ΓΔΧΠΟΝΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΧΝ ΣΜΖΜΑ ΑΓΡΟΣΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ & ΑΝΑΠΣΤΞΖ

ΓΔΧΠΟΝΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΧΝ ΣΜΖΜΑ ΑΓΡΟΣΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ & ΑΝΑΠΣΤΞΖ Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ «Οινθιεξσκέλε Αλάπηπμε & Γηαρείξηζε ηνπ Αγξνηηθνύ Υώξνπ» ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «Η ΑΝΣΑΓΩΝΙΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΓΡΟΣΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΣΩΝ Ε ΔΙΕΘΝΕ ΕΠΙΠΕΔΟ» ΜΗΥΑΖΛ Η. ΦΑΚΗΑΝΑΚΖ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ Εσγξαθάθεο., Δπ. Καζεγεηήο Γ.Π.Α Αζήλα, 2010

ΓΔΧΠΟΝΗΚΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΘΖΝΧΝ ΣΜΖΜΑ ΑΓΡΟΣΗΚΖ ΟΗΚΟΝΟΜΗΑ & ΑΝΑΠΣΤΞΖ Πξόγξακκα Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ «Οινθιεξσκέλε Αλάπηπμε & Γηαρείξηζε ηνπ Αγξνηηθνύ Υώξνπ» ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «Η ΑΝΣΑΓΩΝΙΣΙΚΟΣΗΣΑ ΣΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΓΡΟΣΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΣΩΝ Ε ΔΙΕΘΝΕ ΕΠΙΠΕΔΟ» ΜΗΥΑΖΛ Η. ΦΑΚΗΑΝΑΚΖ ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ ΚΑΘΖΓΖΣΖ Εσγξαθάθεο., Δπ. Καζεγεηήο Γ.Π.Α Αζήλα, 2010

ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «Ζ ΑΝΣΑΓΧΝΗΣΗΚΟΣΖΣΑ ΣΧΝ ΔΛΛΖΝΗΚΧΝ ΑΓΡΟΣΗΚΧΝ ΠΡΟΨΟΝΣΧΝ Δ ΓΗΔΘΝΔ ΔΠΗΠΔΓΟ» Μηραήι Η. θαθηαλάθεο ΔΞΔΣΑΣΗΚΖ ΔΠΗΣΡΟΠΖ Εσγξαθάθεο., Δπ. Καζεγεηήο Γ.Π.Α. (Επηβιέπσλ) Γακηαλόο Γ., Καζεγεηήο Γ.Π.Α., παζήο Π., Καζεγεηήο Γ.Π.Α., Σζηκπνύθαο Κ., Καζεγεηήο Γ.Π.Α., Κισλάξεο Δ., Δπ. Καζεγεηήο Γ.Π.Α

ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Θα ήζεια λα εθθξάζσ ηηο εηιηθξηλείο κνπ επραξηζηίεο ζε φινπο απηνχο ηνπο αλζξψπνπο πνπ ζπλέβαιιαλ ζην λα θέξσ εηο πέξαο ηελ παξνχζα δηπισκαηηθή εξγαζία, ε νπνία εθπνλήζεθε ζην πιαίζην ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ «Οινθιεξσκέλε Αλάπηπμε θαη Γηαρείξηζε ηνπ Αγξνηηθνχ Υψξνπ» ηνπ Σκήκαηνο Αγξνηηθήο Οηθνλνκίαο θαη Αλάπηπμεο ηνπ Γεσπνληθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ. Θεξκέο επραξηζηίεο νθείισ ζηνλ θ. Εσγξαθάθε ηαχξν, Δπίθνπξν Καζεγεηή ηνπ Γεσπνληθνχ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, ν νπνίνο ήηαλ ν επηβιέπσλ θαζεγεηήο. Ζ θαζνδήγεζή ηνπ, θαζ φιε ηε δηάξθεηα εθπφλεζεο ηεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο, ήηαλ θαζνξηζηηθή ζηε παξνπζίαζε ηνπ βέιηηζηνπ δπλαηνχ απνηειέζκαηνο, φπσο θαη ην ακείσην ελδηαθέξνλ πνπ έδεημε, νη θαίξηεο ππνδείμεηο ηνπ θαη ε θξηηηθή ηνπ, ηφζν ζην θείκελν φζν θαη ζηελ αλάιπζε, αιιά θαη νη πνιχηηκεο ζπκβνπιέο ηνπ θαη ε ππνκνλή ηνπ. Δπραξηζηίεο επίζεο, νθείισ ζην θ. Υαηδεζαββίδε σθξφλε, Καζεγεηή ηνπ Αξηζηνηέιεηνπ Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο θαη ζην θ. Γηαλλάθε Γεψξγην, Αλαπιεξσηή Καζεγεηή ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ησαλλίλσλ γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηά ηνπο ζηελ εηπκνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο. Σέινο, έλα κεγάιν επραξηζηψ πνπ ίζσο δελ είλαη αξθεηφ, ην νθείισ ζηελ νηθνγέλεηα κνπ πνπ κε ελζάξξπλαλ γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο κεηαπηπρηαθήο εξγαζίαο. - 3 -

ΠΔΡΗΛΖΦΖ Σηο ηειεπηαίεο ηξείο δεθαεηίεο έρνπλ ζεκεησζεί ξαγδαίεο θαη βαζηέο αιιαγέο ζε φιν ην νηθνλνκηθφ νηθνδφκεκα, σο απνηέιεζκα ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ θαη ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ησλ αγνξψλ. Οη ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο δηαξθψο κεηαβάιινληαη θαη ηξνπνπνηνχληαη, κε ζπλέπεηα λα επεξεάδεηαη ε αληαγσληζηηθφηεηα πξντφλησλ, θιάδσλ ή θαη ρσξψλ. ηφρνο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε κειέηε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ ειιεληθψλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ζηηο δηεζλείο αγνξέο, ζηηο λέεο απηέο ζπλζήθεο πνπ έρνπλ δηακνξθσζεί. Γηα ηελ απνθξππηνγξάθεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο γίλεηαη εηπκνινγηθή θαη ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο ηεο, θαη παξνπζηάδνληαη δείθηεο κέηξεζεο ηεο. ηε ζπλέρεηα, εμεηάδεηαη ε εμέιημε ηνπ ειιεληθνχ εκπνξίνπ ηελ πεξίνδν 1988-2007 ζε ρσξηθφ επίπεδν (ζπλνιηθά, νκάδεο ρσξψλ θαη κεκνλσκέλεο ρψξεο), θαη ζε θιαδηθφ επίπεδν (θιάδνο αγξνηηθψλ πξντφλησλ θαη θαηεγνξηψλ ηνπ). Καη ηέινο γίλεηαη ππνινγηζκφο δεηθηψλ αληαγσληζηηθφηεηαο γηα ην θιάδν ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ, πνπ ζρεηίδνληαη κε ην εμσηεξηθφ εκπφξην γηα ηελ ίδηα κε παξαπάλσ πεξίνδν. Λέμεηο θιεηδηά Αληαγσληζηηθφηεηα - Κιάδνο αγξνηηθψλ πξντφλησλ Δμσηεξηθφ εκπφξην Γείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο - 4 -

SUMMARY The last three decades have been marked rapid and deep changes in entire the economic building, as resulting from the technological progress and the globalization of markets. The sectors of economy are permanently altered and modified, so that is influenced the competitiveness of products, branches or countries. Target of present work is the study of competitiveness of Greek agriculture products in the international markets, in these new conditions that have been shaped. For the decipherment of competitiveness is become etymological and conceptual approach of its significance, and is presented indicators of its measurement. Afterwards, is examined the development of Greek trade on period 1988-2007 in territorial level (totally, teams of countries and individual countries), and in sector-based level (branch of rural products and its categories). And finally, is become calculation of indicators of competitiveness for the branch of agriculture products, which is related with the exterior trade for the same previous period. Keywords Competitiveness - Branch of agriculture products - Exterior trade - Indicators of competitiveness - 5 -

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ... 3 ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 4 SUMMARY... 5 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ... 6 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΗΝΑΚΧΝ... 8 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ... 9 ΔΗΑΓΧΓΖ... 13 1. ΟΡΗΜΟ ΑΝΣΑΓΧΝΗΣΗΚΟΣΖΣΑ... 15 1.1 Δηπκνινγηθή πξνζέγγηζε Αληαγσληζηηθφηεηαο... 15 1.2 Δλλνηνινγηθή πξνζέγγηζε Αληαγσληζηηθφηεηαο... 16 1.2.1 Γηάθξηζε κεηαμχ κίθξν & κάθξν αληαγσληζηηθφηεηαο.... 17 1.2.2 Γηάθξηζε κεηαμχ ζηαηηθψλ θαη δπλακηθψλ ελλνηψλ αληαγσληζηηθφηεηαο.20 1.2.3 Γηάθξηζε κεηαμχ ληεηεξκηληζηηθψλ θαη ζηνραζηηθψλ θαη κεηαμχ ex post θαη ex ante ελλνηψλ αληαγσληζηηθφηεηαο.... 21 1.2.4 Γηάθξηζε κεηαμχ αληαγσληζηηθφηεηαο σο ˊαπνηέιεζκαˋ θαη αληαγσληζηηθφηεηαο σο ˊδηαδηθαζίαˋ.... 22 2. ΜΔΣΡΖΖ ΣΖ ΑΝΣΑΓΧΝΗΣΗΚΟΣΖΣΑ... 24 2.1 Γεληθή πξνζέγγηζε κέηξεζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο... 24 2.2 Γείθηεο πνπ ζπλδένληαη κε ην εμσηεξηθφ εκπφξην... 25 2.3 Γείθηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εζσηεξηθή θαηάζηαζε ηεο νηθνλνκίαο... 30 2.4 Γείθηεο πνπ αθνξνχλ φιν ην θάζκα ηεο νηθνλνκίαο... 33 3. ΔΞΔΛΗΞΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΟΤ ΔΜΠΟΡΗΟΤ ΣΖ ΔΛΛΑΓΑ 1988-2007... 35 3.1 Γεληθά... 35 3.2 Δμέιημε θαη δηάξζξσζε εμαγσγψλ θαη εηζαγσγψλ... 36 3.2.1 πλνιηθή εμέιημε εκπνξίνπ... 36 3.2.2 Γηαρξνληθή εμέιημε εκπνξίνπ αλά ήπεηξν... 37 3.2.3 Γηαρξνληθή εμέιημε εκπνξίνπ ζηελ Δ.Δ.(11)... 40 3.2.4 Γηαρξνληθή εμέιημε εκπνξίνπ ησλ πέληε κεγαιχηεξσλ εμαγσγηθψλ ρσξψλ (ζε αγξνηηθά πξντφληα) ηεο Διιάδαο... 42 3.3 Κιαδηθή αλάιπζε ηεο εμέιημεο θαη ηεο δηάξζξσζεο ησλ εμαγσγψλ θαη ησλ εηζαγσγψλ... 44 3.3.1 Δμέιημε εκπνξίνπ ηνπ θιάδνπ ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ... 44 3.3.2 Δμέιημε εκπνξίνπ θαηεγνξηψλ ηνπ θιάδνπ ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ... 48-6 -

4. ΠΟΟΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ... 58 4.1 Μεζνδνινγία-Πξνέιεπζε δεδνκέλσλ... 58 4.2 Τπνινγηζκφο δεηθηψλ αληαγσληζηηθφηεηαο... 60 4.2.1 Γείθηεο θάιπςεο εηζαγσγψλ απφ εμαγσγέο... 60 4.2.2 Γείθηεο κεξηδίνπ αγνξάο (Export Market Share)... 64 4.2.3 Γείθηεο RCA (απνθαιππηφκελνπ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηή-καηνο)... 68 4.2.4 Γείθηεο Αληαγσληζηηθφηεηαο Δμεηδίθεπζεο (Net Export Index)... 73 4.2.5 Γείθηεο Δλδνθιαδηθνχ Δκπνξίνπ (Intra Industry Trade Index)... 77 5. ΤΕΖΣΖΖ - ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ... 82 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ... 86 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ... 88 1. Παξάξηεκα πηλάθσλ... 89 2. Παξάξηεκα δηαγξακκάησλ... 123-7 -

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΗΝΑΚΧΝ Πίλαθαο 1.1 : Γηάθνξνη νξηζκνί αληαγσληζηηθφηεηαο. 19 Πίλαθαο 2.1 : εκαληηθφηεξνη δείθηεο Δζληθήο Αληαγσληζηηθφηεηαο. 34 Πίλαθαο 3.1 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ-εμαγσγψλ ηεο Διιάδνο παγθνζκίσο ηε πεξίνδν 1988-2007....... 36 Πίλαθαο 3.2 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ-εμαγσγψλ ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) ηε πεξίνδν 1988-2007. 40 Πίλαθαο 4.1 : Καηεγνξίεο-Τπνθαηεγνξίεο πξντφλησλ.... 59-8 -

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΓΗΑΓΡΑΜΜΑΣΧΝ Γηάγξακκα 3.1 Γηάγξακκα 3.2 Γηάγξακκα 3.3 Γηάγξακκα 3.4 Γηάγξακκα 3.5 Γηάγξακκα 3.6 Γηάγξακκα 3.7 Γηάγξακκα 3.8 Γηάγξακκα 3.9 Γηάγξακκα 3.10 Γηάγξακκα 3.11 Γηάγξακκα 3.12 Γηάγξακκα 3.13 Γηάγξακκα 3.14 Γηάγξακκα 3.15 Γηάγξακκα 3.16 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ εηζαγσγψλ ηεο Διιάδνο παγθνζκίσο ηε πεξίνδν 1988-2007.. 37 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ ηεο Διιάδνο αλά ήπεηξν ηε πεξίνδν 1988-2007....... 38 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ ηεο Διιάδνο αλά ήπεηξν ηε πεξίνδν 1988-2007... 39 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ εηζαγσγψλ ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) ηε πεξίνδν 1988-2007... 41 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα ηε πεξίνδν 1988-2007.... 42 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα ηε πεξίνδν 1988-2007.... 43 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ-εμαγσγψλ ζην θιάδν ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο παγθνζκίσο ηε πεξίνδν 1988-2007. 44 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ ζην θιάδν ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά Ήπεηξν ηε πεξίνδν 1988-2007. 45 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ ζην θιάδν ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά Ήπεηξν ηε πεξίνδν 1988-2007. 46 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ-εμαγσγψλ ζην θιάδν ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) ηε πεξίνδν 1988-2007... 46 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ ζην θιάδν ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα ηε πεξίνδν 1988-2007... 47 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ ζην θιάδν ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα ηε πεξίνδν 1988-2007... 48 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ θαηεγνξηψλ θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο παγθνζκίσο ηε πεξίνδν 1988-2007. 48 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ θαηεγνξηψλ θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο παγθνζκίσο ηε πεξίνδν 1988-2007. 49 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ θαηεγνξίαο δσηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ήπεηξν ηε πεξίνδν 1988-2007. 50 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ θαηεγνξίαο δσηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ήπεηξν ηε πεξίνδν 1988-2007. 50-9 -

Γηάγξακκα 3.17 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ θαηεγνξίαο θπηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ήπεηξν ηε πεξίνδν 1988-2007. 51 Γηάγξακκα 3.18 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ θαηεγνξίαο θπηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ήπεηξν ηε πεξίνδν 1988-2007. 51 Γηάγξακκα 3.19 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ θαηεγνξίαο κεηαπνηεηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ήπεηξν ηε πεξίνδν 1988-2007. 52 Γηάγξακκα 3.20 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ θαηεγνξίαο κεηαπνηεηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ήπεηξν ηε πεξίνδν 1988-2007. 52 Γηάγξακκα 3.21 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ θαηεγνξηψλ θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο απφ ηελ Δ.Δ.(11) ηε πεξίνδν 1988-2007... 53 Γηάγξακκα 3.22 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ θαηεγνξηψλ θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο απφ ηελ Δ.Δ.(11) ηε πεξίνδν 1988-2007... 53 Γηάγξακκα 3.23 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ θαηεγνξίαο δσηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα ηε πεξίνδν 1988-2007... 54 Γηάγξακκα 3.24 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ θαηεγνξίαο δσηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα ηε πεξίνδν 1988-2007... 55 Γηάγξακκα 3.25 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ θαηεγνξίαο θπηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα ηε πεξίνδν 1988-2007... 55 Γηάγξακκα 3.26 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ θαηεγνξίαο θπηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα ηε πεξίνδν 1988-2007... 56 Γηάγξακκα 3.27 : Γηαρξνληθή εμέιημε εηζαγσγψλ θαηεγνξίαο κεηαπνηεηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα ηε πεξίνδν 1988-2007... 56 Γηάγξακκα 3.28 : Γηαρξνληθή εμέιημε εμαγσγψλ θαηεγνξίαο κεηαπνηεηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα ηε πεξίνδν 1988-2007... 57 Γηάγξακκα 4.1.α : Γείθηεο θάιπςεο εηζαγσγψλ απφ εμαγσγέο ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007 (θιάδσλ)... 61 Γηάγξακκα 4.1.β : Γείθηεο θάιπςεο εηζαγσγψλ απφ εμαγσγέο ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007 (θαηεγνξηψλ θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ).... 61 Γηάγξακκα 4.2.α : Γείθηεο θάιπςεο εηζαγσγψλ απφ εμαγσγέο θιάδνπ ρψξα αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007... 62 Γηάγξακκα 4.2.β : Γείθηεο θάιπςεο εηζαγσγψλ απφ εμαγσγέο θαηεγνξίαο δσηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007. 63-10 -

Γηάγξακκα 4.2.γ : Γείθηεο θάιπςεο εηζαγσγψλ απφ εμαγσγέο θαηεγνξίαο θπηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007. 63 Γηάγξακκα 4.2.δ : Γείθηεο θάιπςεο εηζαγσγψλ απφ εμαγσγέο θαηεγνξίαο κεηαπνηεηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007. 64 Γηάγξακκα 4.3.α : Γείθηεο κεξηδίνπ αγνξάο ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007 (θιάδσλ).. 65 Γηάγξακκα 4.3.β : Γείθηεο κεξηδίνπ αγνξάο ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007 (θαηεγνξηψλ θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ)... 66 Γηάγξακκα 4.4.α : Γείθηεο κεξηδίνπ αγνξάο θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007... 66 Γηάγξακκα 4.4.β : Γείθηεο κεξηδίνπ αγνξάο θαηεγνξίαο δσηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007... 67 Γηάγξακκα 4.4.γ : Γείθηεο κεξηδίνπ αγνξάο θαηεγνξίαο θπηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007... 67 Γηάγξακκα 4.4.δ : Γείθηεο κεξηδίνπ αγνξάο θαηεγνξίαο κεηαπνηεηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007.. 68 Γηάγξακκα 4.5.α : Γείθηεο ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007 (θιάδσλ).... 69 Γηάγξακκα 4.5.β : Γείθηεο ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007 (θαηεγνξηψλ θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ).. 70 Γηάγξακκα 4.6.α Γείθηεο ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007.. 71 Γηάγξακκα 4.6.β Γείθηεο ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο θαηεγνξίαο δσηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007.. 71 Γηάγξακκα 4.6.γ Γείθηεο ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο θαηεγνξίαο θπηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007.. 72 Γηάγξακκα 4.6.δ Γείθηεο ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο θαηεγνξίαο κεηαπνηεηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007. 72 Γηάγξακκα 4.7.α Γείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο εμεηδίθεπζεο ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007 (θιάδσλ).... 74-11 -

Γηάγξακκα 4.7.β Γηάγξακκα 4.8.α Γηάγξακκα 4.8.β Γηάγξακκα 4.8.γ Γηάγξακκα 4.8.δ Γηάγξακκα 4.9.α Γηάγξακκα 4.9.β Γηάγξακκα 4.10.α Γηάγξακκα 4.10.β Γηάγξακκα 4.10.γ Γηάγξακκα 4.10.δ Γείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο εμεηδίθεπζεο ηεο Διιάδνο ζηελ Δ.Δ.(11) αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007 (θαηεγνξηψλ θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ).... 74 Γείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο εμεηδίθεπζεο θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007. 75 Γείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο εμεηδίθεπζεο θαηεγνξίαο δσηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007. 76 Γείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο εμεηδίθεπζεο θαηεγνξίαο θπηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007. 76 Γείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο εμεηδίθεπζεο θαηεγνξίαο κεηαπνηεηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007. 77 Γείθηεο ελδνθιαδηθνχ εκπνξίνπ ηεο Διιάδνο κε ηελ Δ.Δ.(11) αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007 (θιάδσλ).... 78 Γείθηεο ελδνθιαδηθνχ εκπνξίνπ ηεο Διιάδνο κε ηελ Δ.Δ.(11) αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007 (θαηεγνξηψλ θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ).. 78 Γείθηεο ελδνθιαδηθνχ εκπνξίνπ θιάδνπ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007.. 79 Γείθηεο ελδνθιαδηθνχ εκπνξίνπ θαηεγνξίαο δσηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007.. 80 Γείθηεο ελδνθιαδηθνχ εκπνξίνπ θαηεγνξίαο θπηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007.. 80 Γείθηεο ελδνθιαδηθνχ εκπνξίνπ θαηεγνξίαο κεηαπνηεηηθψλ πξντφλησλ ηεο Διιάδνο αλά ζπλαιιαζφκελε ρψξα αλά πεληαεηία ηε πεξίνδν 1988-2007. 81-12 -

ΔΗΑΓΧΓΖ Δάλ ζπιινγηζηεί θάπνηνο, πνηα ήηαλ ε θνηλσληθή, νηθνλνκηθή θαη ηερλνινγηθή θαηάζηαζε ηεο ρψξαο καο, κεηά ην ηέινο ηνπ δεπηέξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ θαη ηνπ εκθπιίνπ (αξρέο δεθαεηίαο ηνπ 50) θαη πνηά είλαη ζήκεξα, άιινο ζα ηθαλνπνηεζεί, άιινο ζα εθπιαγεί, άιινο ζα ηξνκνθξαηεζεί, άιινο ζα αλαθνπθηζηεί. Δίλαη εκθαλέο φηη, ζηε δηάξθεηα απηψλ ησλ ηειεπηαίσλ εμήληα εηψλ, ηεξάζηηεο αιιαγέο έρνπλ ζπληειεζηεί ηφζν ζε εγρψξην, φζν θαη ζε δηεζλέο επίπεδν. Δλψ επίζεο, ε αλάπηπμε ηεο πεξηφδνπ απηήο θαη νη ζπλνιηθέο επηδφζεηο ηεο νηθνλνκίαο, δελ κπνξνχλ λα ζπγθξηζνχλ κε θαλέλα ηξφπν, κε ηα πνιχ αξγά βήκαηα εμέιημεο πνιιψλ αηψλσλ. Δηδηθφηεξα, ηηο ηειεπηαίεο δπν κε ηξείο δεθαεηίεο, έρνπλ ζεκεησζεί ξαγδαίεο θαη βαζηέο αιιαγέο σο απνηέιεζκα ηεο ηερλνινγηθήο πξνφδνπ θαη ηεο παγθνζκηνπνίεζεο ησλ αγνξψλ. Γηα ην ιφγν απηφ, νη βαζηθνί κνρινί αλάπηπμεο θαη επεκεξίαο ησλ ρσξψλ, φπσο ην εκπφξην, νη επελδχζεηο θαη νη ρξεκαηννηθνλνκηθέο ζπλαιιαγέο, δελ είλαη πιένλ ηθαλνί απφ κφλνη ηνπο λα νδεγήζνπλ ηηο νηθνλνκίεο ησλ ρσξψλ. Ζ εμέιημε ηνπ νηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο κέζα ζην νπνίν ιεηηνπξγνχλ, ίζσο, δηαδξακαηίδεη πιένλ ην ζεκαληηθφηεξν ξφιν. ε απηφ ην πεξηβάιινλ, νη ζεκαληηθφηεξεο αιιαγέο πνπ ην έρνπλ ξηδηθά ηξνπνπνηήζεη είλαη ε δηεχξπλζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ε εηζαγσγή ηνπ επξσπατθνχ εληαίνπ λνκίζκαηνο, ε άξζε πξνζηαηεπηηθψλ πεξηνξηζκψλ ζην δηεζλέο εκπφξην (ειεχζεξε δηαθίλεζε αγαζψλ, ππεξεζηψλ θαη ζπληειεζηψλ παξαγσγήο απφ ρψξα ζε ρψξα), ε δηεζλνπνίεζε θαη νινθιήξσζε ησλ αγνξψλ ρξήκαηνο θαη θεθαιαίνπ, αιιά θαη νη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο ζην ρψξν ηεο πιεξνθνξηθήο θαη ησλ ηειεπηθνηλσληψλ. Μέζα ζε απηή ηε θαηλνχξγηα θαη δηαξθψο κεηαβαιιφκελε θαηάζηαζε, δεκηνπξγνχληαη λέεο επθαηξίεο θαη πξνθιήζεηο, ηφζν γηα ηηο επηρεηξήζεηο, φζν θαη γηα ηηο ρψξεο παγθνζκίσο. Νένη παγθφζκηαο εκβέιεηαο νηθνλνκηθνί παίθηεο έρνπλ αλαδεηρζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, ελψ παξαδνζηαθνί ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, φπσο ε γεσξγία, νη κεηαθνξέο θαη ην ιηαληθφ εκπφξην δέρνληαη φιν θαη εληνλφηεξεο πηέζεηο, απφ ηηο ζπλερψο απμαλφκελεο ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ. Έηζη ηα ηειεπηαία ρξφληα, ζηελ θαξδηά ησλ αλαπηπμηαθψλ επηινγψλ θάζε νηθνλνκηθνχ επηηειείνπ ζε φια ηα επίπεδα (δηεζλψλ νξγαληζκψλ, εζληθψλ θπβεξλήζεσλ, επηρεηξήζεσλ) δεζπφδεη ε αληαγσληζηηθφηεηα. - 13 -

Μέζα απφ απηή ηελ εξγαζία, γίλεηαη πξνζπάζεηα λα δηεξεπλεζεί, πνηά ήηαλ ε αληαγσληζηηθφηεηα ησλ ειιεληθψλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ηα πξνεγνχκελα ρξφληα ζηηο δηεζλείο αγνξέο, αλ δηαθαίλνληαη ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα θαη αλ ππάξρνπλ πξννπηηθέο κέζα ζην λέν δηεπξπκέλν νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί. Ζ κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζακε ζηελ έξεπλά καο ζπλίζηαηαη ζε: α. Βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε γηα ηελ έλλνηα ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο β. Δπεμεξγαζία ζηνηρείσλ εμαγσγψλ θαη εηζαγσγψλ απφ ηε βάζε δεδνκέλσλ ηνπ ΟΟΑ, νπησο ψζηε λα ππνινγηζηνχλ δείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο πνπ βαζίδνληαη ζηα ζηνηρεία απηά θαη λα παξνπζηαζηεί ε δνκή ηνπ εκπνξίνπ ησλ ειιεληθψλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ. γ. Κξηηηθή αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ απφ ηνλ ππνινγηζκφ ησλ δεηθηψλ αληαγσληζηηθφηεηαο, αιιά θαη ηεο πνξείαο ηνπ εκπνξίνπ ησλ ειιεληθψλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ζε δηεζλέο επίπεδν. Ζ εξγαζία απνηειείηαη απφ πέληε (5) θεθάιαηα. ην 1 ν Κεθάιαην πξαγκαηνπνηείηαη εηπκνινγηθή θαη ελλνηνινγηθή αλάιπζε ηεο έλλνηαο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, πξνζεγγίδνληαο ηελ κέζα απφ δηάθνξεο δηαθξίζεηο ηεο θαη θαηαγξάθνληαο νξηζκνχο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηηο δηαθξίζεηο απηέο. ην 2 ν Κεθάιαην γίλεηαη πεξηγξαθή θαη θαηεγνξηνπνίεζε δεηθηψλ γηα ηε κέηξεζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο. ην 3 ν Κεθάιαην εμεηάδεηαη ην εμσηεξηθφ εκπφξην ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο, ηφζν ζπλνιηθά, φζν θαη γηα ηνλ αγξνηηθφ ηνκέα. Ζ αλάιπζε αθνξά ηελ αμία ησλ πξντφλησλ θαη γίλεηαη είηε ζε νκάδεο ρσξψλ, είηε κεκνλσκέλα γηα ηηο κεγαιχηεξεο εμαγσγηθέο ρψξεο ηεο Διιάδνο, θαη θαηά θαηεγνξίεο αγξνηηθψλ πξντφλησλ. ην 4 ν Κεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο θαη ζηε ζπλέρεηα γίλεηαη ε παξάζεζε θαη ε αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο. ηφρνο ηεο έξεπλαο είλαη λα ππνινγηζηνχλ δείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη λα κειεηεζνχλ νη ηάζεηο ησλ δεηθηψλ ηελ εηθνζαεηία 1988-2007. ην 5 ν Κεθάιαην ζπλνςίδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο θαη ζπδεηνχληαη νη πξννπηηθέο ηνπ θιάδνπ ησλ αγξνηηθψλ πξντφλησλ ζηηο δηεζλείο αγνξέο. - 14 -

1ν ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΟΡΗΜΟ ΑΝΣΑΓΧΝΗΣΗΚΟΣΖΣΑ 1.1 Δηπκνινγηθή πξνζέγγηζε Αληαγσληζηηθόηεηαο Απφ ην 1979, φηαλ πξσηνεηζήρζεη απφ ηνλ Porter ε έλλνηα ησλ «αλαηαγσληζηηθψλ δπλάκεσλ» 1 ζηε νηθνλνκηθή βηβιηνγξαθία, μεθίλεζε νπζηαζηηθά λα κειεηάηαη ε αληαγσληζηηθφηεηα θαη λα ιακβάλεηαη ππφςηλ ζηελ νηθνλνκηθή αλάιπζε. Έθηνηε, έλαο κεγάινο αξηζκφο ελλνηψλ ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο έρεη πξνηαζεί ζηελ νηθνλνκηθή θαη επηρεηξεκαηηθή βηβιηνγξαθία. Όκσο, αληίζεηα κε ην ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα, δελ έρεη θαζνξηζηεί απζηεξά ζηελ δηάξθεηα ησλ εηψλ πνπ αθνινχζεζαλ. Γηα ην ιφγν απηφ, ζα μεθηλήζνπκε ηελ αλάιπζε καο κε ηελ εηπκνινγηθή πξνζέγγηζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ζηε ζπλέρεηα ζα πξνζεγγίζνπκε ηελ ελλνηνινγηθή ηαπηφηεηα ηεο, γηα λα κειεηήζνπκε ηνλ νξηζκφο ηεο. Ο φξνο πνπ ρξεζηκνπνίεζε ν Porter ζηε πξψηε ηνπ πξνζέγγηζε ήηαλ "competitive", πνπ πξνέξρεηαη απφ ην "compete". ηελ ειιεληθή γιψζζα, ζχκθσλα κε ηα πεξηζζφηεξα αγγινειιεληθά ιεμηθά, ε κεηάθξαζε ηεο ιέμεο ακθηηαιαληεχεηαη κεηαμχ ηνπ "ζπλαγσλίδνκαη" θαη ηνπ "αληαγσλίδνκαη", κε θπξηφηεξε ηελ επηθξάηεζε ηνπ πξψηνπ. Σν ξήκα "ζπλαγσλίδνκαη" ζεκαίλεη φηη αγσλίδνκαη καδί κε άιινπο (ε ζεκαζία ηνπ "ζπλ") ζε κηα παξάιιειε αιιά φρη απαξαίηεηα θνηλή πξνζπάζεηα, λα πεηχρσ έλα θαιχηεξν απνηέιεζκα. Έρεη φκσο θαη απηφ κηα αληαγσληζηηθή ζεκαζία, φπσο θαη ην αληαγσλίδνκαη, αιιά κε ηελ έλλνηα ηεο άκηιιαο, αθνχ νη άιινη ηνπο νπνίνπο ζπλαγσλίδνκαη είλαη ζην ίδην κε κέλα επίπεδν. Έηζη, έλα θαιφ ζπλψλπκν ηνπ "ζπλαγσλίδνκαη" είλαη ην "ακηιιψκαη. Σν ξήκα "αληαγσλίδνκαη" δειψλεη θπξίσο ηελ πξνζπάζεηα πνπ θάλεη θάπνηνο λα δηαθξηζεί απέλαληη ζε θάπνηνλ άιινλ αληίπαιν, πξνυπνζέηνληαο έηζη έλαλ αληαγσληζκφ κεηαμχ δχν αληίπαισλ κεξψλ. Έρεη πην πνιχ ηελ έλλνηα ηνπ αληαγσληζκνχ σο αληηπαιφηεηαο πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε εμνλησηηθφ γηα ην έλα κέξνο αγψλα. Έηζη, έλα θαιφ ζπλψλπκν ηνπ "αληαγσλίδνκαη" είλαη ην "αληηκάρνκαη" ή ην "αληηπαιεχσ". Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο κεηαθξάδεηαη κε ηε ιέμε "antagonise". 1 Porter, M.E. (1979) ˊHow competitive forces shape strategyˋ, Harvard Business Review, March/April 1979. - 15 -

Όπσο θαίλεηαη απφ ηηο δπν παξαπάλσ εηπκνινγηθέο πξνζεγγίζεηο, ν ηειηθφο ζθνπφο πνπ δειψλεηαη θαη κε ηα δπν ξήκαηα είλαη ε επηθξάηεζε/δηάθξηζε, αιιά ηα κέζα, κε ην "αληαγσλίδνκαη", (κπνξεί λα) είλαη θαη αζέκηηα, ελψ κε ην "ζπλαγσλίδνκαη" ππάξρνπλ θαλφλεο θαη αξρέο. Δπηπιένλ, έλα δεχηεξν ζεκαληηθφ ζηνηρείν είλαη, εάλ ν αληαγσληζκφο νδεγεί ζε εμφλησζε ή φρη ησλ ζπκκεηερφλησλ. Απηέο νη δχν δηαθνξέο είλαη πάξα πνιχ ζεκαληηθέο γηα ηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε, δηφηη πξνζδηνξίδνπλ ην είδνο ηεο αγνξάο κέζα ζηελ νπνία δξαζηεξηνπνηνχληαη νη επηρεηξήζεηο θαη νη εζληθέο νηθνλνκίεο. Οπφηε, ζα πξέπεη λα είκαζηε πάξα πνιχ πξνζεθηηθνί ζηελ κεηάθξαζε θαη ηελ εξκελεία φξσλ, εηδηθφηεξα φηαλ έρνπλ παξεκθεξείο θαη πνιιαπιέο εξκελείεο, δηφηη κπνξεί λα νδεγεζνχκε εμαξρήο ζε ιάζνο κνλνπάηηα αλαιχζεσλ. 1.2 Δλλνηνινγηθή πξνζέγγηζε Αληαγσληζηηθόηεηαο Ήδε, απφ ηελ εηπκνινγηθή πξνζέγγηζε παξαηεξνχκε κηα αζάθεηα ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ νξηζκνχ ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο. Απηφ εκθαλίδεηαη θαη ζηελ νηθνλνκηθή αλάιπζε, φπνπ ε έλλνηα ηεο έρεη απνθηήζεη πνιιαπιφ πεξηερφκελν, κε πνιινχο επηζηήκνλεο λα ηελ πξνζεγγίδνπλ θαη αθφκε πεξηζζφηεξνπο λα επηθξίλνπλ ηνπο δηαηππσκέλνπο νξηζκνχο. Αλ θαη εμαθνινπζεί λα είλαη κηα δπζπξφζηηε έλλνηα, παξά ηελ έληνλε παξνπζία ηεο ζην δεκφζην δηάινγν, φιν θαη πεξηζζφηεξνη νηθνλνκνιφγνη εζηηάδνπλ ηελ αλάιπζε ηνπο ζε απηφ ην δήηεκα. Έηζη πιένλ, ε ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ηελ αληαγσληζηηθφηεηα απνηειεί αλακθηζβήηεηα, έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θεθάιαηα ηεο ζχγρξνλεο νηθνλνκηθήο ζεσξίαο. Όκσο, φπσο ηνλίδεηαη απφ ηνλ Ketels 2, ν νξηζκφο κηαο έλλνηαο, φπσο ε αληαγσληζηηθφηεηα, πνηέ δελ είλαη νξζφο ή ιαλζαζκέλνο κε ηελ απφιπηε έλλνηα. Μπνξεί λα είλαη ιαλζαζκέλνο ή νξζφο κε ηελ έλλνηα ηνπ αλ είλαη θαηάιιειε λα απαληήζεη ζπγθεθξηκέλα εξσηήκαηα έξεπλαο ή πνιηηηθήο. Οπφηε, βαζηθφο ζηφρνο ζηελ ελφηεηα απηή δελ είλαη ε εμαληιεηηθή αλαπαξαγσγή ησλ δηαθφξσλ απφςεσλ πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί ζηε βηβιηνγξαθία γχξσ απφ ηελ έλλνηα ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, αιιά ε ζχληνκε αλαθνξά ζε βαζηθέο δηαθξίζεηο, ψζηε ζηε ζπλέρεηα λα είλαη ζαθείο νη επηινγέο ησλ ελλνηνινγηθψλ εξγαιείσλ ζηα νπνία ζα ζηεξηρζεί ε αλάιπζε πνπ ζα αθνινπζήζεη. 2 Chr. H.M. Ketels, ˊMichael Porter s Competitiveness framework Recent Learnings and New Research Prioritiesˋ, Journal of Industry, Competition and Tradee, 6.2006, ζει. 116. - 16 -

1.2.1 Γηάθξηζε κεηαμύ κίθξν & κάθξν αληαγσληζηηθόηεηαο. Μηα απφ ηηο βαζηθφηεξεο δηαθξίζεηο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο αθνξά ζηε κηθξν- θαη καθξν-δηάζηαζή ηεο. Απηή ε δηάθξηζε είλαη ίζσο ε πην ζεκαληηθή απφ φιεο, επεηδή ε απιή επέθηαζε ησλ κηθξννηθνλνκηθψλ ελλνηψλ ζην καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα, φπσο είλαη πξνθαλέο θαη απφ ηελ πεξίπησζε ηνπ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο. Μηθξν-αληαγσληζηηθόηεηα ην κηθξννηθνλνκηθφ επίπεδν ε αληαγσληζηηθφηεηα εμεηάδεηαη ζε επίπεδν επηρείξεζεο, πξντφληνο ή θιάδνπ θαη νη δείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο έρνπλ κηα πην ζηέξεε ζεσξεηηθή βάζε, επεηδή εζηηάδνπλ ζηα νπζηαζηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ επηρεηξήζεσλ. Έηζη, ε αληαγσληζηηθφηεηα, ζπλήζσο, νξίδεηαη σο ε δπλαηφηεηα (ηθαλφηεηα) κηαο επηρείξεζεο λα επηβηψζεη θαη λα αλαπηπρζεί, ιακβάλνληαο ππφςε ηνλ αληαγσληζκφ άιισλ επηρεηξήζεσλ (ζηνλ ίδην θιάδν ή ηελ αγνξά). Οη επηρεηξήζεηο αληαγσλίδνληαη γηα αγνξέο θαη πφξνπο θαη ζπλεπψο είλαη ζρεηηθά εχθνιν λα εμεηάζεη θαλείο, ζπγθξηηηθά, ηελ αληαγσληζηηθή ηνπο ζέζε κεηξψληαο ην κέγεζνο ή ηελ αχμεζε ησλ κεξηδίσλ αγνξάο 3, ηε δπλαηφηεηα θαη ηελ απφδνζε ησλ εμαγσγψλ 4, ηηο αλαινγίεο ηηκψλ 5, ηα θέξδε ή πην ζχλζεηνπο θαη πνιπδηάζηαηνπο δείθηεο 6. Απηνί νη δείθηεο δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο ζε ζρέζε κε ηα δηάθνξα ραξαθηεξηζηηθά, θαη εηδηθφηεξα απφ ηελ άπνςε ηνπ αξηζκνχ ησλ δηαζηάζεσλ πνπ απηνί εζηηάδνληαη Όκσο, ν παξαπάλσ νξηζκφο εγείξεη πνιιά εξσηεκαηηθά δηφηη παξαβιέπεη ηνπο φξνπο κε ηνπο νπνίνπο επηηπγράλεηαη ε επηβίσζε θαη αλάπηπμε. εκαληηθέο δηαθνξέο δεκηνπξγνχληαη αλαιφγσο ηε δνκή ηεο αγνξάο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη νη επηρεηξήζεηο (ηέιεηνο αληαγσληζκφο, κνλνπσιηαθέο θαη νιηγνπσιηαθέο θαηαζηάζεηο), ελψ θαζνξηζηηθφο είλαη θαη ν ζεζκηθφο ξφινο ηνπ θξάηνπο (χπαξμε θξαηηθψλ επηδνηήζεσλ ή άιια κέηξα πξνζηαηεπηηζκνχ). 3 Mandeng, O.J., ˊInternational competitiveness and specializationˋ, CEPAL Review, no.45, ζει. 39-52, December 1991. 4 Balassa, B., ˊTrade liberalization and revealed comparative advantageˋ, Manchester School, no.33, May 1965. 5 Durand, M. and Giorno, C., ˊIndicators of international competitiveness: Conceptual aspects and evaluationˋ, OECD Economic Studies, no.9, ζει. 147 182, Autumn 1987. 6 Porter, M., ˊThe competitive advantage of Nationsˋ, Harvard Business Review, no.2, March/April 1990. Buckley, P.J., et al., ˊThe meaning of competitivenessˋ, Servicing International Markets: Competitive Strategy of Firms (Ch. 2), Blackwell, Oxford, 1992. Oral, M., ˊA methodology for competitiveness analysis and strategy formulation in glass industryˋ, European Journal of Operational Research, no.68, ζει. 9 22, 1993. - 17 -

ε ζρέζε κε ην πξφβιεκα ηεο ζηξέβισζεο ησλ ζπλζεθψλ ηεο αγνξάο θαη ηνπ αληαγσληζκνχ, έρεη ζεκαζία, φηη εηδηθά γηα κηα ρψξα κέινο ηεο ΔΔ φπσο ε Διιάδα, ε εθηεηακέλε απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ, ε θαηάξγεζε ζεκαληηθψλ εξγαιείσλ πξνζηαηεπηηζκνχ, ην απζηεξφ πιαίζην ησλ θαλφλσλ ηνπ αληαγσληζκνχ ηεο ΔΔ πνπ θαζνξίδνπλ ζηελά φξηα θξαηηθήο ζηξεβισηηθήο παξέκβαζεο ζηελ αγνξά ακβιχλνπλ ζε κεγάιν βαζκφ πνιιέο απφ ηηο αδπλακίεο απηέο. Δμαίξεζε απνηεινχλ ηα αγξνηηθά πξντφληα ιφγσ ησλ πνιχκνξθσλ παξεκβάζεσλ θαη ηνπ πξνζηαηεπηηζκνχ ηεο ΚΑΠ, νη επηδφζεηο ησλ νπνίσλ δελ κπνξεί λα ζεσξεζνχλ φηη αληαλαθινχλ ην απνηέιεζκα ηεο ειεχζεξεο ιεηηνπξγίαο ηνπ αληαγσληζκνχ. Λακβάλνληαο ππ φςε ηα παξαπάλσ, κπνξεί λα ζεσξεζεί, φηη ε κηθξνπξνζέγγηζε νδεγεί ζε ζρεηηθά αμηφπηζηα απνηειέζκαηα γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ησλ πξντφλησλ θαη θιάδσλ, ηα νπνία βεβαίσο πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππ φςε κε ηηο επηθπιάμεηο πνπ επηβάιινληαη ιφγσ ησλ αηειεηψλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ. Μαθξν-αληαγσληζηηθόηεηα ην καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν ε αληαγσληζηηθφηεηα εμεηάδεηαη ζε επίπεδν θξάηνπο ή ζπλνιηθήο νηθνλνκίαο θαη πηνζεηείηε κηα πην ζπλνιηθή ζεψξεζε γηα ηελ αληαγσληζηηθή ηθαλφηεηα κηαο νηθνλνκίαο. Πάξα πνιινί νηθνλνκνιφγνη θαη δηεζλείο νξγαληζκνί έρνπλ αζρνιεζεί κε ηε δηαηχπσζε ηνπ νξηζκνχ ηεο, ιακβάλνληαο πνιιέο δηαθνξεηηθέο παξακέηξνπο ηεο. Κάπνηνη ηελ ζπλδένπλ κε ηελ παξαγσγηθφηεηα, άιινη κε ην εκπφξην, άιινη κε ηελ πξαγκαηηθή ζπλαιιαγκαηηθή ηζνηηκία, άιινη κε ην θφζηνο εξγαζίαο θ.α.. Όκσο, ν κεγάινο αξηζκφο ησλ δηαζηάζεσλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηε κέηξεζε ηεο, αληηθαηνπηξίδεη ηε πνιππινθφηεηα ηεο έλλνηαο, αιιά είλαη επίζεο θαη κηα πεγή αζάθεηαο. Έηζη, αλ θαη ε κειέηε γηα δείθηεο καθξν-αληαγσληζηηθφηεηαο είλαη ε πην πνιπζπδεηεκέλε, είλαη ε πην δηθνξνχκελε θαη κε ηηο πεξηζζφηεξεο θξηηηθέο, ηφζν απφ ζεσξεηηθή ζθνπηά, φζν θαη απφ ηε ζθνπηά ηεο κεζνδνινγίαο θαη ησλ θξηηεξίσλ πνπ εθαξκφδεη. Κπξηφηεξνο εθθξαζηήο θξηηηθήο είλαη ν Krugman, ν νπνίνο παξνκνίαζε ηελ έλλνηα ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ζαλ κηα επηθίλδπλε ηδενιεςία 7, θαη ηελ εθηεηακέλε ζπδήηεζε γηα απηή, έλα δήηεκα εζθαικέλα θαζηεξσκέλν δηαρξνληθά γηα ην δηεζλέο εκπφξην πνπ κεηακθηέδεηαη ζε κηα λέα θαη θηιφδνμε ξεηνξηθή. Ο Krugman βέβαηα, αλαθεξφηαλ ζε κηα εηδηθή πιεπξά ηεο ζπδήηεζεο γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα, πνπ 7 Krugman, P., 1994, Competitiveness: A dangerous obsession`, Foreign Affairs 73(2): ζει.28 44. - 18 -

ζπλδεφηαλ κε ηηο εηδηθέο ζπλζήθεο ηεο ακεξηθαληθήο νηθνλνκίαο, φηαλ δηαηππψζεθε ε άπνςε απηή. H βαζηθή ηνπ έλζηαζε αθνξνχζε ζην φηη νη ρψξεο δελ βξίζθνληαη ζε νηθνλνκηθφ αληαγσληζκφ κεηαμχ ηνπο φπσο βξίζθνληαη νη επηρεηξήζεηο, αθνχ έλα θξάηνο δελ κπνξεί λα ζηακαηήζεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ φηαλ δελ έρεη ζεηηθά νηθνλνκηθά απνηειέζκαηα. Οπφηε, ε αλαθνξά πνιηηηθψλ θαη νηθνλνκνιφγσλ ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα απνηειεί κηα ππεθθπγή απφ ηα πξαγκαηηθά πξνβιήκαηα θαη ηνπο εζσηεξηθνχο δηαξζξσηηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηε δπλακηθή ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ. Μεξηθνί απφ ηνπο νξηζκνχο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί δίλνληαη παξαθάησ ζηνλ Πίλαθα 1.1. Πίλαθαο 1.1 : Γηάθνξνη νξηζκνί αληαγσληζηηθόηεηαο 1. Competitiveness Advisory (Ciampi) Group 1995 Πξέπεη λα δνύκε ηελ αληαγσληζηηθόηεηα σο ην θύξην κέζν αύμεζεο ηνπ βηνηηθνύ επηπέδνπ, απαζρόιεζεο ησλ αλέξγσλ θαη εμάιεηςεο ηεο θηώρεηαο. 2. ΟΟΑ 1996 Η ππνζηήξημε ηεο ηθαλόηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ, θιάδσλ, πεξηθεξεηώλ, ρσξώλ ή δηαθξαηηθώλ πεξηνρώλ λα δεκηνπξγνύλ ζρεηηθά πςειά επίπεδα εηζνδήκαηνο θαη απαζρόιεζεο ησλ ζπληειεζηώλ ηνπο, ελώ παξακέλνπλ εθηεζεηκέλεο ζην δηεζλή αληαγσληζκό. 3. World Economic Forum 1996 Η ηθαλόηεηα κηαο ρώξαο λα πεηύρεη δηαηεξήζηκα πςεινύο ξπζκνύο αύμεζεο ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΕΠ. 4. Institute for Management Development 2006 Τν πεδίν εθείλν ηεο νηθνλνκηθήο ζεσξίαο πνπ αλαιύεη ηα ζηνηρεία θαη ηηο πνιηηηθέο εθείλεο πνπ δηακνξθώλνπλ ηελ ηθαλόηεηα κηαο ρώξαο λα δεκηνπξγεί θαη λα δηαηεξεί έλα πεξηβάιινλ πνπ ππνζηεξίδεη κεγαιύηεξε παξαγσγή αμίαο γηα ηηο επηρεηξήζεηο θαη κεγαιύηεξε επεκεξία γηα ηνπο πνιίηεο. 5. Buckley, et al. 1988 Η έλλνηα ηεο αληαγσληζηηθόηεηαο πεξηθιείεη ηόζν ηελ απνδνηηθόηεηα (επίηεπμε ζηόρσλ κε ην κηθξόηεξν δπλαηό θόζηνο) όζν θαη ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα (επηινγή ησλ θαηάιιεισλ ζηόρσλ). Απηή ε επηινγή βηνκεραληθώλ ζηόρσλ είλαη θξίζηκε. Η αληαγσληζηηθόηεηα πεξηιακβάλεη ηόζν ηνπο ζηόρνπο όζν θαη ηα κέζα γηα ηελ επίηεπμή ηνπο. 6. Hatsopoulos, et al 1988 Τν θαηάιιειν ηεζη αληαγσληζηηθόηεηαο ηόηε, δελ είλαη απιώο ε ηθαλόηεηα κηαο ρώξαο λα εμηζνξξνπεί ην εμσηεξηθό ηεο εκπόξην, αιιά ε ηθαλόηεηά ηεο λα ην πεηύρεη δηαζθαιίδνληαο έλα απνδεθηό ξπζκό βειηίσζεο ηνπ επηπέδνπ δηαβίσζήο ηεο. 7. Porter 1990 Η κόλε αληίιεςε ηεο αληαγσληζηηθόηεηαο πνπ έρεη λόεκα ζε εζληθό επίπεδν είλαη ε εζληθή παξαγσγηθόηεηα. 8. Tyson 1992 Η ηθαλόηεηά καο λα πξνζθέξνπκε αγαζά θαη ππεξεζίεο πνπ πιεξνύλ ηα θξηηήξηα ηνπ δηεζλνύο αληαγσληζκνύ ελώ νη πνιίηεο καο απνιακβάλνπλ έλα βηνηηθό επίπεδν πνπ απμάλεηαη θαη είλαη δηαηεξήζηκν. 9. Von Tunzelmann 1995 Οη ηζηνξηθνί έηεηλαλ λα εμηζώζνπλ ηελ αληαγσληζηηθόηεηα κε πνιηηηθή, ηερλνινγηθή θαη εκπνξηθή εγεκνλία. - 19 -

10. Fagerberg 1996 Η ηθαλόηεηα κηαο ρώξαο λα πεηύρεη ηνπο βαζηθνύο ζηόρνπο ηεο νηθνλνκηθήο ηεο πνιηηηθήο, ηδηαίηεξα ηελ αύμεζε ηνπ εηζνδήκαηνο θαη ηεο απαζρόιεζεο, ρσξίο λα αληηκεησπίζεη πξνβιήκαηα ζην ηζνδύγην πιεξσκώλ ηεο. 11. Aiginger 1996 Μηα ρώξα ζεσξείηαη αληαγσληζηηθή αλ πνπιάεη αξθεηά πξντόληα θαη ππεξεζίεο, κε εηζνδήκαηα γηα ηνπο ζπληειεζηέο ζπκβαηά κε ηηο πξνζδνθίεο θαη βιέςεηο (ηξέρνπζεο θαη ζπλερώο κεηαβαιιόκελεο) ηεο ρώξαο, ππό ζπλζήθεο (καθξν-νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο) πνπ θξίλνληαη σο ηθαλνπνηεηηθέο από ηνπο πνιίηεο. 12. Aiginger 2006 Η ηθαλόηεηα κηαο ρώξαο ή πεξηνρήο λα δεκηνπξγεί επεκεξία. 1.2.2 Γηάθξηζε κεηαμύ ζηαηηθώλ θαη δπλακηθώλ ελλνηώλ αληαγσληζηηθόηεηαο. Μηα δεχηεξε πνιχ ζεκαληηθή πηπρή ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο αθνξά, ην θαηά πφζν ε έλλνηα ηεο είλαη ζηαηηθή ή δπλακηθή. Γλσξίδνπκε φηη, έλαο απφ ηνπο ζεκαληηθφηεξνπο πεξηνξηζκνχο ηεο αξρήο ηνπ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο είλαη ε ζηαηηθή θχζε ηνπ. Αθνχ ην ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ηείλεη λα αιιάμεη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, ε πξφβιεςε ησλ κειινληηθψλ εκπνξηθψλ ξνψλ ζα απαηηήζεη ηε γλψζε, γηα ην πψο ην ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα αιιάδεη δηαρξνληθά. Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί δηακέζνπ ηεο γλψζεο ησλ πεγψλ ή ησλ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ ηνπ εκπνξίνπ, ην νπνίν ζηελ νπζία είλαη έλα κεγάιν κέξνο ηεο ζεσξίαο ηνπ εκπνξίνπ θαη ηεο πνιηηηθήο. Όηαλ νη επηρεηξήζεηο ή νη βηνκεραλίεο απνθηνχλ κηα λέα θαη ειπηδνθφξα ηερλνινγία, κπνξεί λα εηπσζεί φηη απνιακβάλνπλ ην δπλακηθφ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα, θαζψο είλαη πηζαλφ λα θεξδίζνπλ κεξίδην αγνξάο. Παξφκνηεο εθηηκήζεηο ηζρχνπλ θαη γηα ηελ αληαγσληζηηθφηεηα. Δάλ γηα παξάδεηγκα κεηξηέηαη απφ ην κεξίδην αγνξάο, ε αιιαγή ζην κεξίδην αγνξάο κπνξεί λα ιακβάλεηαη σο δπλακηθφο δείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο. Απηφ είλαη έλα ζρεηηθφηεξν κέηξν ηεο αληαγσληζηηθήο δχλακεο απφ ην ίδην ην κεξίδην αγνξάο. ην κηθξν επίπεδν, νη Krugman θαη Hatsopoulos 8 ρξεζηκνπνηνχλ ην κεξίδην αγνξάο ζαλ δείθηε αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ζεσξνχλ φηη ην αληαγσληζηηθφ πιενλέθηεκα απεηθνλίδεηαη απφ ην απμαλφκελν κεξίδην αγνξάο. Δπίζεο, νη έλλνηεο πνπ πξνηείλνληαη απφ ηνπο Porter θαη Buckley et.al. 9 πεξηιακβάλνπλ θαη ζηαηηθέο θαη δπλακηθέο πηπρέο. Ο ηειεπηαίνο ελζσκαηψλνληαο ηξία ραξαθηεξηζηηθά ησλ επηρεηξήζεσλ ή ησλ βηνκεραληψλ, ηελ αληαγσληζηηθή απφδνζε, ην αληαγσληζηηθφ 8 Krugman, P.R. and Hatsopoulos, G.N., ˊThe problem of U.S. competitiveness in manufacturingˋ, New-England Economic Review, January/February 1987. 9 Βι. Porter, M., 1990, ν.π., Buckley, P.J., et al., ν.π.. - 20 -

δπλακηθφ θαη ηε δηαδηθαζία δηαρείξηζήο ηνπο, δεκηνπξγεί κηα έλλνηα πνιπδηάζηαηε θαη δπλακηθή, αθνχ εζηηάδεη ζηε δπλαηφηεηα ησλ επηρεηξήζεσλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο εμσγελείο αιιαγέο θαη λα επηηχρνπλ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ζην κέιινλ. ην καθξν επίπεδν, νη έλλνηεο πνπ πξνηείλνληαη απφ ηνπο Hatsopoulos et.al. 10 θαη Markusen 11 είλαη δπλακηθέο, δεδνκέλνπ φηη αλαθέξνληαη ζε αιιαγέο ζηελ επεκεξία ζε βάζνο ρξφλνπ. Απηνί ρξεζηκνπνηνχλ ην δείθηε πξαγκαηηθήο ζπλαιιαγκαηηθήο ηζνηηκίαο (RER), ν νπνίνο κπνξεί λα κεηαθέξεη έλα κήλπκα πνπ αθνξά δηαρξνληθέο αιιαγέο, φκσο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα κεηξήζεη, εγθαίξσο, θαη ην βαζκφ κε λνκηζκαηηθήο επζπγξάκκηζεο ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή. Αλάινγα κε ην πψο αθξηβψο ρξεζηκνπνηείηαη, κπνξεί έρεη ζηαηηθή ή δπλακηθή εξκελεία. Άιιεο έλλνηεο ζηε δπλακηθή θαηεγνξία είλαη εθείλεο πνπ πξνηείλνληαη απφ ηνπο Aiginger 12 θαη Pitelis 13. Καη νη δχν αλαθέξνληαη ζε νιφθιεξεο νηθνλνκίεο θαη ζηεξίδνληαη ζε ππνθεηκεληθά θξηηήξηα, είηε ζαλ παξάγνληεο εηζνδεκάησλ ζχκθσλα κε ην επίπεδν θηινδνμίαο πνπ θαίλεηαη ηθαλνπνηεηηθφ απφ ηνπο αλζξψπνπο (Aiginger) ή ηε βειηίσζε ελφο ππνθεηκεληθά θαζνξηδφκελνπ δείθηε επεκεξίαο γηα κηα ρψξα (Pitelis). Πξνθαλψο, απηέο νη έλλνηεο είλαη πξνβιεκαηηθέο φζνλ αθνξά ηε κέηξεζε θαη ηε δηεζλή ζχγθξηζε. 1.2.3 Γηάθξηζε κεηαμύ ληεηεξκηληζηηθώλ θαη ζηνραζηηθώλ θαη κεηαμύ ex post θαη ex ante ελλνηώλ αληαγσληζηηθόηεηαο. Γηαθνξέο παξαηεξνχκε επίζεο ζηε κειέηε ησλ ελλνηψλ ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο φζν αλαθνξά ην ληεηεξκηληζηηθφ ή ην ζηνραζηηθφ ραξαθηήξα ηνπο. πλήζσο, ζηε νηθνλνκηθή βηβιηνγξαθία, νη πεξηζζφηεξεο έλλνηεο έρνπλ ληεηεξκηληζηηθφ ραξαθηήξα δηφηη ζηεξίδνληαη ζε κεηξήζεηο απνηειεζκάησλ (φπσο εμαγσγψλ, εηζαγσγψλ, ηηκψλ, κεξηδίσλ αγνξάο, ξπζκψλ κεηαβνιήο) πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί θαη αληαλαθινχλ πξαγκαηηθέο επηδφζεηο. Μεξηθνί, φκσο, εζηηάδνπλ ζε έλλνηεο ηεο επεκεξίαο ή ηεο δπλακηθήο απφδνζεο πνπ δελ είλαη άκεζα αηζζεηέο. Απηέο εμαξηψληαη απφ έλα αξηζκφ δηάθνξσλ άιισλ 10 Hatsopoulos, G., Krugman, P., and Summers, L., ˊU.S. competitiveness: Beyond the trade deficitˋ, Science, vol. 241, ζει. 299 307, 1988. 11 Markusen, J.R., ˊProductivity, Competitiveness, Trade Performance and Real Income: The Nexus Among Four Conceptsˋ, Minister of Supply and Services: Canada, 1992. 12 Aiginger, K., ˊA framework for evaluating the dynamic competitiveness of countriesˋ, Structural Change and Economic Dynamics, vol. 9, ζει. 159 188, 1998. 13 Pitelis, C.N., ˊSupply-side strategy for productivity, competitiveness and convergence for the EU and the CEECsˋ, in Marinova, S.T. and Marinow, M.A. (eds.), Foreign Direct Investment in Central and Eastern Europe, Ashgate, Aldershot, UK, 2003. - 21 -

κεηαβιεηψλ, νη νπνίεο ζεσξείηαη φηη κπνξνχλ λα θαζνξίζνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα κε ζηνραζηηθά κνληέια. Απηέο νη κεηαβιεηέο έπεηηα είηε επηιέγνληαη σο πιεξεμνχζηα, είηε απηέο ρξεζηκεχνπλ σο ζηνηρεία ζηε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ δπζδηάθξηησλ δεηθηψλ. Σέηνηεο έλλνηεο πξνζζέηνπλ έλα ζηνηρείν αβεβαηφηεηαο γηα ηε ζρεηηθφηεηα θαη ηε ζηαηηζηηθή ζεκαζία ησλ πξνηεηλφκελσλ κνληέισλ. ηελά ζπλδεδεκέλε ζε απηήλ ηελ δηάθξηζε είλαη θαη ε δηάθξηζε κεηαμχ ησλ εθ ησλ πξνηέξσλ θαη εθ ησλ πζηέξσλ ελλνηψλ ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο. Οη εθ ησλ πξνηέξσλ έλλνηεο ηείλνπλ λα είλαη ληεηεξκηληζηηθέο θαη απεηθνλίδνπλ ην απνηέιεζκα ηνπ αληαγσληζκνχ. Έρνπλ ην πιενλέθηεκα φηη απνδεηθλχνπλ ληε θάθην ην ζεκείν ηνπ επηηπρνχο αληαγσληζκνχ, αιιά ζπάληα απνθαιχπηνπλ ηηο πεγέο αληαγσληζηηθφηεηαο. Γηα παξάδεηγκα, ην κεγάιν ή ην απμαλφκελν κεξίδην αγνξάο είλαη ην απνηέιεζκα επηηπρεκέλνπ αληαγσληζκνχ θαη επνκέλσο εθ ησλ πξνηέξσλ αληαγσληζηηθφηεηαο αιιά δελ πξνζδηνξίδεη αλ πξνθχπηεη ιφγσ επηρνξεγήζεσλ ή άιισλ δηαζηξεβιψζεσλ ησλ ηηκψλ ή ιφγσ πςειήο παξαγσγηθφηεηαο. Απφ ηελ άιιε κεξηά νη εθ ησλ πζηέξσλ έλλνηεο ηείλνπλ λα είλαη ζηνραζηηθέο ζηε θχζε θαη κεηξνχλ ηελ εηνηκφηεηα γηα αληαγσληζκφ ή ηε δπλαηφηεηα χπαξμεο αληαγσληζηηθφηεηαο. Δλψ, παξνπζηάδνπλ ηηο θχξηεο πεγέο ηνπ πιενλεθηήκαηνο, αζρέησο αλ ην πιενλέθηεκα απηφ κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί ή φρη. 1.2.4 Γηάθξηζε κεηαμύ αληαγσληζηηθόηεηαο σο ˊαπνηέιεζκαˋ θαη αληαγσληζηηθόηεηαο σο ˊδηαδηθαζίαˋ. Ζ αληαγσληζηηθφηεηα σο απνηέιεζκα είλαη ε απφδνζε κηαο νηθνλνκίαο ή πεξηνρήο πνπ κεηξηέηαη απφ έλα ζχλνιν ζηφρσλ πνιχ ζηελψλ ή ίδησλ κε ηα ζηνηρεία πνπ πεξηιακβάλνληαη ζπλήζσο ζε κηα ζπλάξηεζε επεκεξίαο ή ζηελ αμηνιφγεζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ. Καη ζχκθσλα κε ηνλ Aiginger 14 απνηέιεζκα ζπλδέεηαη κε ηέζζεξα ζηνηρεία: Σε βειηίσζε ηνπ θαηά θεθαιή ΑΔΠ Σελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο Σελ επίηεπμε θνηλσληθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ ζηφρσλ, θαη ε αληαγσληζηηθφηεηα σο Σε δηαηεξεζηκφηεηα ηεο ηζνξξνπίαο ζην ηζνδχγην πιεξσκψλ θαη ζηα δεκνζηνλνκηθά. 14 Aiginger, K., ˊCompetitiveness: From a Dangerous Obsession to a Welfare Creating Ability with Positive Externalitiesˋ, Journal of Industry, Competition and Trade, vol.6, no.2, ζει. 161-177, 2006. - 22 -

Ο νξηζκφο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο σο απνηέιεζκα, ζαλ επεκεξία ελφο έζλνπο ή ζαλ βηνηηθφ επίπεδν ηνπ πιεζπζκνχ ηνπ, κπνξεί αθφκα λα ζηεξείηαη αθξίβεηαο αιιά ηνπιάρηζηνλ απνθιείεη ή απνηξέπεη αξθεηνχο ελαιιαθηηθνχο νξηζκνχο, εηδηθά εθείλνπο πνπ εζηηάδνπλ ζηα ρακειφηεξα θφζηε θαη ζηηο εκπνξηθέο ηζνξξνπίεο. Δπηπιένλ, ε αληαγσληζηηθφηεηα κηα πεξηνρήο, εάλ νξίδεηαη σο ε δπλαηφηεηα λα δεκηνπξγήζεη επεκεξία, δελ πξέπεη λα είλαη απαξαηηήησο εηο βάξνο κηαο άιιεο πεξηνρήο. Έλαο ηέηνηνο νξηζκφο είλαη πεξηεθηηθφηεξνο απφ έλαλ ηερληθφ δείθηε παξαγσγηθφηεηαο πνπ αθνξά έλαλ δείθηε εθξνψλ κηαο ή πεξηζζνηέξσλ εηζξνψλ (παξαγσγηθφηεηα αλά εξγαδφκελν, παξαγσγηθφηεηα αλά ψξα, ζπλνιηθή παξαγσγηθφηεηα ζπληειεζηνχ παξαγσγήο). Ζ παξαγσγηθφηεηα είλαη έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο σο απνηέιεζκα, αιιά δελ είλαη, νχηε ε κφλε πεγή αληαγσληζηηθφηεηαο σο δηαδηθαζία, νχηε ν κφλνο δείθηεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο σο απνηέιεζκα. Ζ αληαγσληζηηθφηεηα σο δηαδηθαζία εζηηάδεη ζην ηξφπν δεκηνπξγίαο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο σο απνηέιεζκα. πζρεηίδεηαη κε ηελ πξνζέγγηζε ηεο ζπλάξηεζεο παξαγσγήο, αιιά δίλεη πεξηζζφηεξε έκθαζε ζηνπο πνηνηηθνχο ζπληειεζηέο, θαη επνκέλσο αλαιχεη ηελ νξγάλσζε, ηηο δπλακηθέο, ην ζχζηεκα θαηλνηνκίαο, ηνπο ζεζκνχο θαη ηνπο κε νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο. Έηζη, ζε επίπεδν επηρείξεζεο, εξεπλψληαη νη παξάγνληεο πνπ δεκηνπξγνχλ αληαγσληζηηθά πιενλεθηήκαηα θαη έπεηηα νη ηθαλφηεηεο θαη νη δηαδηθαζίεο πνπ βνεζνχλ ζην λα ππνζηεξηρηνχλ ηα δεκηνπξγνχκελα πιενλεθηήκαηα. ε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν, αλαδεηνχληαη ππνζηεξηθηηθνί ζεζκνί, θιάζηεξο επηρεηξήζεσλ, θνηλσληθά νθέιε ή θφζηε, θαη ζχλδεζκνη πξνο ηα πάλσ θαη πξνο ηα θάησ ηεο παξαγσγηθήο αιπζίδαο. ε εζληθφ επίπεδν, αλαιχεηαη ην ζχζηεκα θαηλνηνκίαο, ε πνηφηεηα ηεο εθπαίδεπζεο, ε δηα βίνπ κάζεζε, ε πιηθή θαη άπιε ππνδνκή, ε εκπηζηνζχλε θ.ι.π.. - 23 -

2ν ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΜΔΣΡΖΖ ΣΖ ΑΝΣΑΓΧΝΗΣΗΚΟΣΖΣΑ 2.1 Γεληθή πξνζέγγηζε κέηξεζεο ηεο αληαγσληζηηθόηεηαο Ζ απμαλφκελε πξνβνιή ησλ ζεκάησλ αληαγσληζηηθφηεηαο έρεη νδεγήζεη θαη ζε έληνλν ελδηαθέξνλ γηα ηε κέηξεζε θαη ζπγθξηηηθή απνηίκεζή ηεο. Έηζη, πιεζψξα δεηθηψλ θαη κεζνδνινγηψλ επηζηξαηεχνληαη απφ δηάθνξεο εζληθέο ππεξεζίεο, δηεζλείο νξγαληζκνχο θαη επηζηήκνλεο γηα ηε γεσγξαθηθή θαη δηαρξνληθή παξαθνινχζεζε ησλ εμειίμεσλ ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα ρσξψλ, πεξηθεξεηψλ, θιάδσλ παξαγσγήο, πξντφλησλ θαη επηρεηξήζεσλ. Ζ ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ δεηθηψλ γηα ηε κέηξεζε επξεηψλ ελλνηψλ, φπσο απηή ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο, είλαη θπζηθφ λα ελέρεη κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα θαη λα πξνθαιεί αληηξξήζεηο. Σα ηέζζεξα βαζηθά «ζηαπξνδξφκηα», απφ ηα νπνία νθείιεη λα πεξάζεη νπνηαδήπνηε πξνζέγγηζε κέηξεζεο ηεο έλλνηαο, αθνξνχλ: (α) ηελ επηινγή κεηαμχ ελφο κνλνδηάζηαηνπ δείθηε, ή πεξηζζνηέξσλ δεηθηψλ, (β) ηελ επηινγή ηνπ θαηάιιεινπ πεδίνπ αλαθνξάο, (γ) ηελ επηινγή κεηαμχ πνζνηηθψλ κεγεζψλ θαη πνηνηηθψλ/ππνθεηκεληθψλ δεηθηψλ θαη (δ) ηελ επηινγή κεηαμχ ηεο δεκηνπξγίαο ζχλζεησλ (αζξνηζηηθψλ) δεηθηψλ, ή ηεο δηαηήξεζεο ησλ κεκνλσκέλσλ, απιψλ δεηθηψλ. ηα πιαίζηα απηά, ηα δηάθνξα θξηηήξηα πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί ζηε βηβιηνγξαθία κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ αλάινγα κε ην αλ: - ζηεξίδνληαη ζηα δεδνκέλα ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, - ιακβάλνπλ ππ φςε ηελ εζσηεξηθή θαηάζηαζε ηεο νηθνλνκίαο ή - αθνξνχλ φιν ην θάζκα ηεο νηθνλνκίαο Γηα θάζε κηα απφ ηηο πξνζεγγίζεηο απηέο έρνπλ αλαπηπρζεί εμεηδηθεπκέλνη δείθηεο. Καλέλαο πάλησο δείθηεο απφ κφλνο ηνπ δελ έρεη ηε δπλαηφηεηα λα απνηειέζεη ην κνλαδηθφ θξηηήξην αληαγσληζηηθήο ηθαλφηεηαο είηε ζε επίπεδν πξντφληνο, είηε θιάδνπ, είηε πνιχ πεξηζζφηεξν νηθνλνκίαο ζπλνιηθφηεξα. - 24 -

2.2 Γείθηεο πνπ ζπλδένληαη κε ην εμσηεξηθό εκπόξην α) Γείθηεο θάιπςεο εηζαγσγώλ από εμαγσγέο Δίλαη ν πην απιφο δείθηεο θαη νξίδεηαη σο ν ιφγνο κεηαμχ εμαγσγψλ θαη εηζαγσγψλ, κε ηε κνξθή : φπνπ ην X αληηπξνζσπεχεη ηηο εμαγσγέο ην M ηηο εηζαγσγέο, ην k είλαη ην ππφ εμέηαζε πξντφλ ή θιάδνο, i ε ππφ εμέηαζε ρψξα θαη j ε ζπλαιιαζζφκελε ρψξα ή νκάδα ρσξψλ κε ηελ ρψξα i. Ο δείθηεο παίξλεη ηηκέο απφ 0 (απνπζία εμαγσγψλ) έσο + (απνπζία εηζαγσγψλ) θαη ζηφρνο ηνπ είλαη λα δείμεη ζε πνηφ βαζκφ θαιχπηνληαη νη εηζαγσγέο πνπ γίλνληαη απφ κηα ρψξα γηα έλα πξντφλ, απφ ηηο εμαγσγέο πξνο ηε ρψξα απηή γηα ην ίδην πξντφλ. Κχξην κεηνλέθηεκα ηνπ, είλαη φηη δελ ιακβάλεη θαζφινπ ππφςε ηνπ ηελ εζσηεξηθή αγνξά θαη ηελ παξαγσγή κηαο ρψξαο, ελψ δελ δίλεη θάπνηα πιεξνθφξεζε γηα ην βάξνο πνπ έρεη ην εμσηεξηθφ εκπφξην γηα ηε ρψξα πνπ εμεηάδεηαη. Γηα παξάδεηγκα, ν δείθηεο κπνξεί λα δψζεη ηηκή 2, αλ θαη νη εμσηεξηθέο αληαιιαγέο είλαη ρακειέο (π.ρ. Υ=1000, Μ=500), ελψ κπνξεί λα δψζεη ηηκή 1,5 παξφιν πνπ νη εμσηεξηθέο αληαιιαγέο είλαη πςειέο (π.ρ. Υ=45.000, Μ=30.000). Όκσο ζην πξψην παξάδεηγκα ην πιεφλαζκα πνπ δηακνξθψλεηαη είλαη 500, ελψ ζην δεχηεξν 15.000. β) Γείθηεο κεξηδίνπ αγνξάο (Export Market Share) Ο δείθηεο κεξηδίνπ αγνξάο δίλεηαη απφ ηε παξαθάησ ζρέζε : φπνπ ηα X, Μ, k, i θαη j αληηπξνζσπεχνπλ φηη θαη παξαπάλσ, ελψ w είλαη ην ζχλνιν ηνπ θφζκνπ. Οη ηηκέο ηνπ δείθηε θπκαίλνληαη απφ 0 έσο 1 θαη βαζηθφο ζθνπφο ηνπ είλαη λα δηαθαλεί ε ζπκκεηνρή θαη ε δηείζδπζε ησλ εμαγσγψλ κηαο ρψξαο ζε κηα αγνξά, ή αληηζηξφθσο, ε εμάξηεζή ηεο αγνξάο απηήο απφ ηνλ εμαγσγέα θαη ν βαζκφο θάιπςεο ησλ θαηαλαισηηθψλ δπλαηνηήησλ ηεο (Traill and Da Silva, 1994 15 ). 15 Trail B. and Da Silva J.G., (1994), Trade foreign investment and competitiveness in the European food industries, Discussion Paper Series, No 1-25 -

γ) Γείθηεο RCA (απνθαιππηόκελνπ ζπγθξηηηθνύ πιενλεθηήκαηνο) Ο πην ζεκαληηθφο δείθηεο πξνζδηνξηζκνχ ηνπ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο ελφο πξντφληνο ή θιάδνπ κηαο νηθνλνκίαο είλαη ν δείθηεο ηνπ απνθαιππηφκελνπ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο (Revealed Comparative Advantage Index ή RCA). Ζ πξψηε εκπεηξηθή κειέηε ζηνλ ηνκέα ηνπ RCA έγηλε απφ ηνλ Liesner 16 (1958) ν νπνίνο πξφηεηλε ζαλ απιφ κέηξν RCA ην αθφινπζν 17 : φπνπ ην X αληηπξνζσπεχεη ηηο εμαγσγέο, ην k είλαη ην ππφ εμέηαζε πξντφλ ή θιάδνο, i ε ππφ εμέηαζε ρψξα, n είλαη έλα ζχλνιν ρσξψλ ζαλ βάζε ζχγθξηζεο (π.ρ. ε Δπξσπατθή Έλσζε) θαη j ε ζπλαιιαζζφκελε ρψξα ή νκάδα ρσξψλ κε ηελ ρψξα i θαη ην ζχλνιν ρσξψλ n. Σν 1965, ν Balassa βειηηψλεη θαη εμειίζζεη ηνλ παξαπάλσ δείθηε θαη ππφ απηή ηε πξνζέγγηζε γίλεηαη επξέσο γλσζηφο 18. Απφ ηφηε, έρεη επηθξαηήζεη ν RCA λα απνθαιείηαη δείθηεο Balassa θαη λα ρξεζηκνπνηείηαη εθηεηακέλα εκπεηξηθά γηα λα πξνζδηνξίζεη ηνπο αδχλαηνπο θαη ηνπο ηζρπξνχο ηνκείο εμαγσγψλ κηαο ρψξαο. Ο δείθηεο απηφο παίξλεη ηελ εμήο κνξθή: φπνπ ηα X, i, j, n θαη k αληηπξνζσπεχνπλ φηη θαη παξαπάλσ ελψ ην t είλαη έλα ζχλνιν πξντφλησλ (ή θιάδνο ή ζχλνιν εμαγσγψλ). Ο RCA 2 κεηξά ηηο εμαγσγέο ελφο πξντφληνο κηαο ρψξαο ζρεηηθά κε ηηο ζπλνιηθέο εμαγσγέο ηεο θαη ηηο αληίζηνηρεο εμαγσγέο ελφο ζπλφινπ ρσξψλ. Ο δείθηεο Balassa παίξλεη ηηκέο απφ κεδέλ έσο άπεηξν. Δάλ RCA 2 >1, ε ρψξα έρεη ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ζην ζπγθεθξηκέλν πξντφλ ζε ζρέζε κε ην ζχλνιν ησλ ρσξψλ πνπ γίλεηαη ε ζχγθξηζε. Αληηζέησο εάλ RCA 2 <1, ε ρψξα έρεη ζπγθξηηηθφ κεηνλέθηεκα γηα ην πξντφλ απηφ. Βαζηθφ κεηνλέθηεκα ηνπ δείθηε είλαη φηη δελ ιακβάλεη ππφςε ηνπ ηηο εηζαγσγέο, νη νπνίεο παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο εκπνξηθέο ζπλαιιαγέο εηδηθά φηαλ 16 Liesner, H.H. (1958), The European Common Market and British industry, Economic Journal 68: 302-316 17 Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ν Leisner πξνζπάζεζε αξρηθά λα κεηξήζεη ην απνθαιππηφκελν ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ηεο Βξεηαλίαο ζε ζρέζε κε ηελ ηφηε θνηλή αγνξά. 18 Balassa, B. (1965), Trade Liberalisation and Revealed Comparative Advantage, The Manchester School, 33, 99-123 - 26 -

απηέο είλαη πνιχ πεξηζζφηεξεο απφ ηηο εμαγσγέο ή φηαλ ην κέγεζνο ηεο ρψξαο είλαη ηδηαίηεξα κεγάιν. Δπίζεο, ζεκαληηθή ήηαλ ε ζπλεηζθνξά ηνπ Vollrath 19 (1991), ν νπνίνο πξνζέγγηζε ην απνθαιππηφκελν ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα κε ηξεηο ελαιιαθηηθνχο ηξφπνπο κέηξεζεο ηνπ RCA κηαο ρψξαο. Απηέο νη ελαιιαθηηθέο κνξθέο ηνπ RCA είλαη: α) ην ζρεηηθφ εκπνξηθφ πιενλέθηεκα (RTA) φπνπ RXA νλνκάδεηαη δείθηεο ζρεηηθνχ εμαγσγηθνχ πιενλεθηήκαηνο θαη ηζνχηαη κε ην RCA 2 θαη RMA νλνκάδεηαη δείθηεο ζρεηηθήο δηείζδπζεο εηζαγσγψλ θαη ππνινγίδεηαη φπσο ν RCA 2 αιιά αληί γηα εμαγσγέο (X) πεξηιακβάλεη εηζαγσγέο (M). Θεηηθή ηηκή ηνπ RTA θαλεξψλεη αληαγσληζηηθφηεηα, εμεηδίθεπζε θαη ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ζην εκπφξην ελφο πξντφληνο. Αληίζεηα, αξλεηηθή ηηκή δείρλεη έιιεηςε αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ζπγθξηηηθφ κεηνλέθηεκα. Δπίζεο, ν δείθηεο RTA ππεξέρεη ηνπ RCA ηνπ Balassa γηαηί ελζσκαηψλεη ηαπηφρξνλα ηηο εηζαγσγέο θαη ηηο εμαγσγέο, αληηπξνζσπεχνληαο πιεξέζηεξα ηηο πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο εκπνξίνπ ζηα πξντφληα πνπ ππάξρεη ελδνθιαδηθφ εκπφξην θαη φρη κνλφδξνκεο εκπνξηθέο ζρέζεηο. Όκσο, ν δείθηεο ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο εηζαγσγψλ RMA παξνπζηάδεη έλα κεηνλέθηεκα γηαηί επεξεάδεηαη απφ ηα κέηξα πξνζηαηεπηηζκνχ κηαο ρψξαο έλαληη ησλ εηζαγσγψλ θαη είλαη πηζαλφ λα απνδψζεη ιαλζαζκέλα ρακειφηεξεο ηηκέο, νπφηε επεξεάδεη αξλεηηθά θαη ν δείθηεο RTA. β) ν ινγάξηζκνο ηνπ ζρεηηθνχ εμαγσγηθνχ πιενλεθηήκαηνο (lnrxa) γ) ε απνθαιππηφκελε αληαγσληζηηθφηεηα (RC) Οη παξαπάλσ δείθηεο εμεηάδνπλ ην εκπφξην θάπνησλ ρσξψλ κεηαμχ ηνπο. Όκσο, θάπνηνη πξνζπάζεζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ δείθηεο RCA πνπ λα επηθεληξψ- 19 Vollrath, T.L. (1991). 'A Theoretical Evaluation of Alternative Trade Intensity Measures of Revealed Comparative Advantage', Weltwirtschaftliches Archiv, Vol. 127, pp. 265-280. - 27 -

λνληαη κφλν ζην εκπφξην κηαο εμεηαδφκελεο ρψξαο. Οη παξαθάησ δείθηεο είλαη νη θπξηφηεξνη πνπ έρνπλ εκθαληζηεί ζηε βηβιηνγξαθία. Ο Neven 20 (1995) νξίδεη ηνλ δείθηε RCA σο ηε δηαθνξά κεηαμχ ηνπ κεξηδίνπ εμαγσγψλ θαη ηνπ κεξηδίνπ εηζαγσγψλ γηα έλα πξντφλ: φπνπ ηα X, Μ, i, j θαη k αληηπξνζσπεχνπλ φηη θαη παξαπάλσ ελψ T είλαη ην ζχλνιν ησλ εμαγσγψλ ή ησλ εηζαγσγψλ ηεο ρψξαο i. Οη Dimelis and Gatsios 21 (1995) ρξεζηκνπνηνχλ 22 έλαλ παξεκθεξή ηχπν: Ζ δηαθχκαλζε ηεο ηηκήο ηνπ δείθηε θαη γηα ηνπο δπν παξαπάλσ κνξθέο ηνπ δείθηε θπκαίλεηαη απφ ην -1 έσο +1. Σηκέο ζεηηθέο θαη θπξίσο θνληά ζηελ κνλάδα ζπλεπάγνληαη εμεηδίθεπζε θαη ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ζην εκπφξην ελφο πξντφληνο, ελψ αξλεηηθέο ηηκέο θαλεξψλνπλ έιιεηκκα αληαγσληζηηθφηεηαο. δ) Γείθηεο Αληαγσληζηηθόηεηαο Δμεηδίθεπζεο (Net Export Index) Ο δείθηεο αληαγσληζηηθφηεηαο εμεηδίθεπζεο δείρλεη εάλ ππάξρεη ζην εκπφξην ελφο πξντφληνο γηα κηα ρψξα εμεηδίθεπζε ζε ζρέζε κε κηα άιιε ρψξα. Ζ καζεκαηηθή κνξθή ηνπ δείθηε είλαη, φπνπ ηα X, Μ, k, i θαη j αληηπξνζσπεχνπλ φηη θαη παξαπάλσ. Ο δείθηεο βαζίδεηαη ζην γεγνλφο πσο κεηαμχ δχν ρσξψλ πνπ έρνπλ εκπνξηθέο ζρέζεηο, ε ρψξα κε ηηο επλντθφηεξεο ζπλζήθεο παξαγσγήο θαη εκπνξίαο ζε έλαλ θιάδν ζα πξαγκαηνπνηεί κεγαιχηεξεο εμαγσγέο απ φηη εηζαγσγέο απφ ηελ άιιε 20 Neven, D. (1995): Trade Liberalization with Eastern Nations: How Sensitive? In: R. Faini and Portes, R. (eds.): EU Trade with Eastern Europe: Adjustment and Opportunities. London: CEPR 21 Dimelis, S. and Gatsios, K. (1995): Trade with Central and Eastern Europe: The Case of Greece. In: R. Faini and Portes, R. (eds.): EU Trade with Eastern Europe: Adjustment and Opportunities. London: CEPR 22 Αλαιχνπλ ην εκπφξην κεηαμχ ηεο Διιάδαο θαη ησλ Αλαηνιηθψλ Υσξψλ ηεο Δπξψπεο - 28 -

ρψξα. πλεπψο ζα είλαη πην εμεηδηθεπκέλε θαη αληαγσληζηηθή ζην εκπφξην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξντφληνο απφ ηελ άιιε. Οη ηηκέο ηνπ δείθηε θπκαίλνληαη απφ ην -1 σο ην +1. Όηαλ ε ηηκή είλαη ίζε κε ηε κνλάδα ηφηε ε ρψξα i είλαη απφιπηα εμεηδηθεπκέλε ζην εκπφξην ηνπ πξντφληνο k ζε ζρέζε κε ηελ ρψξα j. Σηκή ίζε κε -1 ζεκαίλεη απνπζία εμεηδίθεπζεο γηα ηε ρψξα i, ελψ φηαλ ε ηηκή ηνπ δείθηε είλαη ίζε κε κεδέλ παξνπζηάδεηαη νπδεηεξφηεηα. νβαξφ κεηνλέθηεκα ηνπ δείθηε είλαη πσο αγλνεί ην ζπλνιηθφ εκπφξην θαη ηα αληαγσληζηηθά θξάηε. Γηα παξάδεηγκα, κία ρψξα πνπ είλαη απηάξθεο ζε έλα πξντφλ (κεδακηλέο εηζαγσγέο) θαη παξνπζηάδεη κηθξέο εμαγσγέο ζα δίλεη ηηκή ίζε κε ηε κνλάδα. Μ απηφ ηνλ ηξφπν ζπκπεξαίλεηαη ιαλζαζκέλα πσο ε ρψξα είλαη αληαγσληζηηθή θαη απφιπηα εμεηδηθεπκέλε ζην εκπφξην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξντφληνο. Γη απηφ ην ιφγν ν δείθηεο ρξεζηκνπνηείηαη κε ηδηαίηεξε πξνζνρή θαη ε εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ απφ ηα απνηειέζκαηά ηνπ γίλεηαη κε επηθπιαθηηθφηεηα ε) Γείθηεο Δλδνθιαδηθνύ Δκπνξίνπ (Intra Industry Trade Index) Ο δείθηεο ελδνθιαδηθνχ εκπνξίνπ απνθαιχπηεη ηε δνκή ησλ εκπνξηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ δχν ρσξψλ (ελδν-θιαδηθφ ή δηα-θιαδηθφ εκπφξην). Οπζηαζηηθά είλαη κηα ηξνπνπνίεζε ηνπ δείθηε αληαγσληζηηθφηεηαο εμεηδίθεπζεο (Net Export Index) θαη έρεη ηε παξαθάησ καζεκαηηθή κνξθή, Οη ηηκέο ηνπ δείθηε θπκαίλνληαη απφ ην 0 σο ην +1. Όηαλ ν δείθηεο παίξλεη ηηκή 0 ηφηε ην εκπφξην κεηαμχ ησλ δχν ρσξψλ ραξαθηεξίδεηαη σο δηαθιαδηθφ. Δλδνθιαδηθφ εκπφξην έρνπκε ζηε πεξίπησζε πνπ ν δείθηεο παίξλεη ηηκή ίζε κε +1. ην δηαθιαδηθφ εκπφξην ππάξρνπλ κφλν εηζαγσγέο ή εμαγσγέο ελφο πξντφληνο κεηαμχ δχν ρσξψλ, εμαηηίαο ησλ δηαθνξψλ ζηνπο ζπληειεζηέο παξαγσγήο ησλ ρσξψλ θαη ιφγσ ηνπ ζπγθξηηηθνχ πιενλεθηήκαηνο ηεο κηαο ρψξαο έλαληη ηεο άιιεο, ππνδειψλνληαο παξαδνζηαθέο κνξθέο αληαιιαγψλ πξντφλησλ. ην ελδνθιαδηθφ εκπφξην ππάξρεη ηζνδχλακε αληαιιαγή (ίζε αμία εμαγσγψλ θαη εηζαγσγψλ) ηνπ πξντφληνο, αιιά δηαθνξνπνηεκέλσλ ηχπσλ ηνπ ίδηνπ πξντφληνο, πνπ απνδίδεηαη ζηε ηερλνινγηθή έξεπλα θαη ζηηο νηθνλνκίεο θιίκαθαο. - 29 -