Πανεπιστήμιο Αιγαίου Σχολή Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας Και Επικοινωνίας Ψηφιακό Περιεχόμενο & Ηλεκτρονικό Εμπόριο (Δ εξάμηνο) Διάλεξη # 4η: Επιχειρηματικό Σχέδιο (Business Plan)
Η Έννοια του Επιχειρηματικού Σχεδίου
Τι είναι το Επιχειρηματικό Σχέδιο: Το Επιχειρηματικό Σχέδιο είναι ένα έγγραφο που περιγράφει τον τρόπο διαχείρισης μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Ως συγκεκριμένη δραστηριότητα θεωρείται α) το σύνολο των λειτουργιών μιας ατομικής επιχείρησης ή μιας πολυεθνικής, β) μπορεί να αναφέρεται σε μια εμπορική επένδυση, έναν μη κερδοσκοπικό οργανισμό ή να έχει φιλανθρωπικό χαρακτήρα και γ) μπορεί να σχετίζεται με ολόκληρη την επιχείρηση ή με ένα μικρότερο τμήμα της. Ως συγκεκριμένο χρονικό διάστημα θεωρείται το πρώτο εξάμηνο δραστηριοποίησης μιας νεοσύστατης επιχείρησης, τα πέντε χρόνια ζωής μιας εταιρείας ή ολόκληρη τη διάρκεια ζωής ενός συγκεκριμένου έργου. Επιπλέον, είναι ένα εργαλείο επικοινωνίας, σχεδιασμένο έτσι ώστε να μεταδίδει πληροφορίες στους πιθανούς παραλήπτες του (επενδυτές, υποψήφιοι συνεταίροι, διοικητική ομάδα, προσωπικό ή και κρατικοί φορείς). Επίσης, χρησιμοποιείται και ως μέσο για τη λήψη στρατηγικών αποφάσεων ή για την υλοποίηση τακτικών ενεργειών. Το περιεχόμενό του διαφοροποιείται ανάλογα με τον τομέα δραστηριοποίησης της κάθε εταιρείας, παρ όλ αυτά θα πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένα πρότυπα και να περιλαμβάνει κάποιες συγκεκριμένες πληροφορίες ανεξαρτήτως του κλάδου και της μορφής της επιχείρησης.
Ποιος το αναπτύσσει: Πολλοί επιχειρηματίες καταφεύγουν σε εξωτερικούς συμβούλους για τη ανάπτυξή του ή την εξ ολοκλήρου τη σύνταξή του. Ωστόσο, όμως, κανείς δε γνωρίζει την επιχείρηση, το όραμα και τη δραστηριότητά της καλύτερα από τον ιδρυτή της και την ομάδα διοίκησης. Ιδιαίτερα, στην περίπτωση μιας νέας επιχειρηματικής ιδέας ή καινοτομίας, ο ιδρυτής είναι αυτός που οφείλει να αναλάβει τη μεγαλύτερη ευθύνη της ανάπτυξης του ΕΣ, μια και στη συνεχεία θα πρέπει να συναντηθεί με τους ενδεχόμενους επενδυτές και να υποστηρίξει την πρόταση που θα έχει αναπτυχθεί στο χαρτί. Τα καλύτερα Σχέδια αναπτύσσονται ομαδικά ή και συνδυαστικά, δηλαδή, ο επιχειρηματίας αναπτύσσει την πρότασή του σε συνεργασία με τα εξειδικευμένα μέλη που αποτελούν την ομάδα διοίκησης, καλύπτοντας έτσι όλες τις πτυχές της δραστηριότητας, την οποία θέλει να αναπτύξει. Η ανώτερη διοίκηση, δίνει τις κατευθύνσεις, στα πλαίσια των οποίων οι εκτελεστικοί διευθυντές αναπτύσσουν τα σχέδιά τους και εν συνέχεια όλη η διαδικασία αναθεωρείται ή/και τροποποιείται αν είναι ανάγκη, και τέλος εγκρίνεται από την κορυφή. Η εμπλοκή κάποιου συμβούλου δεν είναι απορριπτέα, ίσως και να είναι καθοριστικής σημασίας, αλλά καλό θα είναι να έχει περισσότερο συμβουλευτικό χαρακτήρα και να βοηθά κυρίως στο βαθμό που αφορά στις απαιτήσεις και προσδοκίες των πιθανών αναγνωστών.
Λόγοι σύνταξης και χρήσης ΕΣ Η συγγραφή του ΕΣ είναι χρήσιμη για: την εξασφάλιση χρηματοδότησης α) από πιθανό επενδυτή, β) με την υποστήριξη αιτήματος τραπεζικού δανείου και γ) από επιχορήγηση από πρόγραμμα, την αναζήτηση νέου μετόχου ή ανώτερου στελέχους, τη δημιουργία/ επέκταση/ πώληση επιχείρησης, τον καθορισμό και την παρακολούθηση των στόχων και αναγκών, το σχεδιασμό του μέλλοντος της επιχείρησης, τη συνεχή βελτίωση της επιχείρησης.
Δομή του ΕΣ Παρακάτω παρουσιάζεται η τυπική δομή ενός ΕΣ Γενική Εισαγωγή I. Εξώφυλλο II. Εισαγωγική Σελίδα III. Περιεχόμενα IV. Διοικητική Σύνοψη (Executive Summary) Κεφάλαιο 1 ο Εσωτερικό περιβάλλον 1.1 Περιγραφή της επιχείρησης 1.2 Προϊόντα / Υπηρεσίες 1.3 Τοποθεσία / Διαδικτυακός Τόπος 1.4 Ανθρώπινο Δυναμικό Κεφάλαιο 2 ο Εξωτερικό περιβάλλον 2.1 Η Αγορά 2.2 Ο Ανταγωνισμός 2.3 Ανάλυση Περιβάλλοντος 2.4 Αγοραστικό κοινό-πελάτες
Δομή του ΕΣ (ΙΙ) Κεφάλαιο 3 ο Σχέδιο Marketing (Marketing Plan) 3.1 Συμπεριφορά καταναλωτή 3.2 Στρατηγική Προϊόντων 3.3 Τιμολογιακή Πολιτική 3.4 Διανομή 3.5 Στρατηγική Πωλήσεων 3.6 Προώθηση (Διαφήμιση) Κεφάλαιο 4 ο Χρηματοοικονομικό Πλάνο 4.1 Υπολογισμός Παγίων Εξόδων 4.2 Κόστος Λειτουργίας 4.3 Υπολογισμός εσόδων Παραρτήματα
Γενική Εισαγωγή Εξώφυλλο Πρέπει να είναι καλαίσθητο, να είναι σαφές ότι πρόκειται για επιχειρηματικό σχέδιο, να υπάρχει το λογότυπο της εταιρείας και η πλήρης επωνυμία της. Εισαγωγική Σελίδα Περιλαμβάνει τα βασικά στοιχεία της επιχείρησης, δηλαδή, την επωνυμία, τη διεύθυνση, τα τηλέφωνα επικοινωνίας και φαξ, τη διεύθυνση της ιστοσελίδας, το λογότυπο και εν συντομία το κύριο αντικείμενο και τις βασικές δραστηριότητες της εταιρεία της. Περιεχόμενα Πρέπει να είναι καλά δομημένα ώστε να περιλαμβάνει όλες τις κύριες κατηγορίες και τις υποκατηγορίες τους χωρίς να δημιουργείται σύγχυση. Διοικητική Σύνοψη (Executive Summary) Η διοικητική σύνοψη αποτελεί μία σύνοψη των βασικότερων μερών του ΕΣ. Μπορεί να έχει έκταση 2-3 σελίδων και περιλαμβάνει τον σκοπό, τους στόχους, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της επιχείρησης, καθώς επίσης και το λόγο ύπαρξης της.
Κεφάλαιο 1 ο Εσωτερικό περιβάλλον 1.1 Περιγραφή της επιχείρησης Στην ενότητα αυτή περιγράφονται: η νομική υπόσταση (ατομική επιχείρηση, ΟΕ, ΕΕ, ΕΠΕ, ΑΕ), το είδος δραστηριότητας (εμπορία, κατασκευή, υπηρεσίες), το διάστημα λειτουργίας (μέρες και ώρες 24ώρες το 24ωρο), το λόγος σύνταξης του επιχειρηματικού σχεδίου (νέα/υπό σύσταση επιχείρηση, εξαγορά, επέκταση, ένταξη σε δίκτυο franchise κ.ο.κ.), τις τυχόν συνεργασίες με προμηθευτές, τράπεζες και στρατηγικούς συνεργάτες, τους στόχους της επιχείρησης. 1.2 Προϊόντα / Υπηρεσίες Στο σημείο αυτό γίνεται αναλυτική περιγραφή των προϊόντων ή/και των υπηρεσιών που προσφέρονται, και στη συνέχεια ορίζεται ο τρόπος με τον οποίο ωφελείται ο πελάτης από αυτά, τι τα κάνει να ξεχωρίζουν και να είναι ανταγωνιστικά και ποια από αυτά έχουν τη μεγαλύτερη ζήτηση. 1.3 Τοποθεσία / Διαδικτυακός Τόπος Η τοποθεσία μιας «πραγματικής» επιχείρησης είναι ένα κρίσιμο σημείο για την επιτυχία ή την αποτυχία της. Το ίδιο θα μπορούσε να ισχύσει και σε μια ψηφιακή.
Κεφάλαιο 1 ο Εσωτερικό περιβάλλον (ΙΙ) Τα σημεία στα οποία θα πρέπει να δοθεί έμφαση όσον αφορά ένα διαδικτυακό τόπο είναι: το κόστος κατασκευής και φιλοξενίας, οι πιθανοί κατασκευαστές και η εμπειρία τους, η πιθανή επιρροή της λειτουργίας της ήδη υπάρχουσας επιχείρησης, η ύπαρξη επαρκών χώρων για τις δραστηριότητες της. 1.4 Ανθρώπινο Δυναμικό Στην ενότητα αυτή περιγράφονται: το ηγετικό πρόσωπο της επιχείρησης, οι ανάγκες της επιχείρησης σε προσωπικό, οι θέσεις εργασίας, τα καθήκοντα για την κάθε θέση εργασίας, τις γνώσεις, τις ικανότητες και την εμπειρία που αντιστοιχούν σε κάθε θέση εργασίας, οι εξωτερικοί συνεργάτες/σύμβουλοι της επιχείρησης (λογιστές, φοροτεχνικοί, σύμβουλοι κ.λπ.), το είδους της εκπαίδευση /επιμόρφωση που προσφέρεται στο προσωπικό.
Κεφάλαιο 2 ο Εξωτερικό περιβάλλον 2.1 Η Αγορά Η ανάλυση αγοράς έχει δύο σκοπούς. Ο πρώτος είναι να προσδιορίσει πόσο ελκυστική είναι η αγορά. Ο δεύτερος σκοπός είναι να κατανοηθεί η δυναμική της αγοράς, ώστε να εντοπιστούν οι ευκαιρίες αλλά και οι παγίδες. Έτσι μπορούν να ληφθούν προληπτικά μέτρα και να συνταχθούν ανάλογες στρατηγικές. Η ανάλυση της περιλαμβάνει: το μέγεθος της, τους ορίζοντες ανάπτυξης (growth prospects), την κερδοφορία, τη διάρθρωση κόστους (cost structure), τα κανάλια διανομής (distribution channels), τις τάσεις της, τους παράγοντες επιτυχίας (key success factors). 2.2 Ο Ανταγωνισμός Η ανάλυση του ανταγωνισμού αρχίζει με την αναγνώριση των υπαρχόντων και εν δυνάμει ανταγωνιστών. Ακόμα, πρέπει να διερευνηθούν αυτοί και οι στρατηγικές τους και επιπλέον πρέπει να παρουσιαστούν και να εξεταστούν εκτεταμένα τα δυνατά και τα αδύνατα τους σημεία, η πορεία της επιχείρησης τους και σε τι διαφέρουν τα δικά τους προϊόντα/υπηρεσίες.
Κεφάλαιο 2 ο Εξωτερικό περιβάλλον (ΙΙ) 2.3 Ανάλυση Περιβάλλοντος Με τον όρο περιβάλλον εννοούνται όλοι οι παράγοντες που περιβάλλουν την αγορά και τη βιομηχανία ενός προϊόντος. Σε αυτό το τομέα υπάρχει μεγάλος κίνδυνος πλατειασμού για αυτό πρέπει να απομονώσουμε μόνο αυτά που επηρεάζουν την αγορά. Η ανάλυση περιβάλλοντος περιλαμβάνει τους εξής πέντε (5) παράγοντες: α) Τεχνολογία β) Κράτος γ) Οικονομία δ) Κουλτούρα-Πολιτισμός ε) Δημογραφικά στοιχεία 2.4 Αγοραστικό κοινό-πελάτες Στο σημείο αυτό περιγράφεται το αγοραστικό κοινό στο οποίο στοχεύουν τα προϊόντα/υπηρεσίες της επιχείρησης. Στοχοθετούνται, δηλαδή, οι πελάτες με βάση τα αποτελέσματα της έρευνας αγοράς και καταγράφονται τα χαρακτηριστικά τους (φύλο, ηλικία, επάγγελμα, μόρφωση κλπ.), οι παράγοντες που τους επηρεάζουν για την αγορά των συγκεκριμένων προϊόντων ή/και υπηρεσιών, οι απαιτήσεις τους αλλά και η συχνότητα κατανάλωσης προϊόντων.
Κεφάλαιο 3 ο Σχέδιο Marketing (Marketing Plan) Το Σχέδιο Marketing αποτελεί πολύ βασικό κομμάτι του ΕΣ. Ο προσεκτικός σχεδιασμός του μπορεί να κρίνει την επιτυχία της επιχείρησης. 3.1 Συμπεριφορά καταναλωτή Στο σημείο αυτά περιγράφονται οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά του καταναλωτή κατά τη διαδικασία αγοράς, τα ευαίσθητα σημεία κατά την επιλογή του, από πού κάνει τις αγορές του, τις συνήθειες, τα κίνητρα, τις επιθυμίες και τις ανάγκες που οδηγούν σε αγορές κλπ. 3.2 Στρατηγική Προϊόντων Σε αυτό το κομμάτι περιγράφεται η στρατηγική που θα ακολουθήσουν τα προϊόντα όσον αφορά: την «υπόσχεση» του προϊόντος (π.χ. ακριβό και ποιοτικό, φτηνό, ευκολία στη χρήση κλπ.), τα χαρακτηριστικά (μέγεθος, βάρος, χρώμα κλπ.), τη διαφοροποίηση από τα άλλα, τη μοναδικότητα.
Κεφάλαιο 3 ο Σχέδιο Marketing (Marketing Plan) (ΙΙ) 3.3 Τιμολογιακή πολιτική Μέσα στα πλαίσια του ΣΜ είναι απαραίτητη η ύπαρξη τιμοκατάλογου για τα προϊόντα/υπηρεσίες που προσφέρονται. Επίσης, πρέπει να καταγραφούν: το κόστος των προϊόντων, οι τιμές των ανταγωνιστών, η κερδοφορία των προϊόντων, οι ανάγκες και οι καταναλωτικές συνήθειες των πελατών. Σημαντικό είναι να φαίνεται η τιμολογιακή πολιτική που έχει επιλέξει η επιχείρηση, δηλαδή θα πρέπει να αναφερθούν οι τυχόν εκπτώσεις που θα γίνουν, η πολιτική των πολλαπλών τιμών, οι προσφορές σε κάποια από τα προϊόντα, οι εγγυήσεις που θα προσφέρονται στους πελάτες και εναλλακτικοί τρόποι πληρωμής. 3.4 Διανομή Μόλις διευκρινισθεί η στρατηγική της επιχείρησης για κάθε προϊόν/υπηρεσία θα πρέπει να γίνει περιγραφή των τρόπων επικοινωνίας και των διαδικασιών για την αποτελεσματική τους πώληση. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν έχουν ξεκαθαριστεί οι στόχοι και τα δίκτυα διανομής, αν οι πωλήσεις είναι άμεσες ή μέσω τρίτων.
Κεφάλαιο 3 ο Σχέδιο Marketing (Marketing Plan) (ΙΙΙ) 3.5 Στρατηγική Πωλήσεων Στο σημείο αυτό αναφέρονται συνοπτικά οι στόχοι πωλήσεων της επιχείρησης (π.χ. αύξηση 20%). Στη συνέχεια γίνεται ανάλυση για καθένα από τα προϊόντα της στρατηγική πωλήσεων που ακολουθείται και τέλος τεκμηριώνεται η επιλογή της στρατηγικής σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του αγοραστικού κοινού. Επίσης, θα πρέπει να αναφερθούν τα εξής, το προφίλ του αγοραστικού κοινού και το από πού κάνει τις αγορές του, ποίες είναι οι αγοραστικές του συνήθειες και πόσο συχνά καταναλώνει το συγκεκριμένο προϊόν. 3.6 Προώθηση (Διαφήμιση) Στην ενότητα αυτή περιγράφονται το είδος και το ύψος της προβολής που θα γίνουν σχετικά με τα προϊόντα/υπηρεσίες που προσφέρονται. Ακόμα, μπορεί να αναφερθεί το σλόγκαν της επιχείρησης, το μήνυμα που θέλει να περάσει, ποια προϊόντα θα διαφημιστούν και με ποια μέσα.
Κεφάλαιο 3 ο Σχέδιο Marketing (Marketing Plan) (ΙV) Τέλος, σημαντικό σημείο στο κεφάλαιο του ΣΜ είναι η ανάλυση των δυνατών σημείων και αδυναμιών (S.W.O.T. Analysis) της επιχείρησης: Δυνατά σημεία Πλεονεκτήματα (Strengths) Αδυναμίες (Weaknesses) Ευκαιρίες (Opportunities) Απειλές Επιχειρηματικοί κίνδυνοι (Threats)
Κεφάλαιο 4 ο Χρηματοοικονομικό Πλάνο 4.1 Υπολογισμός Παγίων Εξόδων Στην ενότητα αυτή περιλαμβάνονται τα: έξοδα εγκατάστασης της επιχείρησης, έξοδα αγοράς εξοπλισμός για τις ανάγκες λειτουργίας της επιχείρησης, έξοδα ίδρυσης της επιχείρησης. Εδώ συμπεριλαμβάνονται οι ιδρυτικές και προλειτουργικές δαπάνες, εγγραφή σε επιμελητήρια, έναρξη στην εφορία κλπ., άλλα έξοδα όπως οι δαπάνες τηλεφωνικής σύνδεσης, η δημιουργία/ κατοχύρωση του λογότυπου κ.ά., αποσβέσεις. Αναλυτική παρουσίαση των αποσβέσεων των παγίων εξόδων κατά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της επιχείρησης, απρόβλεπτα έξοδα της επιχείρησης. Προβλέπονται τα έκτακτα έξοδα που θα προκύψουν κατά τη λειτουργία της επιχείρησης. Αυτό το ποσό αποτελεί περίπου το 5 % των συνολικών δαπανών παγίων εξόδων. 4.2 Κόστος Λειτουργίας Στο κόστος λειτουργίας της επιχείρησης συμπεριλαμβάνονται: Οι αμοιβές προσωπικού, οι οποίες θα υπολογισθούν για διάστημα περίπου πέντε χρόνων και κάθε χρόνο θα υπολογίζεται μια νόμιμη αύξηση. Οι δαπάνες ενοικίου σε περίπτωση που υπάρχει αποθήκη και άλλοι χώροι. Με τον ίδιο τρόπο υπολογίζονται και οι δαπάνες ενοικίου. Οι δαπάνες ύδρευσης, φωτισμού και τηλεφώνου. Οι δαπάνες ύδρευσης υπολογίζονται ανά τρίμηνο και οι δαπάνες φωτισμού ανά τετράμηνο.
Κεφάλαιο 4 ο Χρηματοοικονομικό Πλάνο (II) Οι δαπάνες προβολής και διαφήμισης, οι οποίες αφορούν τον προϋπολογισμό της εκτύπωσης επαγγελματικών καρτών, διαφημιστικών φυλλαδίων και την διαφήμιση σε εμπορικά έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα. Τη γραφική ύλη και αναλώσιμα Η/Υ. Οι δαπάνες συντήρησης και κίνησης αυτοκινήτου. 4.3 Υπολογισμός εσόδων Για κάθε ένα από τα προϊόντα/υπηρεσίες που θα πουλάει η επιχείρηση, πρέπει να αναπτυχθεί μια αντίστοιχη τιμολογιακή πολιτική, η οποία θα ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά της ομάδας στόχου και τις ανάγκες/απαιτήσεις της αγοράς. Δύο είναι οι παράγοντες που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για να δοθεί συγκεκριμένη τιμή στο προϊόν: α) το μέσο κόστος παραγωγής κάθε προϊόντος, το οποίο υπολογίζεται από το κόστος των υλικών, το κόστος συσκευασίας και το κόστος μεταφοράς, β) οι τιμές ανάλογων προϊόντων που ήδη υπάρχουν στην αγορά. Το να αποφασιστεί πόσο ανταγωνιστική είναι η επιχείρηση θα καθορίσει σε σημαντικό βαθμό την τιμή που θα οριστεί. Εάν το προϊόν είναι πολύ δυνατό σε σχέση με τους ανταγωνιστές του τότε μπορεί να τιμολογηθεί σημαντικά περισσότερο από αυτούς. Αντίθετα αν η επιχείρηση πουλάει χονδρικής, θα πρέπει άλλοι να τιμολογήσουν τα προϊόντα.
Παραρτήματα Το ΕΣ πρέπει να το συνοδεύουν Παραρτήματα, τα οποία μπορεί να είναι: 1) Σχεδιαγράμματα και γραφικά που αφορούν την πορεία της επιχείρησης. 2) Πλήρη βιογραφικά σημειώματα των στελεχών. 3) Έρευνες αγοράς και ανταγωνισμού. 4) Συμβόλαια ενοικίασης εγκαταστάσεων και άδειες λειτουργίας. 5) Συμβόλαια συνεργασιών με σημαντικούς πελάτες ή προμηθευτές. 6) Προσφορές προμηθευτών παγίων προτιμολόγια. 7) Ευρεσιτεχνίες και δικαιώματα εκμετάλλευσης. 8) Πιστοποιητικά ποιότητας. 9) Άλλα δικαιολογητικά.
Τα «Ναι» και τα «Όχι» κατά τη σύνταξη ΕΣ Ναι Χρήση απλής γλώσσας Καθαρογραμμένο και ευανάγνωστο κείμενο Δόμηση με επικεφαλίδες και υποενότητες Εξωτερικός έλεγχος και επιβεβαίωση αναγνωσιμότητας Χρήση γραφημάτων και διαγραμμάτων Χρήση παραρτημάτων Βαθιά γνώση του Επιχειρηματικού Σχεδίου πριν την παρουσίαση σε πιθανούς επενδυτές Όχι Περιττές λεπτομέρειες Υπερβολικά μεγάλο κείμενο Γραμματικά και συντακτικά λάθη Πανάκριβες εκδόσεις
Διεθνής και Ελληνική πραγματικότητα Το ΕΣ, σε διεθνές επίπεδο, έχει καθιερωθεί ως ένα πολύ αξιόπιστο εργαλείο, μέσω του οποίου γίνεται δυνατή η επίτευξη συγκεκριμένων στόχων, όπως την πραγματοποίηση της διαδικασίας σχεδιασμού μιας νέας επιχειρηματικής δραστηριότητας, τη σύνταξη της αίτησης χρηματοδότησης, την ανάπτυξη ενός πλαισίου έγκρισης και τη χρήση του ως εργαλείο λειτουργικής επιχειρηματικής διοίκησης. Επίσης, το ΕΣ έχει χαρακτηριστεί και ως κώδικας επικοινωνίας μεταξύ επιχειρηματία και επενδυτή, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα πρέπει να συντάσσεται μόνο σε περίπτωση ανάγκης για χρηματοδότηση. Ακόμα, ένα ΕΣ αναπτύσσεται για λόγους ενδοεπιχειρησιακούς, καθώς η λειτουργική διοίκηση ή ακόμα και μια νέα επιχειρηματική δραστηριότητα της εταιρείας δεν αποτελούν «προνόμια» των νεοσυσταθέντων επιχειρήσεων αλλά και γνωστών και εδραιωμένων στο χώρο τους εταιρειών. Στην Ελλάδα λίγες επιχειρήσεις έχουν εκτιμήσει την πολύπλευρη χρησιμότητα του ΕΣ.
Βιβλιογραφία Μπαλάκος, Γ., Πρελορέντζος, Α., 2003, Οδηγός σύνταξης επιχειρηματικού σχεδίου, http://www.vcforum.gr/downloads/ BP_Guide_GR.pdf, τελευταία επίσκεψη 3/3/2009. Επιχειρηματικό Σχέδιο (Business Plan) και Διαδίκτυο, http://www.go-online.gr/ebusiness/specials/article.html? article_id=185, τελευταία επίσκεψη 7/3/2009. Σκουλάς, N., 2002, Το εγχειρίδιο του μικρού και μεσαίου επιχειρηματία, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα. Παραδείγματα ΕΣ: http://www.go-online.gr/ebusiness/ebps.html