Ανθούσα Βασιλάκη Ισότητα των φύλων ή σύγχυση των ρόλων;* Διδακτική παρέμβαση στο μάθημα της ψυχολογίας Α Λυκείου *Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ευαισθητοποίηση εκπαιδευτικών και Παρεμβατικά προγράμματα για την προώθηση της Ισότητας των φύλων», που πραγματοποιεί το Κέντρο Ερευνών για θέματα Ισότητας (Κ.Ε.Θ.Ι) σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Ιούνιος 2006.
1.Εισαγωγή Λαμβάνοντας υπόψη τον κοινωνικό ρόλο του σχολείου, δεχτήκαμε να συμμετέχουμε στο πρόγραμμα (ΚΕΘΙ) με σκοπό την ευαισθητοποίηση διδασκόντων και διδασκομένων σε θέματα ισότητας. Ως γνωστόν το σχολείο, μετά την οικογένεια, καλείται να διαπλάσει χαρακτήρες, να διαμορφώσει προσωπικότητες και να παραδώσει στην κοινωνία «υγιείς» ενήλικες. Στο σχολικό περιβάλλον, που αποτελεί μικρογραφία της κοινωνίας, διαμορφώνονται οι διαπροσωπικές σχέσεις τόσο μεταξύ των μαθητών όσο και μεταξύ καθηγητών-μαθητών. Η σχολική ζωή και η εκπ/κή διαδικασία είναι απαραίτητο να διέπονται από τις αρχές της δικαιοσύνης και της ισότητας. (Δεν επιτρέπονται διακρίσεις και άνιση μεταχείριση σε άτομα διαφορετικού φύλου). Μόνο τότε θα ευελπιστούμε στην αναμόρφωση της σύγχρονης δημοκρατικής κοινωνίας, η οποία θα ενισχύει το ρόλο και την ισότιμη συμμετοχή της γυναίκας σ αυτή. Η σωστή εκπ/κή πρακτική χρειάζεται να συμπεριλάβει στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας και την προώθηση των θεμάτων ισότητας. Υλοποιώντας, λοιπόν, αυτή την ανάγκη επιχειρήσαμε τη διδακτική παρέμβαση στο μάθημα Ψυχολογίας της Α Λυκείου. Οι μαθητές που συμμετείχαν στο πρόγραμμα στην κρίσιμη ηλικία της εφηβείας αναζητούν την ταυτότητα του φύλου τους και διαμορφώνουν την προσωπικότητά τους. Προσπαθήσαμε ως ομάδα να αναζητήσουμε τις επιρροές που δέχονται από το περιβάλλον για πρότυπα και ρόλους που υιοθετούν. Την ομάδα αποτελούσαν 20 κορίτσια και 8 αγόρια. 2. Στόχοι: 1. Να διερευνήσουμε εάν στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα η ισότητα των φύλων έχει επιτευχθεί. 2. Να κατανοήσουν την πολλαπλότητα των ρόλων της γυναίκας και την ανάγκη στήριξής της. 3. Να αντιληφθούν οι μαθητές ότι σήμερα η κοινωνία και περισσότερο από ποτέ απαιτεί ποιότητα και ισοτιμία στη σχέση των δυο φύλων. 3. Μέθοδοι διδασκαλίας - ανάλυση και σχολιασμός ενοτήτων του σχολικού βιβλίου - διάλογος και συζήτηση σε προσχεδιασμένα ερωτηματολόγια - προβολή σχετικών βιντεοταινιών - αξιοποίηση σχετικής βιβλιογραφίας 4. Πορεία μαθήματος Η επιλογή του μαθήματος της ψυχολογίας δεν ήταν τυχαία. Το σχολικό εγχειρίδιο διαθέτει κάποιες ενότητες αρκετά χρήσιμες που αφορούν στην εξέλιξη του ατόμου, στα στάδια ζωής, στη διαμόρφωση της προσωπικότητας, στη βιολογική, πνευματική και συναισθηματική ωρίμανση. Συγκεκριμένα, για τη διδακτική παρέμβαση επιλέχτηκαν οι ενότητες: α. Ατομικές διαφορές: προσωπικότητα και νοημοσύνη β. Θέματα πολιτικής και κοινωνικής ψυχολογίας: κοινωνικοί ρόλοι και κοινωνική αλληλεπίδραση. γ. Στάσεις, προκαταλήψεις, στερεότυπα. Η προσέγγιση και αξιοποίηση των ενοτήτων που επιλέχθηκαν έγινε σε πέντε διδακτικές ώρες. 4.1. Προετοιμασία Έγινε συζήτηση με τους μαθητές για το πώς αντιλαμβάνονται την έννοια της ισότητας με βάση τις προσωπικές τους εμπειρίες από το οικογενειακό, σχολικό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. 4.2. ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ 1 η Διδακτική ώρα Η αφόρμηση έγινε με τις εξής ερωτήσεις: 1. Πιστεύετε ότι υπάρχουν διαφορές φύλου ή ατομικές διαφορές; 2. Τα αγόρια ή τα κορίτσια είναι εξυπνότερα;
3. Γιατί τα αγόρια δείχνουν μεγαλύτερη προτίμηση σε ορισμένους κλάδους μαθητών (π.χ. μαθηματικά, φυσικές επιστήμες κ.α.) και τα κορίτσια σε κάποιους άλλους (π.χ. φιλολογικά, ξένες γλώσσες κ.λ.π). Ενδεικτικές απαντήσεις και επισημάνσεις: «κάθε άνθρωπος είναι ξεχωριστή και μοναδική προσωπικότητα και οι όποιες διαφορές του από τους άλλους δεν οφείλονται στο φύλο του». «Δεν έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι η ευφυϊα μπορεί να είναι προνόμιο του ενός ή του άλλου φύλου». «Η στροφή σε κάποιους κλάδους μαθητών ή η επιλογή κάποιων επαγγελμάτων μπορεί να οφείλεται στην επιρροή των γονιών». Συμπεράσματα: - Οι όποιες διαφορές π.χ. στη σχολική επίδοση ανάμεσα σε αγόρια και κορίτσια οφείλονται, σύμφωνα με έρευνες, στη διαφορετική αγωγή και στις διαφορετικές προσδοκίες που έχει η οικογένεια και η κοινωνία. - Σήμερα όμως αυτές οι διαφορές σιγά σιγά αμβλύνονται λόγω των νέων αντιλήψεων για ισότητα των δυο φύλων. 2 η Διδακτική ώρα: Αφού αναλύθηκε και εξηγήθηκε στους μαθητές η έννοια κοινωνικοποίησης, τους ζητήθηκε να αναφέρουν αν γνωρίζουν τρόπους με τους οποίους κοινωνικοποιείται το άτομο. Από τις απαντήσεις προέκυψαν τα εξής: - τα παιδιά μέσα στην οικογένεια μαθαίνουν να μιλούν, να συμπεριφέρονται - αποκτούν αρχές (ηθικές ή εθιμικές) και αξίες - στο σχολείο μαθαίνουν να συμβιώνουν και να συναναστρέφονται άλλα άτομα, να συναγωνίζονται και να υπακούν σε κάποιους κανόνες - στις κοινωνικές συναναστροφές μαθαίνουν, εκτός από την επικοινωνία, το ρόλο του φύλου τους και αφομοιώνουν τις συμπεριφορές του κοινωνικού περιβάλλοντος Δόθηκε στη συνέχεια ένα ερωτηματολόγιο για το σπίτι προκειμένου να διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο διαμορφώνονται οι ρόλοι μέσα στην οικογένειά τους. 3 η Διδακτική ενότητα Οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες για να συζητήσουν μεταξύ τους τις απαντήσεις που έδωσε ο καθένας στο ερωτηματολόγιο της προηγούμενης διδακτικής ώρας. Από τις απόψεις και τα σχόλια που διατυπώθηκαν στην ολομέλεια της ομάδας προέκυψαν κάποιες διαπιστώσεις: - δεν υπάρχει πάντα αυστηρή ιεράρχηση των καθηκόντων και των δραστηριοτήτων από τα μέλη της οικογένειας - οι ανάγκες της καθημερινότητας και οι ασχολίες του καθενός απαιτούν μάλλον συνεχή εναλλαγή των ρόλων - αφού σε μεγάλο ποσοστό οι μητέρες εργάζονται, οι σύζυγοι και τα παιδιά προσπαθούν να βοηθήσουν στις δουλειές του σπιτιού - εξακολουθεί όμως η γυναίκα μητέρα εργαζόμενη να έχει την ευθύνη της ανατροφής των παιδιών και της φροντίδας του σπιτιού. 4 η Διδακτική ώρα Εδώ προσπαθήσαμε να διερευνήσουμε τις προκαταλήψεις και τα στερεότυπα που επιβάλλει η κοινωνία και καθορίζει τη στάση και τη συμπεριφορά των ατόμων. Ως γνωστό, η κοινωνία προσδοκά από τα δύο φύλα διαφορετικούς ρόλους με υποχρεώσεις και δεσμεύσεις που παγιώνουν την κοινωνική τους ταυτότητα. Οι ρόλοι μαθαίνονται μέσα στην οικογένεια, στο σχολείο και στις κοινωνικές ομάδες. Οι αλληλοεπιδράσεις ανάμεσα στα άτομα διαμορφώνουν απόψεις, συμπεριφορές, γνώμες. Έτσι τα άτομα συμμορφώνονται με ό,τι είναι γενικότερα κοινωνικά αποδεκτό. Ζητήθηκε από τους μαθητές να αναφέρουν κάποιες στερεότυπες αντιλήψεις που αφορούν στα δύο φύλλα. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τις εξής: - «οι άντρες είναι πιο έξυπνοι από τις γυναίκες»
- «οι γυναίκες είναι πιο ευσυγκίνητες από τους άντρες» - «οι άντρες χειρίζονται καλύτερα τα οικονομικά» - «οι γυναίκες είναι πιο κατάλληλες για το νοικοκυριό» κ.α. Στη συνέχεια τα παιδιά ρωτήθηκαν πώς σχολιάζουν αυτές τις αντιλήψεις. Ακούστηκαν απόψεις, όπως: - «και στην εξυπνάδα υπάρχει ισότητα»(κορίτσι) - «φυσικά και είναι δυνατότεροι και εξυπνότεροι οι άντρες»(αγόρι) - «αν ήταν έξυπνοι οι άντρες, δεν θα τους τραβούσαν από τη μύτη οι γυναίκες»(αγόρι) 5 η Διδακτική ώρα Η τελευταία διδακτική ώρα αφιερώθηκε σε μια γενική αποτίμηση και αξιολόγηση των όσων έγιναν κατά τη διδακτική παρέμβαση: Σχόλια και εκτιμήσεις μαθητών: - «μου φάνηκε ωφέλιμο να μάθω κάποια πράγματα για τη σχέση των δύο φύλων»(μαθήτρια) - «νομίζω πως θα έπρεπε μέσα στο σχολείο να παίρνουμε περισσότερες πληροφορίες για τη δράση και την αξία των γυναικών»(μαθήτρια) - «δεν μου αρέσουν οι δουλειές του σπιτιού, αλλά νομίζω ότι, αν υπάρχει ανάγκη, πρέπει να δίνω ένα χέρι βοηθείας»(μαθητής) - «βαριόμουνα λίγο να συμπληρώνω ερωτηματολόγια, αλλά μου άρεσε που δουλεύαμε σε ομάδες»(μαθητής) - «τα ζευγάρια πρέπει να αλληλοβοηθιούνται στις δουλειές του σπιτιού, έτσι ώστε να μείνει ελεύθερος χρόνος για τον καθένα»(μαθήτρια) Αντιδράσεις μαθητών Η συμμετοχή όλων των μαθητών ήταν ικανοποιητική. Εξάλλου ένας τρόπος διδακτικής προσέγγισης με βιωματικά στοιχεία είναι ελκυστικός και ενδιαφέρων. Όταν κλήθηκαν οι μαθητές να απαντήσουν σε ερωτήσεις που αφορούν στη συμπεριφορά και τη στάση τους, στις συναναστροφές και στις εμπειρίες από την καθημερινότητα, το έκαναν ευχάριστα. Περισσότερο εκφραστικά και συνεργάσιμα τα κορίτσια είχαν σε κάθε συζήτηση τον πρώτο λόγο. Και τα αγόρια όμως με την κατάλληλη ενθάρρυνση εξέφρασαν τις απόψεις τους. Επειδή ως ένα βαθμό η θεωρητική γνώση, οι πληροφορίες και οι συζητήσεις άρχισαν να κουράζουν τους μαθητές, σκεφτήκαμε να προχωρήσουμε σε λίγη έρευνα και δράση. Τους προτάθηκε να σκιτσάρουν, να ζωγραφίσουν ή να απαθανατίσουν με τη φωτογραφική τους μηχανή σκηνές που να δείχνουν τη στάση, το ρόλο και τη συμπεριφορά των δύο φύλων. Η ιδέα τους ενθουσίασε και έτσι μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς υποσχέθηκαν να συγκεντρώσουν ένα φωτογραφικό υλικό με θέμα σχετικό. Χωρίστηκαν σε δύο ομάδες και η μια είχε την ευθύνη της συγκέντρωσης του υλικού και η άλλη κάποια σχόλια που θα το συνοδεύουν. 5.Αξιολόγηση από την υπεύθυνη καθηγήτρια Η μέθοδος που ακολουθήθηκε κατά τη διδακτική παρέμβαση(ομάδες, συζήτηση, έρευνα) κέρδισε το ενδιαφέρον των μαθητών. Ξέχασαν για λίγο τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας και βίωσαν μια πιο ελεύθερη και συμμετοχική διαδικασία μάθησης. Ο χρόνος που αφιερώθηκε δεν ήταν αρκετός, ούτε οι γνώσεις που πήραν για το θέμα της ισότητας ικανοποιητικές (όπως δήλωσαν τα ίδια). Σίγουρα όμως ευαισθητοποιήθηκαν, προβληματίστηκαν και μετακινήθηκαν από αρχικές θέσεις και αντιλήψεις. Πιστεύουμε ότι έγινε ένα καλό βήμα στον τομέα της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης μέσω του σχολείου σε θέματα ισότητας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. «Ψυχολογία» Α τάξης Ενιαίου Λυκείου (Ο.Ε.Δ.Β) 2. «Η συγνώμη στις διαπροσωπικές σχέσεις» Αλ. Κακαβούλη, εκδ. «Ελληνικά Γράμματα». 3. «Τέλειες μητέρες, αόρατες γυναίκες», Susan van Scovoc, εκδ. «Κέδρος». 4. «Ο άνδρας σε κρίση», Frank Pittman, «Ελληνικά Γράμματα».