Ρένια Γασπαράτου
Η συζήτηση για τα επιστημολογικά κριτήρια η αρχή της επαληθευσιμότητας λογικός θετικισμός η αρχή της διαψευσιμότητας Karl Popper
Yλισμός & επιστημολογία υλισμός, μια μεταφυσική θέση για το τι υπάρχει επιστημολογικά κριτήρια για το τι συνιστά επιστημονική θεωρία ή εξήγηση
Η αρχή της επαληθευσιμότητας υλισμός, μια μεταφυσική θέση για το τι υπάρχει επιστημολογικά κριτήρια για το τι συνιστά επιστημονική θεωρία ή εξήγηση
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Schlick, Carnap, Neurath, Ayer κ.α. εμπειρικές προτάσεις: συνθετική γνώση για τον υλικό κόσμο λογική: αναλυτικές προτάσεις, γλωσσικοί κανόνες δομής της συνθετικής μας γνώσης
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) όλη η γνώση ξεκινά από την εμπειρία αισθητηριακό δεδομένο: το μίνιμουμ ωμής εμπειρίας Hume λογικοί - γλωσσικοί κανόνες Kant αναγωγή όλης της γλώσσας σε μια αυστηρή επιστημονική γλώσσα
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) κριτήριο νοήματος: μια πρόταση έχει νόημα όταν μπορεί να επαληθευτεί (αναλυτικές προτάσεις & συνθετικές προτάσεις) επιστημολογικό κριτήριο: μια θεωρία είναι επιστημονική όταν μπορεί να επαληθευτεί μέσω της αναγωγής της σε αισθητηριακά δεδομένα
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) επιστημολογικό κριτήριο το πρόβλημα της οριοθέτησης της επιστήμης (the problem of demarcation) μια θεωρία είναι επιστημονική: όταν είναι επαληθεύσιμη δηλαδή, όταν μπορεί να επαληθευτεί εμπειρικά δηλαδή, όταν μπορεί να αναχθεί σε παρατηρησιακές προτάσεις πρωτοκόλλου
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) επιστημολογικό κριτήριο εξήγηση: αναγωγή σε αισθητηριακά δεδομένα διάκριση επιστήμης - ψευδοεπιστήμης επιστημονική πρόοδος επιστημονική μέθοδος
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) η μέθοδος της επιστήμης παρατήρηση υπόθεση: συσχέτιση & αιτιακή σχέση πείραμα, εξειδικευμένη παρατήρηση μέτρηση πρόγνωση επαναληψιμότητα επαγωγή θεωρία
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Προβλήματα; η συζήτηση περί επαλήθευσης αναδεικνύει τα προβλήματα της επαληθευσιοκρατίας η παρατήρηση το πρόβλημα της επαγωγής
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Προβλήματα; Παρατήρηση υπάρχει αντικειμενική, ωμή παρατήρηση; εξαρτάται από τις έννοιές μας η παρατήρηση; μήπως η παρατήρηση είναι (πάντα) θεωρητικά φορτισμένη;
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Προβλήματα; Παρατήρηση & υπόθεση διαφορετικές υποθέσεις για το ίδιο φαινόμενο η προδιάθεση υπέρ της επιβεβαίωσης παραδοχές υποβάθρου, βοηθητικές παραδοχές
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Προβλήματα; Παρατήρηση & συνάφεια π.χ. θέλουμε να δούμε γιατί ορισμένοι φοιτητές αρρωσταίνουν συχνά τον χειμώνα. Θα ρωτήσουμε: τι τρώνε; πώς ονομάζονται; αν ασκούνται; αν έχουν θέρμανση; τι χρώματα τους αρέσει να φορούν; πόσα λίτρα νερό πίνουν την εβδομάδα; πόσες ώρες τηλεόραση βλέπουν την εβδομάδα; τι ταινίες παρακολουθούν στο σινεμά;
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Προβλήματα; Παρατήρηση & προδιάθεση υπέρ της επιβεβαίωσης Π.χ. ο πλανήτης Ερμής δεν έχει την τροχιά που προέβλεπε η θεωρία του Νεύτωνα. Οι φυσικοί συμπέραναν ότι αυτό οφείλεται στο μαγνητικό πεδίο ενός άλλου πλανήτη, του Ήφαιστου. Ο Ήφαιστος όμως, δεν υπάρχει και χρειάστηκε να διατυπωθεί η θεωρία του Αϊνστάιν ώστε να κατανοήσουμε γιατί ο Ερμής έχει την τροχιά που έχει
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Προβλήματα; Παρατήρηση & ειδική παρατήρηση Η σύγχρονη επιστήμη βασίζεται σε ειδικά τεχνικά όργανα η φερεγγυότητά της εξαρτάται από τη φερεγγυότητα των οργάνων το να διαβάσει και να ερμηνεύσει κανείς τα δεδομένα από τα όργανα αυτά είναι μια εξειδικευμένη εργασία
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Προβλήματα; Παρατήρηση & το φαινόμενο του παρατηρητή Η παρουσία του παρατηρητή επηρεάζει το φαινόμενο που παρατηρείται π.χ., η παρουσία ενός θερμομέτρου μέσα σε ένα υγρό αλλάζει την θερμοκρασία του υγρού
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Προβλήματα; Παρατήρηση & γενίκευση Πόσες παρατηρήσεις δικαιολογούν τη διατύπωση μιας θεωρίας; Όσες κι αν έχουμε, δεν είναι λογικά έγκυρη η γενίκευση Μια επιστημονική θεωρία υποτίθεται ότι δεν ισχυρίζεται τίποτα περισσότερο από όσα έχει εμπειρικά επιβεβαιώσει. Όμως τότε θα έπρεπε να παραιτηθούμε από κάθε γενίκευση
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Η αρχή της επαληθευσιμότητας, αναδεικνύει κάποιες βασικές επιστημολογικές αρχές: Μια υπόθεση ή ένα ερευνητικό ερώτημα πρέπει να είναι διατυπωμένο με σαφήνεια, έτσι ώστε να μπορεί να ελεγχθεί (δηλ. να μπορεί να του αποδοθεί τιμή αλήθειας)
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Η αρχή της επαληθευσιμότητας, αναδεικνύει κάποιες βασικές επιστημολογικές αρχές: Η πιθανότητα να ευσταθεί μια θεωρία / νόμος αυξάνει: όσο πιο μεγάλος είναι ο αριθμός των παρατηρήσεων όσο πιο πολύ ποικιλία έχει όσο λιγότερες είναι οι εξαιρέσεις όσο πιο συνεκτικά είναι τα στοιχεία που την υποστηρίζουν όταν το υπό μελέτη ερώτημα είναι σαφές & επιδέχεται έλεγχο μπορεί όμως η επαλήθευση να είναι ποτέ τελειωτική;
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Προβλήματα; Παρατήρηση & γενίκευση Η πιθανότητα να ευσταθεί μια θεωρία / νόμος αυξάνει: όσο πιο μεγάλος είναι ο αριθμός των παρατηρήσεων όσο πιο πολύ ποικιλία έχει όσο λιγότερες είναι οι εξαιρέσεις όσο πιο συνεκτικά είναι τα στοιχεία που την υποστηρίζουν όταν το υπό μελέτη ερώτημα είναι σαφές & επιδέχεται έλεγχο μπορεί όμως η επαλήθευση να είναι ποτέ τελειωτική;
Η αρχή της επαληθευσιμότητας (λογ. θετικιστές) Προβλήματα; Παρατήρηση & γενίκευση Το πρόβλημα της επαγωγής Κάθε θεωρία ή νόμος ουσιαστικά ισχυρίζεται κάτι περισσότερο από ό,τι έχει παρατηρηθεί. Οι θεωρίες & οι νόμοι είναι ουσιαστικά υποθέσεις η επαλήθευση δεν είναι ποτέ τελειωτική!
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) Μια υπόθεση ή θεωρία είναι επιστημονική όταν είναι διαψεύσιμη, δηλαδή όταν μπορεί να διαψευσθεί Μια υπόθεση ή θεωρία έχει πληροφοριακό περιεχόμενο μόνο όταν μπορεί να αποκλείσει μια σειρά λογικώς δυνατών παρατηρησιακών προτάσεων
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) Ο Hume είδε το πρόβλημα όλη η γνώση προκύπτει από την εμπειρία οι γενικεύσεις (θεωρίες, νόμοι) πρέπει να επιβεβαιώνονται από την εμπειρία η εμπειρία είναι πάντα ανοικτή : νέες εναλλακτικές εμπειρίες είναι δυνατόν να προστεθούν, νέες ερμηνείες είναι δυνατόν να δοθούν σε παλαιές εμπειρίες οι θεωρίες & οι νόμοι δεν μπορούν λογικά να συναχθούν από την θετική εμπειρία (δηλ. την εμπειρία τις/τους επιβεβαιώνει) - το πρόβλημα της επαγωγής Ο Popper αναζητά την λύση: μήπως αυτό που (πρέπει να) αναζητάμε είναι η αρνητική εμπειρία (η διάψευση) μήπως αντί για επαγωγή (πρέπει να) χρησιμοποιούμε παραγωγή;
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημολογικό κριτήριο Το πρόβλημα της οριοθέτησης της επιστήμης (the problem of demarcation) μια θεωρία είναι επιστημονική όταν είναι διαψεύσιμη, δηλαδή όταν είναι σαφές τι θα την διέψευδε
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημολογικό κριτήριο διάκριση επιστήμης, ψευδοεπιστήμης & προ-επιστήμης επιστημονική πρόοδος επιστημονική μέθοδος
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημολογικό κριτήριο μια υπόθεση ή θεωρία είναι επιστημονική όταν είναι διαψεύσιμη η επαλήθευση ποτέ δεν είναι τελειωτική, λόγω του προβλήματος της επαγωγής. Η διάψευση όμως, είναι. Αρκεί ένα αντιπαράδειγμα για να διαψεύσει μια υπόθεση μια θεωρία είναι επιστημονική όταν μπορούμε να φανταστούμε τι θα τη διέψευδε (και εφόσον το ελέγχουμε και βλέπουμε ότι δεν διαψεύδεται)
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημολογικό κριτήριο μια υπόθεση ή θεωρία είναι επιστημονική όταν είναι διαψεύσιμη αν μια θεωρία επιβεβαιώνεται πάντα και εξηγεί τα πάντα, τότε δεν είναι μια (πλήρως) επιστημονική θεωρία π.χ. ο Μαρξισμός, ο Φροϋδισμός ή η θεωρία του Άντλερ για την ανθρώπινη κατωτερότητα δεν είναι διαψεύσιμες
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημολογικό κριτήριο μια θεωρία είναι επιστημονική αν κάθε βασικός ισχυρισμός (δηλ. κάθε πιθανή παρατηρησιακή αναφορά) ανήκει σε μία από τις δύο παρακάτω κατηγορίες: 1.σε ισχυρισμούς με τους οποίους θα ήταν ασύμβατη, και οι οποίοι αν είναι αληθείς διαψεύδουν όλη την θεωρία 2.σε ισχυρισμούς με τους οποίους είναι συμβατή ή τους οποίους επιτρέπει, δηλαδή με ισχυρισμούς οι οποίοι, αν είναι αληθείς, συνάδουν με την θεωρία
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημολογικό κριτήριο βάσει του κριτηρίου της διαψευσιμότητας, π.χ.: η φυσική, η χημεία, η εμπειρική ψυχολογία (κ.α.) είναι επιστήμες η ψυχανάλυση (κ.α.) είναι προ-επιστήμες (i.e., περιέχουν χρήσιμες και ενδιαφέρουσες πληροφορίες, αλλά μέχρι να διατυπωθεί με τρόπο που να επιδέχεται διάψευση δεν μπορεί να έχει το πλήρες στάτους της επιστήμης) η αστρολογία, η φρενολογία κ.α. είναι ψεύδοεπιστήμες
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημονική μέθοδος; η επιστήμη θεμελιώνεται με παραγωγικούς συλλογισμούς αν τα μέταλλα δεν είναι καλοί αγωγοί της θερμότητας, τότε αυτό το μέταλλο δεν είναι καλός αγωγός της θερμότητας η επιστημονική διερεύνηση γίνεται πάντα εντός μιας θεωρίας
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημονική μέθοδος; η επιστήμη θεμελιώνεται με παραγωγικούς συλλογισμούς υπόθεση τα μέταλλα (δεν) είναι καλοί αγωγοί της θερμότητας ο χρυσός (δεν) είναι καλός αγωγός της θερμότητας ο σίδηρος (δεν) είναι καλός αγωγός της θερμότητας ο σίδηρος (δεν) είναι καλός αγωγός της θερμότητας.
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημονική μέθοδος; κάποια βασικά βήματα διατύπωση μιας συνεκτικής υπόθεσης αξιωματικοποίηση : διάκριση μεταξύ των συνθετικών & αναλυτικών διαστάσεων της αναζήτηση των πλεονεκτημάτων αυτής της υπόθεσης έναντι των εναλλακτικών: πρόγνωση, πιθανότητα, αναζήτηση παρατηρήσεων που θα τη διέψευδαν: πείραμα, εξειδικευμένη παρατήρηση, μέτρηση, επαναληψιμότητα (παραγωγικοί συλλογισμοί)
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημονική μέθοδος; διαψευσιοκρατία: θεωρία υπόθεση εντός μιας θεωρίας πρόγνωση αναζήτηση παρατηρήσεων που θα τη διέψευδαν (πείραμα, εξειδικευμένη παρατήρηση, μέτρηση, επαναληψιμότητα) παραγωγικοί συλλογισμοί επαληθευσιοκρατία: παρατήρηση υπόθεση: συσχέτιση & αιτιακή σχέση πείραμα, εξειδικευμένη παρατήρηση μέτρηση πρόγνωση επαναληψιμότητα επαγωγή θεωρία
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημονική μέθοδος; problem solving δεν υπάρχει μία κοινή επιστημονική μέθοδος η επιστήμη, όπως και όλη η ανθρώπινη ζωή, συνίσταται στο να λύνουμε προβλήματα
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) επιστημονική πρόοδος βασικό κριτήριο προόδου: προβλεψιμότητα διαψευσιμότητα: όσο πιο διαψεύσιμη μια θεωρία, τόσο πιο πολύτιμη πιο μεγάλο εύρος διαψευσιμότητας πιο ριψοκίνδυνες υποθέσεις: όσο πιο αντιδιαισθητική, ή μη-πιθανή μια θεωρία, τόσο πιο πολύτιμη θεωρίες που δεν φαίνονταν διαψεύσιμες, μπορεί να αποδειχθούν τέτοιες με την πάροδο του χρόνου, την εξέλιξη της τεχνολογίας ή της ίδιας της θεωρίας η διάψευση μιας θεωρίας/υπόθεσης είναι σημαντικό βήμα προόδου
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) Προβλήματα; Όταν μια παρατήρηση συγκρούεται με μια υπόθεση, είναι βέβαιο ότι αρκεί για να εγκαταλείψουμε μια θεωρία; μήπως έτσι δίνουμε υπερβολικά μεγάλη αξία στην παρατήρηση;
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) Προβλήματα; Είναι αυτό που κάνουν οι επιστήμονες; αναζητούν διάψευση; σκέφτονται με την παραγωγική μέθοδο;
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) Προβλήματα; Ιστορικά πολλές, πολύτιμες θεωρίες θα έπρεπε να είχαν εγκαταλειφθεί από την αρχή Π.χ. σύμφωνα με τη θεωρία της βαρύτητας του Νεύτωνα, οι έλξεις μεταξύ των πλανητών θα οδηγούσαν σε μια γιγάντια σύγκρουση. Ο Νεύτωνας θεωρούσε πως ο Θεός κρατά αντίβαρο στις έλξεις αυτές, ώστε να μη συγκρουστούν οι πλανήτες
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) Προβλήματα; Ιστορικά πολλές, πολύτιμες θεωρίες θα έπρεπε να είχαν εγκαταλειφθεί από την αρχή Ο πλανήτης Ερμής δεν έχει την τροχιά που προέβλεπε η θεωρία του Νεύτωνα. Οι φυσικοί συμπέραναν ότι αυτό οφείλεται στο μαγνητικό πεδίο ενός άλλου πλανήτη, του Ήφαιστου. Ο Ήφαιστος όμως, δεν υπάρχει και χρειάστηκε να διατυπωθεί η θεωρία του Αϊνστάιν ώστε να κατανοήσουμε γιατί ο Ερμής έχει την τροχιά που έχει
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) Προβλήματα; Ιστορικά πολλές, πολύτιμες θεωρίες θα έπρεπε να είχαν εγκαταλειφθεί από την αρχή Η θεωρία του Δαρβίνου προϋπόθετε ότι η γη θα πρέπει να υπάρχει για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια. Όμως, στην εποχή του Δαρβίνου (& σύμφωνα με τη θεωρία του Κέλβιν), η γη θεωρούνταν μόλις 100 εκατομμυρίων ετών. Ο Δαρβίνος επέμεινε στη θεωρία του
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) Προβλήματα; Ιστορικά πολλές, πολύτιμες θεωρίες θα έπρεπε να είχαν εγκαταλειφθεί από την αρχή Σε μια συνέντευξη ρώτησαν τον Αϊνστάιν τι θα έκανε αν η θεωρία της σχετικότητας δεν επαληθευόταν εμπειρικά. Αυτός απάντησε: Θα ένιωθα οίκτο για τον Θεό. Η θεωρία είναι σωστή.
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) Προβλήματα; Ιστορικά φαίνεται ότι όταν έχουμε σύγκρουση μεταξύ παρατήρησης και υπόθεσης (και ανάλογα με τα ρασιοναλιστικά ή τα εμπειριστικά αντανακλαστικά των επιστημόνων): απορρίπτουμε την υπόθεση απορρίπτουμε την παρατήρηση δεχόμαστε και την υπόθεση και την παρατήρηση κάνοντας κάποιες βοηθητικές παραδοχές
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) η επιστήμη ξεκινά από προβλήματα problem solving δεν υπάρχει μία κοινή επιστημονική μέθοδος η επιστήμη, όπως και όλη η ανθρώπινη ζωή, συνίσταται στο να θέτουμε & να λύνουμε προβλήματα
Η αρχή της διαψευσιμότητας (K. Popper) Η αρχή της διαψευσιμότητας, αναδεικνύει κάποιες βασικές επιστημολογικές αρχές: μια υπόθεση ή ένα ερευνητικό ερώτημα διατυπώνεται συνήθως μέσα στο πλαίσιο μιας ήδη υπάρχουσας θεωρίας μια υπόθεση ή ένα ερευνητικό ερώτημα πρέπει να είναι διατυπωμένο με σαφήνεια, έτσι ώστε να μπορεί να ελεγχθεί (δηλ. να διαψευσθεί) όσο πιο ριψοκίνδυνη είναι μια υπόθεση τόσο πιο πολύτιμη είναι (αρκεί να είναι διαψεύσιμη) κάθε θεωρία, νόμος, υπόθεση, παρατήρηση είναι ανοικτή σε αναθεώρηση η διάψευση μιας θεωρίας σηματοδοτεί επιστημονική πρόοδο η διάψευση μιας θεωρίας (μπορεί να) είναι τελειωτική
Είναι οι προτάσεις επαληθεύσιμες ή/και διαψεύσιμες; όλα τα υγρά εξατμίζονται όταν θερμαίνονται όλα τα θηλαστικά έχουν καρδιά ποτέ δεν βρέχει τον Αύγουστο αν αφήσω ένα τούβλο από το μπαλκόνι μου και δεν υπάρχει κάποιο εμπόδιο, θα πέσει στον δρόμο ο κόσμος έχει δημιουργηθεί από ένα ευφυές ον όποιος φέρεται με αγένεια έχει ψυχολογικά προβλήματα όταν ο λαός καταπιέζεται, εξεγείρεται η ναρκισιστική συμπεριφορά κρύβει χαμηλή αυτοεκτίμηση
Είναι η έρευνα επαληθεύσιμη ή/και διαψεύσιμη; πρόγνωση γαμήλιας ευτυχίας Howard & Dawes (1976) Linear Prediction of Marital Happiness F-F rule προβλέπει την ευτυχία ενός γάμου ή σχέσης αν το αποτέλεσμα της αφαίρεσης είναι θετικός αριθμός, τα μέλη του ζευγαριού είναι (δηλώνουν) ευτυχισμένα μέσα στη σχέση
Είναι η έρευνα επαληθεύσιμη ή/και διαψεύσιμη; http://www.ted.com/talks/joachim_de_posada_says_don_t_eat_the_marshmallow_yet?language=en#t-1807 Η έρευνα με τα ζαχαρωτά: Ποιός είναι ο ισχυρισμός του Posada; Είναι επαληθεύσιμος; Είναι διαψεύσιμος;
Eπαληθευσιμότητα & διαψευσιμότητα το φιλοσοφικό κριτήριο της επαληθευσιμότητας μια θεωρία είναι επιστημονική όταν μπορεί να επαληθευτεί από παρατηρησιακές προτάσεις, δηλαδή όταν μπορεί να αναχθεί σε παρατηρησιακές προτάσεις το φιλοσοφικό κριτήριο της διαψευσιμότητας μια θεωρία είναι επιστημονική όταν μπορεί να διαψευσθεί από παρατηρησιακές προτάσεις, δηλαδή όταν μπορεί να αποκλείσει μια σειρά λογικώς δυνατών παρατηρησιακών προτάσεων
Διαβάζω: Γασπαράτου, Φιλοσοφία της γνώσης, κεφ. 8, σελ. 93-99 Chalmers, Τι είναι αυτό που το λέμε επιστήμη, κεφ. (1-3), 4-6.
Πηγές και βιβλιογραφικές προτάσεις Popper K., 1934, The Logic of Scientific Discovery. Popper K., 1994, All life is Problem Solving. Popper K., 1994, The Myth of the Framework: In Defence of Science and Rationality, (Edited by Mark Amadeus Notturno). Ladyman, J., 2001, Understanding Philosophy of Science (Routledge, 2001) Newton-Smith, W., 1981, The Rationality of Science (Routledge, 1981) Chalmers, A. F., 1998, What is This Thing Called Science? Ch. 1-6 (OUP) Okasha, S., 2002, Philosophy of Science: A Very Short Introduction (OUP) Bird, A.,1998, The Philosophy of Science (UCL Press) Schlick, M., Meaning and Verification, in Hanfling, O. Essential Readings in Logical Positivism Hanfling, O. Essential Readings in Logical Positivism