Οριζόντια και Κατακόρυφη σήµανση: αναπόσπαστο τµήµα της Φωτεινής Σηµατοδότησης Σ. Μαριδάκης Ε. Μπούρας Περίληψη Στα πλαίσια της φωτεινής σηµατοδότησης σε κόµβους, τόσο η διαµόρφωση άσο και η κατακόρυφη και οριζόντια σήµανση (διαγράµµιση) αποτελούν αναπόσπαστο τµήµα της όλης µελέτης του κόµβου ώστε να επιτευχθεί µε ολοκληρωµένη αντιµετώπιση το βέλτιστο αποτέλεσµα σε ό,τι αφορά στην ασφάλεια και κυκλοφοριακή ικανότητα του κόµβου. Στην παρούσα εργασία εξετάζεται η ρυθµιστική, πληροφοριακή και προειδοποιητική σήµανση καθώς και η διαγράµµιση που συνοδεύουν τη σηµατοδότηση του κόµβου, Γίνεται συσχέτιση των κυκλοφοριακών ρυθµίσεων στον κόµβο µε τη σήµανση αυτή καθώς και τα θέµατα της πληροφόρησης των οδηγών. Επίσης γίνεται αναφορά στη σχετική Νοµοθεσία καθώς και στις υπάρχουσες οδηγίες ή προδιαγραφές, Τέλος γίνεται µνεία στην πρακτική σε ορισµένες Χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σελίδα 1 από 6
Οριζόντια και κατακόρυφη σήµανση αναπόσπαστο τµήµα της Φωτεινής Σηµατοδότησης (Α) Αναγκαιότητα της σήµανσης σε σηµατοδοτούµενους κόµβους Όπως σε κάθε τµήµα του οδικού δικτύου, έτσι και στους κόµβους και ειδικότερα στους σηµατοδοτούµενους, η σήµανση αποτελεί επιτακτική ανάγκη και απαραίτητο συµπλήρωµα της φωτεινής σηµατοδότησης. Τα στοιχεία αυτά (οριζόντια και κατακόρυφη σήµανση) παράλληλα µε τη σηµατοδότηση αλλά και τη διαµόρφωση του κόµβου αποτελούν µία ενότητα που στοχεύει σε δύο κύρια στοιχειά: α. Στην βελτιστοποίηση της οδικής ασφάλειας. β. Στη εξασφάλιση της µέγιστης δυνατής ικανότητας παροχέτευσης κυκλοφορίας στους κόµβους. Παράλληλα η εφαρµογή των παραπάνω στοιχείων (οριζόντια και κατακόρυφη σήµανσηδιαµόρφωση- σηµατοδότηση) είναι απαραίτητο να είναι εναρµονισµένη για την εξασφάλιση της πληρότητας της συνέχειας και της συνέπειας του συστήµατος ελέγχου και πληροφορήσεις της κυκλοφορίας και τη εξάλειψη τυχόν αντιφάσεων που είναι δυνατόν να δηµιουργήσουν προβλήµατα στη οµαλή κυκλοφορία του δικτύου ή/ και των κόµβων. Στην Ελληνική Νοµοθεσία η σηµασία της ενότητας σήµανση φωτεινή σηµατοδότησηδιαγράµµιση για την ασφάλεια, την πληροφόρηση αλλά και την συµµόρφωση των οδηγών προς το Νόµο δίδεται από τα άρθρα 3-4-5-6-7-8-και 9 του Κ.Ο.Κ. (Νόµος 2696/1999). Συγκεκριµένα, το άρθρο 3 αναφέρεται γενικά στα θέµατα σήµανσης και στις αρµοδιότητες των τροχονόµων. Τα άρθρα 4 και 5 αναφέρονται στη κατακόρυφη σήµανση (είδη πινακίδων και διαγραµµίσεων.) Τα άρθρα 6,7 και 7 α αναφέρονται στην φωτεινή σηµατοδότηση κόµβων, διαβάσεων πεζών και στην πρόβλεψη ειδικής σήµανσης για τα Α.Μ.Ε.Α. Τα άρθρα 8 και 9 στη σήµανση των σιδηροδροµικών διαβάσεων και έργων επί της οδού. Τέλος το άρθρο 10 αναφέρεται στην εγκατάσταση των µέσων σήµανσης και σηµατοδότησης. Τόσο η διατύπωση των άρθρων αυτών, όσο και η ενοποιηµένη παράθεση τους στον υπάρχοντα κώδικα υποδεικνύουν ακριβώς την σηµασία της ενοποιηµένης αντιµετώπισης των θεµάτων σήµανσης και σηµατοδότησης παράλληλα βέβαια και µε τις διαµορφώσεις στο δίκτυο και στους κόµβους. Από πλευράς κατάταξης η σήµανση διακρίνεται σε: 1. Προειδοποιητική ή αναγγελίας κινδύνου 2. Ρυθµιστική και 3. Πληροφοριακή. Και τα τρία παραπάνω είδη υπάρχουν στους σηµατοδοτούµενους κόµβους η Κύρια έµφαση, όµως που δίδεται εδώ αναφέρεται στη ρυθµιστική σήµανση (κατακόρυφη), στην οριζόντια σήµανση (διαγράµµιση), καθώς και στην πληροφοριακή σήµανση λόγω της ιδιάζουσας σηµασίας τους στους σηµατοδοτούµενους κόµβους αφού ο ίδιος ο κόµβος αποτελεί ουσιαστικά αιτία προειδοποίησης και επίκλησης της προσοχής των οδηγών, για την επιλογή του ως κρίσιµου σηµείου. (Β) Ρυθµίσεις και Φωτεινή Σηµατοδότηση, η σηµασία της σήµανσης. Είναι καθοριστική και ενδεχόµενα να έχει τονιστεί ή και να τονίζεται και σε άλλες παρουσιάσεις η σηµασία των κυκλοφοριακών ρυθµίσεων για τη λειτουργία των κόµβων µε φωτεινή σηµατοδότηση. Σελίδα 2 από 6
Ρυθµίσεις που αφορούν στους σηµατοδοτούµενους κόµβους περιλαµβάνουν στις συνήθεις περιπτώσεις τα παρακάτω: α) Απαγορεύσεις ή περιορισµούς της στάσης και στάθµευσης (ΚΟΚ άρθρο 34) β) Μονοδροµήσεις γ) Απαγορεύσεις ή περιορισµούς στρεφουσών κινήσεων και αναστροφών δ) Καθορισµούς ειδικών λωρίδων κυκλοφορίας για ορισµένες κινήσεις αποκλειστικά ή µικτών λωρίδων για συνδιαµό κινήσεων ή και ειδικών λωρίδων για ορισµένα µέσα. (π.χ.λεωφορεία ΤΑΧΙ ή δίκυκλα) ε) Ρυθµίσεις που καθορίζουν τα όρια ταχύτητας (ΚΟΚ άρθρο 20) στ) Ρυθµίσεις που αφορούν σε προτεραιότητες στους κόµβους σε περιόδους µη λειτουργίας της σηµατοδότησης και σε περιπτώσεις παραχώρησης προτεραιότητας ή υποχρεωτικής διακοπής πορείας(κοκ άρθρο 26) ζ) Καθορισµούς περιπορειών για την εξυπηρέτηση στρεφουσών κινήσεων (οι υπόψη ρυθµίσεις έχουν και πληροφοριακό χαρακτήρα) Όλες οι παραπάνω ρυθµίσεις είναι γνωστό ότι είναι καίριας σηµασίας για την οµαλή και ασφαλή διεξαγωγή της κυκλοφορίας στους σηµατοδοτούµενους κόµβους και όλες απαιτούν την κατάλληλη σήµανση. Εξάλλου η κυκλοφοριακή ικανότητα και επακόλουθα η στάθµη εξυπηρέτησης επηρεάζονται άµεσα από τις παραπάνω ρυθµίσεις που κατά κανόνα πρέπει να οδηγούν: Στην απλοποίηση της λειτουργίας των σηµατοδοτούµενων κόµβων και την αποφυγή αντιφάσεων Στον περιορισµό των φάσεων και την άρση των σηµείων τριβής και διασταυρώσεων στους κόµβους Στην αύξηση της κυκλοφοριακής ικανότητας και αντίστοιχα στη βελτίωση της στάθµης εξυπηρέτησης των σηµατοδοτούµενων κόµβων. (Γ) Οριζόντια σήµανση και ιδιαιτερότητα της για τη φωτεινή Σηµατοδότηση (κυκλοφοριακή ικανότητα) Η οριζόντια σήµανση (δηλ. Κύρια διαγράµµιση) επισηµαίνεται ειδικά λόγω της καίριας σηµασίας της στους κόµβους και ειδικότερα στους σηµατοδοτούµενους κόµβους. Με τη διαγράµµιση επιτυγχάνεται η εξασφάλιση συνεχούς και οµαλής κυκλοφορίας και συµπληρώνονται κατά τον πλέον απαραίτητο τρόπο η κατακόρυφη σήµανση και η φωτεινή σηµατοδότηση Βασικό πλεονέκτηµα της οριζόντιας σήµανσης είναι ότι η προσοχή του οδηγού είναι επικεντρωµένη στο οδόστρωµα για την πληροφορία που του παρέχεται και δεν την αναζητεί σε άλλα σηµεία. Προϋπόθεση βέβαια ενός λειτουργικού αποτελέσµατος αποτελεί η τήρηση των κανόνων οδικής κυκλοφορίας στις διασταυρώσεις και η συνεχής και συνεπής αστυνόµευση. Προϋπόθεση επίσης αποτελεί και η γενικότερη κατάσταση του οδοστρώµατος κάτω από διάφορες καιρικές συνθήκες αλλά και η συντήρηση των διαγραµµίσεων ώστε να είναι πάντοτε ορατές και αντιληπτές (σηµειώνεται εδώ η σοβαρότατη έλλειψη συντήρησης της διαγράµµισης στους Ελληνικούς δρόµου για να είναι επαρκής, ορατή και αντιληπτή. Τούτο οφείλεται κύρια στην πολύ κακή ποιότητα των υλικών διαγράµµισης και τη σοβαρότητα έλλειψης πιστώσεων και εξειδικευµένου προσωπικού στον τοµέα της συντήρησης). Συνήθεις µορφές και τύποι διαγραµµίσεων που συνοδεύουν τη σηµατοδότηση σε κόµβους είναι οι παρακάτω: 1. ιαγράµµιση διαχωρισµού λωρίδων. 2. ιαγράµµιση περιορισµού στάθµευσης. 3. ιαγράµµιση του άξονα των οδών. 4. ιαγράµµιση βελών κατεύθυνσης αποκλειστικών ή µικτών λωρίδων. 5. ιαγράµµιση εγκάρσιων γραµµών STOP ή διαβάσεων πεζών. 6. ιαγράµµιση καθορισµού ειδικών λωρίδων για λεωφορεία δίκυκλα κ.λ.π. Σελίδα 3 από 6
7. ιαγράµµιση στάσεων λεωφορείων 8. ιαγράµµιση µηνυµάτων (π.χ.bus LANE STOP κ.λ.π.). Οι παραπάνω τύποι διαγραµµίσεων εκτός του ότι εξασφαλίζουν την συνεχή και οµαλή ροή έχουν άµεση επίπτωση στην κυκλοφοριακή ικανότητα των σηµατοδοτούµενων κόµβων ειδικότερα µε τις λωρίδες αποκλειστικών ή µεικτών κινήσεων, τις λωρίδες µε περιορισµό στάθµευσης, τις αποκλειστικές λωρίδες για συγκεκριµένα µέσα κ.λ. Είναι γνωστό ότι η κυκλοφοριακή ικανότητα πρόσβασης σηµατοδοτούµενου κόµβου επηρεάζεται από ένα σύνολο παραγόντων και τελικά εκφράζεται από ένα γινόµενο που αναφέρεται στην ροή κορεσµού της πρόσβασης και σε κάποιο χρόνο, που αποτελεί ποσοστό της περιόδου της σηµατοδότησης.(c 1 =s 1 *g 1 /C Ο τύπος της διαγράµµισης είναι καθοριστικός στον προσδιορισµό της ροής κορεσµού τόσο για την ισοδυναµία του αριθµού των λωρίδων όσο και για τους διορθωτικούς συντελεστές που προσδιορίζουν την ροή κορεσµού. Ενδεικτικός για τα παραπάνω είναι ο επόµενος πίνακας: ΕΙ ΟΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΣΤΗ ΦΩΤΕΙΝΗ ΣΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΗ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΗΣ ΙΣΟ ΥΝΑΜΙΑΣ ΚΑΤΑ HCM/1985 =1 1 Αποκλειστική λωρίδα ευθείας κίνησης χωρίς µeικτές ή στρέφουσες κινήσειςή στάθµευση 2 Αποκλειστική λωρίδα δεξιόστροφής κίνησης Frt=0,85 3 Μικτή λωρίδα ευθείας και δεξιόστροφης κίνησης Frt=1,00-0,85 4 Αποκλειστική λωρίδα αριστερόστροφης κίνησης Flt=0,95 (προστατευόµενη φάση) 5 Μικτή λωρίδα ευθείας και αριστερόστροφης κίνησης Flt=1,00-0,95 6 ιπλή λωρίδα αποκλειστικής αριστερόστροφης κίνησης Flt=0,92 (προστατευόµενη φάση) 7 Αποκλειστική λωρίδα ευθείας κίνησης µε στάθµευση Fp=1,00-0,70 (0-40 ελιγµούς ανά ώρα) ( ) Πληροφοριακή σήµανση &Φωτεινή Σηµατοδότηση Στην ευρύτερη έννοια της εύρυθµης λειτουργίας του δικτύου εµπεριέχεται και η έγκαιρη και σαφής πληροφόρηση των χρηστών του για τη κατεύθυνση, την πορεία και τις κατάλληλες κινήσεις που θα χρειαστούν για την ασφαλή χωρίς καθυστέρηση και χωρίς αντιφάσεις κίνηση προς τον προορισµό τους. Έτσι κατά την κίνηση στις θέσεις των κόµβων επιπρόσθετα προς την ανάγκη για οµαλή και ασφαλή κίνηση των οδηγών υπάρχει η ανάγκη για την παράλληλη και έγκαιρη πληροφόρησή τους σε σχέση µε τον εκάστοτε προορισµό τους. Η πληροφοριακή σήµανση που συνοδεύει τη φωτεινή σηµατοδότηση στα σηµεία των κόµβων του δικτύου παίζει καθοριστικό ρόλο για το σκοπό αυτό. Εδώ πρέπει να προστεθεί η απαιτούµενη κατά περίπτωση επαναληπτική ενηµέρωση των οδηγών µε πινακίδες που τοποθετούνται σε ικανή απόσταση πριν από τον κόµβο και επί του κόµβου για προορισµούς που προϋποθέτουν διαµπερείς ή στρέφουσες κινήσεις ή που προϋποθέτουν την υιοθέτηση συγκεκριµένης λωρίδας της πρόσβασης. Το τελευταίο αυτό συµβαίνει συχνά τα τελευταία χρόνια τόσο στο Υπεραστικό όσο και στο Αστικό οδικό δίκτυο λόγω πληθώρας σύνθετων κόµβων στους οποίους έχει υιοθετηθεί µε επιτυχία το σύστηµα της κατά λωρίδας πλαισιωτής σήµανσης είτε πρόκειται για ισόπεδους σηµατοδοτούµενους κόµβους είτε πρόκειται για ανισόπεδους κόµβους στη διάταξη των Σελίδα 4 από 6
οποίων υπάρχει ισόπεδος σηµατοδοτούµενος κόµβος. π.χ. Αµπελόκηποι, Σύνταγµα, Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, Πλατεία Ιπποδαµείας και κόµβοι Κηφισίας-Κατεχάκη, Μεσογείων -Κατεχάκη, Παράδεισος Αµαρουσίου Λ.Κηφισίας-Αττικής οδού, κ.λ.π. (Ε) Προδιαγραφές ή οδηγίες που αφορούν στη σήµανση και διαγράµµιση (µεγέθη,διαστάσεις, κατασκευαστικά σχέδια, αντανακλαστικότητα κ.λ.π ) Η βάση για τα στοιχεία κατακόρυφης σήµανσης είναι καταρχήν τα σχέδια προειδοποιητικών, ρυθµιστικών και πληροφοριακών πινακίδων που περιέχονται στο Κ.Ο.Κ. (Ν.2696/99) Παράλληλα µε τον Κ.Ο.Κ. υπάρχουν ή έχουν εκδοθεί κατά καιρούς ιοικητικές πράξεις που προσδιορίζουν τη σήµανση σε ειδικότερες περιπτώσεις. Αναφέρονται εδώ τα παρακάτω στοιχεία: 1. Η οδηγία 1/92 της ΜΕΟ/ΓΓ ΕΥ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. αναφορικά µε την κατακόρυφη σήµανση. 2. Η προδιαγραφή διαγραµµίσεων οδοστρωµάτων 1975 από το τέως τµήµα κυκλοφορίας (Α6) του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε. για την οποία έχει πρόσφατ δροµολογηθεί η αναθεώρηση. 3. Τα αποτελέσµατα της εργασίας Επιτροπών που αφορούν στη σήµανση σε ειδικές περιπτώσεις όπως: α) Για τις ειδικές λωρίδες Λεωφορείων ΜΕΟ/ΓΓ Ε και ΟΑΣΑ/2003 β) Οδηγίες σήµανσης οδών (Ιανουάριος 1998) και τέλος οι οδηγίες σήµανσης στα πλαίσια των Ο.Μ.Ο.Ε. (ΣΤ) Πρακτική σε άλλες Χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης εν υπάρχει κάποια συστηµατική οδηγία που να αφορά σε ενιαία πρακτική των Χωρών Ευρωπαϊκής Ένωσης για την σήµανση στις σηµατοδοτούµενες διασταυρώσεις. Παρόλα αυτή η πρακτική για τη σήµανση αυτή φαίνεται να ακολουθεί τις γενικότερες κατευθύνσεις που υιοθετούνται από τις Χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα θέµατα σήµανσης και διαγράµµισης χωρίς ουσιαστικές διαφορές µεταξύ τους. Κυρίως το πρόβληµα που αντιµετωπίζεται είναι η ρυθµιστική σήµανση και ειδικότερα η προτεραιότητα σε περιόδους που η σηµατοδοτούµενη εγκατάσταση δεν λειτουργεί. Στις περιπτώσεις αυτές είτε ισχύει η εκ δεξιών προτεραιότητα (όταν αυτή δεν καθορίζεται διαφορετικά) είτε τέτοια σήµανση προτεραιότητας υπάρχει σε κάθε διασταύρωση για τις περιπτώσεις που δεν λειτουργεί η φωτεινή σηµατοδότηση. Στην Ελλάδα τηρείτε αυτή η πρακτική χωρίς να υπάρχει ανάλογη προδιαγραφή Έτσι στις περιπτώσεις που ο σηµατοδότης δεν είναι σε λειτουργία ή είναι σε αναλάµπουσα λειτουργία µπορεί να υπάρχει είτε Ρ-2 (STOP) ή Ρ-1 (yield) για την παραχώρηση προτεραιότητας µε στάση ή επιβράδυνση αντίστοιχα στην δευτερεύουσα πρόσβαση. Σελίδα 5 από 6
English Summary Within the context of traffic signalization at intersections, both the signage and horizontal marking and chamnelization comprise an integral part of the intersection's traffic signal design. In this presentation the regulatory, information and warning signs, as well as the marking delineation of a signalized intersection is examined and the interrelationship with traffic operations end driver information is stressed. Reference is also made to relative legislature as well as existing specifications and guidelines. Finally, the relative practice in some E.U. states is mentioned. Σελίδα 6 από 6