Αστική διάχυση Δρ. Δέσποινα Διμέλλη
Ορισμοί Ως αστική διάχυση ορίζεται η διαδικασία της μεταβολής των ορίων μιας αστικής περιοχής με κύριο χαρακτηριστικό τη χαμηλή πυκνότητα των νέων περιοχών που δημιουργούνται (Couch et al., 2005). Η προαστιοποίηση που προκύπτει από την αστική διάχυση δεν αποτελεί πρόβλημα όταν εξυπηρετεί μια μικρή ομάδα. Όταν όμως αποτελεί ένα μαζικό φαινόμενο, και τα φυσικά και ανθρωπογενή χαρακτηριστικά του χώρου αλλοιώνονται χωρίς να παράγεται κάτι παρά μόνο ένα αστικό κακέκτυπο χωρίς μορφή αλλά και χωρίς τα βασικά χαρακτηριστικά των προαστίων τότε βρισκόμαστε μπροστά σε ένα πολεοδομικό πρόβλημα. (Mumford, 1966, p. 506).
Tokyo
Τυπικό Αμερικανικό προάστιο
Η αστική διάχυση αποτελεί μια μορφή χρήσης του εδάφους η οποία παρουσιάζει οκτώ διακριτά χαρακτηριστικά σε χαμηλά επίπεδα: Πυκνότητα, συνέχεια, συγκέντρωση, κεντρικότητα, πυρηνικότητα, ομαδοποίηση, εγγύτητα και μεικτές χρήσεις (Galster et al., 2001, p. 685). Παρόλο που δεν αποτελεί ένα νέο φαινόμενο, το ζήτημα για την ανάπτυξη της διάχυσης και τις περιβαλλοντικές της επιπτώσεις απασχόλησε την Πολεοδομική επιστήμη στα μέσα της δεκαετίας του 90 όταν οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της διάχυσης εντάθηκαν. (Bengston et al., 2005; Bruegmann, 2005; Gillham, 2002).
Ως όρος η αστική διάχυση γεννήθηκε το 1937. από τον Erl Draper για να χαρακτηρίσει τις αντιαισθητικές αλλαγές που δημιουργούνταν στα οικιστικά σχέδια των βορειοαμερικανικών πόλεων. Αστική διάχυση στην Αγγλία Στην Ευρώπη αποτέλεσε αντικείμενο επιστημονικής ενασχόλησης κατά τη δεκαετία του 60 μετά τις σοβαρές συνέπειες που προέκυψαν από το Β Παγκόσμιο Πόλεμο. Αστική διάχυση στα Midlands
Η αστική διάχυση, συνώνυμη με τη διάσπαρτη και μη σχεδιασμένη αστική ανάπτυξη, χαρακτηρίζεται από μίξη χρήσεων χαμηλής πυκνότητας στην αστική περίμετρο. Αποτελεί ένα αμερικανικό τρόπο αστικής μεγέθυνσης, που σχετίζεται με την ταχύτατη και με χαμηλές πυκνότητες επέκταση των πόλεων. Οικιστική εξάπλωση στις Η.Π.Α. Στις Ηνωμένες Πολιτείες η αστική εξάπλωση περιγράφεται και με τον όρο exurbia που αναφέρεται στην αστική εξάπλωση σε μη αστικές περιοχές ή προάστια, οι οποίες δεν είναι προορισμένες για δόμηση.
Διαχρονική εξέλιξη της αστικής διάχυσης
Κύριες αιτίες αστικής διάχυσης Αύξηση εισοδήματος η οποία οδηγεί σε ανάγκη για περιοχές με καλύτερες συνθήκες. Μείωση του χρόνου και κόστους μετακίνησης από τις κεντρικές στις νέες περιφερειακές περιοχές. Διαφορές στις αξίες γης. Υφιστάμενες πολιτικές που ευνοούν την αστική διάχυση.
Συνέπειες της αστικής διάχυσης Κατανάλωση της αγροτικής γης. Καταστροφή των οικοσυστημάτων και των βιοτόπων. Υψηλότερα κόστη για τη δημιουργία υποδομών σε σχέση με τις αστικές περιοχές. Υψηλότερα κόστη για δημόσιες χρήσεις και υποδομές μεταφορών. Αύξηση χρήσης οχημάτων. Αύξηση μήκους μετακινήσεων. Αύξηση ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Εγκατάλειψη και υποβάθμιση κεντρικών περιοχών. Κοινωνικός διαχωρισμός. Δυσχερής πρόσβαση σε υποδομές ατόμων με περιορισμένη κινητικότητα.
Θετικά αποτελέσματα από την αστική διάχυση Πρόσβαση των μεσαίων εισοδημάτων σε περιοχές με χαμηλότερες σε σχέση με τις κεντρικές περιοχές αξίες γης. Δυνατότητα απόκτησης μονοκατοικιών. Αυξημένους σε σχέση με τους αντίστοιχους αστικούς ελευθερους χώρους και χώρους πρασίνου. Καλύτερες περιβαλλοντικές συνθήκες.
Σύμφωνα με τον Cervero (2000, p.5), «ο ορισμός της αστικής διάχυσης είναι δύσκολος, όμως την αντιλαμβάνεσαι όταν την δεις αν και μπορεί να εμφανιστεί με πολλές μορφές». Αστική διάχυση σε Γερμανία, Πολώνία και Τσεχία.
Ατλάντα
Βαρκελώνη
Συζήτηση για την οικιστική πυκνότητα Newman & Kenworthy (32 πόλεις 4 ήπειροι) Αρνητική σχέση πυκνότητας κατοίκησης και κατανάλωσης ενέργειας
ΚΡΙΤΙΚΗ Gomez Ibanez Αμφισβήτηση σχέσης πυκνότητας-κατανάλωσης Αμφισβήτηση κατά κεφαλήν κατανάλωσης ενέργειας\ Την κατανάλωση επηρεάζουν: εισόδημα, τιμή πετρελαίου Picher Διαφορές στην πολιτική χρήσης ΙΧ (ΗΠΑ, Ευρώπη) Wegener Κατανάλωση ενέργειας σχετίζεται με κόστος πετρελαίου Gordon 1980-1985 προαστικοποίηση, αποστάσεις αυξάνουν, χρόνος μετακίνησης σταθερός
Μορφές εμφάνισης της αστικής διάχυσης Προαστιακή ανάπτυξη (suburban) ή αστική διάχυση χαμηλής πυκνότητας. Αφορά την οργανωμένη οικιστική ανάπτυξη περιοχών, εκτός των ορίων των αστικών ιστών των πόλεων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από χαμηλές πυκνότητες δόμησης με μοναδική χρήση συνήθως την κατοικία και υποστηρίζονται από αποσπασματικές επεκτάσεις των υποδομών της πόλης.
Μορφές εμφάνισης της αστικής διάχυσης Αποσπασματική ή τυχαία ανάπτυξη (leapfrog, discontinuous development) είναι μια ασυνεχής μορφή αστικοποίησης, μικροί θύλακες αστικοποιημένης γης εντός του αγροτικού και φυσικού χώρου, οι οποίοι απέχουν αρκετά ο ένας από τον άλλον. Η χωροθέτηση τους μοιάζει αρκετά με τις δορυφορικές πόλεις, παρόλα αυτά διαχωρίζονται από την χαμηλότερη πυκνότητά τους και από την αποκλειστική εξάρτησή τους από το αυτοκίνητο ως μέθοδο μεταφοράς, λόγω της παντελούς έλλειψης υποδομών μέσων μαζικής μεταφοράς.
Μορφές εμφάνισης της αστικής διάχυσης Διάσπαρτη ανάπτυξη (scattered) εμφανίζεται χωρίς κάποια συγκεκριμένη μορφή. Ξεπερνά τα αστικά όρια και δημιουργεί περιθωριοποιημένους οικισμούς που απομονώνονται από την πόλη. Χαρακτηρίζεται ως η περισσότερο επιβλαβής μορφή αστικής διάχυσης, αφού δημιουργεί ανάγκη για υποδομές σε απομακρυσμένες περιοχές. Διάσπαρτη ανάπτυξη στο Tallin
Μορφές εμφάνισης της αστικής διάχυσης Γραμμική ανάπτυξη ή σε λωρίδες (strip) είναι η οικιστική ανάπτυξη που εμφανίζεται κατά μήκος του βασικού οδικού δικτύου. Αρχικά, αναπτύσσεται η γη που βρίσκεται σε άμεση επαφή με τους οδικούς άξονες και εν συνεχεία δημιουργούνται αστικές εκτάσεις που επεκτείνονται κάθετα προς το οδικό δίκτυο, την ίδια στιγμή που οι αξίες γης αυξάνονται και υλοποιούνται υποδομές.
Βασικές παράμετροι κατά τη διερεύνηση της αστικής διάχυσης: Χωρικές και δημογραφικές μεταβολές. Η θέση της απασχόλησης Οι μεταβολές των συνθηκών διαβίωσης. Νέες μορφές μετακινήσεων και μεταφορών. Επίδραση εθνικών, περιφερειακών και τοπικών πολιτικών που αφορούν χωρικό σχεδιασμό αλλά και σχεδιασμό μεταφορών. Μετανάστευση. Τύπος της διάχυσης
Αστική ανάσχεση-πολιτικές για τον περιορισμό της αστικής διάχυσης.
Απαγόρευση δόμησης στην περιαστική ζώνη Πράσινες ζώνες Green belts στην Αγγλία
Πράσινη ζώνη γύρω από τη Σεούλ
Διαμόρφωση δορυφόρων πόλεων Tin Shui Wai Masdar city
Επανάχρηση εγκαταλελειμμένων αστικών εκτάσεων
Bo01, Μάλμε, Σουηδία
Sherwood, New Ollerton, Αγγλία
Greenwich Millennium Village, Λονδίνο, Αγγλία
Η αστική διάχυση στην Ελλάδα
Πηγή: Μινέτος. Δ. 2010 Αστική Διάχυση 1990-2000
Διαχρονικές επεκτάσεις Αττικής
Διάχυση στην Αττική, 2011.
Επεκτάσεις και βασικές λειτουργίες Θεσσαλονίκης
Διάχυση στη Θεσσαλονίκη, 2009.
Επεκτάσεις και βασικές λειτουργίες Πάτρας
Διάχυση στην Πάτρα, 2011.
Επεκτάσεις και βασικές λειτουργίες Βόλου
Διάχυση στο Βόλο, 2011.
Προτεινόμενες πολιτικές για τη μείωση της αστικής διάχυσης Φορολόγηση των προαστιακών αναπτύξεων. Φορολόγηση επιχειρήσεων που βρίσκονται σε ζώνες που δεν εξυπηρετούνται απο μέσα μαζικής μεταφοράς. Αύξηση κόστους αγοράς και χρήσης ιδιωτικών οχημάτων. Μείωση κόστους μετακίνησης εντός των αστικών περιοχών. Ρύθμιση τιμών για αγορά ή ενοικίαση κτισμάτων. Ενθάρρυνση κτιριακών μορφών που να εξυπηρετούν περισσότερες της μιας οικογένειες. Ανάπτυξη έξυπνων συστημάτων για την αποφυγή μετακινήσεων.