qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqw ertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwer tyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui

qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqw ertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwer tyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty Ο Προσδιορισμός της «Σχετικής uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui Αγοράς» στο δίακιο του Ανταγωνισμού opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiop Εργασία για το μάθημα «Οικονομικό Δίκαιο της ΕΕ» asdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas dfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdf ghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfgh jklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjkl zxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcv bnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbn mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqw Ιοφνιοσ 2016 Μάρω Γρηγοροποφλου Νίκοσ Αντωνιάδησ Μάριοσ Κοφρτησ ΕΚΠΑ Νομική Σχολή

Πεξηερφκελα 1. Δηζαγσγή - θνπηκφηεηα νξηνζέηεζεο ζρεηηθήο αγνξάο 1.1 Δθαξκνγή άξζξνπ 101 ΛΔΔ 1.2Δθαξκνγή άξζξνπ 102 ΛΔΔ γηα θαηάρξεζε δεζπφδνπζαο ζέζεο 1.2.1 ρέζε κε ην άξζξν 101 ΛΔΔ 1.2.2 Κξηηήξηα πξνζδηνξηζκνχ αηνκηθήο δεζπφδνπζαο ζέζεο 2. Έιεγρνο ζπγθεληξψζεσλ επηρεηξήζεσλ 3. Οξηζκφο ζρεηηθήο αγνξάο 3.1 Αγνξά ρεηηθνχ Πξντφληνο ή Τπεξεζίαο/ ρεηηθή αγνξά πξντφλησλ ή Τπεξεζηψλ (relevant product market) 4. Αλάιπζε έλλνηαο ελαιιαμηκφηεηαο/ ππνθαηάζηαζεο 4.1 Τπνθαηάζηαζε δήηεζεο 4.1.1 Κξηηήξηα ππνθαηάζηαζεο δήηεζεο: 4.2 Μεζνδνινγηθά εξγαιεία 5. Τπνθαηάζηαζε πξνζθνξάο 5.1 Μεζνδνινγηθά εξγαιεία 6.Γπλεηηθφο αληαγσληζκφο 7. ρεηηθή γεσγξαθηθή αγνξά (relevant geographic market) 8. ρεηηθή ρξνληθή αγνξά (relevant temporal market) 9. Δηδηθά ζέκαηα 9.1 πλαθείο αγνξέο 9.2 Πξσηνγελείο- Γεπηεξνγελείο αγνξέο/ «κεηαγνξέο» (after/ secondary markets) 9.3 Αιπζίδεο Τπνθαηάζηαζεο (Chains of substitution) 9.4 πλδεδεκέλα πξντφληα 9.5 Αγνξέο Πιαηθφξκεο κε Γχν Πιεπξέο (Two Sided Platforms) 10. Ο δηθαζηηθφο έιεγρνο ησλ εθηηκήζεσλ ηεο Δπηηξνπήο 1

1. Δηζαγσγή - Σθνπηκόηεηα νξηνζέηεζεο ζρεηηθήο αγνξάο Όπσο ραξαθηεξηζηηθά δήισζε ν Δπξσπαίνο Δπίηξνπνο γηα ηελ Πνιηηηθή Αληαγσληζκνχ, Mario Monti, ζην workshop γηα ηνλ νξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο πνπ έιαβε ρψξα ζην Διζίλθη, ζηηο 5 Οθησβξίνπ 2001, «ν νξηζκφο ηεο ζρεηηθήο αγνξάο δελ απνηειεί απηνζθνπφ αιιά έλα εξγαιείν γηα ηελ ηαπηνπνίεζε πεξηπηψζεσλ φπνπ κπνξνχλ λα αλαθχςνπλ δεηήκαηα αληαγσληζκνχ». 1 Όπσο ππνδειψλεηαη ήδε απφ ηελ εηζαγσγή ηεο Αλαθνίλσζεο ηεο Δπηηξνπήο γηα ηνλ νξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο: «Με ηνλ νξηζκφ ηεο αγνξάο πξνζδηνξίδνληαη ηα φξηα εληφο ησλ νπνίσλ αζθείηαη ν αληαγσληζκφο κεηαμχ επηρεηξήζεσλ. Ο νξηζκφο απηφο επηηξέπεη ηνλ θαζνξηζκφ ηνπ πιαηζίνπ εληφο ηνπ νπνίνπ ε Δπηηξνπή εθαξκφδεη ηελ θνηλνηηθή πνιηηηθή αληαγσληζκνχ. Βαζηθφο ζηφρνο ηνπ είλαη ν ζπζηεκαηηθφο εληνπηζκφο ησλ πεξηνξηζκψλ ηνπο νπνίνπο πθίζηαηαη ν αληαγσληζκφο ζηνλ νπνίν ππφθεηληαη νη εκπιεθφκελεο επηρεηξήζεηο», δειαδή, φπσο ζα αλαθαλεί παξαθάησ, ησλ επηρεηξήζεσλ θαηά ησλ νπνίσλ έρεη ζηνηρεηνζεηεζεί ππφζεζε παξάβαζεο ησλ θαλφλσλ ηνπ ελσζηαθνχ δηθαίνπ ηνπ αληαγσληζκνχ. Ζ νξηνζέηεζε ηεο ζρεηηθήο αγνξάο απνηειεί πξνυπφζεζε εθαξκνγήο ηνπ ελσζηαθνχ δηθαίνπ αληαγσληζκνχ θαη, πην ζπγθεθξηκέλα, ηνπ άξζξνπ 102 ΛΔΔ γηα ηελ θαηάρξεζε δεζπφδνπζαο ζέζεο, ηνπ άξζξνπ 101 γηα ηηο αληη-αληαγσληζηηθέο ζπκπξάμεηο επηρεηξήζεσλ, αιιά θαη ηνπ θαζεζηψηνο ζπγθέληξσζεο επηρεηξήζεσλ. 2 1.1 Δθαξκνγή άξζξνπ 101 ΣΛΔΔ 1.1.1 Πξνυπφζεζε εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 101.1 ΛΔΔ είλαη ε δηαπίζησζε αηζζεηνχ πεξηνξηζκνχ ηνπ αληαγσληζκνχ (θαλφλαο de minimis - ζπκθσλίεο ήζζνλνο ζεκαζίαο) 3 : Ζ δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 101.1 ΛΔΔ απαγνξεχεη ηηο αληηαληαγσληζηηθέο ζπκθσλίεο κεηαμχ επηρεηξήζεσλ πνπ ζπλάπηνληαη κε ζθνπφ ηελ παξεκπφδηζε, ηνλ 1 Οη δειψζεηο ηνπ Δπξσπαίνπ Δπηηξφπνπ επαλαιήθζεθαλ ζρεδφλ απηνχζηεο ζην ππφκλεκα ηεο αληηπξνζσπείαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζην Roundtable ηνπ ΟΑΑ γηα ηνλ νξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο: «The definition of the relevant market is not an end in itself. However, it is a central tool and starting point to identify situations where there might be competition concerns. It is an important qualitative first step in a structured effects based investigation as it enables to scope the competitive landscape and identify the relevant (potential) competitors.» (ROUNDTABLE ON MARKET DEFINITION, Note by the European Union, Introduction, par.1) 2 The necessity of defining markets has been part of the competition policy of the EU from its inception and precondition both to assess dominance under Article 102 TFEU and effect based infringements under Article 101(1) and (3) TFEU as well as an essential part of the EU Merger Control Regime. (ROUNDTABLE ON MARKET DEFINITION, Note by the European Union, Introduction, par.1) 3 Βι. Μηθξνπιέα Α., Πεξηνξηζκφο αληαγσληζκνχ, Κεθάιαην 8ν ζε: Τδνπγαλάην, Γ.(Δπηκ.), Γίθαην Διεχζεξνπ Αληαγσληζκνχ, Αζήλα 2013, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ.270-274 2

πεξηνξηζκφ ή ηε λφζεπζε ηνπ αληαγσληζκνχ 4. Γελ εκπίπηεη ζηελ απαγνξεπηηθή δηάηαμε ηνπ άξζξνπ 101.1 ε ζχκπξαμε επηρεηξήζεσλ ε νπνία δελ έρεη ζεκαληηθφ αληίθηππν ζηνλ αληαγσληζκφ ιακβάλνληαο ππφςε ηα κεξίδηα αγνξάο. χκθσλα κε ηελ Δπηηξνπή, ζπκθσλίεο ήζζνλνο ζεκαζίαο ραξαθηεξίδνληαη αθελφο, φζνλ αθνξά αληαγσληζηηθέο επηρεηξήζεηο, ζπκθσλίεο κεηαμχ επηρεηξήζεσλ ησλ νπνίσλ ην ζπλνιηθφ κεξίδην αγνξάο δελ ππεξβαίλεη ην 10 % ζε θακία απφ ηηο ζρεηηθέο αγνξέο, αθεηέξνπ, φζνλ αθνξά κε αληαγσληζηηθέο επηρεηξήζεηο, ζπκθσλίεο κεηαμχ επηρεηξήζεσλ ησλ νπνίσλ ην ζπλνιηθφ κεξίδην αγνξάο δελ ππεξβαίλεη ην 15 % ζε θακία απφ ηηο ζρεηηθέο αγνξέο (Αλαθνίλσζε ζρεηηθά κε ηηο ζπκθσλίεο ήζζνλνο ζεκαζίαο νη νπνίεο δελ πεξηνξίδνπλ ζεκαληηθά ηνλ αληαγσληζκφ ζχκθσλα κε ην άξζξν 101 παξάγξαθνο 1 ηεο πλζήθεο γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (αλαθνίλσζε de minimis) (2014/С 291/01)). ηελ ππφζεζε Völk /Vervaecke 5, ην ΓΔΚ θάλεη εηδηθή κλεία ζηελ πξνυπφζεζε αηζζεηνχ επεξεαζκνχ ηνπ ελσζηαθνχ εκπνξίνπ σο πξνυπφζεζε εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 101.1 ΛΔΔ: «Δπνκέλσο, κηα ζπκθσλία δηαθεχγεη ηελ απαγφξεπζε ηνπ άξζξνπ 85 αλ δελ επεξεάδεη ηελ αγνξά παξά κφλν θαηά αζήκαλην ηξφπν, ιακβαλνκέλεο ππφςε ηεο αζζελνχο ζέζεσο πνπ θαηέρνπλ νη ελδηαθεξφκελνη ζηελ αγνξά ησλ νηθείσλ πξντφλησλ.» (αηηηνινγηθή ζθέςε 8) 1.1.2 Πξνυπφζεζε εθαξκνγήο ηνπ ελσζηαθνχ δηθαίνπ ηνπ αληαγσληζκνχ (rationae materiae) είλαη ν επεξεαζκφο ηνπ εκπνξίνπ εληφο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο 6 : Γελ εκπίπηνπλ ζην πεδίν εθαξκνγήο ησλ άξζξσλ 101 θαη 102 ΛΔΔ νη ζπκθσλίεο ή νη πξαθηηθέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αγνξά θαηά ηξφπν ακειεηέν. Ζ ελ ιφγσ πξνυπφζεζε αθνξά ηελ νξηνζέηεζε ηνπ πεδίνπ εθαξκνγήο ελσζηαθνχ θαη εζληθνχ δηθαίνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ελψ ηζρχεη ν θαλφλαο ηεο παξάιιειεο εθαξκνγήο ησλ ελσζηαθψλ θαη εζληθψλ αληηκνλνπνιηαθψλ δηαηάμεσλ παξάιιεια ηζρχεη θαη ε ζεσξία ηνπ δηπινχ θξάγκαηνο γηα ηηο πεξηπηψζεηο ξπζκηζηηθήο ζχγθξνπζεο ησλ αλσηέξσ δηαηάμεσλ. Όηαλ ε ππφ θξίζε επηρεηξεκαηηθή ζπκπεξηθνξά επεξεάδεη ην εκπφξην εληφο εζσηεξηθήο αγνξάο νη εζληθέο αξρέο αληαγσληζκνχ θαη ηα δηθαζηήξηα εθαξκφδνπλ ηα άξζξα 101 θαη 102 ΛΔΔ, παξάιιεια κε ηηο εζληθέο ξπζκίζεηο, αξθεί απηέο λα κελ 4 Ζ παξεκπφδηζε είλαη έλλνηα επξχηεξε πνπ ππνδειψλεη ηφζν ηνλ πεξηνξηζκφ φζν θαη ηε λφζεπζε. 5 ΓΔΚ,09.07.1969, C-5/69 6 Βι. Μηθξνπιέα Α., φπ.παξ., ζ.274-281 3

ζεζπίδνπλ απζηεξφηεξν λνκνζεηηθφ πιαίζην, δειαδή λα κελ απαγνξεχνπλ ζπκπξάμεηο επηρεηξήζεσλ, νη νπνίεο δελ απαγνξεχνληαη ππφ ην πξίζκα ηνπ ελσζηαθνχ δηθαίνπ. Δμαίξεζε πθίζηαηαη φηαλ ε ππφ θξίζε ππφζεζε αθνξά κνλνκεξή ζπκπεξηθνξά επηρείξεζεο, ε νπνία ζπλήζσο ζα ζπλίζηαηαη ζε θαηάρξεζε δεζπφδνπζαο ζέζεο, νπφηε κπνξεί λα ηχρεη εθαξκνγήο θαη ε απζηεξφηεξε εζληθή ξχζκηζε. ρεηηθά κε ηε λνκηθή θχζε ηεο ξήηξαο ηνπ δηαζπλνξηαθνύ εκπνξίνπ ππάξρεη δηρνγλσκία ζρεηηθά κε ην αλ απνηειεί πξνυπφζεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ ησλ θαλφλσλ ησλ άξζξσλ 101 θαη 102 ΛΔΔ ή αλ απνηειεί ηδηφξξπζκν θαλφλα ζχγθξνπζεο πνπ παξαπέκπεη, αληί γηα εζληθφ δίθαην, ζην ππέξηεξεο ηππηθήο ηζρχνο ελσζηαθφ δίθαην. Ο θαλφλαο ηνπ κε αηζζεηνχ πεξηνξηζκνχ ηνπ εκπνξίνπ(no appreciable affection of trade, NAAT-rule) απνηππψλεηαη θαη ζηηο Καηεπζπληήξηεο γξακκέο ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηνπ επεξεαζκνχ ηνπ εκπνξίνπ ησλ άξζξσλ 81 θαη 82 ηεο πλζήθεο. 7 Ο αηζζεηφο πεξηνξηζκφο ηνπ ελσζηαθνχ εκπνξίνπ θξίλεηαη «βάζεη ζπλφινπ αληηθεηκεληθψλ λνκηθψλ ή πξαγκαηηθψλ ζηνηρείσλ, λα επηηξέπεη λα ζεσξεζεί ζε επαξθή βαζκφ πηζαλφηεηαο φηη κπνξεί λα αζθήζεη επηξξνή, άκεζε ή έκκεζε, πξαγκαηηθή ή δπλεηηθή, επί ησλ εκπνξηθψλ ξεπκάησλ κεηαμχ θξαηψλ κειψλ», φπσο έθξηλε ην ΓΔΚ ζηελ ππφζεζε Societe Technique Miniere/ Mascinenbau Ulm 8. Δλδεηθηηθά ζηελ ππφζεζε NV L'Oréal θαη SA L'Oréal /PVBA De nieuwe AMCK ην ΓΔΔ έιαβε ππφςε ηδίσο ηε θχζε θαη ηε πεξηνξηζκέλε ή φρη πνζφηεηα ησλ πξντφλησλ πνπ απνηεινχλ ην αληηθείκελν ηεο ζπκθσλίαο, ηε ζέζε θαη ηε ζεκαζία ησλ ζπκβαιινκέλσλ ζηελ αγνξά ησλ ελ ιφγσ πξντφλησλ, ην κεκνλσκέλν ραξαθηήξα ηεο επίδηθεο ζπκθσλίαο, ή, αληίζεηα, ηε ζέζε ηεο ζε ζχλνιν ζπκθσληψλ 9. 1.1.3 Πξνυπφζεζε αηνκηθήο εμαίξεζεο απφ ην πεδίν εθαξκνγήο άξζξνπ 101.1 ΛΔΔ δπλάκεη εθαξκνγήο παξαγξάθνπ 3, ζηνηρείνπ β : «δελ παξέρεη ζηηο επηρεηξήζεηο απηέο ηε δπλαηφηεηα θαηαξγήζεσο ηνπ αληαγσληζκνχ επί ζεκαληηθνχ ηκήκαηνο ησλ ζρεηηθψλ πξντφλησλ». Οη ζπκθσλίεο δελ πξέπεη λα δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηηο ζπκβαιιφκελεο επηρεηξήζεηο λα θαηαξγνχλ ηνλ αληαγσληζκφ επί ζεκαληηθνχ 7 2004/C 101/07 8 ΓΔΚ, 30.06.1966, C-51/65. 9 ΓΔΚ, 11.12.1980, C-31/80. 4

ηκήκαηνο ηεο αγνξάο. Πξνυπνηίζεηαη ν νξηζκφο ηεο ζρεηηθήο αγνξάο 10. Πξναπαηηνχκελα γηα ηελ ππαγσγή ζην πεδίν εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 101.1 ΛΔΔ είλαη ε αλάιπζε ηνπ πξαγκαηηθνχ αληαγσληζκνχ πνπ ππήξρε πξηλ απφ ηε ζχκπξαμε ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ηνπ πξαγκαηηθνχ, αιιά θαη δπλεηηθνχ, αληαγσληζκνχ κεηαμχ αθελφο ησλ ζπκπξαηηνπζψλ επηρεηξήζεσλ θαη αθεηέξνπ κεηαμχ ησλ ζπκπξαηηνπζψλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ ελαπνκεηλάλησλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηε ζρεηηθή αγνξά. Γηαθσηηζηηθή ζρεηηθά κε ηε ιήςε ππφςε ησλ κεξηδίσλ αγνξάο σο θξηηήξην ππαγσγήο ζην πεδίν εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 101.3 ΛΔΔ είλαη ε Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο - Καηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 81 παξάγξαθνο 3 ηεο ζπλζήθεο (2004/C 101/08). 1.1.4 Πξνυπφζεζε εθαξκνγήο Καλνληζκψλ Οκαδηθψλ Απαιιαγψλ: Οη Καλνληζκνί απηνί εηζάγνπλ θξηηήξηα ζχκθσλα κε ηα νπνία ε νηθνλνκηθή ηζρχο ζηε ζρεηηθή αγνξά ησλ ζπκβαιιφκελσλ αληαγσληζηψλ κέρξη έλα νξηζκέλν επίπεδν δελ ζίγεη ηελ πξννπηηθή ησλ ηξίησλ αληαγσληζηψλ λα αζθνχλ αληαγσληζηηθέο πηέζεηο ζηηο ζπκπξάηηνπζεο επηρεηξήζεηο. Ωο εθ ηνχηνπ νη ηειεπηαίεο ζα απνθεχγνπλ ελδερφκελεο θαηαρξήζεηο θαη ζα έρνπλ θίλεηξν γηα βειηηζηνπνίεζε ηεο παξαγσγηθήο ηνπο ηθαλφηεηαο θαη θαη επέθηαζε ηεο παξαγσγηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηνπο. Ζ δηαθνξά ησλ νκαδηθψλ θαλνληζκψλ απαιιαγήο απφ ηελ αηνκηθή εμαίξεζε ηνπ άξζξνπ 101.3 ΛΔΔ έγθεηηαη ζηελ ελδεηθηηθή νκαδνπνίεζε ζπκβαηηθψλ ξεηξψλ πνπ ε Δπηηξνπή έρεη αμηνινγήζεη σο πεξηνξηζκνχο ηνπ αληαγσληζκνχ, κε απνηέιεζκα λα απινπνηείηαη θαη λα επηηαρχλεηαη ε δηαδηθαζία ειέγρνπ απφ ηελ Δπηηξνπή ή θαη ηηο Δζληθέο Αξρέο Αληαγσληζκνχ. Βέβαηα, κηα επηρείξεζε πνπ εκπίπηεη ζην πεδίν εθαξκνγήο ησλ Καλνληζκψλ κπνξεί λα επηθαιεζηεί ηελ αηνκηθή εμαίξεζε ηνπ άξζξνπ 101.3 ΛΔΔ 11. Καη εδψ ε Δπηηξνπή πηνζεηεί ηελ νηθνλνκηθή ζεσξία θαη ζέηεη σο έλα εθ ησλ θξηηεξίσλ αμηνιφγεζεο πεξηνξηζκνχ ηνπ αληαγσληζκνχ ηα κεξίδηα ησλ επηρεηξήζεσλ ζηελ αγνξά. Δμ νπ θαη πξναπαηηείηαη ν νξηζκφο ηεο ζρεηηθήο αγνξάο. 10 Βι. Κφθθνξε Η., Δθαξκνγή άξζξνπ 101 παξ. 3 ΛΔΔ θαη άξζξνπ 1 παξ.3 Ν.3959/2011, Κεθάιαην 9 ν ζε: Τδνπγαλάηo, Γ.(Δπηκ.), Γίθαην Διεχζεξνπ Αληαγσληζκνχ, Αζήλα 2013, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ.327,328. 11 Βι. Κφθθνξε Η., φπ.παξ., ζ.328-333. 5

1.2 Δθαξκνγή άξζξνπ 102 ΣΛΔΔ γηα θαηάρξεζε δεζπόδνπζαο ζέζεο 1.2.1 Σρέζε κε ην άξζξν 101 ΣΛΔΔ: Μεηαμχ ησλ δχν δηαηάμεσλ, 101 θαη 102 ΛΔΔ, ππάξρεη ζρέζε ζπκπιεξσκαηηθφηεηαο. Ζ επηηξνπή λα ηηο εθαξκφζεηο είηε ελαιιαθηηθά είηε ζσξεπηηθά 12. Παξάδεηγκα ζσξεπηηθήο εθαξκνγήο απνηειεί ε πεξίπησζε πνπ κηα ζχκπξαμε επηρεηξήζεσλ εκπίπηεη ζην πεδίν εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 101 παξ.3 ΛΔΔ ή θαη, ζπαληφηεξα, θάπνηνπ Καλνληζκνχ Οκαδηθήο Απαιιαγήο 13 ρσξίο λα απνθιείεηαη ε εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 102 ΛΔΔ, επεηδή ππάξρεη κνλνκεξήο αληηαληαγσληζηηθή ζπκπεξηθνξά εθ κέξνπο κηαο εθ ησλ ζπκπξαηηνπζψλ επηρεηξήζεσλ 14. Αλαθνξά ζηελ ζρέζε κεηαμχ αληηαληαγσληζηηθψλ ζπκπξάμεσλ επηρεηξήζεσλ θαη κνλνκεξνχο θαηάρξεζεο δεζπφδνπζαο ζέζεο ππάξρεη θαη ζηελ Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο γηα ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 81 παξάγξαθνο 3 ηεο πλζήθεο 15. Αθελφο, ην απαηηνχκελν κεξίδην αγνξάο ζηελ αγνξά γηα ηε δηαπίζησζε παξάβαζεο βάζεη ηνπ άξζξνπ 101. 1 ζε πεξίπησζε ζπκθσληψλ πνπ έρνπλ σο απνηέιεζκα ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ αληαγσληζκνχ, είλαη κηθξφηεξν απφ απηφ πνπ απαηηείηαη γηα λα δηαπηζησζεί ε χπαξμε δεζπφδνπζαο ζέζεο βάζεη ηνπ άξζξνπ 102. Αθεηέξνπ, αλαγλσξίδεηαη φηη θαη ηα δχν άξζξα επηδηψθνπλ θαη ηα δχν ηε δηαηήξεζε νπζηαζηηθνχ αληαγσληζκνχ ζηελ αγνξά, ζέζε πνπ δηαηππψλεη θαη ην ΓΔΚ ζηελ ππφζεζε Solvay SA θαηά Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο: «Σπλαθψο, πξέπεη λα ππνκλεζζεί φηη ν θαζνξηζκφο ηεο αγνξάο δελ έρεη ηελ ίδηα ζεκαζία ζηελ πεξίπησζε εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 81 ΔΚ ή ηνπ άξζξνπ 82 ΔΚ. Σην πιαίζην εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 82 ΔΚ, ν πξνζήθσλ θαζνξηζκόο ηεο ζρεηηθήο αγνξάο απνηειεί απαξαίηεην θαη πξναπαηηνύκελν όξν θάζε θξίζεσο αλαθεξνκέλεο ζε ζπκπεξηθνξά πνπ ζεσξείηαη αληίζεηε πξνο ηνλ αληαγσληζκό, θαζφζνλ, πξνθεηκέλνπ λα απνδεηρζεί ε χπαξμε θαηαρξεζηηθήο εθκεηαιιεχζεσο δεζπφδνπζαο ζέζεσο, πξέπεη πξνεγνπκέλσο λα απνδεηρζεί ε χπαξμε δεζπφδνπζαο ζέζεσο εληφο ζπγθεθξηκέλεο αγνξάο, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη ε αγνξά απηή πξέπεη πξνεγνπκέλσο λα έρεη νξηνζεηεζεί. Αληηζέησο, ζην πιαίζην εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 81 ΕΚ, ζθνπόο ηνπ νξηζκνύ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο είλαη λα εμαθξηβσζεί θαηά πόζνλ ε επίκαρε ζπκθσλία, ε απόθαζε ελώζεσο επηρεηξήζεσλ ή ε ελαξκνληζκέλε πξαθηηθή κπνξεί λα επεξεάζεη ην εκπόξην κεηαμύ ησλ θξαηώλ κειώλ θαη έρεη σο 12 Πιηάθνο Α., Σν Γίθαην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, Θεζκηθφ θαη Οπζηαζηηθφ Γίθαην, Αζήλα 2012, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ.527 13 Αλ θαη είλαη δχζθνιν επηρείξεζε πνπ δηαζέηεη δεζπφδνπζα ζέζε ζηελ αγνξά, λα κελ έρεη ζρεηηθά πςειφ κεξίδην αγνξάο πνπ απνθιείεη ηελ ππαγσγή ηεο ζπκθσλίαο πνπ ζπλάπηεη ζε Καλνληζκφ Οκαδηθήο Απαιιαγήο. 14 Βι. Κνκλελφ Α.- Ληαλφ Η., Καηάρξεζε δεζπφδνπζαο ζέζεο, Κεθάιαην 13ν ζε: Τδνπγαλάηo, Γ.(Δπηκ.), Γίθαην Διεχζεξνπ Αληαγσληζκνχ, Αζήλα 2013, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ.490-492 15 Δπίζεκε Δθεκεξίδα αξηζ. C 101 ηεο 27/04/2004 ζ. 0097-0118 6

αληηθείκελν ή σο απνηέιεζκα ηελ παξαθώιπζε, ηνλ πεξηνξηζκό ή ηε λόζεπζε ησλ όξσλ ηνπ αληαγσληζκνύ εληόο ηεο θνηλήο αγνξάο 16 [ ].» (αηηηνινγηθή ζθέςε 28) Ζ Δπηηξνπή είλαη αξκφδηα λα επηιέμεη ηε λφκηκε βάζε ειέγρνπ. 1.2.2 Κξηηήξηα πξνζδηνξηζκνύ αηνκηθήο δεζπόδνπζαο ζέζεο: ην πιαίζην ηεο θαζνιηθήο εμέηαζεο εμεηάδνληαη θαη άιινη παξάγνληεο πέξαλ ησλ κεξηδίσλ αγνξάο γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο χπαξμεο δεζπφδνπζαο ζέζεο ζε κηα αγνξά 17. i) Μεξίδην αγνξάο ηεο επηρείξεζεο: Βάζεη ηεο λνκνινγίαο ηνπ ΓΔΚ 18, πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 80%-100%, ελδεηθηηθφ ηεο κνλνπσιηαθήο ή ζρεδφλ κνλνπσιηαθήο ζέζεο ηεο επηρείξεζεο ζηελ αγνξά ζεσξείηαη «αξθεηφ γηα ηελ απφδεημε δεζπφδνπζαο ζέζεο». Πνζνζηφ ηεο ηάμεο ηνπ 40%-50%, ελδεηθηηθφ ηεο νιηγνπσιηαθήο δνκήο ηεο αγνξάο, απνηειεί «αμηφπηζηε, αιιά φρη επαξθή απφδεημε δεζπφδνπζαο ζέζεο» 19. Δμ νπ θαη απαηνχληαη ζπκπιεξσκαηηθέο ελδείμεηο γηα ηελ χπαξμε δεζπφδνπζαο ζέζεο. Δπί ηεο αμηνιφγεζεο ησλ κεξηδίσλ αγνξάο γηα ηε δηαπίζησζε δεζπφδνπζαο ζέζεο έρεη ιάβεη ζέζε ε Δπηηξνπή κε ηηο Καηεπζχλζεηο ζρεηηθά κε ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο Δπηηξνπήο θαηά ηνλ έιεγρν ηεο εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 82 ηεο ζπλζήθεο ΔΚ ζε θαηαρξεζηηθέο ζπκπεξηθνξέο απνθιεηζκνχ πνπ πηνζεηνχλ δεζπφδνπζεο επηρεηξήζεηο (2009/C 45/02) 20. ii) Πνζνζηφ ζπκκεηνρήο άιισλ αληαγσληζηψλ ζηελ αγνξά (ζρεηηθή δεζπφδνπζα ζέζε): Γίλεηαη ζχγθξηζε ησλ κεξηδίσλ αγνξάο ηεο ππφ εμέηαζε (γηα θαηάρξεζε δεζπφδνπζαο 16 Ζ ππνγξάκκηζε αλήθεη ζηε γξάθνπζα. 17 Βι. Κνκλελφ Α.- Ληαλφ Η., φπ.παξ., ζ.501,502 18 «Δμάιινπ, παξφιν φηη ε ζεκαζία ησλ κεξηδίσλ αγνξάο κπνξεί λα είλαη δηαθνξεηηθή ζε θάζε αγνξά, κπνξεί λα ζεσξεζεί δηθαηνινγεκέλα φηη ηδηαίηεξα ζεκαληηθά κεξίδηα ζπληζηνχλ, απφ κφλα ηνπο, πιελ εμαηξεηηθψλ πεξηζηάζεσλ, απφδεημε ηεο ππάξμεσο δεζπνδνχζεο ζέζεσο.» (αηηηνινγηθή ζθέςε 41, Hoffmann-La Roche & Co. AG θαηά Δπηηξνπήο, ΓΔΚ, 13.02.1979, C-85/76) 19 Εηάκνπ Θ., Άξζξν 82 ΔΚ, ζε: Σθνπξήο Β., Δξκελεία πλζεθψλ γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα, Αζήλα- Κνκνηελή 2003, Αλη. Ν. άθθνπιαο, ζ.716, 717 20 14. Ζ Δπηηξνπή ζεσξεί φηη ηα κηθξά κεξίδηα αγνξάο απνηεινχλ ελ γέλεη κηα αμηφπηζηε έλδεημε γηα ηελ απνπζία ζεκαληηθήο ηζρχνο ζηελ αγνξά. χκθσλα κε ηελ πείξα πνπ έρεη απνθηήζεη ε Δπηηξνπή, ε χπαξμε δεζπφδνπζαο ζέζεο δελ ζεσξείηαη πηζαλή εάλ ην κεξίδην αγνξάο είλαη ρακειφηεξν απφ 40 % ζηε ζρεηηθή αγνξά. Ωζηφζν, κπνξεί λα ππάξρνπλ εηδηθέο πεξηπηψζεηο θάησ απφ απηφ ην φξην, ζηηο νπνίεο νη αληαγσληζηέο δελ είλαη ζε ζέζε λα πεξηνξίζνπλ απνηειεζκαηηθά ηε ζπκπεξηθνξά δεζπφδνπζαο επηρείξεζεο, γηα παξάδεηγκα φηαλ αληηκεησπίδνπλ ζνβαξνχο πεξηνξηζκνχο παξαγσγηθήο ηθαλφηεηαο. Σέηνηνπ είδνπο πεξηπηψζεηο ελδέρεηαη επίζεο λα εμεηαζζνχλ απφ ηελ Δπηηξνπή. 15. Απφ ηελ πείξα πξνθχπηεη φηη φζν πςειφηεξν είλαη ην κεξίδην αγνξάο θαη φζν κεγαιχηεξε είλαη ε ρξνληθή πεξίνδνο πνπ θαηέρεηαη ην κεξίδην απηφ, ηφζν πηζαλφηεξν είλαη λα ζπληζηά ζεκαληηθή πξνθαηαξθηηθή έλδεημε γηα ηελ χπαξμε δεζπφδνπζαο ζέζεο θαη, ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, γηα ηελ χπαξμε πηζαλψλ ζνβαξψλ επηπηψζεσλ θαηαρξεζηηθήο ζπκπεξηθνξάο, ψζηε λα δηθαηνινγείηαη παξέκβαζε ηεο Δπηηξνπήο βάζεη ηνπ άξζξνπ 82. Ωζηφζν, θαηά γεληθφ θαλφλα, ε Δπηηξνπή δελ ζα θαηαιήγεη ζε νξηζηηθφ ζπκπέξαζκα γηα ηε ζθνπηκφηεηα παξέκβαζεο ζε κηα ππφζεζε ρσξίο λα εμεηάδεη φινπο ηνπο παξάγνληεο νη νπνίνη κπνξεί λα είλαη επαξθείο γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο ζπκπεξηθνξάο ηεο επηρείξεζεο. 7

ζέζεο) επηρείξεζεο θαη ησλ ινηπψλ επηρεηξήζεσλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηε ζρεηηθή αγνξά. Αλ ηα κεξίδηα είλαη ηζνδχλακα, ε θξηλφκελε επηρείξεζε δέρεηαη ηηο αληαγσληζηηθέο πηέζεηο ησλ ινηπψλ επηρεηξήζεσλ, ψζηε λα κελ κπνξεί λα ζπκπεξηθέξεηαη αλεμάξηεηα απφ ηηο αληαγσλίζηξηεο επηρεηξήζεηο. Όηαλ ε αγνξά είλαη θαηαθεξκαηηζκέλε ζε πιεζψξα αληαγσληζηψλ, αθφκε θαη έλα ζρεηηθά κηθξφ κεξίδην αιιά κεγαιχηεξν απφ ηα κεξίδηα ησλ αληαγσληζηξηψλ επηρεηξήζεσλ κπνξεί λα απνηειεί ηε βάζε δηαπίζησζεο δεζπφδνπζαο ζέζεο. iii) Ννκηθά ή πξαγκαηηθά εκπφδηα εηζφδνπ άιισλ αληαγσληζηψλ ζηελ αγνξά, ηα νπνία κπνξεί λα θαζηζηνχλ αδχλαηε ηελ ππνθαηάζηαζε ησλ πξντφλησλ απφ πιεπξάο πξνζθνξάο ή θαη δήηεζεο, φπσο δηπιψκαηα επξεζηηερλίαο, επαγγεικαηηθφ ηερλνινγηθφ απφξξεην, ζήκα θήκεο, νξγαλσκέλν δίθηπν δηαλνκήο iv) πλαιιαθηηθή πνιηηηθή ζην πιαίζην ησλ ζπκθσληψλ πνπ ζπλάπηεη κηα επηρείξεζε- Δκπνξηθή πνιηηηθή ηεο δεζπφδνπζαο επηρείξεζεο ζηνλ ηνκέα θαζνξηζκνχ ηηκψλ, παξαγσγήο, δηαθήκηζεο θαη γεληθά πξνψζεζεο ησλ πσιήζεσλ θαη δηαπξαγκαηεπηηθή ηζρχο ησλ ζπλαιιαζζνκέλσλ κε ηελ επηρείξεζε v) Γπλεηηθφο αληαγσληζκφο 21 Ο νξηζκφο ηεο αγνξάο απνηειεί πξνυπφζεζε πξνζδηνξηζκνχ ηνπ κεξηδίνπ αγνξάο κηαο επηρείξεζεο θαη ησλ αληαγσληζηξηψλ επηρεηξήζεσλ. Με απηφ ηνλ ηξφπν κπνξεί λα δηαπηζησζεί αλ κηα επηρείξεζε θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε ή ζεκαληηθή κνλνπσιηαθή δχλακε ή ηζρχ 22. Απφ νηθνλνκηθή άπνςε, κηα επηρείξεζε θαηέρεη κνλνπσιηαθή ή ζεκαληηθή νηθνλνκηθή ηζρχ ζηελ αγνξά, φηαλ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα δηαηεξεί θαη λα επηβάιιεη ηηκέο πςειφηεξεο απφ ηα αληαγσληζηηθά επίπεδα 23 (power over price). Ζ post-chicago νηθνλνκηθή ζεσξία ιακβάλεη ππφςε ηεο θαηά βάζε ηε ζηξαηεγηθή ηζρχ ηεο επηρείξεζεο. Όπσο δηαθαίλεηαη απφ ηε λνκνινγία ηνπ ΓΔΚ θαη κεηέπεηηα ΓΔΔ, κηα επηρείξεζε θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε, φηαλ είλαη ζε ζέζε λα επεξεάζεη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ εκπιεθφκελσλ 21 Βι. παξαθάησ, ζει. 30 22 ηελ νηθνλνκηθή ζεσξία ε κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε γηα ηε δηαπίζησζε ηνπ αλ κηα επηρείξεζε ζπληζηά κνλνπσιηαθή δχλακε (monopoly power), δειαδή ην πνζνζηφ ηεο ζηελ αγνξά αγγίδεη ή ηζνχηαη κε 100%, ή θαηέρεη ζεκαληηθή νηθνλνκηθή ηζρχ ζηελ αγνξά (market power) είλαη παξφκνηα, γη απηφ θαη ζπρλά νη έλλνηεο ηαπηίδνληαη, αλ θαη ηα κεξίδηα αγνξάο είλαη δηαθνξεηηθά. 23 Βι. Καηζνπιάθν Γ., Οηθνλνκηθή αλάιπζε ηνπ αληαγσληζκνχ, Κεθάιαην 2 ν ζε: : Τδνπγαλάην, Γ.(Δπηκ.), Γίθαην Διεχζεξνπ Αληαγσληζκνχ, Αζήλα 2013, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ.76,77, Τξηαληαθπιιάθε Γ., Γίθαην ηνπ Διεπζέξνπ Αληαγσληζκνχ, Αζήλα 2011, Ννκηθή Βηβιηνζήθε,ζ. 188 8

επηρεηξήζεσλ θαη λα ηηο παξεκπνδίζεη λα ελεξγνχλ αλεμάξηεηα απφ ηηο πηέζεηο πνπ ζπλεπάγεηαη ν πξαγκαηηθφο αληαγσληζκφο 24. Ζ άπνςε απηή επηθεληξψλεηαη ζηελ εκπνξηθή (market power) παξά ζηελ ζηξαηεγηθή ηζρχ (strategic power) ηεο επηρείξεζεο. ηελ εκπνξηθή ηζρχ κηαο επηρείξεζεο αλαθέξεηαη ην ΓΔΚ ζηελ ππφζεζε Europemballage Corporation θαη Continental Can Company Inc. θαηά Δπηηξνπήο 25 θάλνληαο ιφγν γηα πεξηνξηζκφ αλεμάξηεηεο δξάζεο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηελ ίδηα αγνξά: «[ ] Μπνξεί, επνκέλσο, λα απνηειέζεη θαηάρξεζε εθ κέξνπο κηαο επηρεηξήζεσο πνπ θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε ην γεγνλφο ηεο εληζρχζεσο απηήο ηεο ζέζεσο ζε ζεκείν ηέηνην, ώζηε ν βαζκόο επηθξαηήζεσο πνπ επηηπγράλεηαη έηζη λα εκπνδίδεη νπζησδώο ηνλ αληαγσληζκό, δειαδή λα επηηξέπεη ηε δηαηήξεζε κόλν ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ εμαξηώληαη, σο πξνο ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο, από ηε δεζπόδνπζα επηρείξεζε.» (αηηηνινγηθή ζθέςε 26) Σελ ζέζε πεξί ζηξαηεγηθήο ηζρχνο ηεο επηρείξεζεο δηαηππψλεη ην ΓΔΚ θαη ζηελ ππφζεζε United Brands Company θαη United Brands Continentaal BV θαηά Δπηηξνπήο 26, αιιά επηθεληξψλνληαο ηελ πξνζνρή ηνπ ζηε δπλαηφηεηα αλεμάξηεηεο ζπκπεξηθνξάο ηεο επηρείξεζεο έρνληαο πεξηνξίζεη ηνλ απνηειεζκαηηθφ αληαγσληζκφ: «Δλ φςεη φισλ απηψλ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ, ε Δπηηξνπή ζεσξεί φηη ε UBC είλαη επηρείξεζε πνπ θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε, δηαζέηεη γεληθά θάπνην βαζκό αλεμαξηεζίαο ζπκπεξηθνξάο ζηελ νηθεία αγνξά θαη έρεη ηε δπλαηόηεηα λα εκπνδίδεη, ζε ζεκαληηθή έθηαζε, ηνλ απνηειεζκαηηθό αληαγσληζκό εθ κέξνπο ησλ αληαγσληζηώλ, νη νπνίνη κφλν χζηεξα απφ κεγάιεο καθξνρξφληεο πξνζπάζεηεο κπνξνχλ ελδερνκέλσο λα απνθηήζνπλ ηα ίδηα πιενλεθηήκαηα, πξννπηηθή ε νπνία δελ ηνπο ελζαξξχλεη λα αλαιάβνπλ παξφκνηα δξαζηεξηφηεηα, εηδηθφηεξα, χζηεξα απφ αξθεηέο απνηπρίεο πνπ ππέζηεζαλ.» (αηηηνινγηθή ζθέςε 59) «Ζ δεζπφδνπζα ζέζε πνπ αλαθέξεη ην άξζξν απηφ αθνξά ηε ζέζε νηθνλνκηθήο ηζρχνο πνπ θαηέρεη κηα επηρείξεζε, πξάγκα πνπ ηεο επηηξέπεη λα εκπνδίδεη ηε δηαηήξεζε απνηειεζκαηηθνχ αληαγσληζκνχ ζηελ νηθεία αγνξά θαη ηεο πξνζθέξεη, ζε ζεκαληηθφ βαζκφ, ηε δπλαηφηεηα αλεμάξηεηεο, έλαληη ησλ αληαγσληζηψλ ηεο, ησλ πειαηψλ ηεο θαη ηειηθά ησλ θαηαλαισηψλ, ζπκπεξηθνξάο.» (αηηηνινγηθή ζθέςε 65) Ζ ζέζε πεξί νηθνλνκηθήο ηζρχνο κηαο επηρείξεζεο πνπ θαηέρεη δεζπφδνπζαο, δεισηηθή ηεο ζηξνθήο ηεο λνκνινγίαο πξνο ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο δεζπφδνπζαο ζέζεο κηαο επηρείξεζεο κε νηθνλνκηθά θξηηήξηα επαλαιακβάλεηαη ζηελ ππφζεζε Hoffmann-La Roche & 24 Βι. Κνκλελφ Α.- Ληαλφο Η., φπ.παξ, ζ. 497, Fuchs/ Möschel, Art. 102 AEUV, ζε: Immenga/Mestmäcker, Wettbewerbsrecht, Band1. EU/ Teil 1, Kommentar zum Europäischen Kartellrecht, München 2012, C.H.Beck, ζ.580 25 ΓΔΚ, 21.02.1973, C-6/72 26 ΓΔΚ, 14.02.1978,C-27/76 9

Co. AG θαηά Δπηηξνπήο 27. ηελ απφθαζε απηή ην ΓΔΚ επηζεκαίλεη φηη είλαη δπλαηή ε θαηάθαζε δεζπφδνπζαο ζέζεο θαη ζε αγνξά πνπ έρεη απνθιεηζηεί πιήξσο ν αληαγσληζκφο 28. Απφ ηφηε ε ζέζε πεξί νηθνλνκηθήο ηζρχνο ηεο επηρείξεζεο έρεη θαηαζηεί πάγηα λνκνινγία 29. Ζ ζεκαζία ηνπ νξηζκνχ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο δηαθαίλεηαη απφ ηελ Δηζαγσγή ηεο Αλαθνίλσζεο ηεο Δπηηξνπήο φζνλ αθνξά ηνλ νξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο 30, ε νπνία απνζθνπεί ζηε ράξαμε ησλ θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ ζρεηηθά κε ηελ εξκελεία ηνπ φξνπ «ζρεηηθή αγνξά» σο πξνυπφζεζε εθαξκνγήο ηνπ ελσζηαθνχ δηθαίνπ αληαγσληζκνχ, εηδηθά ζε πεξίπησζε πνπ αλαθχπηεη δήηεκα θαηάρξεζεο δεζπφδνπζαο ζέζεο εθ κέξνπο κηαο επηρείξεζεο. «2. [ ]Βαζηθφο ζηφρνο ηνπ είλαη ν ζπζηεκαηηθφο εληνπηζκφο ησλ πεξηνξηζκψλ ηνπο νπνίνπο πθίζηαηαη ν αληαγσληζκφο ζηνλ νπνίν ππφθεηληαη νη εκπιεθφκελεο επηρεηξήζεηο. Ο νξηζκόο κηαο αγνξάο, ηόζν όζνλ αθνξά ηα πξντόληα όζν θαη ηε γεσγξαθηθή δηάζηαζή ηεο, έρεη σο ζηόρν ηνλ πξνζδηνξηζκό ησλ πξαγκαηηθώλ αληαγσληζηώλ, νη νπνίνη είλαη ζε ζέζε λα επεξεάζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ εκπιεθόκελσλ επηρεηξήζεσλ θαη λα ηηο εκπνδίζνπλ λα ελεξγνύλ αλεμάξηεηα από ηηο πηέζεηο πνπ επηβάιιεη ν πξαγκαηηθόο αληαγσληζκόο. Απφ ηελ άπνςε απηή, ν νξηζκφο ηεο αγνξάο θαζηζηά δπλαηφ, κεηαμχ άιισλ, λα ππνινγηζηνχλ ηα κεξίδηα αγνξάο, ηα νπνία πξνζθέξνπλ ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηε δχλακε ζηελ αγνξά γηα ηελ αμηνιφγεζε κηαο δεζπφδνπζαο ζέζεο ή γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 85.» πκπεξαζκαηηθά, ν νξηζκφο ηεο ζρεηηθήο αγνξάο απνηειεί έλα ελδηάκεζν ζηάδην ζηελ αμηνιφγεζε ηεο δεζπφδνπζαο ζέζεο κηαο επηρείξεζεο. Ο νξηζκφο ηεο ζρεηηθήο αγνξάο απνηειεί ηελ πξνυπφζεζε γηα ηελ αλεχξεζε ηνπ κεξηδίνπ αγνξάο κηαο επηρείξεζεο, ην νπνίν εθθξάδεηαη κε έλα θιάζκα ζηνλ παξνλνκαζηή ηνπ νπνίνπ ηίζεηαη ε ζρεηηθή αγνξά ζηελ νπνία δξαζηεξηνπνηείηαη ε επηρείξεζε 31. ρεκαηηθά: 27 ΓΔΚ, 13.02.1979, C-85/76 28 Αηη. ζθέςε 39 29 Βι. NV L'Oréal θαη SA L'Oréal /PVBA De nieuwe AMCK (ΓΔΚ, 11.12.1980, C-31/80), αηηηνινγηθή ζθέςε 29, Michelin / Δπηηξνπή (ΓΔΚ, 09.11.1983, C-322/81), αηηηνινγηθέο ζθέςεηο 30, 48, 49, GT-Link A/S / De Danske Statsbaner (DSB) (ΓΔΚ, 17.07.1997, C-242/95), αηηηνινγηθή ζθέςε 36, British Airways plc / Δπηηξνπή (ΓΔΚ, 15.03.2007, C-95/04P), αηηηνινγηθή ζθέςε 66, AstraZeneca AB θαη AstraZeneca plc θαηά Δπηηξνπήο (Γεληθφ Γηθαζηήξην, 01.07.2010, T 321/05) 30 ηελ έλλνηα ηεο νηθνλνκηθήο ηζρχνο κηαο επηρείξεζεο αλαθέξεηαη θαη ε Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο Καηεπζχλζεηο ζρεηηθά κε ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο Δπηηξνπήο θαηά ηνλ έιεγρν ηεο εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 82 ηεο ζπλζήθεο ΔΚ ζε θαηαρξεζηηθέο ζπκπεξηθνξέο απνθιεηζκνχ πνπ πηνζεηνχλ δεζπφδνπζεο επηρεηξήζεηο (2009/C 45/02), παξ.9-11 31 ε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο νη Αξρέο Αληαγσληζκνχ απνδεηθλχνπλ ηε δεζπφδνπζα ζέζε κηαο επηρείξεζεο ρσξίο πξνεγνχκελε νξηνζέηεζε ηεο ζρεηηθήο αγνξάο. Θα πξφθεηηαη γηα πεξηπηψζεηο πξνθαλνχο δεζπφδνπζαο ζέζεο, φπσο νη αγνξέο δηαθνξνπνηεκέλσλ/ επψλπκσλ πξντφλησλ (product differentiation). Βι. Τξηαληαθπιιάθε Γ., φπ.παξ., ζ.193 10

Μεξίδην αγνξάο = νηθνλνκηθή ηζρχο επηρείξεζεο ζρεηηθή αγνξά Δπνκέλσο, φζν πην ζηελά νξηνζεηείηαη ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε πηζαλφηεηα δηαπίζησζεο δεζπφδνπζαο ζέζεο ηεο επηρείξεζεο, ελψ αληίζεηα φζν πην επξέσο νξηνζεηείηαη ε αγνξά ηφζν κηθξφηεξε είλαη ε πηζαλφηεηα αλεχξεζεο δεζπφδνπζαο ζέζεο κηαο επηρείξεζεο. Δμ νπ θαη ε δηαζηαιηηθή νξηνζέηεζε ηεο αγνξάο ζπκθέξεη ηηο επηρεηξήζεηο. Σνπλαληίνλ ε Δπηηξνπή αθνινπζεί κηα ζηελή νξηνζέηεζε ηεο αγνξάο 32, πξαθηηθή ε νπνία έρεη θαηαζηεί αληηθείκελνπ εθηελνχο ζρνιηαζκνχ, είηε ζεηηθνχ είηε αξλεηηθνχ 33. Ζ νηθνλνκηθή επηζηήκε δελ πξνζδηνξίδεη πφηε ε νηθνλνκηθή ηζρχο κηαο επηρείξεζεο θαζίζηαηαη κνλνπσιηαθή, κε απνηέιεζκα λα κελ ππάξρνπλ αζθαιή θξηηήξηα γηα ηελ νξηνζέηεζε ηεο λνκηθήο έλλνηαο «δεζπφδνπζα ζέζε» 34. Ζ ελσζηαθή λνκνινγία έρεη δηακνξθψζεη δχν θξηηήξηα, ηα νπνία, φηαλ ζπληξέρνπλ ζσξεπηηθψο, ελδεηθλχνπλ ηελ χπαξμε δεζπφδνπζαο ζέζεο. Σα θξηηήξηα απηά είλαη: α) ε δπλαηφηεηα παξεκπφδηζεο ή επεξεαζκνχ ησλ ζπλζεθψλ απνηειεζκαηηθνχ αληαγσληζκνχ ζηε ζρεηηθή αγνξά κε ηελ επηβνιή ηηκψλ, φξσλ ή άιισλ ζπλζεθψλ ζπλαιιαγψλ πνπ δελ ζπλάδνπλ κε ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο θαη ηα ζπλήζε ζπλαιιαθηηθά ήζε 35 β) ε δπλαηφηεηα πηνζέηεζεο επηρεηξεζηαθήο ζπκπεξηθνξάο αλεμάξηεηεο απφ ηνπο αληαγσληζηέο, ηνπο πειάηεο ηεο επηρείξεζεο θαη ηνπο θαηαλαισηέο ηεο 36. Δμεηάδνληαο ζπγθξηηηθά ηελ ελσζηαθή λνκνινγία θαη ηηο αλαθνηλψζεηο ηεο Δπηηξνπήο δηαπηζηψλεη θαλείο κηα απφθιηζε σο πξνο ηε κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο λνκηθήο έλλνηαο ηεο δεζπφδνπζαο ζέζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε ελσζηαθή λνκνινγία δίλεη έκθαζε ζηελ αλεμάξηεηε ζπκπεξηθνξά ηεο ππφ θξίζε επηρείξεζεο, ελψ ε Δπηηξνπή, ηα ηειεπηαία ρξφληα, έρεη πηνζεηήζεη ηελ έλλνηα ηεο «ηζρχνο ζηελ αγνξά», κηα νηθνλνκηθή έλλνηα, σο ελαιιαθηηθή ηεο έλλνηαο ηεο «δεζπφδνπζαο ζέζεο», κηαο λνκηθήο έλλνηαο. Με άιια ιφγηα, ε Δπηηξνπή δίλεη κεγαιχηεξε έκθαζε ζηηο επηδφζεηο θαη ηε δνκή ηεο αγνξάο θαη 32 Δηδηθά επί ησλ δηαξθψο εμειηζζφκελσλ θαη λεναλαδπφκελσλ αγνξψλ ηειεπηθνηλσληψλ θαη πιεξνθνξηθήο. Βι. Πιηάθνο Α, φπ.παξ., ζ. 533 33 Βι. ελδεηθηηθά: Andreangeli A.(2008), Case T-201/04, Microsoft v. Commission, Judgement of the Grand Chamber of the Court of First Instance of 17 September 2007, Common Market Law Review, Vol. 45, 863-894 34 Βι. Τξηαληαθπιιάθε Γ., φπ.παξ,, ζ.189 35 Βι. Εηάκνπ Θ., φπ.παξ., ζ.720, 721 36 ηελ πξάμε, φηαλ ε λνκνινγία απνθαίλεηαη γηα ηε κία απφ απηέο ζπλαγάγεη θαη ηε δεχηεξε ρσξίο λα πξνβαίλεη ζε θάπνηα ηδηαίηεξε δηάθξηζε κεηαμχ ηνπο. 11

ζηελ επηξξνή ηεο νηθνλνκηθήο ηζρχνο κηαο επηρείξεζεο ζηε δηακφξθσζε ή ηελ αιινίσζε κηαο θαηάζηαζεο απνηειεζκαηηθνχ αληαγσληζκνχ 37. Δπηπξνζζέησο, ην ΓΔΚ επεζήκαλε φηη γηα λα δηαπηζησζεί ε δεζπφδνπζα ζέζε κηαο επηρείξεζεο δελ είλαη απαξαίηεηε ε θαηάξγεζε ηνπ απνηειεζκαηηθνχ αληαγσληζκνχ ζηελ νηθεία αγνξά αιιά αξθεί ε δπλαηφηεηα επεξεαζκνχ ησλ πθηζηάκελσλ ζπλζεθψλ αληαγσληζκνχ. Απφ ηα θξηηήξηα δηαπίζησζεο δεζπφδνπζαο ζέζεο, ηελ πιένλ βαξχλνπζα ζεκαζία δηαδξακαηίδνπλ ηα κεξίδηα αγνξάο ελψ ηα ινηπά θξηηήξηα δηαδξακαηίδνπλ ζπκπιεξσκαηηθφ ξφιν, αιιά θαη δεπηεξεχνληα, κε ηελ έλλνηα φηη δελ κπνξεί λα αλαηξαπεί ε χπαξμε δεζπφδνπζαο ζέζεο απφ κηα επηρείξεζε κε κνλνπσιηαθή ή ζρεδφλ κνλνπσιηαθή ζέζε ζηελ αγνξά 38. Όζνλ αθνξά ηα κεξίδηα αγνξάο θαη ηελ αμηνιφγεζή ηνπο, ελδεηθηηθφο είλαη ν πίλαθαο πνπ παξαζέηεη ν Τξηαληαθπιιάθεο 39 : ΜΔΡΗΓΗΟ ΑΓΟΡΑ 0-25% 25%-40% Άλσ ηνπ 40% 50% (θαη άλσ) Γελ πθίζηαηαη Τθίζηαηαη δεζπφδνπζα Καηά θαλφλα πθίζηαηαη ρεδφλ απηφκαηα δεζπφδνπζα ζέζε ζέζε κε ηε ζπλδξνκή θαη δεζπφδνπζα ζέζε κε δεζπφδνπζα ζέζε άιισλ παξαγφλησλ ζπλδξνκή θαη άιισλ πεξηζηάζεσλ Πάλησο πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζπρλά ηίζεηαη ππφ ακθηζβήηεζε ε ζθνπηκφηεηα νξηζκνχ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο σο ελδηάκεζν ζηάδην ηεο αμηνιφγεζεο ηεο δεζπφδνπζαο ζέζεο κηαο επηρείξεζεο 40. 37 Βι. Κνκλελφ Α.- Ληαλφο Η., φπ.παξ., ζ.498-500 38 Βι. Καξχδε Γ., Δπξσπατθφ Γίθαην πλαιιαγψλ, Αζήλα 2012, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ.158, 159 39 Τξηαληαθπιιάθεο Γ., φπ.παξ., ζ.200 40 Βι. επηρεηξήκαηα Kaplow ζε: Kaplow L. (2010), Why (Ever) Define Markets?, Harvard Law Review, Vol.124, No 2, 437-515, επί ησλ νπνίσλ αλαπηχρζεθαλ αληεπηρεηξήκαηα, φπσο ηνπ: Werden, Gregory J. (1992), The History of Antitrust Market Delineation, εηο 76 Marquette Law Review, ζει.123 επ. 12

2. Έιεγρνο ζπγθεληξώζεσλ επηρεηξήζεσλ Σν πξψην ζηάδην πξνιεπηηθνχ ειέγρνπ ηεο ζπγθέληξσζεο επηρεηξήζεσλ ζπλίζηαηαη ζηελ νξηνζέηεζε ηεο ζρεηηθήο αγνξάο πξνθεηκέλνπ λα θαηαγξαθνχλ ηα κεξίδηα αγνξάο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε ζπγθέληξσζε θαη ησλ ινηπψλ επηρεηξήζεσλ πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζηε ζρεηηθή αγνξά. Καη απηφλ ηνλ ηξφπν, θαηαγξάθνληαη θαη νη άκεζεο αληαγσληζηηθέο πηέζεηο πνπ ζα ππνζηεί ε πξνθχπηνπζα επηρεηξεκαηηθή νληφηεηα. Καη εμαίξεζε, δελ πξνεγείηαη νξηνζέηεζε ηεο ζρεηηθήο αγνξάο ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ είλαη πξνθαλέο φηη ε πξαγκαηνπνηνχκελε ζπγθέληξσζε ζα επεξεάζεη ειάρηζηα ηνλ πθηζηάκελν αληαγσληζκφ θαη δελ ζα παξαθσιχζεη ηε δηαηήξεζε απνηειεζκαηηθνχ αληαγσληζκνχ. Όζνλ αθνξά ηε κεζνδνινγηθή πξνζέγγηζε πνπ πηνζεηείηαη γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο ζην πιαίζην ηεο ζπγθέληξσζεο επηρεηξήζεσλ, απηή δελ δηαθνξνπνηείηαη απφ ηε κέζνδν πνπ αθνινπζείηαη γηα ηελ νξηνζέηεζε ηεο ζρεηηθήο αγνξάο ζην πιαίζην θαηαζηαιηηθνχ ειέγρνπ ηεο θαηάρξεζεο δεζπφδνπζαο ζέζεο ζηελ αγνξά. Δληνχηνηο, ππάξρνπλ νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο νθεηιφκελεο ζηελ ηδηαίηεξε θχζε ηεο ζπγθέληξσζεο επηρεηξήζεσλ σο επηρεηξεκαηηθή ζπκπεξηθνξά, ε νπνία ελδέρεηαη λα πξνθαιεί βξαρππξφζεζκεο θαη κεζνπξφζεζκεο δηαξζξσηηθέο κεηαβνιέο ζηελ αγνξά 41. Όζνλ αθνξά ηα κεξίδηα αγνξάο, απηά αμηνινγνχληαη βάζεη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ εκθαλίδεη κηα ζπγθεθξηκέλε αγνξά, δειαδή δπλακηθφ ή ζηαηηθφ ραξαθηήξα, ζηαζεξή ή αζηαζή δηάξζξσζε ιφγσ ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηεο αλάπηπμεο πνπ ηε ραξαθηεξίδνπλ. Γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ βξαρππξφζεζκσλ θαη κεζνπξφζεζκσλ επηπηψζεσλ κηαο ζπγθέληξσζεο επηρεηξήζεσλ ζηε δνκή ηεο αγνξάο θαη ζηηο ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ 42 ιακβάλνληαη ππφςε θαη άιινη παξάγνληεο πέξαλ ησλ κεξηδίσλ, φπσο ε εγγχηεηα ησλ αληαγσληζηψλ, δειαδή ε ππνθαηάζηαζε δήηεζεο ησλ πξντφλησλ ησλ ζπκκεηερνπζψλ επηρεηξήζεσλ, νη ελαιιαθηηθέο επηινγέο ησλ θαηαλαισηψλ, ην ελδερφκελν παξεκπφδηζεο ηεο επέθηαζεο ησλ εκπνξηθψλ 41 Βι. Καξχδε Γ., φπ.παξ., ζ.367,368 42 ηηο ζπγθεληξψζεηο επηρεηξήζεσλ θαη ε Δπηηξνπή θαη ην ΓΔΚ θαη πιένλ ην ΓΔΔ επηθεληξψλνληαη ζηα απνηειέζκαηα ηεο ζπγθέληξσζεο επηρεηξήζεσλ ζηε δνκή ηεο αγνξάο, νπφηε πηνζεηνχλ ηελ νηθνλνκηθή έλλνηα ηε «ζεκαληηθήο ηζρχνο ζηελ αγνξά» ησλ ζπκκεηερνπζψλ ζηε ζπγθέληξσζε επηρεηξήζεσλ αληί γηα ηε λνκηθή έλλνηα ηεο «δεζπφδνπζαο ζέζεο». 13

δξαζηεξηνηήησλ ησλ αληαγσληζηψλ, ε εμάιεηςε ζεκαληηθήο αληαγσληζηηθήο δχλακεο θαη ε αχμεζε ηεο πξνζθνξάο εθ κέξνπο ησλ αληαγσληζηψλ 43. ΜΔΡΗΓΗΟ ΑΓΟΡΑ 0-25% 40%-50% θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο θάησ απφ 40% πκβαηφηεηα κε θαλφλεο Γπλεηηθή δεκηνπξγία ή αληαγσληζκνχ (θαηά ελίζρπζε δεζπφδνπζαο ζέζεο ηεθκήξην) Άλσ ηνπ 50% Καηά θαλφλα πθίζηαηαη δεζπφδνπζα ζέζε κε ζπλδξνκή θαη άιισλ πεξηζηάζεσλ Καη επί ησλ ζπγθεληξψζεσλ επηρεηξήζεσλ παξαηεξείηαη ε ηάζε ηεο Δπηηξνπήο γηα ζηελή νξηνζέηεζε ηεο ζρεηηθήο αγνξάο, αλ θαη αθελφο ε δηαξθήο θαη επξχηεξε νηθνλνκηθή ελνπνίεζε αθεηέξνπ νη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο επλννχλ ηελ επξχηεξε νξηνζέηεζε ησλ αγνξψλ. Πάλησο ζηηο αλαιχζεηο ηεο ε Δπηηξνπή ιακβάλεη ππφςε ηφζν ηε βξαρππξφζεζκε φζν θαη ηε καθξνπξφζεζκε εμέιημε ησλ αγνξψλ ππφ ην πξίζκα ηεο ζρεδηαδφκελεο ζπγθέληξσζεο επηρεηξήζεσλ 44. Ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο απφ άπνςε παξαγψγνπ ελσζηαθνχ δηθαίνπ είλαη ν Καλνληζκφο 139/2004 45 πνπ ράξαμε ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ αμηνιφγεζε ησλ ζπγθεληξψζεσλ επηρεηξήζεσλ απφ ηελ Δπηηξνπή, θαζψο θαη ε ελσζηαθή λνκνινγία. Ο Καλνληζκφο απηφο πξνβιέπεη ηελ εθαξκνγή ησλ άξζξσλ 81 θαη 82 (πιένλ 101 θαη 102 ΛΔΔ) ζε πεξίπησζε «ζπγθεληξψζεσλ κε θνηλνηηθή δξάζε πνπ απεηινχλ λα επεξεάζνπλ ζεκαληηθά ηνλ αληαγσληζκφ ζε αγνξά ηνπ θξάηνπο κέινπο[ ], εθφζνλ θέξεη φια ηα ραξαθηεξηζηηθά κηαο δηαθξηηήο αγνξάο», θαζψο θαη ζε πεξίπησζε «ζεκαληηθψλ δηαξζξσηηθψλ κεηαβνιψλ ησλ νπνίσλ ηα απνηειέζκαηα ζηελ αγνξά ππεξβαίλνπλ ηα εζληθά ζχλνξα ελφο θξάηνπο κέινπο». Γελ ζεσξείηαη φηη κπνξνχλ λα παξαθσιχζνπλ ηνλ απνηειεζκαηηθφ αληαγσληζκφ, νπφηε 43 Βι. Κφθθνξεο Η.- Λνπθάο Γ., πγθεληξψζεηο επηρεηξήζεσλ, Κεθάιαην 17ν ζε: Τδνπγαλάηo Γ., Γίθαην Διεχζεξνπ Αληαγσληζκνχ, Αζήλα 2013, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ.791-798 44 Βι. Πιηάθνο Α., φπ.παξ., ζ.585-588 45 Καλνληζκφο 139/2004 γηα ηνλ έιεγρν ησλ ζπγθεληξψζεσλ κεηαμχ επηρεηξήζεσλ («Κνηλνηηθφο Καλνληζκφο ζπγθεληξψζεσλ»), Άξζξν 2, παξ.5: Καηά ηελ αμηνιφγεζε απηή, ε Δπηηξνπή ιακβάλεη ππφςε ηδίσο: εάλ δχν ή πεξηζζφηεξεο κεηξηθέο εηαηξείεο αζθνχλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ δξαζηεξηφηεηεο ζηελ ίδηα αγνξά κε ηελ θνηλή επηρείξεζε ή ζε αγνξά πξνεγνχκελσλ ή επφκελσλ ζηαδίσλ απφ απηήλ ηεο θνηλήο επηρείξεζεο ή ζε παξαπιήζηα αγνξά ζηελά ζπλδεφκελε κε ηελ αγνξά απηή, εάλ ν ζπληνληζκφο πνπ απνξξέεη επζέσο απφ ηε δεκηνπξγία ηεο θνηλήο επηρείξεζεο παξέρεη ζηηο ζπκκεηέρνπζεο επηρεηξήζεηο ηε δπλαηφηεηα λα εμαιείςνπλ ηνλ αληαγσληζκφ γηα κεγάιν κέξνο ησλ ελ ιφγσ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ 14

ζεσξνχληαη φηη είλαη ζπκβαηέο κε ηελ θνηλή αγνξά «πεξηπηψζεηο πνπ ην κεξίδην αγνξάο ησλ ζπκκεηερνπζψλ επηρεηξήζεσλ δελ ππεξβαίλεη ην 25 % είηε ζηελ θνηλή αγνξά είηε ζε ζεκαληηθφ ηκήκα απηήο». Όζνλ αθνξά ηελ ελσζηαθή λνκνινγία, ζηελ ππφζεζε Γαιιία θαηά Δπηηξνπήο κε αθνξκή ηελ ππφζεζε Kali und Salz/MdK/Treuhand 46 ην ΓΔΚ θαηέζηεζε ζαθέο φηη: «ν πξνζήθσλ νξηζκφο ηεο ζρεηηθήο αγνξάο απνηειεί αλαγθαία θαη πξνθαηαξθηηθή ζπλζήθε γηα θάζε εθηίκεζε ζρεηηθά κε ηελ επίπησζε πνπ κηα πξάμε ζπγθεληξψζεσο έρεη επί ηνπ αληαγσληζκνχ» (αηηηνινγηθή ζθέςε 143) Αιιά ε πην ζεκαληηθή απφθαζε γηα ηε ζεκαζία ηνπ νξηζκνχ ηεο αγνξάο γηα ηνλ έιεγρν ζπγθεληξψζεσλ επηρεηξήζεσλ ππήξμε ε απφθαζε επί ηεο ππνζέζεσο Europemballage Corporation θαη Continental Can Company Inc.θαηά Δπηηξνπήο 47, φπνπ ην ΓΔΚ έθξηλε φηη: «Μπνξεί, επνκέλσο, λα απνηειέζεη θαηάρξεζε εθ κέξνπο κηαο επηρεηξήζεσο πνπ θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε ην γεγνλφο ηεο εληζρχζεσο απηήο ηεο ζέζεσο ζε ζεκείν ηέηνην, ψζηε ν βαζκφο επηθξαηήζεσο πνπ επηηπγράλεηαη έηζη λα εκπνδίδεη νπζησδψο ηνλ αληαγσληζκφ, δειαδή λα επηηξέπεη ηε δηαηήξεζε κφλν ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ εμαξηψληαη, σο πξνο ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο, απφ ηε δεζπφδνπζα επηρείξεζε.» (αηηηνινγηθή ζθέςε 26) Έηζη ην άξζξν 102 ΛΔΔ πνπ πξνβαίλεη ζε ελδεηθηηθή απαξίζκεζε πεξηπηψζεσλ θαηαρξεζηηθήο εθκεηάιιεπζεο δεζπφδνπζαο ζέζεο κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη θαηαιακβάλεη θαη πεξηπηψζεηο ελίζρπζεο ηεο ζέζεσο ησλ επηρεηξήζεσλ κέζσ δηαξζξσηηθψλ κεηαβνιψλ, φπσο νη ζπγθεληξψζεηο επηρεηξήζεσλ. Ννκηθή βάζε ζεκειίσζεο ηεο ζέζεο απηήο απνηέιεζε ην «άξζξν 3, ζηνηρείν ζη (πνπ) απαηηεί, θαηά κείδνλα ιφγν, ηε κε θαηάξγεζε ηνπ αληαγσληζκνχ», σο ζεκειηψδε ζηφρν ησλ πλζεθψλ. 46 ΓΔΚ, 31.03.1998, C-68/94 47 ΓΔΚ, 1.02.1973, C-6/72 15

3. Οξηζκόο ζρεηηθήο αγνξάο χκθσλα κε ηελ Αλαθνίλσζε 48 ηεο Δπηηξνπήο φζνλ αθνξά ηνλ νξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο γηα ηνπο ζθνπνχο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ αληαγσληζκνχ (ζην εμήο Αλαθνίλσζε) ζπληζηακέλεο γηα ηνλ νξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο απνηεινχλ αθελφο ε νηθεία αγνξά ηνπ ζρεηηθνχ πξντφληνο ή ππεξεζίαο, αθεηέξνπ ε νηθεία γεσγξαθηθή αγνξά. Αθνινπζεί μερσξηζηή αλάιπζε γηα θάζε κία απφ ηηο ζπληζηακέλεο ηεο νηθείαο/ ζρεηηθήο αγνξάο. 3.1 Αγνξά Σρεηηθνύ Πξντόληνο ή Υπεξεζίαο/ Σρεηηθή αγνξά πξντόλησλ ή Υπεξεζηώλ (relevant product market) Ο νξηζκφο ηεο ζρεηηθήο αγνξάο επηηξέπεη ηε «ραξηνγξάθεζε» ησλ αληαγσληζηηθψλ πηέζεσλ θαη πεξηνξηζκψλ πνπ πθίζηαηαη κηα επηρείξεζε, πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί αλ ε επηρείξεζε έρεη κνλνπσιηαθή δχλακε ζηελ αγνξά απηή, κε ηελ έλλνηα φηη κπνξεί λα αλαπηχμεη επηρεηξεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ζπκπεξηθνξά αλεμάξηεηε απφ ηελ επηρεηξεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ αληαγσληζηψλ. Οη αληαγσληζηηθνί πεξηνξηζκνί ζπλίζηαληαη ζηε δπλαηφηεηα, κεηαβνιέο ζηελ ηηκή ελφο πξντφληνο λα επεξεάδνπλ ηε δήηεζε ή/ θαη ηελ πξνζθνξά άιισλ πξντφλησλ. Σν ζχλνιν ησλ πξντφλησλ κεηαμχ ησλ νπνίσλ ππάξρνπλ ηζρπξνί αληαγσληζηηθνί πεξηνξηζκνί ή ελαιιαθηηθά ην ζχλνιν ησλ πξντφλησλ πνπ είλαη «αξθεηά θαιά ππνθαηάζηαηα» κεηαμχ ηνπο θαη αξθεηά θαθά ππνθαηάζηαηα κε άιια πξντφληα ζπληζηνχλ κηα δηαθξηηή ζρεηηθή αγνξά πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ. Ηζνδχλακα, κηα δηαθξηηή ζρεηηθή αγνξά πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ πεξηιακβάλεη ην κηθξφηεξν ζχλνιν πξντφλησλ πνπ αλ παξάγνληαλ απφ κία κφλν επηρείξεζε, ε επηρείξεζε απηή ζα είρε κνλνπσιηαθή δχλακε ζε απηή ηελ αγνξά 49. Απφ άπνςε ζεηνχ δηθαίνπ ε Αλαθνίλσζε νξίδεηαη ηελ αγνξά ηνπ πξντφληνο σο εμήο: 48 Οη Αλαθνηλψζεηο ηεο Δπηηξνπήο έρνπλ ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ην δίθαην ηνπ αληαγσληζκνχ. Αλ θαη γεληθά νη αλαθνηλψζεηο ηεο Δπηηξνπήο απνηεινχλ ηελ πην ζεκαληηθή θαηεγνξία πεγψλ ήπηνπ δηθαίνπ ζηελ έλλνκε ηάμε ηεο ΔΔ, ζην πεδίν ηνπ δηθαίνπ αληαγσληζκνχ ε αμία ηνπο είλαη αθφκε κεγαιχηεξε. Απηφ ζπκβαίλεη επεηδή κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ην φρεκα γηα ηελ ελζσκάησζε ζηελ ελσζηαθή έλλνκε ηάμε ησλ πνξηζκάησλ ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο, αθνινπζψληαο ηαπηφρξνλα ηελ πεξαηηέξσ εμέιημή ηεο αθνχ σο ήπην δίθαην κπνξεί λα πξνζαξκφδεηαη ζηε δπλακηθή ησλ νηθνλνκηθψλ ζπλζεθψλ. Γηα ηελ θαλνληζηηθή αμία θαη ηελ επηζηεκνληθή ζηάζκε ησλ αλαθνηλψζεσλ ηεο Δπηηξνπήο ζηνλ ηνκέα ηνπ αληαγσληζκνχ βι. Παπαδνπνχινπ (2012) ζει. 128 επ. 49 Βι. Καηζνπιάθν Γ., φπ.παξ., ζ.77 16

7. «Ζ αγνξά ηνπ ζρεηηθνχ πξντφληνο πεξηιακβάλεη φια ηα πξντφληα ή θαη ηηο ππεξεζίεο πνπ είλαη δπλαηφλ λα ελαιιάζζνληαη ή λα ππνθαζίζηαληαη ακνηβαία απφ ηνλ θαηαλαισηή, ιφγσ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ, ησλ ηηκψλ θαη ηεο ρξήζεο γηα ηελ νπνία πξννξίδνληαη». Όπσο εκθαίλεηαη απφ ηελ Αλαθνίλσζε αιιά θαη απφ ηελ ελσζηαθή λνκνινγία θεληξηθήο ζεκαζίαο γηα ηνλ νξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο πξντφλησλ είλαη ε έλλνηα ηεο ελαιιαμηκφηεηαο, ην ζχζηνηρν ηεο νπνίαο απφ νηθνλνκηθή άπνςε απνηειεί ε ππνθαηάζηαζε. ηελ ππφζεζε Europemballage Corporation θαη Continental Can Company Inc.θαηά Δπηηξνπήο50 ην ΓΔΚ έθξηλε φηη ζε κηα δηαθξηηή ζρεηηθή αγνξά ν βαζκφο ππνθαηάζηαζεο πνπ ππάξρεη κεηαμχ ησλ πξντφλησλ πνπ ζπλαπαξηίδνπλ ηελ αγνξά είλαη αξθεηά κεγάινο: «νη δπλαηφηεηεο αληαγσληζκνχ κπνξνχλ λα θξηζνχλ κφλν βάζεη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ νηθείσλ πξντφλησλ, δπλάκεη ησλ νπνίσλ ηα πξντφληα απηά ζα ήηαλ ηδηαίηεξα θαηάιιεια γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ παγίσλ αλαγθψλ θαη ζα κπνξνχζαλ δχζθνια λα αληηθαηαζηαζνχλ απφ άιια» (αηηηνινγηθή ζθέςε 32) ηελ ππφζεζε Michelin θαηά Δπηηξνπήο 51 ην ΓΔΚ έθξηλε φηη, απφ ηελ άιιε πιεπξά ν βαζκφο ππνθαηάζηαζεο πνπ ππάξρεη κεηαμχ ησλ πξντφλησλ πνπ ζπλαπαξηίδνπλ κηα δηαθξηηή ζρεηηθή αγνξά θαη απηψλ πνπ δελ αλήθνπλ ζε απηή είλαη αξθεηά κηθξφο: «νη δπλαηφηεηεο αληαγσληζκνχ πξέπεη λα εθηηκεζνχλ ζην πιαίζην ηεο αγνξάο πνπ πεξηιακβάλεη ην ζχλνιν ησλ πξντφλησλ, ηα νπνία βάζεη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπο είλαη ηδηαηηέξσο ηθαλά λα ηθαλνπνηήζνπλ δηαξθείο αλάγθεο θαη κπνξνχλ λα ελαιιαγνχλ κε άιια πξντφληα ζε κηθξφ βαζκφ» (αηηηνινγηθή ζθέςε 37) Ζ έλλνηα ηεο ελαιιαμηκφηεηαο/ ππνθάηαζηαζεο επαλέξρεηαη ζε πιεζψξα δηθαζηηθψλ απνθάζεσλ φπνπ νξηνζεηείηαη ε ζρεηηθή αγνξά πξντφληνο ή ππεξεζηψλ 52. Ζ ηαθηηθή ηεο Δπηηξνπήο είλαη λα αληηκεησπίδεη ηελ ελαιιαμηκφηεηα (λνκηθή έλλνηα)/ ηελ ππνθαηάζηαζε (νηθνλνκηθή έλλνηα) σο αληαγσληζηηθφ πεξηνξηζκφ. Μάιηζηα δηαθξίλεη ηξία είδε αληαγσληζηηθψλ πεξηνξηζκψλ πξνεξρφκελσλ απφ ηελ ππνθαηάζηαζε δήηεζεο, ηελ ππνθαηάζηαζε πξνζθνξάο θαη ην δπλεηηθφ αληαγσληζκφ, ν νπνίνο φκσο πξέπεη λα δηαθξίλεηαη απφ ηελ ππνθαηάζηαζε πξνζθνξάο θαη λα δηεπθξηληζζεί απφ ηψξα φηη δελ 50 ΓΔΚ, 21.02.1973, C-6/72 51 ΓΔΚ, 09.11.1983, C-322/81 52 Βι. KISH GLASS / Δπηηξνπή (Γεληθφ Γηθαζηήξην, 30.03.2001, Σ-65/96), αηη.ζθ. 62, British Airways plc/ Δπηηξνπή (Γεληθφ Γηθαζηήξην, 17.12.2003, T-219/99), αηηη.ζθ.91, Σetra Pak International SA/ Δπηηξνπή (Γεληθφ Γηθαζηήξην, 06.10.1994, Σ-57/01), αηη.ζθ.63, Astra Zeneca AB θαη Astra Zeneca plc θαηά Δπηηξνπήο (Γεληθφ Γηθαζηήξην, 01.07.2010, T 321/05), αηη.ζθ. 31 17

ιακβάλεηαη ππφςε γηα ηνλ νξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο αιιά γηα ηε δηαπίζησζε χπαξμεο δεζπφδνπζαο ζέζεο. χκθσλα κε ηελ Αλαθνίλσζε: «13. Τξεηο είλαη θπξίσο νη πεξηνξηζκνί ζηνπο νπνίνπο ππφθεηληαη νη επηρεηξήζεηο ιφγσ ηνπ αληαγσληζκνχ: δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο, δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο ζην επίπεδν ηεο πξνζθνξάο θαη δπλεηηθφο αληαγσληζκφο.» 18

4.Αλάιπζε έλλνηαο ελαιιαμηκόηεηαο/ ππνθαηάζηαζεο 4.1 Υπνθαηάζηαζε δήηεζεο Ζ ππνθαηάζηαζε δήηεζεο αθνξά ηνπο θαηαλαισηέο. Ζ δπλαηφηεηα θαη ε επηζπκία ελαιιαγήο πξντφλησλ εθ κέξνπο ησλ θαηαλαισηψλ απνηειεί έλδεημε κεγάινπ βαζκνχ ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ ησλ πξντφλησλ απηψλ. Τπάξρνπλ δηάθνξεο κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ηε δηαπίζησζε ηεο ελαιιαμηκφηεηαο πξντφλησλ απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο, δειαδή απφ ηελ πιεπξά ησλ θαηαλαισηψλ, ε πην ζεκαληηθή απφ ηηο νπνίεο παξαηεξεί ηελ αληίδξαζε ησλ θαηαλαισηψλ ζε ελδερφκελεο κεηαβνιέο ησλ εμεηαδφκελσλ πξντφλησλ. Σα δηθαζηηθά φξγαλα έρνπλ θαηαζηήζεη ζαθέο φηη ιακβάλεη ππφςε ηε «ζθνπηά ησλ θαηαλαισηψλ», φηαλ εμεηάδεη ηελ ελαιιαμηκφηεηα πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ 53. Καη ε Αλαθνίλσζε αλαθέξεηαη ζηελ επηξξνή ησλ θαηαλαισηηθψλ επηινγψλ ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ζρεηηθψλ αγνξψλ: «13 [ ] Απφ νηθνλνκηθή άπνςε, γηα ηνλ θαζνξηζκφ ηεο αγνξάο ηνπ ζρεηηθνχ πξντφληνο, ε ππνθαηάζηαζε απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο απνηειεί ην πιένλ άκεζν θαη απνηειεζκαηηθφ κέζν ειέγρνπ ησλ πξνκεζεπηψλ ελφο δεδνκέλνπ πξντφληνο, ηδίσο φζνλ αθνξά ηηο απνθάζεηο ηνπο γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ ηηκψλ. Μηα επηρείξεζε ή έλαο φκηινο επηρεηξήζεσλ δελ κπνξεί λα επεξεάζεη ζεκαληηθά ηνπο πθηζηάκελνπο φξνπο πψιεζεο, φπσο νη ηηκέο, αλ είλαη εχθνιν γηα ηνπο πειάηεο ηεο λα ζηξαθνχλ ζε άιια πξντφληα ππνθαηάζηαζεο ή ζε πξνκεζεπηέο πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλνη αιινχ. Βαζηθά, ν θαζνξηζκφο ηεο αγνξάο ζπλίζηαηαη ζηνλ εληνπηζκφ ησλ πξαγκαηηθψλ ελαιιαθηηθψλ πεγψλ πξνκήζεηαο γηα ηνπο πειάηεο ησλ ελ ιφγσ επηρεηξήζεσλ, ηφζν απφ ηελ άπνςε ησλ πξντφλησλ ή ησλ ππεξεζηψλ φζν θαη απφ ηελ άπνςε ηεο γεσγξαθηθήο ζέζεο ησλ πξνκεζεπηψλ. 15. Ζ εθηίκεζε ηεο ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο ζπλεπάγεηαη θαζνξηζκφ ηνπ θάζκαηνο ησλ πξντφλησλ πνπ ν θαηαλαισηήο ζεσξεί σο ππνθαηάζηαηα». 53 Βι. LANGNESE-IGLO GMBH /ΔΠΗΣΡΟΠΖ (ΠΡΩΣΟΓΗΚΔΗΟ, 08.06.1995, Σ-7/93), αηη.ζθ. 61,62, Hilti Ag / Δπηηξνπή (Πξσηνδηθείν, 12.12.1991,T-30/89), αηη.ζθ. 73,76 19

4.1.1 Κξηηήξηα ππνθαηάζηαζεο δήηεζεο: i) Φπζηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ πνπ ηα δηαθνξνπνηνχλ απφ άιια πξντφληα (αληηθεηκεληθφ ραξαθηεξηζηηθφ): Ννκνινγηαθφ παξάδεηγκα ζπληζηά ε κπαλάλα, ε νπνία δηαθνξνπνηείηαη απφ ηηο ινηπέο λσπέο νπψξεο επεηδή: «Ζ κπαλάλα δηαζέηεη νξηζκέλα ραξαθηεξηζηηθά φπσο θαιή εκθάληζε, γεχζε, καιαθή πθή, έιιεηςε ππξήλσλ, εχθνιε ρξήζε, ζηαζεξφ θαη ζπλερέο επίπεδν παξαγσγήο, ηα νπνία ηεο επηηξέπνπλ λα ηθαλνπνηεί ηηο δηαξθείο αλάγθεο ζεκαληηθήο θαηεγνξίαο πιεζπζκνχ, ζπγθείκελεο απφ παηδηά, ειηθησκέλνπο θαη αζζελείο.» (αηηηνινγηθή ζθέςε 31) 54 ii) Υξήζε πξντφληνο ή ππεξεζίαο (αληηθεηκεληθφ ραξαθηεξηζηηθφ): Ννκνινγηαθφ παξάδεηγκα ζπληζηνχλ νη βηηακίλεο πνπ δηαθξίλνληαη ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο αλαιφγσο ηνπ ζθνπνχ ρξεζηκνπνηήζεσο ηνπο 55. «Όηαλ έλα πξντφλ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα δηαθνξεηηθνχο ζθνπνχο θαη φηαλ απηέο νη δηαθνξεηηθέο ρξήζεηο πιεξνχλ νηθνλνκηθέο αλάγθεο, νη νπνίεο επίζεο είλαη δηαθνξεηηθέο κεηαμχ ηνπο, πξέπεη λα γίλεη δεθηφ φηη ην πξντφλ απηφ κπνξεί λα αλήθεη, θαηά πεξίπησζε, ζε ρσξηζηέο αγνξέο, νη νπνίεο ελδερνκέλσο παξνπζηάδνπλ δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, ηφζν απφ ηελ άπνςε ηεο δνκήο φζν θαη ησλ ζπλζεθψλ αληαγσληζκνχ.» (αηηηνινγηθή ζθέςε 28) iii) Σηκή (αληηθεηκεληθφ ραξαθηεξηζηηθφ): Οη δηαθνξέο ζηελ ηηκή κεηαμχ δχν ή πεξηζζφηεξσλ πξντφλησλ δελ είλαη απνθιεηζηηθά θαη κφλν απηέο ελδεηθηηθέο γηα ηελ ελαιιαμηκφηεηά ηνπο θαζψο απηέο νη δηαθνξέο κπνξεί λα νθείινληαη ζε πνηνηηθέο δηαθνξέο. Σν γεγνλφο απηφ επεζήκαλε θαη ην Πξσηνδηθείν ζηελ ππφζεζε: «ην γεγνλφο θαη κφλν φηη νξηζκέλνο αξηζκφο εξσηεζέλησλ πξνζψπσλ αλέθεξε πξψηα ηελ ηηκή σο θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν, ρσξίο λα δηεπθξηλίζεη ηε ζεκαζία ηεο ελδερφκελεο κεηαβνιήο ηεο ηηκήο επί ηεο 54 Βι. United Brands Company θαη United Brands Continentaal BV/ Δπηηξνπή (ΓΔΚ, 14.02.1978,C-27/76), αηη.ζθ. 12, 19, 20, 22, 28, 29, 30,31. Άιια λνκνινγηαθά παξαδείγκαηα πξνζθέξνπλ νη ππνζέζεηο Hoffmann-La Roche & Co. AG/ Δπηηξνπή (ΓΔΚ, 13.02.1979, C-85/76), αηη.ζθ. 23, 24, Ahmed Saeed Flugreisen θαη Silver Line Reisebuero Gmbh / Zentrale zur Bekaempfung Unlauteren Wettbewerbs E.V (ΓΔΚ,11.04.1989,66/86), αηη.ζθ. 39, 40, HiltiAg / Δπηηξνπή (Πξσηνδηθείν, 12.12.1991,T-30/89), αηη.ζθ. 64, 69, 72, 77, Deutsche Bahn AG θαηά Δπηηξνπήο (Πξσηνδηθείν, 21.10.1997,T-229/94), αηη. ζθ. 54 55 Βι. Hoffmann-La Roche & Co. AG/ Δπηηξνπή (ΓΔΚ, 13.02.1979, C-85/76), αηη.ζθ. 25-28. Άιιν λνκνινγηαθφ παξάδεηγκα παξέρεη ε ππφζεζε Europemballage Corporation θαη Continental Can Company Inc./ Δπηηξνπή (ΓΔΚ, 21.02.1973, C-6/72), αηη. ζθ. 33 20

επηινγήο ηεο ρξεζηκνπνηνπκέλεο κεζφδνπ, δελ κπνξεί λα απνδείμεη φηη ε ζηαπξνεηδήο ειαζηηθφηεηα ησλ ηηκψλ είλαη πςειή» (αηηηνινγηθή ζθέςε 75) 56 Ζ ηηκή έρεη βαξχλνπζα ζεκαζία γηα ηελ ελαιιαμηκφηεηα πξντφλησλ κε νκνεηδή ραξαθηεξηζηηθά θαη ρξήζε, φηαλ πξφθεηηαη γηα πξντφληα επξείαο θαηαλάισζεο, γηαηί ζε απηή ηελ πεξίπησζε ε ηηκή ησλ πξντφλησλ απνηειεί θαζνξηζηηθφ παξάγνληα γηα ηελ επηινγή ελφο ζπγθεθξηκέλνπ πξντφληνο εθ κέξνπο ηνπ θαηαλαισηή. Γηα απηφ θαη ιακβάλεηαη ππφςε ε ηηκή γηα ηεο νξηνζέηεζε ηεο αγνξάο. Αληηζέησο, φηαλ πξφθεηηαη γηα αγαζά πνιπηειείαο, ε δήηεζε επ απηψλ νθείιεηαη φρη ηφζν ζηελ ηηκή φζν ζε άιινπο παξάγνληεο, φπσο ην ζήκα θήκεο. Γηα απηφ θαη ε νξηνζέηεζε ηεο αγνξάο δελ κπνξεί λα βαζίδεηαη ζηε ζπγθξηζηκφηεηα ησλ ηηκψλ ησλ πνιπηειψλ αγαζψλ θαη ησλ ινηπψλ πξντφλησλ κε νκνεηδή ραξαθηεξηζηηθά θαη ρξήζε 57. Μηα ειάρηζηε αχμεζε ηεο ηηκήο δελ ζα νδεγήζεη ηνπο θαηαλαισηέο απηψλ ησλ πξντφλησλ ζην λα ζηξαθνχλ ζε άιια πξντφληα κε νκνεηδή ραξαθηεξηζηηθά θαη ρξήζε αιιά κε πνιχ ρακειφηεξε ηηκή. Μάιηζηα κηα κείσζε ηεο ηηκήο ησλ πνιπηειψλ αγαζψλ κπνξεί λα ζπλεπάγεηαη θαη κείσζε ηεο δήηεζεο ιφγσ έθπησζεο ηνπ γνήηξνπ πνπ θέξνπλ απηά ηα αγαζά 58. iv) Γηάξζξσζε δήηεζεο 59 ηελ ππφζεζε 60 ην ΓΔΚ επεζήκαλε γηα πξψηε θνξά ηεο δηάξζξσζε ηεο δνκήο ηεο δήηεζεο θαη ηεο πξνζθνξάο ζηελ αγνξά σο παξάγνληα πξνζδηνξηζηηθνχ ηεο ππνθαηάζηαζεο ηφζν δήηεζεο φζν θαη πξνζθνξάο. Γειαδή ιακβάλεηαη ππφςε αλ νη δεηνχληεο ή νη πξνζθέξνληεο έλα πξντφλ ή κηα ππεξεζία είλαη θαηαλαισηέο ή εμεηδηθεπκέλεο επηρεηξήζεηο θαη γηα ηη είδνπο επηρεηξήζεηο πξφθεηηαη: «Γελ είλαη, επνκέλσο, δπλαηφλ γηα ην ζθνπφ απηφ λα πεξηνξηζηεί ε εμέηαζε κφλν ζηα αληηθεηκεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζρεηηθψλ πξντφλησλ, αιιά πξέπεη επίζεο λα ιεθζνχλ ππφςε νη ζπλζήθεο 56 Βι. HiltiAg θαηά Δπηηξνπήο (Πξσηνδηθείν, 12.12.1991,T-30/89), αηη.ζθ. 75. Καη ζηελ ππφζεζε United Brands Company θαη United Brands Continentaal BV/ Δπηηξνπή (ΓΔΚ, 14.02.1978,C-27/76), αηη.ζθ. εμεηάζηεθε ν παξάγσλ ηηκήο σο παξάγσλ πξνζδηνξηζκνχ ηεο ππνθαηάζηαζεο δήηεζεο ηεο κπαλάλαο. 57 Βι. Καξχδε Γ., φπ.παξ., ζ.150 58 Βι. Καηζνπιάθν Γ., φπ.παξ., ζ.77 59 Βι. Κνηζίξε, Λ., φπ.παξ., ζ.520, ηδίνπ, Δπξσπατθφ Δκπνξηθφ Γίθαην, Αζήλα- Θεζζαινλίθε, 2012, άθθνπιαο ΑΔ, ζ. 410,411, Εηάκνπ Θ, φπ.παξ., ζ.719 60 Βι. Michelin θαηά Δπηηξνπήο (ΓΔΚ, 09.11.1983, C-322/81), αηη.ζθ. 36-40, 44, 47. Άιια λνκνινγηαθά παξαδείγκαηα γηα ηε ζεκαζία ησλ «ζπλζεθψλ αληαγσληζκνχ θαζψο θαη ηεο δηαξζξψζεσο ηεο δεηήζεσο θαη ηεο πξνζθνξάο ζηελ νηθεία αγνξά» επξίζθνληαη ζηηο ππνζέζεηο HiltiAg / Δπηηξνπή (Πξσηνδηθείν, 12.12.1991,T- 30/89), αηη.ζθ.71, Tiercé Ladbroke SA θαηά Δπηηξνπήο (Απφθαζε ηνπ Πξσηνδηθείνπ, 12.06.1997, -T-504/93), αηη.ζθ. 81, Deutsche Bahn AG θαηά Δπηηξνπήο (Πξσηνδηθείν, 21.10.1997,T-229/94), αηη.ζθ. 54-56, Confédération européenne des associations d horlogers-réparateurs (CEAHR) θαηά Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο (Γεληθφ Γηθαζηήξην,17.12.2010,T-427/08), αηη.ζθ.67 21

αληαγσληζκνχ θαη ε δνκή ηεο δεηήζεσο θαη ηεο πξνζθνξάο ζηελ αγνξά». (αηηηνινγηθή ζθέςε 37) Καη ζηελ Αλαθνίλσζε δίλεηαη έκθαζε ζηελ αλεπάξθεηα απνθιεηζηηθψο θαη κφλνλ ησλ ηδηαίηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ηεο ρξήζεο ησλ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ λα πξνζδηνξίζνπλ ηελ ππνθαηάζηαζε δήηεζεο ηνπο 61. 4.2 Μεζνδνινγηθά εξγαιεία Παιαηφηεξν θαη πιένλ ρξεζηκνπνηεκέλν εξγαιείν γηα ηελ αλίρλεπζε ηεο δπλαηφηεηαο ππνθαηάζηαζεο ηεο δήηεζεο απνηειεί ην SSNIP test. Ζ νλνκαζία ηνπ είλαη αξθηηθφιεμν θαη ζεκαίλεη Small but Significant Non-transitory Increase in Price. ηε ζπλαθή κε ην δίθαην ηνπ αληαγσληζκνχ ζεσξία απαληάηαη πξψηε θνξά ζηηο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο (merger guidelines) ηνπ ππνπξγείνπ δηθαηνζχλεο ησλ ΖΠΑ. χκθσλα κε ην SSNIP test γηα ηελ θαηάθαζε ηεο δεζπφδνπζαο ζέζεο κηαο επηρείξεζεο ζηελ αγνξά εμεηάδεηαη ην εάλ απηφο ζα κπνξνχζε λα επηηχρεη κηα έζησ θαη κηθξή αχμεζε ηεο ηηκήο ησλ πξντφλησλ ηνπ ρσξίο απηφ λα έρεη επίδξαζε ζηε δήηεζε. Έηζη, σο αγνξά ζηελ νπνία έρεη δεζπφδνπζα ζέζε κία επηρείξεζε νξίδεηαη απηή ηελ νπνία εάλ ππνζεηηθά κνλνπσινχζε ζα κπνξνχζε λα εθκεηαιιεπηεί επηηπγράλσληαο κία κηθξή αχμεζε ηεο ηηκήο ησλ πξντφλησλ ηνπ, δηαηεξψληαο ηελ γηα έλα επαξθψο κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη ρσξίο απηφ λα έρεη επίδξαζε ζηε δήηεζε. Σν SSNIP test απνηειεί έλα ηδηαίηεξα ρξήζηκν εξγαιείν ην νπνίν ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο απνδεηθλχεηαη επηηπρέο. Σαπηφρξνλα, ε καθξνρξφληα ρξήζε ηνπ έρεη αλαδείμεη ηηο αδπλακίεο ηνπ νη νπνίεο πιένλ απνηειεζκαηηθά θαιχπηνληαη απφ άιια κεζνδνινγηθά εξγαιεία πνπ ε βηνκεραληθή νξγάλσζε ζε ζπλδπαζκφ κε ην δίθαην ηνπ αληαγσληζκνχ έρνπλ δηαπιάζεη. Ωζηφζν, ην SSNIP test δελ είλαη παξσρεκέλν. Δμαθνινπζεί λα απνηειεί ην πξψην βήκα ζηελ αλάιπζε γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο. Ζ επηηξνπή αλαγλσξίδεη ην SSNIP test σο πξφζθνξν εξγαιείν γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο ζηελ ζρεηηθή αλαθνίλσζή ηεο (1997). Μνινλφηη δελ ην θαηνλνκάδεη ξεηά, αλαθέξεη: «Τν εξψηεκα πνπ ηίζεηαη είλαη θαηα πνζν νη πειάηεο ησλ κεξψλ ζα ζηξαθνχλ ζε πξντφληα ππνθαηάζηαζεο ή ζε πξνκεζεπηέο πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλνη αιινχ, ζε πεξίπησζε κηθξήο αιιά δηαξθνχο αχμεζεο (5 %- 10 %), ησλ ζρεηηθψλ ηηκψλ ησλ πξντφλησλ ζηηο ππφ εμέηαζε πεξηνρέο.». Έηζη, ζηελ απφθαζε Nestlé, Perrier ην SSNIP θξίζεθε ζεκαληηθή 61 «36 Ζ δπλαηφηεηα ελαιιαγήο ησλ πξντφλησλ απφ ηνλ θαηαλαισηή ή νη νκνηφηεηεο φζνλ αθνξά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπο δελ απνηεινχλ, θαζαπηέο, επαξθή θξηηήξηα, δεδνκέλνπ φηη ε επαηζζεζία ησλ πειαηψλ ζηηο κεηαβνιέο ησλ ζρεηηθψλ ηηκψλ εμαξηάηαη θαη απφ άιινπο παξάγνληεο.» 22

έλδεημε ζρεηηθά κε ηελ έθηαζε ηεο ζρεηηθήο αγνξάο. Ωζηφζν, αξγφηεξα, ην Γηθαζηήξην έθξηλε φηη ην SSNIP είλαη κφλν έλα απφ ηα πεξηζζφηεξα εξγαιεία πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη ην απνηέιεζκα ηνπ είλαη κηα ζεκαληηθή έλδεημε, αιιά φρη βέβαην ζπκπέξαζκα ζρεηηθά κε ηελ έθηαζε ηεο ζρεηηθήο αγνξάο (British Airways). Ζ θπξηφηεξε αδπλακία ηνπ SSNIP εληνπίζηεθε αξθεηά λσξίο θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ. Πξφθεηηαη γηα ηελ «πιάλε ηνπ ζεινθάλ». Σν δήηεκα αλέθπςε κε αθνξκή ηελ ππφζεζε U.S. v. E. I. du Pont ελψπηνλ ηνπ Supreme Court ησλ ΖΠΑ ην 1957. ηε ζπγθεθξηκέλε ππφζεζε ην δηθαζηήξην έθξηλε φηη ε εηαηξία du Pont δελ είρε δεζπφδνπζα ζέζε ζηελ αγνξά ζπζθεπαζηψλ ηξνθίκσλ αθνχ ζε πεξίπησζε κηθξήο αχμεζεο ηεο ηηκήο ησλ πξντφλησλ ηεο ζα ππήξρε πνιχ κεγάιε κεηαβνιή ζηε δήηεζε θαη νη θαηαλαισηέο ζα ζηξέθνληαλ πξνο άιια πξντφληα. Ωζηφζν, ην δηθαζηήξην δελ εμέηαζε ην ελδερφκελν ε ηηκή ηνπ πξντφληνο λα είλαη ήδε πνιχ πςειή σο απνηέιεζκα δεζπφδνπζαο ζέζεο, ψζηε κία πεξαηηέξσ αχμεζή ηεο ζα νδεγνχζε ηνπο θαηαλαισηέο ζηελ εγθαηάιεηςε ηεο αγνξάο θαη ζε πξντφληα πνπ ππν θαλνληθέο ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ δελ ζα κπνξνχζαλ λα ζεσξεζνχλ ππνθαηάζηαηα. Έηζη, νθείινπκε λα επηζεκάλνπκε φηη ε αχμεζε ηεο ηηκήο πνπ πξέπεη λα κπνξεί λα επηηχρεη ε επηρείξεζε θαηά ην SSNIP test ελλνείηαη σο αχμεζε πάλσ απφ ην επίπεδν ηεο αληαγσληζηηθήο ηηκήο θαη φρη ηεο ηηκήο απφ ηε ζηηγκή πνπ μεθηλάεη ε κέηξεζε. Όζνλ αθνξά ηα ινηπά θαη πεξηζζφηεξν ζχγρξνλα κεζνδνινγηθά εξγαιεία πνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεί ε Δπηηξνπή γηα ηε δηάγλσζε ηνπ βαζκνχ ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ ησλ ππφ εμέηαζε πξντφλησλ, ε Αλαθνίλσζε είλαη ηδηαηηέξσο δηαθσηηζηηθή. «37. Τα ζηνηρεία πνπ ε Δπηηξνπή ζεσξεί ρξήζηκα γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο δπλαηφηεηαο ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ δχν πξντφλησλ απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο κπνξνχλ λα ηαμηλνκεζνχλ σο εμήο: 38. Σηνηρεία πνπ απνδεηθλύνπλ ηελ ππνθαηάζηαζε ζην πξόζθαην παξειζόλ. Σε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο, είλαη δπλαηφλ λα αληιεζνχλ ζπκπεξάζκαηα απφ πξφζθαηα ζπκβάληα ή ζπγθξνχζεηο ζηελ αγνξά ηα νπνία πξνζθέξνπλ πξαγκαηηθά παξαδείγκαηα ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ δχν πξντφλησλ. Όηαλ είλαη δηαζέζηκεο, νη πιεξνθνξίεο ηνπ είδνπο απηνχ έρνπλ θαηά θαλφλα ζεκειηψδε ζεκαζία γηα ηνλ νξηζκφ ηεο αγνξάο. Αλ νη ζρεηηθέο ηηκέο έρνπλ ήδε κεηαβιεζεί ζην παξειζφλ (ελψ φιεο νη ππφινηπεο παξάκεηξνη παξακέλνπλ ακεηάβιεηεο), νη αληηδξάζεηο φζνλ αθνξά ηηο δεηνχκελεο πνζφηεηεο έρνπλ θαζνξηζηηθή ζεκαζία γηα ηελ απφδεημε ηεο χπαξμεο δπλαηφηεηαο ππνθαηάζηαζεο. Ζ πξνψζεζε, ζην παξειζφλ, ελφο λένπ πξντφληνο κπνξεί επίζεο λα πξνζθέξεη ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο, φηαλ είλαη δπλαηφλ λα πξνζδηνξηζηνχλ κε αθξίβεηα ηα πξντφληα νη πσιήζεηο ησλ νπνίσλ κεηψζεθαλ εμαηηίαο ηνπ λένπ απηνχ πξντφληνο.» 23

Σν κεζνδνινγηθφ απηφ εξγαιείν κπνξεί λα αμηνπνηεζεί ηδίσο ζην πιαίζην ησλ ελαιιαθηηθψλ ηνπ SSNIP test πνζνηηθψλ αλαιχζεσλ, φπσο ηνπ price correlation test θαη ηνπ cointegration analysis. «39. Γηα ηελ νξηνζέηεζε ησλ αγνξώλ έρνπλ πξνβιεθζεί νξηζκέλνη πνζνηηθνί δνθηκαζηηθνί έιεγρνη. Οη δνθηκαζηηθνί έιεγρνη γίλνληαη ζην πιαίζην δηαθφξσλ νηθνλνκεηξηθψλ θαη ζηαηηζηηθψλ πξνζεγγίζεσλ: εθηίκεζε ηεο ειαζηηθφηεηαο θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο ησλ ηηκψλ ζηε δήηεζε ελφο πξντφληνο, παξαιιειηζκνί ηεο δηαρξνληθήο θίλεζεο ηηκψλ, αλάιπζε ησλ αηηηαθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ρξνλνινγηθψλ ζεηξψλ ηηκψλ θαη ζπζρέηηζε επηπέδνπ ηηκψλ ή/θαη ηεο ζχγθιηζήο ηνπο. Πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξίζεη ηηο ζπλζήθεο θάησ απφ ηηο νπνίεο πξαγκαηνπνηήζεθε ε ππνθαηάζηαζε ζην παξειζφλ θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο, ε Δπηηξνπή ιακβάλεη ππφςε ηεο ηα δηαζέζηκα πνζνηηθά ζηνηρεία, ηα νπνία είλαη δπλαηφλ λα ππνβιεζνχλ ζε απζηεξφ θαη δηεμνδηθφ έιεγρν.» Πξφθεηηαη γηα ηα πξναλαθεξζέληα πνζνηηθά tests σο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ «ηξσηψλ ζεκείσλ» ηνπ SSNIP test. «40. Απόςεηο ησλ πειαηώλ θαη ησλ αληαγσληζηώλ. Σην πιαίζην ησλ εξεπλψλ ηεο, ε Δπηηξνπή έξρεηαη ζπρλά ζε επαθή κε ηνπο θπξηφηεξνπο πειάηεο θαη αληαγσληζηέο ησλ εκπιεθφκελσλ επηρεηξήζεσλ, πξνθεηκέλνπ λα γλσξίζεη ηηο απφςεηο ηνπο φζνλ αθνξά ηα φξηα ηεο αγνξάο ηνπ ζρεηηθνχ πξντφληνο θαη λα ζπγθεληξψζεη φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο νη νπνίεο ηεο ρξεηάδνληαη πξνθεηκέλνπ λα θαηαιήμεη ζε ζπκπέξαζκα φζνλ αθνξά ηελ έθηαζε ηεο αγνξάο. Ζ Δπηηξνπή ιακβάλεη ππφςε ηεο ηηο αηηηνινγεκέλεο απαληήζεηο ησλ ελ ιφγσ πειαηψλ θαη αληαγσληζηψλ, εθφζνλ ππνζηεξίδνληαη απφ πξαγκαηηθά απνδεηθηηθά ζηνηρεία, φζνλ αθνξά ηελ αληίδξαζή ηνπο ζε πεξίπησζε πνπ νη ζρεηηθέο ηηκέο ησλ ππνςεθίσλ πξντφλησλ παξνπζίαδαλ κηθξή αχμεζε ζηελ ππνςήθηα γεσγξαθηθή πεξηνρή (γηα παξάδεηγκα ηεο ηάμεο ηνπ 5 % έσο 10 %).» Δθηφο απφ αληηθεηκεληθά πνζνηηθά δεδνκέλα, ιακβάλνληαη ππφςε θαη ππνθεηκεληθά δεδνκέλα, φπσο νη απφςεηο ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηελ αληαγσληζηηθή δηαδηθαζία επηρεηξήζεσλ θαη ησλ σθεινχκελσλ απφ ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηνπ αληαγσληζκνχ θαηαλαισηψλ. «41. Πξνηηκήζεηο ησλ θαηαλαισηώλ. Σηελ πεξίπησζε ησλ θαηαλαισηηθψλ αγαζψλ, είλαη ίζσο δχζθνιν γηα ηελ Δπηηξνπή λα γλσξίδεη άκεζα ηελ άπνςε ησλ ηειηθψλ θαηαλαισηψλ φζνλ αθνξά ηα πξντφληα ππνθαηάζηαζεο. Οη έξεπλεο κάξθεηηλγθ πνπ έρνπλ δηεμαρζεί ζην παξειζφλ γηα ινγαξηαζκφ ησλ επηρεηξήζεσλ νη νπνίεο θαη ηηο ρξεζηκνπνηνχλ γηα ηε ιήςε ησλ απνθάζεψλ ηνπο φζνλ αθνξά ηνλ θαζνξηζκφ ησλ ηηκψλ ησλ πξντφλησλ ηνπο ή/θαη ησλ ελεξγεηψλ ηνπο, ζηνλ ηνκέα ηνπ κάξθεηηλγθ κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ ζηελ Δπηηξνπή ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο γηα ηνλ νξηζκφ ηεο ζρεηηθήο αγνξάο. Οη έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί κεηαμχ ησλ θαηαλαισηψλ ζρεηηθά κε ηηο θαηαλαισηηθέο ηνπο ζπλήζεηεο, ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηηο αγνξαζηηθέο ζπλήζεηεο ησλ θαηαλαισηψλ, νη απφςεηο ησλ εκπφξσλ ιηαληθήο πψιεζεο, θαζψο θαη γεληθφηεξα νη κειέηεο γηα έξεπλα ηεο αγνξάο ηηο νπνίεο θνηλνπνηνχλ ηα κέξε θαη νη αληαγσληζηέο ηνπο ρξεζηκνπνηνχληαη πξνθεηκέλνπ λα πξνζδηνξηζηεί θαηά πφζν έλαο ζεκαληηθφο απφ 24

νηθνλνκηθή άπνςε αξηζκφο θαηαλαισηψλ ζεσξεί φηη ππάξρεη δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ δχν πξντφλησλ, ιακβάλνληαο επίζεο ππφςε ηε ζεκαζία ησλ εκπνξηθψλ ζεκάησλ γηα ηα ελ ιφγσ πξντφληα. Ζ Δπηηξνπή εμεηάδεη κε ηε κεγαιχηεξε δπλαηή πξνζνρή ηηο έξεπλεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί κεηαμχ ησλ θαηαλαισηψλ απφ ηηο εκπιεθφκελεο επηρεηξήζεηο ή αληαγσληζηέο ηνπο εηδηθά γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο δηαδηθαζίαο εμέηαζεο κηαο πξάμεο ζπγθέληξσζεο ή κηαο πξάμεο ζπγθέληξσζεο ή κηαο δηαδηθαζίαο βάζεη ηνπ θαλνληζκνχ αξηζ. 17. Αληίζεηα κε ηηο πξνυπάξρνπζεο κειέηεο, νη έξεπλεο απηέο δελ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ζην πιαίζην ησλ ζπλήζσλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ηε ιήςε ζνβαξψλ απνθάζεσλ. 42. Φξαγκνί θαη δαπάλεο πνπ ζπλδένληαη κε ηε κεηαηόπηζε ηεο δήηεζεο ζε δπλεηηθά ππνθαηάζηαηα. Ζ χπαξμε νξηζκέλσλ θξαγκψλ θαη δαπαλψλ κπνξεί λα νδεγήζεη ηελ Δπηηξνπή ζην ζπκπέξαζκα φηη δχν πξντφληα κεηαμχ ησλ νπνίσλ ππάξρεη, εθ πξψηεο φςεσο, δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ άπνςε ηεο δήηεζεο, δελ αλήθνπλ ζηελ ίδηα αγνξά. Δίλαη αδχλαην λα παξαζρεζεί εμαληιεηηθφο θαηάινγνο φισλ ησλ δπλαηψλ θξαγκψλ ζηελ ππνθαηάζηαζε, θαζψο θαη ησλ δαπαλψλ πνπ ζπλεπάγεηαη ε κεηαηφπηζε ηεο δήηεζεο. Τα εκπφδηα ή νη θξαγκνί απηνί κπνξνχλ λα νθείινληαη ζε δηάθνξνπο ιφγνπο. Σην πιαίζην ησλ πξνεγνχκελσλ απνθάζεψλ ηεο, ε Δπηηξνπή έρεη αληηκεησπίζεη δηάθνξα εκπφδηα ξπζκηζηηθήο θχζεσο ή άιιεο κνξθέο θξαηηθήο παξέκβαζεο, πεξηνξηζκνχο ζηηο αγνξέο ζε κεηαγελέζηεξν ζηάδην ηεο παξαγσγηθήο δηαδηθαζίαο, αλάγθε πξαγκαηνπνίεζεο θεθαιαηνπρηθψλ επελδχζεσλ ή κείσζε ηεο ηξέρνπζαο παξαγσγήο ιφγσ ζηξνθήο ζε ελαιιαθηηθέο εηζξνέο, ηε γεσγξαθηθή ζέζε ησλ πειαηψλ, εηδηθέο επελδχζεηο ζηε δηαδηθαζία παξαγσγήο, επελδχζεηο γηα θαηάξηηζε θαη επελδχζεηο ζε αλζξψπηλν δπλακηθφ, δαπάλεο επαλεμνπιηζκνχ θαη άιιεο επελδχζεηο, αβεβαηφηεηα φζνλ αθνξά ηελ πνηφηεηα θαη ηε θήκε άγλσζησλ πξνκεζεπηψλ, θαη άιια.» Έλα αθφκε ραξαθηεξηζηηθφ πνπ ιακβάλεηαη ππφςε θαηά ηελ εμέηαζε ηεο ππνθαηάζηαζεο δήηεζεο είλαη ην θφζηνο ελαιιαγήο (switching costs) πξντφλησλ, ην νπνίν αθνξά ην θφζηνο κεηαθίλεζεο ησλ θαηαλαισηψλ απφ έλα πξντφλ ζε άιια αληαγσληζηηθά πξντφληα 62. «43. Δηάθνξεο θαηεγνξίεο πειαηώλ θαη δηαθξίζεηο σο πξνο ηηο ηηκέο. Ζ χπαξμε δηαθφξσλ νκάδσλ θαηαλαισηψλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζηελφηεξν νξηζκφ ηεο αγνξάο ηνπ ζρεηηθνχ πξντφληνο. Μηα ζπγθεθξηκέλε νκάδα πειαηψλ γηα ην ζρεηηθφ πξντφλ κπνξεί λα απνηειέζεη απφ κφλε ηεο κηα κηθξφηεξε, μερσξηζηή αγνξά αλ ε νκάδα απηή απνηειέζεη αληηθείκελν δηαθξίζεσλ φζνλ αθνξά ηηο ηηκέο. Απηφ ζπκβαίλεη ζπρλά φηαλ πιεξνχληαη δχν πξνυπνζέζεηο: α) είλαη αδχλαηνλ λα πξνζδηνξηζηεί κε ζαθήλεηα ε νκάδα ζηελ νπνία αλήθεη έλαο κεκνλσκέλνο πειάηεο θαηά ηε ζηηγκή πνπ πσινχληαη ζ' απηφλ ηα ζρεηηθά πξντφληα (κε ηελ έλλνηα φηη ε δηαθνξνπνίεζε ησλ ηηκψλ είλαη επδηάθξηηε θαη ην κέγεζνο ησλ δηαθξηηψλ πειαηεηαθψλ νκάδσλ κεγάιν) θαη β) ε δηελέξγεηα ζπλαιιαγψλ κεηαμχ πειαηψλ [ ] δελ είλαη εθηθηή» (ην ιεγφκελν arbitrage 63 ). Τπάξρνπλ δχν κνξθέο δηαθξηηηθήο ηηκνιφγεζεο: 62 Βι. Καηζνπιάθν Γ., φπ.παξ., ζ.38 63 DAF/COMP(2012)13/REV1, 21.09.2012, Market Definition, Background note by the Secretariat, παξ.93-95 25

i. Γηάθξηζε ηηκψλ ηξίηνπ βαζκνχ: νη θαηαλαισηέο θαηεγνξηνπνηνχληαη βάζεη παξαηεξήζηκσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζε δηαθνξεηηθέο νκάδεο, ζε θάζε κία απφ ηηο νπνίεο αληηζηνηρεί δηαθνξεηηθή ηηκή γηα ην ίδην πξντφλ. ηελ πεξίπησζε απηή θάζε δηαθξηηή νκάδα θαηαλαισηψλ απνηειεί θαη κηα δηαθξηηή αγνξά, αξθεί λα κελ ππάξρεη δπλαηφηεηα κεηαπψιεζεο κεηαμχ ησλ νκάδσλ. ii. Γηάθξηζε ηηκψλ δεχηεξνπ βαζκνχ: ζηνπο θαηαλαισηέο πξνζθέξνληαη επηινγέο πνπ αληηζηνηρνχλ ζε ζπγθεθξηκέλε πνηφηεηα θαη ζπγθεθξηκέλε ηηκή, κε απνηέιεζκα νη θαηαλαισηέο λα απηνθαηεγνξηνπνηνχληαη επηιέγνληαο ην ζπλδπαζκφ πνηφηεηαοηηκήο ηεο επηινγήο ηνπο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηεινχλ νη ζέζεηο ζε κεηαθνξηθά κέζα, φπσο ζε αεξνπιάλα, φπνπ κπνξεί λα επηιέμεη αλάκεζα ζε business θαη economy class κε ζαθή δηαθνξνπνίεζε ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ θαη ηεο ηηκήο ηεο ζέζεο ζε θάζε θαηεγνξία. Άιιν ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ζπληζηνχλ ηα ινγηζκηθά «ρακειήο» θαη «πςειήο» πνηφηεηαο κεηαμχ ησλ νπνίσλ ππάξρεη αληίζηνηρε δηαθνξνπνίεζε ηηκήο. ηελ πεξίπησζε απηή επεηδή ε θαηεγνξηνπνίεζε ησλ θαηαλαισηψλ νθείιεηαη ζηηο δηθέο ηνπο θαηαλαισηηθέο πξνηηκήζεηο, ε νξηνζέηεζε κηαο δηαθξηηήο αγνξάο γηα θάζε θαηεγνξία δηαθνξεηηθνχ ζπλδπαζκνχ πνηφηεηαο- ηηκήο είλαη ξεπζηή. Γη απηφ θαη ζα ιεθζεί ππφςε ε ελαιιαμηκφηεηα ησλ δηαθνξεηηθψλ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ, δειαδή ε ππνθαηάζηαζε ηφζν απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο φζν θαη απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο. Ζ ππνθαηάζηαζε απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο κπνξεί κάιηζηα λα νδεγήζεη ζε επξχ νξηζκφ ηεο αγνξάο. Δπί παξαδείγκαηη, κηα εηαηξεία έρεη θαηά θαλφλα δπλαηφηεηα παξαγσγήο ελφο ινγηζκηθνχ ηφζν ρακειήο φζν θαη πςειήο πνηφηεηαο 64. 64 Βι. Καηζνπιάθν Γ., φπ.παξ., ζ.96, 97 26

5. Υπνθαηάζηαζε πξνζθνξάο Δλαιιαμηκφηεηα, ππφ ηελ αλσηέξσ εθηεζείζα έλλνηα, είλαη δπλαηφλ λα ππάξρεη θαη απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο. Έηζη, γηα ππνθαηάζηαζε απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο (supply-side substitutability) γίλεηαη ιφγνο, φηαλ παξαγσγνί ζπγγελψλ πξντφλησλ (ή πάξνρνη ζπγγελψλ ππεξεζηψλ) κπνξνχλ, κε κηθξφ θφζηνο θαη ζε ζχληνκν ρξφλν, λα πξνβνχλ ζε απιή ηξνπνπνίεζε ηεο δηαδηθαζίαο παξαγσγήο θαη λα παξάζρνπλ ζηελ αγνξά νκνεηδή θαηά ηελ αληίιεςε ηνπ θαηαλαισηή πξντφληα (ή ππεξεζίεο) 65. Καηά ηε ζρεδφλ ηαπηφζεκε δηαηχπσζε ηεο Δπηηξνπήο: «H δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο κπνξεί λα ιακβάλεηαη επίζεο ππφςε γηα ηνλ θαζνξηζκφ ησλ αγνξψλ ζηηο πεξηπηψζεηο ζηηο νπνίεο ηα απνηειέζκαηα είλαη αλάινγα κε ηα απνηειέζκαηα ηεο ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο φζνλ αθνξά ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ηελ ακεζφηεηα. Απηφ πξνυπνζέηεη φηη νη πξνκεζεπηέο είλαη ζε ζέζε λα κεηαηνπίδνπλ ηελ παξαγσγή ηνπο ζηα ζρεηηθά πξντφληα θαη λα ηα εκπνξεχνληαη βξαρππξόζεζκα 66 ρσξίο ζεκαληηθό πξόζζεην θόζηνο θαη ρσξίο λα δηαηξέρνπλ ζεκαληηθό επηπιένλ θίλδπλν ιόγσ ησλ κηθξώλ αιιά δηαξθώλ κεηαβνιώλ ησλ ζρεηηθώλ ηηκώλ. Όηαλ νη πξνυπνζέζεηο απηέο πιεξνχληαη, ε πξφζζεηε παξαγσγή πνπ δηαηίζεηαη ζηελ αγνξά ζα επεξεάζεη ηελ αληαγσληζηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ εκπιεθφκελσλ επηρεηξήζεσλ. Οη επηπηψζεηο απηέο ηζνδπλακνχλ, ιφγσ ηεο ακεζφηεηαο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηάο ηνπο κε ηα απνηειέζκαηα ηεο ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο.» 67 Πξνθεηκέλνπ, δειαδή, λα ππάξρεη δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο, ε ελ ιφγσ ηξνπνπνίεζε δελ πξέπεη λα πξνυπνζέηεη επελδχζεηο ζπληζηάκελεο ζε κε αλαθηήζηκα (ή κε απνθεπθηέα) θφζηε (ηα ιεγφκελα sunk costs). Ωο ηέηνηα δε νξίδνληαη ηα θφζηε κηαο επηρείξεζεο γηα ηελ απφθηεζε ελφο πεξηνπζηαθνχ ζηνηρείνπ ή ελφο παξαγσγηθνχ ζπληειεζηή, ηα νπνία απηή δελ κπνξεί λα αλαθηήζεη, αλ παχζεη ε ιεηηνπξγία ηεο ή ε ρξήζε ηνπ ζηνηρείνπ ζην πιαίζην ηεο επηρεηξεζηαθήο δξαζηεξηφηεηαο. Δπί παξαδείγκαηη, ην θφζηνο απφθηεζεο πιεξνθφξεζεο γηα ηελ είζνδν ζε κηα αγνξά κπνξεί λα ζεσξεζεί κε αλαθηήζηκν θφζηνο ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ην θφζηνο απφθηεζεο εμεηδηθεπκέλνπ 65 Πξβι. θαη Fuchs/ Möschel, φπ.π., ζει. 588, κε πεξαηηέξσ παξαπνκπέο. 66 Γηα δηάζηεκα πνπ δελ πξνυπνζέηεη ζεκαληηθή πξνζαξκνγή ησλ πθηζηάκελσλ ελζσκάησλ θαη άπισλ ζηνηρείσλ ηνπ ελεξγεηηθνχ (βιέπε ζεκείν 23). 67 Αλαθνίλσζε, ζεκ. 20. Βι. θαη ζεκ. 21. 27

εμνπιηζκνχ ή ηα θφζηε κάξθεηηλγθ 68. Δπλφεην είλαη, ινηπφλ, φηη κε αλαθηήζηκα θφζηε ζπλεπάγνληαη, ζπρλά, ε πξνζπάζεηα εηζφδνπ ζε αγνξά πνπ θπξηαξρείηαη απφ πξντφληα πνπ θέξνπλ ζήκα θήκεο, θαζψο θαη νη επελδχζεηο ζηνλ ηνκέα ηεο έξεπλαο θαη ηεο αλάπηπμεο (research and development). ηηο πεξηπηψζεηο απηέο, επνκέλσο, δελ ππάξρεη δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο. Αληίζεηα, ηέηνηα δπλαηφηεηα πθίζηαηαη ι.ρ. ζηνλ ηνκέα ηνπ ραξηηνχ: κνινλφηη απφ ηε ζθνπηά ηεο δήηεζεο νη δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο ραξηηνχ δελ είλαη ελαιιάμηκεο, νη παξαγσγνί ράξηνπ κπνξνχλ, βξαρππξφζεζκα θαη κε κεδακηλφ θφζηνο, λα ηξνπνπνηήζνπλ ηελ παξαγσγή ηνπο θαη λα πξνζθέξνπλ ζηελ αγνξά θαη ηνπο ππφινηπνπο ηχπνπο ραξηηνχ 69. Δθφζνλ, ινηπφλ, ζπληξέρεη πεξίπησζε ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο, απηή ζα ιεθζεί ππ φςηλ θαηά ηελ νξηνζέηεζε ηεο νηθείαο αγνξάο πξντφληνο ή ππεξεζίαο. Έηζη, ζην αλσηέξσ παξάδεηγκα, νη επηκέξνπο θαηεγνξίεο ραξηηνχ δελ ζα απνηειέζνπλ μερσξηζηέο αγνξέο, αιιά φινη νη ηχπνη ραξηηνχ ζα απνηειέζνπλ κία θαη κφλε αγνξά. Πξέπεη, σζηφζν, λα επηζεκαλζεί φηη ε Δπηηξνπή επηθπιάζζεη, ηξφπνλ ηηλά, επηθνπξηθφ ξφιν ζην πεξί νπ ν ιφγνο θξηηήξην, ζε ζρέζε κε ηε δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο 70. Ζ δεπηεξεχνπζα ζεκαζία ηεο ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο θαηαδεηθλχεηαη θαη απφ ην ζρεηηθά κηθξφ αξηζκφ ππνζέζεσλ φπνπ ην ΓΔΔ αζρνιείηαη κε ηε ζρεηηθή πξνβιεκαηηθή. Έηζη, ήδε ζηελ απφθαζε Europemballage Corporation θαη Continental Can Company Inc./ Δπηηξνπή, ην ΓΔΚ πξνζήςε ζηελ Δπηηξνπή φηη δελ εμέηαζε αλ νη αληαγσληζηέο ζε άιινπο θιάδνπο ηεο αγνξάο ησλ ειαθξψλ κεηαιιηθψλ ζπζθεπαζηψλ κπνξνχζαλ «χζηεξα απφ απιή πξνζαξκνγή, λα παξνπζηαζηνχλ ζηελ αγνξά κε ηζρχ επαξθή, ψζηε λα απνηειέζνπλ ζνβαξφ αληίβαξν» 71. Αληίζεηα, ζε άιιεο πεξηπηψζεηο, θξίζεθε ξεηά φηη δελ ππήξρε δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο. ηελ ππφζεζε Hugin / Δπηηξνπή, ην ΓΔΚ θαηέιεμε ζε ζηελή νξηνζέηεζε ηεο επίκαρεο αγνξάο, ζεσξψληαο φηη απηή κπνξεί λα ζπλίζηαηαη ζηα αληαιιαθηηθά γηα ηακηαθέο κεραλέο νξηζκέλνπ θαηαζθεπαζηή. πλαθψο, εμέηαζε αθξνζηγψο αλ ήηαλ δπλαηή ε αληαγσληζηηθή παξαγσγή ησλ αληαιιαθηηθψλ (= ππνθαηάζηαζε απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο), δίδνληαο αξλεηηθή 68 Βι. Γ. Καηζνπιάθν, φπ.π., ζει. 49, 102. 69 Σν παξάδεηγκα είλαη παξκέλν απφ ηελ Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο, ζεκ. 22. 70 Βι. Αλαθνίλσζε, ζεκ. 13-14 θαη 20 («κπνξεί λα ιακβάλεηαη επίζεο ππφςε»). 71 ΓΔΚ απφθαζε ηεο 21.2.1973 ππφζεζε C-6/72, Europemballage Corporation θαη Continental Can Company Inc./ Δπηηξνπή [ζθ. 33]. 28

απάληεζε 72. Παξνκνίσο, ζηελ ππφζεζε Michelin / Δπηηξνπή, ην ΓΔΚ δηαπίζησζε ηελ έιιεηςε ειαζηηθφηεηαο ηεο πξνζθνξάο κεηαμχ δηαθφξσλ εηδψλ ειαζηηθψλ, δεδνκέλνπ φηη ε αλαγθαία ηξνπνπνίεζε ησλ εγθαηαζηάζεσλ παξαγσγήο «απαηηεί ζεκαληηθά ρξνληθά δηαζηήκαηα θαη επελδχζεηο» 73. Σέινο, ζηελ απφθαζε British Airways plc / Δπηηξνπή, φπνπ εηίζεην ην δήηεκα θαηά πφζνλ ε αγνξά ησλ αεξνκεηαθνξψλ θαη ε αγνξά ησλ ππεξεζηψλ πξαθηνξείαο αεξνπνξηθψλ εηζηηεξίσλ απνηεινχλ εληαία αγνξά, ην ΠΔΚ έθξηλε φηη, θαζψο νη επηρεηξήζεηο αεξνκεηαθνξψλ δελ κπνξνχζαλ λα ππνθαηαζηήζνπλ ηνπο πξάθηνξεο θαη λα παξέρνπλ νη ίδηεο ηε ζρεηηθή ππεξεζία (θαηά ηνχην δε πξφθεηηαη γηα ππνθαηάζηαζε απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο), νη επίκαρεο αγνξέο ήηαλ δηαθξηηέο 74. Δπηζεκαίλεηαη φηη ε ππνθαηάζηαζε απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο πξέπεη λα δηαθξίλεηαη απφ ηελ πεξίπησζε ηνπ δπλεηηθνχ αληαγσληζκνχ, ν νπνίνο δελ ιακβάλεηαη ππ φςηλ θαηά ην ζηάδην ηεο νξηνζέηεζεο ηεο ζρεηηθήο αγνξάο. Δπ απηνχ ζα επαλέιζνπκε. 5.1 Μεζνδνινγηθά εξγαιεία Γηα ηελ δηαπίζησζε ηεο χπαξμεο δπλαηφηεηαο ππνθαηάζηαζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο, ε Δπηηξνπή ρξεζηκνπνηεί ην ιεγφκελν test of almost universal supply side substitutability (AUSSS test) 75. Έηζη, ζχκθσλα κε απηφ πξέπεη λα ιάβνπκε ππ φςηλ: Αλ νη παξαγσγνί ρξεζηκνπνηνχλ ηα ίδηα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία (πιηθά θαη άπια). Αλ ππάξρεη δηεηζδπηηθφηεηα ζηελ αγνξά κε ηελ έλλνηα ηνπ αλ είλαη ηερλνινγηθά εθηθηό θαη νηθνλνκηθά ζπκθέξνλ λα εηζέιζνπλ ζηελ αγνξά. Ηδηαίηεξε ζεκαζία απνδίδεηαη ζηηο απαηηνχκελεο επελδύζεηο, νη νπνίεο δελ πξέπεη λα εκπεξηέρνπλ κε αλαθηήζηκν θφζηνο. Αλ ηα αλσηέξσ πιεξνχληαη, ππάξρεη ππνθαηαζηαζηκφηεηα απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο. Δθφζνλ ην test δελ ηθαλνπνηείηαη, ε Δπηηξνπή ζα ζπλεθηηκήζεη ηελ ηπρφλ δπλαηφηεηα ππνθαηάζηαζεο ζην πιαίζην ηνπ δπλεηηθνχ αληαγσληζκνχ. 72 ΓΔΚ, απφθαζε ηεο 31.5.1979 ππφζεζε C-22/78, Hugin / Δπηηξνπή (ζθ. 9). 73 ΓΔΚ, απφθαζε ηεο 9.11.1983 ππφζεζε C-322/81, Michelin / Δπηηξνπή (ζθ. 41). 74 ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 17.12.2003 ππφζεζε T-219/99, British Airways plc / Δπηηξνπή (ζθ. 99, 100). 75 Δπ απηνχ θαη γηα ηα επφκελα βι. Γ. Καηζνπιάθν, φπ.π., ζει. 83 επ. 29

6.Γπλεηηθόο αληαγσληζκόο Ο δπλεηηθφο αληαγσληζκφο πξέπεη λα δηαθξηζεί απφ ηελ ππνθαηάζηαζε πξνζθνξάο. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο εμεηάδεηαη αλ νη αληαγσληζηέο ζα είλαη ζε ζέζε, απφ ηερλνινγηθήο θαη απφ νηθνλνκηθήο άπνςεο, λα πξνζθέξνπλ πξντφληα αληαγσληζηηθά κε ηα πξντφληα ησλ νπνίσλ ε ηηκή απμήζεθε. Ζ αλάιπζε ηεο ππνθαηάζηαζεο πξνζθνξάο αθνξά ηε βξαρππξφζεζκε παξαγσγηθή ηθαλφηεηα ησλ αληαγσληζηψλ ρσξίο ηελ αλάγθε ζεκαληηθψλ αλαπφθηεησλ επελδχζεσλ. Οη αληαγσληζηέο κπνξεί λα είλαη επηρεηξήζεηο πνπ παξάγνπλ άιια πξντφληα αιιά έρνπλ ηα απαξαίηεηα πεξηνπζηαθά ζηνηρεία ή θαη λέεο επηρεηξήζεηο (κε δεζκεπκέλε είζνδνο-uncommitted entry). Ζ αλάιπζε ηνπ δπλεηηθνχ αληαγσληζκνχ αθνξά ηε καθξνπξφζεζκε παξαγσγηθή ηθαλφηεηα σλ αληαγσληζηψλ κε ζεκαληηθέο αλαπφθηεηεο επελδχζεηο (δεζκεπκέλε είζνδνο- committed entry) 76. Γπλεηηθφο αληαγσληζκφο δελ ιακβάλεηαη ππφςε θαηά ηελ νξηνζέηεζε ηεο ζρεηηθήο αγνξάο αιιά θαηά ην επφκελν ζηάδην ηεο αμηνιφγεζεο ηεο δεζπφδνπζαο ζέζεο κηαο καθξνρξφληαο κνλνπσιηαθήο δχλακεο, φπσο εκθαίλεηαη θαη απφ ηελ Αλαθνίλσζε. «24. Ζ ηξίηε πεγή πεξηνξηζκψλ, ν δπλεηηθφο αληαγσληζκφο, δελ ιακβάλεηαη ππφςε ζηνλ νξηζκφ ησλ αγνξψλ, εθφζνλ νη ζπλζήθεο θάησ απφ ηηο νπνίεο ν δπλεηηθφο αληαγσληζκφο κπνξεί λα απνηειέζεη πξαγκαηηθφ πεξηνξηζκφ εμαξηψληαη απφ ηελ αλάιπζε νξηζκέλσλ παξαγφλησλ θαη πεξηζηάζεσλ πνπ ζπλδένληαη κε ηηο ζπλζήθεο εηζφδνπ ζηελ αγνξά. Η αλάιπζε απηή, αλάινγα κε ηελ πεξίπησζε, δηεμάγεηαη ζε κεηαγελέζηεξν ζηάδην, θαηά θαλόλα αθνύ πξνζδηνξηζηεί ε ζέζε ησλ εκπιεθόκελσλ επηρεηξήζεσλ ζηε ζρεηηθή αγνξά θαη θαλεί όηη δεκηνπξγνύληαη πξνβιήκαηα από ηελ άπνςε ηνπ αληαγσληζκνύ.» 76 Βι. Καηζνπιάθν Γ., φπ.παξ., ζ.84 30

7. Σρεηηθή γεσγξαθηθή αγνξά (relevant geographic market) Αθνχ πξνζδηνξηζηεί ε νηθεία αγνξά πξντφληνο (ή ππεξεζίαο), έπεηαη ε νξηνζέηεζή ηεο ζην ρψξν. Ζ γεσγξαθηθή δηάζηαζε ηεο αγνξάο πξνθχπηεη ήδε απφ ην γξάκκα ησλ πλζεθψλ 77, ηνλίδεηαη δε απφ ηε λνκνινγία ηνπ ΓΔΔ, θαζψο θαη απφ ηελ Δπηηξνπή, ζηελ Αλαθνίλσζή ηεο 78. Όπσο είλαη δε εχινγν, ν ηειηθφο πξνζδηνξηζκφο ηεο νηθείαο αγνξάο απνηειεί ζπλδπαζκφ ηεο νηθείαο αγνξάο πξντφληνο (ή ππεξεζίαο) θαη ηεο νηθείαο γεσγξαθηθήο αγνξάο 79. Δηδηθφηεξα, θαηά ηνλ πεξηεθηηθφ νξηζκφ ηεο Δπηηξνπήο 80, ε ζρεηηθή γεσγξαθηθή αγνξά ζπλίζηαηαη «[ζηελ] πεξηνρή φπνπ νη ελδηαθεξφκελεο επηρεηξήζεηο ζπκκεηέρνπλ ζηελ πξνκήζεηα πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ θαη νη φξνη ηνπ αληαγσληζκνχ είλαη επαξθψο νκνηνγελείο θαη ε νπνία κπνξεί λα δηαθξηζεί απφ γεηηνληθέο θπξίσο πεξηνρέο, δηφηη ζηηο ελ ιφγσ πεξηνρέο νη φξνη ηνπ αληαγσληζκνχ δηαθέξνπλ ζεκαληηθά». Ο αλσηέξσ νξηζκφο έιθεη ηελ θαηαγσγή ηνπ απφ ηε λνκνινγία ηνπ Γηθαζηεξίνπ. Ήδε ζηελ απφθαζε United Brands / Δπηηξνπή 81, ην ΓΔΚ είρε θξίλεη: «11 Οη δπλαηφηεηεο αληαγσληζκνχ θαηά ην άξζξν 86 ηεο πλζήθεο πξέπεη λα εμεηαζηνχλ ζε ζπλάξηεζε κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελ ιφγσ πξντφληνο θαη ζε αλαθνξά κε ζπγθεθξηκέλε γεσγξαθηθή δώλε εληφο ηεο νπνίαο δηαηίζεηαη ην πξντφλ θαη όπνπ νη όξνη αληαγσληζκνύ είλαη αξθεηά νκνηνγελείο ψζηε λα κπνξεί λα εθηηκεζεί ε νηθνλνκηθή ηζρχο, ηεο ελδηαθεξνκέλεο επηρείξεζεο. 44 Οη πξνυπνζέζεηο εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 86 ζε κηα επηρείξεζε πνπ θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε ζπλεπάγνληαη ηε ζαθή νξηνζέηεζε ηνπ ζεκαληηθνχ ηκήκαηνο ηεο Κνηλήο Αγνξάο εληφο ηνπ νπνίνπ ε ελ ιφγσ επηρείξεζε είλαη ζε ζέζε λα θάλεη ρξήζε, ελδερνκέλσο, θαηαρξεζηηθήο πξαθηηθήο πνπ λα εκπνδίδεη ηνλ απνηειεζκαηηθφ αληαγσληζκφ θαη ην νπνίν ηκήκα απνηειεί δώλε εληόο ηεο νπνίαο νη αληηθεηκεληθνί όξνη ηνπ αληαγσληζκνύ επί ηνπ ελ ιόγσ πξντόληνο πξέπεη λα είλαη νη ίδηνη γηα όινπο ηνπο επηρεηξεκαηίεο.» Αξγφηεξα, ζηελ απφθαζε Tetra Pak / Δπηηξνπή, ην ΠΔΚ δηεπθξίληζε φηη, εληφο ηεο νηθείαο γεσγξαθηθήο αγνξάο, νη φξνη αληαγσληζκνχ δελ απαηηείηαη λα είλαη απνιχησο νκνηνγελείο, αιιά «αξθεί λα είλαη παξεκθεξείο ή επαξθψο νκνηνγελείο» 82. 77 Βι. άξζξν 102 ΛΔΔ («ηεο δεζπφδνπζαο ζέζεο ηνπο εληφο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο ή ζεκαληηθνχ ηκήκαηφο ηεο»). 78 Βι. π.ρ. ζεκ. 2, 8, 9, 28 επ. 79 Βι. Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο, ζεκ. 9 θαη, αληί πνιιψλ, ΓΔΚ, απφθαζε ηεο 14.2.1978 ππφζεζε C-27/76, United Brands / Δπηηξνπή (ζθ. 10) [«Γηα λα θξηζεί αλ ε UBC θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε ζηελ αγνξά ησλ κπαλαλψλ, πξέπεη λα νξηνζεηεζεί ε αγνξά απηή, ηφζν απφ άπνςε πξντφληνο όζν θαη από γεσγξαθηθή άπνςε.»]. 80 Αλαθνίλσζε, ζεκ. 8. 81 ΓΔΚ, απφθαζε ηεο 14.2.1978 ππφζεζε C-27/76, United Brands / Δπηηξνπή. 31

Σν ΠΔΚ, κάιηζηα, πξνέβε, ζηε κεηαγελέζηεξε απφθαζε Deutsche Bahn / Δπηηξνπή 83, θαη ζε κία επηπξφζζεηε, «αξλεηηθή» νξηνζέηεζε ηεο ζρεηηθήο γεσγξαθηθήο αγνξάο, θξίλνληαο φηη: 92 [ ] νη δψλεο εληφο ησλ νπνίσλ νη αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ είλαη «εηεξνγελείο» δελ κπνξνύλ αθ' εαπηώλ λα ζεσξεζνύλ σο απνηεινύζεο κηα εληαία αγνξά [ ]. Γηα ηνλ εληνπηζκφ ηεο νκνηνγέλεηαο ή αλνκνηνγέλεηαο ησλ φξσλ ηνπ αληαγσληζκνχ ζε νξηζκέλε πεξηνρή, θξίζηκα είλαη ηα θξηηήξηα πνπ αθνινπζεί ε Δπηηξνπή θαη ηα νπνία εθζέηεη ζηελ Αλαθνίλσζή ηεο 84. Έηζη, ε Δπηηξνπή πξνβαίλεη ζε: Αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο δήηεζεο. Γλψκνλαο, ελ πξνθεηκέλσ, είλαη ε ππνθαηάζηαζε πνπ ζα πξνθαιέζεη ε κεηαβνιή ησλ ζρεηηθψλ ηηκψλ, πνπ είλαη δπλαηφλ λα ζπλνςηζηεί ζην εξψηεκα: Μπνξνχλ νη πειάηεο λα ζηξαθνχλ ζε εηαηξίεο πνπ είλαη εγθαηεζηεκέλεο αιινχ, βξαρππξφζεζκα θαη κε ακειεηέν θφζηνο; Δμέηαζε παξαγφλησλ ζπλδεφκελσλ κε ηελ πξνζθνξά. Κξίζηκα είλαη, εδψ, ηα εκπφδηα θαη νη θξαγκνί γηα ηελ είζνδν ζε κία αγνξά, πνπ έρνπλ σο απνηέιεζκα ηελ απνκφλσζε ηεο επηρείξεζεο απφ ηνλ αληαγσληζκφ. Αλάιπζε ησλ ξνώλ ησλ ζπλαιιαγώλ. Ηδηαίηεξε ζεκαζία απνδίδεηαη ζην θφζηνο κεηαθνξάο ησλ πξντφλησλ. Πεξαηηέξσ, ε Δπηηξνπή ιακβάλεη ππ φςηλ ηελ πξντνχζα δηαδηθαζία νινθιήξσζεο ηεο αγνξάο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ηείλεη δε λα απνδέρεηαη φιν θαη ζπρλφηεξα, ζηε βάζε απηή, ηελ χπαξμε γεσγξαθηθψλ αγνξψλ πνπ εθηείλνληαη ζε φιν ην έδαθνο ηεο Έλσζεο 85, φπσο ζα θαηαδεηρζεί ζηε ζπλέρεηα. Πξνθεηκέλνπ ε Δπηηξνπή λα δηαθξηβψζεη αλ ηα αλσηέξσ θξηηήξηα πιεξνχληαη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ζπιιέγεη ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ζηνπο θαησηέξσ άμνλεο 86 : ηνηρεία πνπ απνδεηθλχνπλ ηε γεσγξαθηθή κεηαηφπηζε παξαγγειηψλ ζην παξειζφλ, δειαδή πνηεο ήηαλ νη αληηδξάζεηο ησλ πειαηψλ ζε πεξίπησζε αχμεζεο ηεο ηηκήο. 82 ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 6.10.1994 ππφζεζε T-83/91, Tetra Pak / Δπηηξνπή (ζθ. 91). Πξβι. ι.ρ. θαη ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 12.6.1997 ππφζεζε Tiercé Ladbroke SA / Δπηηξνπή (ζθ. 102). 83 ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 21.10.1997 - ππφζεζε T-229/94, Deutsche Bahn / Δπηηξνπή. Βι. θαη ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 17.12.2009 - ππφζεζε T-57/01, Solvay / Δπηηξνπή (ζθ. 249). 84 Δπ απηνχ θαη επί ησλ επνκέλσλ βι. ηα ζεκ. 28-32. 85 Βι. Fuchs/ Möschel, φπ.π. ζει. 589. 86 Βι. αλαιπηηθά Αλαθνίλσζε, ζεκ. 33 επ. 32

ηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο δήηεζεο (π.ρ. εζληθέο πξνηηκήζεηο, εζληθά εκπνξηθά ζήκαηα, γιψζζα, ηξφπνο δσήο, αλάγθε γηα ηνπηθή παξνπζία ηεο επηρείξεζεο). Απφςεηο ησλ πειαηψλ θαη ησλ αληαγσληζηψλ. ηνηρεία πνπ άπηνληαη ηεο ηξέρνπζαο γεσγξαθηθήο δηάξζξσζεο ησλ αγνξψλ. Ηδηαίηεξε ζεκαζία απνδίδεηαη ζηηο ζπλήζεηεο ησλ πειαηψλ. Υαξαθηεξηζηηθά ησλ ξνψλ ησλ ζπλαιιαγψλ 87. ηνηρεία ζρεηηδφκελα κε εκπφδηα θαη δαπάλεο πνπ ζπλδένληαη κε ηε ζηξνθή ησλ πειαηψλ ζε επηρεηξήζεηο εγθαηεζηεκέλεο ζε άιιεο πεξηνρέο. πλαθήο είλαη θαη ε πξνβιεκαηηθή ησλ ιεγφκελσλ θξαγκψλ εηζφδνπ άιισλ αληαγσληζηψλ ζε νξηζκέλε αγνξά. Ωο ηέηνηνη λννχληαη ηδίσο ην πςειφ θφζηνο κεηαθνξάο, πεξηνξηζκνί κεηαθνξάο επηβαιιφκελνη απφ ηε λνκνζεζία ή ηε θχζε ηνπ πξντφληνο, νη δπζθνιίεο πξφζβαζεο ζε δίθηπν δηαλνκήο, νη πνζνζηψζεηο θαη νη ηεισλεηαθνί δαζκνί 88. Σα αλσηέξσ θξηηήξηα, πέξαλ ηνπ φηη νδεγνχλ ζε κία απηνδέζκεπζε ηεο Δπηηξνπήο, φπσο ήδε εθηέζεθε, βνεζνχλ θαη ζηελ παξαθνινχζεζε ηνπ ζπιινγηζκνχ ηνπ Γηθαζηεξίνπ, φηαλ απηφ ειέγρεη ηελ νξηνζέηεζε ηεο γεσγξαθηθήο αγνξάο απφ ηελ Δπηηξνπή. Αθελφο, ην Γηθαζηήξην, φηαλ επηιχεη ζπγθεθξηκέλε δηαθνξά, δελ κπνξεί λα εθζέηεη ζπζηεκαηηθά θαη κε πιεξφηεηα ηα θξηηήξηα πξνζδηνξηζκνχ ηεο γεσγξαθηθήο αγνξάο νη απνθάζεηο ηνπ έρνπλ, εθ ησλ πξαγκάησλ, ραξαθηήξα απνζπαζκαηηθφ. Αθεηέξνπ, γηα ιφγνπο πνπ άπηνληαη ηεο ππθλφηεηαο ηνπ αζθνχκελνπ δηθαζηηθνχ ειέγρνπ 89, ην Γηθαζηήξην ηείλεη λα θξίλεη ζχλλνκεο ηηο νξηνζεηήζεηο ζηηο νπνίεο πξνβαίλεη ε Δπηηξνπή, ζηνηρνχκελν πξνο ηνπο ιφγνπο πνπ απηή εθζέηεη. Δλδεηθηηθά θαη κφλν, αλαθέξνληαη ηα αθφινπζα παξαδείγκαηα απφ ηελ ελσζηαθή λνκνινγία: ε νξηζκέλε πεξίπησζε, ην ΓΔΔ, γηα λα νξηνζεηήζεη ηελ νηθεία γεσγξαθηθή αγνξά, απέβιεςε ζε θξηηήξηα πνπ εκπίπηνπλ ζηελ έλλνηα ησλ θξαγκψλ εηζφδνπ, ζπγθεθξηκέλα δε ζηελ εζληθή νξγάλσζε ησλ επίκαρσλ εζληθψλ αγνξψλ, ζην πξνηηκεζηαθφ 87 Γειαδή ζηνηρεία πνπ αθνξνχλ ηνλ φγθν θαη ηε δηάξζξσζε ησλ αγνξαπσιεζηψλ κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ πεξηνρψλ. 88 Δλλνείηαη ζην βαζκφ πνπ επηηξέπεηαη ε επηβνιή ηνπο. 89 Βι. παξαθάησ ππφ 10 33

θαζεζηψο πνπ ίζρπε ζε θάπνηεο απφ απηέο, θαζψο θαη ζηα έμνδα κεηαθνξάο 90. ε άιιε πεξίπησζε, θξίζεθε φηη ε ζρεηηθή αγνξά εθηεηλφηαλ ζε φιν ην έδαθνο ηεο Κνηλφηεηαο, ιακβαλνκέλεο ππ φςηλ ηεο ζηαζεξήο θαη κε ακειεηέαο δήηεζεο ζε φιε ηελ Κνηλφηεηα, ηεο ηερληθήο δπλαηφηεηαο εθνδηαζκνχ απφ άιια θξάηε κέιε, θαζψο θαη ηνπ πνιχ ρακεινχ θφζηνπο κεηαθνξάο 91. Πεξαηηέξσ, ζε κηα άιιε ππφζεζε, ην ΠΔΚ θαίλεηαη λα απέδσζε ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζην θξηηήξην ηνπ θφζηνπο κεηαθνξάο, απαξηζκψληαο δεπηεξεπφλησο θξηηήξηα ζρεηηδφκελα κε ηε ξνή ησλ ζπλαιιαγψλ (φγθνο ησλ εμαγσγψλ) θαη ηνπο θξαγκνχο εηζφδνπ. Δπεζήκαλε, κάιηζηα, φηη κφλεο νη δηαθνξέο ησλ ηηκψλ κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ πεξηνρψλ δελ απνηεινχλ έλδεημε γηα ηελ χπαξμε ρσξηζηψλ αγνξψλ 92. Με άιιε αθνξκή, ην ΠΔΚ θαηέιεμε ζηνλ πξνζδηνξηζκφ εζληθήο αγνξάο, βαζηδφκελν ζηελ χπαξμε λνκίκνπ κνλνπσιίνπ εληφο ηνπ νηθείνπ θξάηνπο κέινπο 93. Άιισζηε, ζηελ πεξίπησζε χπαξμεο κηαο θχξηαο θαη κηαο παξεπφκελεο αγνξάο, ην ΠΔΚ δέρζεθε φηη ην γεσγξαθηθφ πιαίζην ηεο παξεπφκελεο αγνξάο ηαπηίδεηαη κε απηφ ηεο θχξηαο αγνξάο 94. Σέινο, ζε κία πεξίπησζε, ην ΓΔΚ ζεψξεζε σο βαξχλνλ θξηηήξην ηελ εκπνξηθή πνιηηηθή ησλ δξαζηεξηνπνηνχκελσλ επηρεηξήζεσλ 95, κεηαγελέζηεξα φκσο θάλεθε λα ην εγθαηαιείπεη, θξίλνληαο φηη «ην γεγνλφο φηη νη παξαγσγνί είραλ ηελ ηάζε λα ζπγθεληξψλνπλ ηηο πσιήζεηο ηνπο ζηα θξάηε κέιε φπνπ είραλ παξαγσγηθή ηθαλφηεηα δελ απνθιείεη ην λα ήηαλ επαξθψο νκνηνγελείο νη αληηθεηκεληθέο ζπλζήθεο ηνπ αληαγσληζκνχ» 96. Ο εληνπηζκφο ηεο νηθείαο γεσγξαθηθήο αγνξάο δελ είλαη, εληνχηνηο, αξθεηφο. Γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 102 ΛΔΔ, πξνζαπαηηείηαη ε ζρεηηθή αληηαληαγσληζηηθή ζπκπεξηθνξά λα ιακβάλεη ρψξα είηε «εληφο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο» είηε εληφο «ζεκαληηθνχ ηκήκαηφο ηεο». Καηά ηε λνκνινγία ηνπ Γηθαζηεξίνπ, γηα λα δηαπηζησζεί αλ έλα ηκήκα ηεο (ηφηε) θνηλήο (λπλ εζσηεξηθήο) αγνξάο είλαη ζεκαληηθφ, ιακβάλεηαη ππ φςηλ «ε δνκή θαη ν όγθνο ηεο παξαγσγήο θαη ηεο θαηαλαιώζεσο» ηνπ επίδηθνπ πξντφληνο, «θαζψο θαη νη ζπλήζεηεο θαη νη νηθνλνκηθέο δπλαηόηεηεο ησλ πσιεηώλ θαη ησλ αγνξαζηώλ» 97. 90 ΓΔΚ, απφθαζε ηεο 14.2.1978 ππφζεζε C-27/76, United Brands / Δπηηξνπή (ζθ. 51, 52, 55). Βαζηδφκελε ζην πςειφ θφζηνο κεηαθνξάο, σο απφξξνηα ηνπ θπζηθνχ εκπνδίνπ ηεο Μάγρεο, ε Δπηηξνπή ζεψξεζε ζε άιιε πεξίπησζε σο ζρεηηθή γεσγξαθηθή αγνξά απηή ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ. Βι. Δπηηξνπή, απφθαζε 88/518/ΔΟΚ, ηεο 18.7.1988 ππφζεζε IV/30.178 Napier Brown-British Sugar. 91 ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 6.10.1994 ππφζεζε Σ-83/91, Tetra Pak / Δπηηξνπή (ζθ. 94). 92 ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 30.3.2000 ππφζεζε Σ-65/96, Kish Glass / Δπηηξνπή (ζθ. 82). Ωο πξνο ην φηη νη δηαθνξέο ησλ ηηκψλ δελ απνηεινχλ απνθαζηζηηθφ παξάγνληα νξηνζέηεζεο, βι. θαη Δπηηξνπή, απφθαζε 91/299/ΔΟΚ, ηεο 19.12.1990 ππφζεζε IV/33.133-Γ: αλζξαθηθφ λάηξην Solvay (ζθ. 43). 93 ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 21.10.1997 - ππφζεζε T-229/94, Deutsche Bahn / Δπηηξνπή (ζθ. 58). 94 ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 12.6.1997 ππφζεζε Tiercé Ladbroke SA / Δπηηξνπή (ζθ. 107). 95 ΓΔΚ, απφθαζε ηεο 9.11.1983 ππφζεζε C-322/81, Michelin / Δπηηξνπή (ζθ. 26). 96 ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 17.12.2009 - ππφζεζε T-57/01, Solvay / Δπηηξνπή (ζθ. 255). 97 Βι. ήδε ΓΔΚ, απφθαζε ηεο 16.12.1975 ππφζεζε C-40/73, Suiker Unie / Δπηηξνπή (ζθ. 371). 34

Γηαθσηηζηηθέο είλαη, ζρεηηθψο, θαη νη ζθέςεηο ηνπ Γεληθνχ Δηζαγγειέα Mayras ζηελ ππφζεζε BRT II 98 : «ρεηηθψο, δελ παξίζηαηαη αλάγθε ε δεζπφδνπζα ζέζε λα πθίζηαηαη εληφο αγνξάο θαιχπηνπζαο ηα εδάθε δχν ή πεξηζζνηέξσλ θξαηψλ κειψλ. Ζ εδαθηθή έθηαζε ηεο αγνξάο δελ είλαη πην θαζνξηζηηθή. Σν νπζηψδεο ζηνηρείν είλαη ν θαζνξηζκόο ηνπ κεγέζνπο ηεο αγνξάο ζε ζρέζε κε ην ζύλνιν ηεο θνηλήο αγνξάο, επνκέλσο, ε ζρεηηθή νηθνλνκηθή ηνπ ζεκαζία. ρεηηθψο, πξέπεη λα ιακβάλεηαη ππφςε θπξίσο ε ππθλόηεηα ηνπ πιεζπζκνύ, ην επίπεδν ησλ πόξσλ ηνπ, ην κέγεζνο ηεο αγνξαζηηθήο ηνπ δύλακεο. Απηά ηα θξηηήξηα επηηξέπνπλ, ρσξίο ακθηβνιία, λα ραξαθηεξηζηεί ην Βέιγην σο «ζεκαληηθφ ηκήκα ηεο θνηλήο αγνξάο». Δληνχηνηο, γηα ηνλ ραξαθηεξηζκφ ελφο ηκήκαηνο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο σο «ζεκαληηθνχ» δελ είλαη πάληνηε αζθαιήο ε αλαγσγή ζε πνζνζηά. Όπσο πξνζθπψο επηζεκαίλεη ν Γεληθφο Δηζαγγειέαο Warner ζηελ ππφζεζε B.P. 99 : «[Καηά] ηε γλψκε κνπ, είλαη επηζθαιέο, ζην πιαίζην ηνπ ηνκέα απηνχ, λα επηθεληξσζεί ε πξνζνρή απνθιεηζηηθά ζε πνζνζηά. Σν αληίζεην ηνπ «ζεκαληηθνχ» είλαη «ακειεηέν» θαη απηό πνπ κπνξεί λα θαίλεηαη ακειεηέν, ζεσξνύκελν βάζεη πνζνζηηαίσλ κνλάδσλ, είλαη δπλαηό λα απνδεηρηεί όηη είλαη ην αληίζεην αλ εθηηκεζεί ζε απόιπηνπο αξηζκνύο.» Όισο ελδεηθηηθά, αλαθέξνπκε παξαδείγκαηα ηκεκάησλ ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο πνπ έρνπλ ζεσξεζεί «ζεκαληηθά», απφ ην έιαζζνλ ζην κείδνλ: Σν εκπνξηθφ ιηκάλη ηεο Γέλνβαο 100. Σκήκα θξάηνπο κέινπο 101. Έλα θξάηνο κέινο 102. Οιφθιεξε ε εζσηεξηθή αγνξά 103. Οιφθιεξε ε πθήιηνο (παγθφζκηα αγνξά) 104. 98 Τπφζεζε C-127/73. 99 Τπφζεζε C-77/77. 100 ΓΔΚ, απφθαζε ηεο 10.12.1991 ππφζεζε C-179/90, Merci Convenzionali Porto di Genova SpA (ζθ. 15). 101 ΓΔΚ, απφθαζε ηεο 16.12.1975 ππφζεζε C-40/73, Suiker Unie / Δπηηξνπή (ζθ. 456) [λφηηα Γεξκαλία]. 102 ΓΔΚ, απφθαζε ηεο 17.5.2001 ππφζεζε C-340/99, TNT Traco SpA (ζθ. 43). 103 ΠΔΚ, απφθαζε ηεο 6.10.1994 ππφζεζε Σ-83/91, Tetra Pak / Δπηηξνπή (ζθ. 98). Πξβι. π.ρ. θαη Δπηηξνπή, απφϕαζε 85/609/ΔΟΚ, ηεο 14.12.1985 ππφζεζε IV/30.698 - ECS/Akzo Chemie (ζθ. 66). 104 Π.ρ. ε αγνξά αεξνζθαθώλ (Δπηηξνπή, απφϕαζε 91/619/ΔΟΚ, ηεο 2.10.1991 ππφζεζε IV/M.053 - Aerospatiale-Alenia/de Havilland, ζθ. 20) ε αγνξά δηακαληηώλ (Δπηηξνπή, απφϕαζε ηεο 22.11.2006 ππφζεζε COMP/B-2/38.381 De Beers, ζθ. 22) ε αγνξά ινγηζκηθνύ (Δπηηξνπή, απφϕαζε ηεο 24.3.2004 ππφζεζε COMP/C-3/37.792 Microsoft, ζθ. 427). 35

8. Σρεηηθή ρξνληθή αγνξά (relevant temporal market) Temporal markets: Ζ ρξνληθή δηάζηαζε ησλ αγνξψλ έρεη ζεκαζία γηα ηελ νξηνζέηεζε ηεο αγνξάο κε ηελ έλλνηα φηη κηα νξηζκέλε ρξνληθή πεξίνδν νξηζκέλα πξντφληα κπνξεί λα είλαη αληαγσληζηηθά κεηαμχ ηνπο, ελψ κηα άιιε ρξνληθή πεξίνδν ηα ίδηα πξντφληα κπνξεί λα κελ είλαη ελαιιάμηκα κεηαμχ ηνπο. Seasonal markets: Ζ επνρηθφηεηα ησλ πξντφλησλ έρεη ζεκαζία γηα ηελ νξηνζέηεζε ηεο αγνξάο κε ηελ έλλνηα φηη επνρηαθά πξντφληα είλαη δηαζέζηκα κφλν νξηζκέλεο επνρέο ηνπ ρξφλνπ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ νπνίσλ κπνξεί λα είλαη ελαιιάμηκα κε άιια κε επνρηαθά πξντφληα 105. Απφ ηελ άιιε πιεπξά κηα επηρείξεζε κπνξεί λα έρεη νηθνλνκηθή ηζρχ κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν, επεηδή ππάξρεη ειιηπήο αληαγσληζκφο απφ άιια πξντφληα ιφγσ επνρηθφηεηαο ησλ ηειεπηαίσλ 106. ε ζπγθεθξηκέλεο ρξνληθέο ζηηγκέο πνπ επέξρνληαη αηθλίδηεο κεηαβνιέο ζην επίπεδν ιεηηνπξγηθφηεηαο ηεο αγνξάο νθεηιφκελεο, π.ρ. ζε ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε ή απξφβιεπηα θαηξηθά θαηλφκελα νξηζκέλεο επηρεηξήζεηο κπνξεί λα απνθηήζνπλ νηθνλνκηθή ηζρχ ιφγσ κείσζεο ησλ απνζεκάησλ ησλ άιισλ επηρεηξήζεσλ πνπ κε ηε ζεηξά ηεο νδεγεί ζε κείσζε ηεο πξνζθνξάο κε ηαπηφρξνλε δηαηήξεζε, αλ φρη αχμεζε ηεο δήηεζεο ησλ πξντφλησλ ή ππεξεζηψλ 107. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ ππφζεζε AGB Oil ε Δπηηξνπή ζεψξεζε δηαθξηηή ρξνληθή αγνξά γηα ηα πεηξειαηνεηδή ηελ πεξίνδν ηνπ «πεηξειατθνχ ζνθ» (1973) 108. Πάλησο ζηελ Αλαθνίλσζε δελ γίλεηαη κλεία ηνπ ρξνληθνχ παξάγνληα σο παξάγνληα θαζνξηζηηθνχ γηα ηελ νξηνζέηεζε ησλ αγνξψλ, αλ θαη ππάξρεη ζρεηηθή κλεία ζην OFT 403- market definition, Dec 2004 109. Οη βαζηθνί ιφγνη παξαγλφεζεο ηεο ρξνληθήο δηάζηαζεο ησλ 105 Βι. Καηζνπιάθν Γ., φπ.παξ., ζ.81, 82 106 Βι. Κνηζίξε, Λ., φπ.παξ., ζ.413 107 Βι. Κνηζίξε, Λ., φπ.παξ., ζ. 525 108 Τhe application by BP to ABG during the period Νovember 1973 to Μarch 1974 of a degree of reduction significantly greater than those made by this company in its deliveries to its other customers in the present case constituted an abuse of a dominant position within the meaning of article 86 of the EEC treaty on the part of Benzine En Petroleum Handelmaatschappij BV, Βritish petroleum Raffinaderij Nederland NV and Βritish petroleum Maatschappij BV. [77/327/EEC: Commission Decision of 19 April 1977 relating to a proceeding under Article 86 of the EEC Treaty (IV/28.841 - ABG/Oil companies operating in the Netherlands), Official Journal L 117, 09/05/1977 P. 0001 0016] 109 5.1: A third possible dimension to market definition is time. Examples of how the timing of production and purchasing can affect markets include: peak and off peak services. This can be a factor in transport services or utilities such as electricity supply seasonal variations, such as summer versus winter months, and 36

αγνξψλ είλαη αθελφο ε αδπλακία ράξαμεο επνρηαθψλ ή ρξνληθψλ δσλψλ ζε κηα αγνξά, αθεηέξνπ ε ιήςε ππφςε ηνπ ρξνληθνχ παξάγνληα θαηά ηελ νξηνζέηεζε ησλ ζρεηηθψλ αγνξψλ πξντφλησλ/ ππεξεζηψλ θαη ησλ γεσγξαθηθψλ αγνξψλ 110. ηελ ππφζεζε United Brands Company θαη United Brands Continentaal BV θαηά Δπηηξνπήο 111 ειήθζε ππφςε ν επνρηαθφο ραξαθηήξαο νξηζκέλσλ θξνχησλ, αλ θαη θξίζεθε φηη ν παξάγσλ απηφο δελ παξεκπφδηδε ηελ νξηνζέηεζε κηαο εληαίαο αγνξάο κπαλάλαο. Γελ γίλεηαη δεθηή δηαθνξεηηθή νξηνζέηεζε ηεο αγνξάο ψζηε ε αγνξά ην ρεηκψλα λα νξηνζεηείηαη ζηελφηεξα απφ φηη ην θαινθαίξη πνπ ζηελ αγνξά εηζέξρεηαη πιεζψξα επνρηαθψλ θξνχησλ: «κεγάινο αξηζκφο θαηαλαισηψλ πνπ έρεη δηαξθή αλάγθε κπαλαλψλ δελ απνηξέπεηαη ζε βαζκφ ζεκαληηθφ ή έζησ αηζζεηφ απφ ηελ θαηαλάισζε ηνπ πξντφληνο απηνχ ιφγσ ηεο αθίμεσο ζηελ αγνξά άιισλ λσπψλ νπσξψλ θαη φηη αθφκα θαη νη επνρηαθέο αηρκέο ην επεξεάδνπλ γηα ιίγν κφλν ρξφλν θαη ζε πεξηνξηζκέλν βαζκφ απφ άπνςε δπλαηφηεηαο ππνθαηαζηάζεσο» (αηηηνινγηθή ζθέςε 34) Δλδηαθέξνπζα είλαη θαη ε άπνςε ηεο Δπηηξνπήο 112 γηα ηελ πεξηνξηζκέλε ζεκαζία ηεο ρξνληθήο δηάζηαζεο ησλ αγνξψλ ελφςεη ηεο δηεχξπλζεο ησλ ζπλφξσλ ιφγσ ηεο ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο κεηαβνιήο ησλ θαηαλαισηηθψλ ζπλεζεηψλ. «Αλ ε Δπηηξνπή ζεσξεί φηη ε αλάιπζε πνπ απνβιέπεη ζην λα νξηνζεηεζεί ε αγνξά πξέπεη λα πεξηνξηζηεί ζε ζχληνκε πεξίνδν, είλαη επεηδή, αλ ην δηάζηεκα είλαη κεγαιχηεξν, κε ηελ επίδξαζε ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ θαη ηεο κεηαβνιήο ησλ θαηαλαισηηθψλ ζπλεζεηψλ, κεηαβάιινληαη νη δνκέο θαη κεηαηνπίδνληαη ηα ίδηα ηα φξηα ησλ δηαθφξσλ αγνξψλ. Ζ ζχληνκε πεξίνδνο είλαη ν νηθνλνκηθφο ρξφλνο ιεηηνπξγίαο κέζα ζηνλ νπνίν δεδνκέλε επηρείξεζε εμνπζηάδεη ηελ αγνξά θαη κέζα ζηνλ νπνίν πξέπεη, θαηά ζπλέπεηα, λα βξεζεί θαλείο γηα λα κπνξεί λα θάλεη εθηηκήζεηο.» (παξάγξαθνο 94) innovation/inter-generational products. Customers may defer expenditure on present products because they believe innovation will soon produce better products or because they own an earlier version of the product, which they consider to be a close substitute for the current generation. 5.2: A time dimension might be appropriate where: it is not possible for customers to substitute between time periods. For example, peak customers might not view peak and off peak train tickets as substitutes, and suppliers cannot substitute between time periods. For example, capacity to produce fruit may vary between time periods and it may not be possible to store fruit from one period to another. 5.3: To some extent, the time dimension is simply an extension of the product dimension: i.e. the product can be defined as the supply of train services at a certain time of day. 110 Βι. Τξηαληαθπιιάθε Γ., φπ.παξ., ζ.196 111 ΓΔΚ, 14.02.1978,C-27/76, αηη.ζθ. 23-28, 34 112 Απφθαζε ηεο Δπηηξνπήο ηεο 24εο Ηνπιίνπ 1991 ζρεηηθά κε δηαδηθαζία εθαξκνγήο ηνπ άξζξνπ 86 ηεο ζπλζήθεο ΔΟΚ (IV/31.043 - Tetra Pak II), Δπίζεκε Δϕεκεξίδα αξηζ. L 072 ηεο 18/03/1992 ζ. 0001 0068, παξ. 94 37

9. Δηδηθά ζέκαηα 9.1 Σπλαθείο αγνξέο Ζ νξηνζέηεζε ησλ ζπλαθψλ αγνξψλ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηελ νξηνζέηεζε ηεο ζρεηηθήο αγνξάο σο πξναπαηηνχκελν ηεο δηελέξγεηαο πξνιεπηηθνχ ειέγρνπ ησλ ζπγθεληξψζεσλ επηρεηξήζεσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζην πιαίζην κηα ζπγθέληξσζεο επηρεηξήζεσλ δελ ιακβάλεηαη ππφςε κφλν ε αγνξά, ζηελ νπνία δξαζηεξηνπνηνχληαη νη ζπκκεηέρνπζεο ζηε ζπγθέληξσζε επηρεηξήζεηο αιιά θαη νη ζπγγελείο αγνξέο πνπ πξφθεηηαη λα επεξεαζηνχλ απφ ηε ζπγθέληξσζε ιφγσ ηνπ δπλακηθνχ ραξαθηήξα ηεο αλάιπζεο λνκηκφηεηαο ησλ ζπγθεληξψζεσλ επηρεηξήζεσλ, ζην πιαίζην ησλ νπνίσλ εξεπλψληαη νη βξαρππξφζεζκεο θαη κεζνπξφζεζκεο κεηαβνιέο ζηε δνκή ηνπ αληαγσληζκνχ 113. Οη ζπλαθείο αγνξέο είλαη δηαθξηηέο αγνξέο αιιά ε δηαπίζησζε θαηαρξεζηηθήο ζπκπεξηθνξάο ζε αγνξά δηαθνξεηηθή απφ ηελ αγνξά ζηελ νπνία ε επηρείξεζε έρεη δεζπφδνπζα ζέζε κπνξεί λα ζηνηρεηνζεηήζεη θαηαρξεζηηθή εθκεηάιιεπζε δεζπφδνπζαο ζέζεο, ψζηε λα ηπγράλεη εθαξκνγήο ην άξζξν 102 ΛΔΔ, αξθεί φκσο νη αγνξέο απηέο λα είλαη ζπλαθείο 114, φπσο θξίζεθε ζηηο ππνζέζεηο Tetra Pak International SΑ θαηά Δπηηξνπήο 115 θαη British Airways plc θαηά Δπηηξνπήο 116. «Ζ θαηαρξεζηηθή εθκεηάιιεπζε δεζπφδνπζαο ζέζεσο πνπ γίλεηαη ζηελ ηνκεαθή αγνξά φπνπ ππάξρεη ε δεζπφδνπζα ζέζε αιιά ηεο νπνίαο ηα απνηειέζκαηα γίλνληαη αηζζεηά ζε ρσξηζηή αγνξά φπνπ ε ελδηαθεξφκελε επηρείξεζε δελ θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε κπνξεί λα εκπίπηεη ζην άξζξν 82 ΔΚ εθφζνλ απηή ε ρσξηζηή αγνξά είλαη επαξθψο ζπλαθήο κε ηελ πξψηε» (British Airways plc θαηά Δπηηξνπήο, αηηηνινγηθή ζθέςε 127) ηελ ππφζεζε Tetra Pak, ε εηαηξεία δξαζηεξηνπνηνχκελε ζηελ επξχηεξε αγνξά ζπζθεπαζίαο ξεπζηψλ εηδψλ δηαηξνθήο, φπσο ην γάια θαη νη θξνπηνρπκνί, θαηείρε δεζπφδνπζα ζέζε ζηελ αγνξά γάιαθηνο θαη εγεηηθή ζέζε ζηελ αγνξά πξντφλησλ πιελ ηνπ γάιαθηνο, κε κεξίδην αγνξάο 90% ζηελ κία θαη 55% ζηελ άιιε. Απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ άξζξνπ 102 ΛΔΔ είλαη ε χπαξμε δεζκνχ κεηαμχ δεζπφδνπζαο ζέζεο θαη θαηαρξεζηηθήο ζπκπεξηθνξάο, ν νπνίνο δελ ππάξρεη φηαλ κηα επηρείξεζε πηνζεηεί θαηαρξεζηηθή ζπκπεξηθνξά ζε αγνξά δηαθνξεηηθή απφ απηή ζηελ νπνία θαηέρεη δεζπφδνπζα 113 Βι. Καξχδε Γ., φπ.παξ., ζ.368 114 Βι. Κνηζίξε, Λ., φπ.παξ., ζ.415 115 Πξσηνδηθείν, 06.10.1994, T-83/91, αηη.ζθ. 65 116 Γεληθφ Γηθαζηήξην, 17.12.2003, T-219/99, αηη.ζθ. 127-132 38

ζέζε. Καη εμαίξεζε θαη εθφζνλ ζπληξέρνπλ εηδηθέο πεξηζηάζεηο, ην άξζξν 102 ΛΔΔ εθαξκφδεηαη θαη φηαλ ε θαηαρξεζηηθή ζπκπεξηθνξά επηρείξεζεο εθδειψλεηαη ζε δηαθξηηή αιιά ζπλαθή αγνξά ηεο αγνξάο φπνπ θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε. Έηζη, κνινλφηη ε Tetra Pak θαηείρε δεζπφδνπζα ζέζε ζηελ αγνξά ζπζθεπαζηψλ γάιαθηνο θξίζεθε φηη ε ζπκπεξηθνξά ηεο πνπ παξήγαγε απνηειέζκαηα ζηε δηαθξηηή αιιά ζπλαθή αγνξά ξεπζηψλ πξντφλησλ πιελ γάιαθηνο ζπληζηνχζε θαηάρξεζε δεζπφδνπζαο ζέζεο, κνινλφηη ζηελ ηειεπηαία αγνξά δελ θαηείρε κνλνπσιηαθή αιιά εγεηηθή ζέζε 117. 9.2 Πξσηνγελείο- Γεπηεξνγελείο αγνξέο/ «κεηαγνξέο» 118 (after/ secondary markets) Οη πξσηνγελείο αγνξέο απαξηίδνληαη απφ θχξηα πξντφληα (primary brands), π.ρ. απηνθίλεηα θαη ζηηο δεπηεξνγελείο αγνξέο δεπηεξεχνληα πξντφληα (secondary), π.ρ. αληαιιαθηηθά, ππεξεζίεο επηζθεπήο θαη ζπληήξεζεο. Άιια παξαδείγκαηα δεπγψλ πξσηεπφλησλ θαη δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ είλαη ηα εμήο: εθηππσηέο- κειαλνηαηλίεο/ κειαλνδνρεία, κεραλέο θαθέ- θάςνπιεο, μπξηζηηθέο κεραλέο- μπξαθάθηα, παηρληδνθνλζφιεοβηληενπαηρλίδηα. Σν εξψηεκα πνπ ηίζεηαη είλαη πφηε ηα δεπηεξεχνληα πξντφληα απνηεινχλ κηα μερσξηζηή αγνξά θαη πφηε απνηεινχλ κηα εληαία αγνξά κε ηα θχξηα πξντφληα 119. Οη θίλδπλνη πνπ ζπλδένληαη κε ηηο «κεηαγνξέο» ζρεηίδνληαη κε ηελ αδπλακία παξνρήο ππεξεζηψλ επηζθεπήο ή παξαγσγήο αληαιιαθηηθψλ απφ επηρεηξήζεηο δηαθνξεηηθέο απφ ηηο επηρεηξήζεηο πνπ παξάγνπλ ηα πξσηνγελή πξντφληα. Αλ ππάξρεη επαξθήο αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ θχξησλ πξντφλησλ κε ηελ έλλνηα φηη κηθξέο αιιά ζηαζεξέο κεηαβνιέο ησλ ηηκψλ ησλ δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ πνπ ζπλδένληαη κε ζπγθεθξηκέλα θχξηα πξντφληα κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε ζηξνθή ησλ θαηαλαισηψλ πξνο άιια θχξηα πξντφληα, δελ ηίζεηαη δήηεκα εθκεηάιιεπζεο ησλ θαηαλαισηψλ. Απηφ ζα ζπκβαίλεη φηαλ ε ηηκή ησλ θχξησλ πξντφλησλ είλαη ζρεηηθά ρακειή θαη ην θφζηνο κεηαπήδεζεο (switching costs) κεηαμχ ησλ θχξησλ πξντφλησλ είλαη αζήκαλην 120. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη θαηαλαισηέο κπνξεί λα παγηδεχνληαη 117 Βι. Τξηαληαθπιιάθε Γ., Γίθαην ηνπ Διεπζέξνπ Αληαγσληζκνχ, Αζήλα 2011, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ. 194, 195 118 Ο φξνο πηνζεηείηαη απφ ηνπο Κνκλελφ Α.- Ληαλφ Η. ζε: Καηάρξεζε δεζπφδνπζαο ζέζεο, Κεθάιαην 13ν ζε: Τδνπγαλάηo, Γ.(Δπηκ.), Γίθαην Διεχζεξνπ Αληαγσληζκνχ, Αζήλα 2013, Ννκηθή Βηβιηνζήθε, ζ.518-521 119 Βι. Καηζνπιάθν Γ., φπ.παξ., ζ.93 120 246. The strong position of the supplier on such product markets may, however, not be indicative of the actual degree of market power of the supplier, since it may be constrained by competition in the primary market. If the primary market is competitive, competition in the primary market may make price increases in the aftermarket unprofitable due to its impact on sales in the primary market, unless prices in the primary market are lowered to offset the higher aftermarket price. Competition in the primary market may thus ensure that the overall price of the bundle of goods and services comprising the primary product and the secondary product(s) is competitive. In such a situation the supplier of the primary product cannot be said to be dominant on the 39

θαη λα θαζίζηαληαη αληηθείκελν εθκεηάιιεπζεο ζηε δεπηεξνγελή αγνξά (installed base opportunism). Απηφ ζπκβαίλεη φηαλ νη θαηαζθεπαζηέο θπξίσλ πξντφλησλ παξάγνπλ θαηά ηέηνην ηξφπν ηα πξντφληα ηνπο, ψζηε λα είλαη ζπκβαηά κφλν κε δεπηεξνγελή πξντφληα πνπ παξάγνπλ νη ίδηνη. Αλ ην θφζηνο κεηαπήδεζεο ζε άιιν θχξην πξντφλ είλαη πςειφ, ψζηε ν θαηαλαισηήο λα αδπλαηεί λα ζηξαθεί ζε άιια πξντφληα. Ωο εθ ηνχηνπ ν παξαγσγφο ηνπ θπξίνπ πξντφληνο κπνξεί λα απμήζεη ηελ ηηκή ησλ δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ πάλσ απφ ηελ ηηκή θφζηνπο εθκεηαιιεπφκελνο ηελ «παγίδεπζε» ηνπ θαηαλαισηή ζηε δεπηεξνγελή αγνξά. Ηδηαίηεξε ζεκαζία γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο παξαγσγψλ θχξησλ πξντφλησλ ζηε δεπηεξνγελή αγνξά έρεη ε εμεηδηθεπκέλε γλψζε ησλ θαηαλαισηψλ σο πξνο ην ζπλνιηθφ θφζηνο, ηνπ θχξηνπ θαη δεπηεξεχνληνο πξντφληνο, θαηά ην ρξφλν ηεο αγνξάο. Ζ δηαπξαγκαηεπηηθή αληζφηεηα θαηαλαισηή- παξαγσγνχ, ε νπνία είλαη κεγαιχηεξε φηαλ πξφθεηηαη γηα ππεξεζίεο επηζθεπήο παξά γηα αλαιψζηκα, ζα κπνξνχζε λα θακθζεί κε ηελ ζπκπεξίιεςε ζηελ αξρηθή ζχκβαζε αγνξάο ηνπ θχξηνπ πξντφληνο ησλ φξσλ θαη ηνπ θφζηνπο «κειινληηθψλ ελεξγεηψλ ηφζν εθ κέξνπο ηνπ πσιεηή φζν θαη εθ κέξνπο ηνπ αγνξαζηή» 121. Άιινη παξάγνληεο πνπ έρνπλ ζεκαζία ζην ίδην πιαίζην είλαη ε δηαθξηηηθή κεηαρείξηζε λέσλ θαη παιηψλ- εμαξηεκέλσλ πειαηψλ, κε ζθνπφ νη πξψηνη λα θαηαζηνχλ κεζνπξφζεζκα εμαξηεκέλνη. Πάλησο ην ζπλήζσο ρακειφ θφζηνο απφθηεζεο ηνπ θχξηνπ πξντφληνο ζπκβάιιεη ζηελ αχμεζε ηεο αγνξάο θαη ηεο ρξήζεο «λεσηεξηζηηθψλ πξντφλησλ απφ ηελ επξχηεξε δπλαηή ηάμε ησλ θαηαλαισηψλ» 122. Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν επηδνηείηαη ε αγνξά θχξησλ πξντφλησλ κέζσ ηεο αγνξάο δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ, θαηλφκελν γλσζηφ σο «ζηαπξνεηδήο επηδφηεζε» πνπ ραξαθηεξίδεη ηα ζπζηήκαηα πξντφλησλ (systems pricing). Γηα λα δηαπηζησζεί αλ ε παξαγσγφο επηρείξεζε θαηέρεη δεζπφδνπζα ζέζε ζηελ πξσηνγελή ή/ θαη δεπηεξνγελή αγνξά πξέπεη λα δηαθξίλνπκε αλάκεζα ζε ηξεηο πεξηπηψζεηο: α) Σα δεπηεξεχνληα πξντφληα έρνπλ ζρεδηαζζεί γηα λα ρξεζηκνπνηνχληαη κφλν κε ηα θχξηα πξντφληα, ψζηε λα κελ ππάξρεη ζπκβαηφηεηα κεηαμχ δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ: i) Όηαλ ε θαηαλάισζε ησλ θχξησλ πξντφλησλ επεξεάδεηαη απφ ηε κεηαβνιέο ζηελ ηηκή ησλ δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ, ππάξρεη κηα εληαία αγνξά θχξησλ θαη δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ aftermarket. [DG Competition discussion paper on the application of Article 82 of the Treaty to exclusionary abuses (Brussels, December 2005)] 121 Βι. Κνκλελφ Α.- Ληαλφ Η., φπ.παξ., ζ.518 122 Βι. Κνκλελφ Α.- Ληαλφ Η., φπ.παξ., ζ.519 40

(systems market). Ζ αγνξά ηνπ θπξίνπ πξντφληνο γίλεηαη κε πιήξε ζπλείδεζε ηνπ ζπλνιηθνχ θφζηνπο (whole life costing) πνπ πεξηιακβάλεη θαη ην θφζηνο ησλ αλαισζίκσλ. δευτερεφον προϊόν κφριο προϊόν ii) Όηαλ ε θαηαλάισζε ησλ θχξησλ πξντφλησλ δελ επεξεάδεηαη απφ ηηο κεηαβνιέο ζηελ ηηκή ησλ δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ, ππάξρνπλ δπν μερσξηζηέο ζρεηηθέο αγνξέο, εθείλε ησλ θχξησλ πξντφλησλ θαη εθείλεο ησλ δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ, νη νπνίεο είλαη φζεο θαη ηα θχξηα πξντφληα. πλήζσο ζε απηή ηελ πεξίπησζε ππάξρεη δεζπφδνπζα ζέζε ζηελ πξσηνγελή αγνξά ελψ ππάξρνπλ πηζαλφλ δεζπφδνπζεο ζέζεηο ή κνλνπψιηα ζηηο δεπηεξνγελείο αγνξέο 123. δευτερεφον προϊόν 1 κφριο προϊόν 1 κφριο προϊόν 2 κφριο προϊόν 3 δευτερεφον προϊόν 3 δευτερεφον προϊόν 2 Γηα λα δηαπηζησζεί πφηε ζπληξέρεη ε κία ή ε άιιε ππνπεξίπησζε εθαξκφδεηαη ην SSNIP test θαη ιακβάλνληαη ππφςε νη εμήο παξάγνληεο: 123 Βι. Κνκλελφ Α.- Ληαλφ Η., φπ.παξ., ζ.520 41

1) Αλ ε ηηκή ηνπ δεπηεξεχνληνο πξντφληνο απνηειεί ζεκαληηθφ ηκήκα ηεο ηηκήο ηνπ θχξηνπ πξντφληνο 2) Αλ ππάξρεη πςειή πηζαλφηεηα ζπρλήο αληηθαηάζηαζεο 3) Αλ ε πιεξνθφξεζε ησλ αγνξαζηψλ ηνπ θχξηνπ πξντφληνο είλαη θαιή, κε ηελ έλλνηα φηη γλσξίδνπλ ή δηαζέηνπλ επαξθείο πιεξνθνξίεο γηα ην ζπλνιηθφ θφζηνο ηνπ θχξηνπ θαη ησλ δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ, ππεξεζηψλ επηζθεπήο ή αλαισζίκσλ. Οη αγνξαζηέο απηνί ραξαθηεξίδνληαη σο sophisticated θαη πξφθεηηαη ζπλήζσο γηα επηρεηξήζεηο θαη φρη γηα ηειηθνχο θαηαλαισηέο 124. Αλ επαιεζεχεηαη ε χπαξμε απηψλ ησλ παξαγφλησλ, ηφηε ππάξρεη κηα εληαία αγνξά primarysecondary. β) Όηαλ ηα δεπηεξεχνληα πξντφληα είλαη ζπκβαηά κεηαμχ ηνπο, κε ηελ έλλνηα φηη κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κε δηαθνξεηηθά θχξηα πξντφληα (θαη απηφ ην αληηιακβάλνληαη νη θαηαλαισηέο), ηφηε είλαη πηζαλφ φηη έρνπκε δχν μερσξηζηέο αγνξέο, κηα ησλ θχξησλ θαη κηα ησλ δεπηεξεπφλησλ πξντφλησλ. ηελ πεξίπησζε απηή νη θαηαλαισηέο δελ είλαη εγθισβηζκέλνη ζηε ρξήζε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ δεπηεξεχνληνο πξντφληνο ιφγσ ηνπ φηη αγφξαζαλ ην θχξην πξντφλ κηαο ζπγθεθξηκέλεο επηρείξεζεο. Ζ ζεκαζία ησλ «κεηαγνξψλ» γηα ηελ δηαπίζησζε δεζπφδνπζαο ζέζεο κηαο επηρείξεζεο ζηελ πξσηνγελή ή/ θαη ζηε δεπηεξνγελή αγνξά επηζεκαίλεηαη θαη ζηελ 124 Βι. Καηζνπιάθν Γ., φπ.παξ., ζ.93, 94 42