ) συνυπάρχει µε την ανάπτυξη των υπολογιστών από το 1940. Ήδη από τη δεκαετία του 1970 η εκτίµηση κόστους του λογισµικού συνδέθηκε µε το πρόβληµα της ποσοτικοποίησης του µεγέθους του λογισµικού. Οι µεθοδολογίες µέτρησης της λειτουργικότητας του λογισµικού (Functional Size Measurement Methods) είναι ποικίλες και δεν αποτελούν ακριβείς µεθόδους µέτρησης. Η χρήση δύο διαφορετικών µεθόδων ή ακόµα και η χρήση της ίδιας µεθόδου από διαφορετικά άτοµα, για τη µέτρηση του µεγέθους συγκεκριµένου λογισµικού, µπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικό αριθµό λειτουργικών σηµείων. Παρόλα αυτά η έλλειψη ακρίβειας στη µέτρηση δεν αποδυναµώνει τις µεθόδους, οι οποίες οδηγούν µε ένα πιο συστηµατικό και επιστηµονικό τρόπο σε µία ορθότερη προσέγγιση του πραγµατικού µεγέθους του λογισµικού. Άλλωστε, αξίζει να σηµειωθεί και η ύπαρξη του προτύπου ISO-14143 Information technology - Software measurement - Functional size measurement το οποίο ορίζει τις προδιαγραφές που πρέπει να έχει µία µέθοδος µέτρησης λειτουργικότητας. Η σύνδεση της εκτίµησης κόστους ανάπτυξης λογισµικού µε τη µέτρηση του µεγέθους της λειτουργικότητας του λογισµικού επιτυγχάνεται µέσω της αξιοποίησης στατιστικών στοιχείων παρελθοντικών υλοποιηµένων έργων για τα οποία έχει καταγραφεί το µέγεθος του λογισµικού (ο αριθµός λειτουργικών σηµείων) και το πραγµατικό κόστος υλοποίησής τους. Παρόµοια ιστορικά δεδοµένα δεν υπάρχουν για τον ελληνικό χώρο, αλλά µέχρι να συγκεντρωθούν, είναι σκόπιµο να αξιοποιηθεί η διεθνής εµπειρία και να δηµιουργηθεί ένας ενιαίος τρόπος προεκτίµησης του κόστους της µελέτης ενός έργου ΤΠΕ, που θα αποτελέσει τη βάση για την υλοποίηση έργων Ισχύον πλαίσιο μελετών δημοσίου. Εφαρμογή προβληματισμοί βελτιώσεις, ΤΕΕ, 22-23/9/2009, Αθήνα 4

πληροφορικής εντός προθεσµιών, εντός προϋπολογισµού και βάσει των προδιαγραφών σχεδίασης. Το ΤΕΕ σε συνεργασία µε την ΕΜηΠΕΕ και το e-tee συνέστησε οµάδα εργασίας από έµπειρους µελετητές και µηχανικούς λογισµικού, υπολογιστών και επικοινωνιών η οποία έχει προτείνει προδιαγραφές για µελέτες έργων ΤΠΕ και τρόπους προεκτίµησης των αµοιβών. Μετά από τη σχετική διαβούλευση εντός του ΤΕΕ, πρόσφατα εγκρίθηκε µε απόφαση της ιοικούσας Επιτροπής (Απόφ. Γ21/Σ31/2009) η σχετική τροποποίηση του Κανονισµού Προεκτιµώµενων Αµοιβών, όπως προβλέπεται από τη διαδικασία του Αρ.7 του Ν.3316/05. Θέλουµε να πιστεύουµε πως το ΥΠΕΧΩ Ε θα προχωρήσει άµεσα στην έκδοση της σχετικής τροποποιητικής απόφασης. Εν συνεχεία θα πρέπει να εκδοθεί το Π.. που καθορίζει όρους και προϋποθέσεις εγγραφής στο µητρώο µελετητών. Υπενθυµίζω πως µε το Άρ.5 του Ν.3481/2006, η λειτουργία της κατηγορίας 28 έχει ανασταλεί µέχρι να εκδοθεί το εν λόγω Π.. υστυχώς τα παραπάνω αποτελούν µόνο ένα από τα πολλά βήµατα που πρέπει να γίνουν έτσι ώστε τα έργα συστηµάτων πληροφορικής, επικοινωνιών και δικτύων να αναδειχθούν σε ώριµα τεχνικά έργα και ο ρόλος του Μηχανικού ΤΠΕ να κατοχυρωθεί στη ηµόσια ιοίκηση. Ενδεικτικά αναφέρω πως: Σύµφωνα µε τον Ν.3431/2006 περί ηλεκτρονικών επικοινωνιών που εκδόθηκε τον Φεβρουάριο του 2006, «Με ΚΥΑ του ΥΠΕΧΩ Ε και ΥΠΕΣ, που δηµοσιεύεται στην Εφηµερίδα της Κυβερνήσεως εντός οκτώ µηνών από τη θέση σε ισχύ του παρόντος νόµου, καθορίζονται οι ελάχιστες απαιτήσεις (προδιαγραφές) που πρέπει να πληροί η µελέτη, η κατασκευή, η συντήρηση και η επίβλεψη εγκαταστάσεων ηλεκτρονικών επικοινωνιών και εγκαταστάσεων πληροφορικής» Το θεσµικό πλαίσιο και το προσοντολόγιο γύρω από θέσεις πληροφορικής & επικοινωνιών στο ηµόσιο εξακολουθεί να παραµένει θολό, µε αποτέλεσµα πολλές φορές να είναι υπεύθυνοι για έργα πληροφορικής & επικοινωνιών άτοµα χωρίς ουσιαστική εκπαίδευση στα θέµατα αυτά. Τα όποια µητρώα αξιολογητών υπάρχουν σχετικά µε έργα πληροφορικής & επικοινωνιών έχουν πολύ χαλαρά κριτήρια ένταξης και ουσιαστικά δεν κατοχυρώνουν ούτε στο ελάχιστο την τεχνική ικανότητα και γνώση των αξιολογητών. Οι διαδικασίες διαχειριστικής επάρκειας των φορέων που αναλαµβάνουν έργα στα πλαίσια του ΕΣΠΑ έχουν χαλαρώσει τόσο πολύ (µετά και την έκδοση σχετικής εγκυκλίου τον προηγούµενο Απρίλιο) που δεν προαπαιτούν την παραµικρή στελέχωση των Υπηρεσιών σε Μηχανικούς, κάτι που αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την τήρηση των κανονισµών δηµοπράτησης, επίβλεψης και παραλαβής δηµοσίων έργων. Ισχύον πλαίσιο μελετών δημοσίου. Εφαρμογή προβληματισμοί βελτιώσεις, ΤΕΕ, 22-23/9/2009, Αθήνα 5

Όλα τα παραπάνω αποτελούν µέρος µόνο του προβληµατισµού σχετικά µε το πώς αντιµετωπίζονται τα θέµατα ανάπτυξης έργων Πληροφορικής & Επικοινωνιών τόσο από την Πολιτεία όσο δυστυχώς- και από την ίδια την αγορά. Πιστεύω όµως πως οι Μηχανικοί Υπολογιστών & Επικοινωνιών µετά από 25 χρόνια παρουσίας ως αυτόνοµη ειδικότητα στο Ελληνικό γίγνεσθαι, έχουµε 2 µεγάλα πλεονεκτήµατα στην προσπάθεια αλλαγής της υπάρχουσας κατάστασης αφού: η ουσιαστική ανυπαρξία πλαισίου µας δίνει το πλεονέκτηµα δηµιουργίας σχεδόν εκ του µηδενός ενός αποδοτικού και ουσιαστικού πλαισίου υλοποίησης έργων Πληροφορικής & Επικοινωνιών, ενώ παράλληλα, είµαστε στην πλειονότητα µας ακόµα νέοι (ή έτσι θέλουµε να πιστεύουµε) διατηρώντας ακόµα την «ψευδαίσθηση υλοποίησης των οραµάτων µας» και αποστασιοποίησης από δεδοµένα status quo και λοιπά στοιχεία αδράνειας. Ισχύον πλαίσιο μελετών δημοσίου. Εφαρμογή προβληματισμοί βελτιώσεις, ΤΕΕ, 22-23/9/2009, Αθήνα 6