Παρασιτοκτόνα Αρχές και αντιμετώπιση των κυριότερων δηλητηριάσεων 18 Μαίου 2009
Γενικά
Γενικά περί έκθεσης και απορρόφησης Σε επαφή Δέρμα, βλεννογόνοι αναπνευστικού, επιπεφυκότα Κατάποση Ατύχημα, αυτοκτονία, δολοφονία Δευτερογενής έκθεση μέσω τροφής, νερού Απορρόφηση εξαρτάται απο φυσικά χαρακτηριστικά Λιποδιαλυτότητα, ιονισμός, μέγεθος μορίου
Γενικά περί έκθεσης και απορρόφησης Μέσω ΓΕΣ Ανάλογη διαλυτότητας και αντιστρόφως ανάλογη βαθμού ιονισμού Λιποδιαλυτά και ασθενείς βάσεις: εύκολα Οργανικοί διαλύτες: απορρόφηση (όχι λιπαρές ουσίες) Χρησιμοποιούμε: Ενεργό άνθρακα Γάλα/λεύκωμα αυγού (για οξέα/βάσεις, μέταλλα) Διεθνές αντίδοτο Ασθενή οξέα (κιτρικό, οξικό) η βάσεις(γάλα μαγνησίας, σόδα) Ταννικό, υπερμαγγανικό, ιώδιο (καθίζηση αλκαλοειδών) Μέσω δέρματος Ανάλογα με διαλυτότητα, ΦΧ, επιφάνεια Διαλύτες και οξέα/βάσεις επηρεάζουν Μέσω πνευμόνων Αέρια, πτητικάυγράκαιστερεά< 10μ Εμβαδόν και λεπτότητα μεμβράνης
Κατανομή / Μεταβολισμός / Απέκκριση Τα παρασιτοκτόνα συνδέονται με ειδικούς η μη ειδικούς υποδοχείς στο πλάσμα Η σύνδεση με μη ειδικές πρωτείνες πλάσματος συνήθως απενεργοποιεί το Π Η σύνδεση με ειδικά ένζυμα μπορεί να βιομετατρέπει το Π σε τοξικούς μεταβολίτες η να επηρεάζει το ζωτικό ένζυμο Πολλά, όπως οι χλωριωμένοι υδρογονάνθρακες, αθροίζονται σε λιπώδη ιστό (προστατευτικός ρόλος) Το παρακουάτ χαρακτηρίζεται απο άθροιση και δράση στούς πνεύμονες, ανεξάρτητα απο οδό χορήγησης
Κατανομή / Μεταβολισμός / Απέκκριση Μεταβολισμός με ποικίλες αντιδράσεις, όπως σύνδεση με πολικές ομάδες που αυξάνουν Η2Ο-διαλυτότητα και απέκκριση, σύζευξη με γλυκουρονικό... Το μεγαλύτερο μέρος πραγματοποιείται απο μικροσωμικά ένζυμα (ΜΕ), ιδιαίτερα στο ήπαρ Τα περισσότερα (DDT, παράγωγα, διελδρίνη...) αυξάνουν την δράση των ΜΕ και επιταχύνουν τον μεταβολισμό των ιδίων και άλλων ουσιών Αλληλεπίδραση με άλλα Π (παράδειγμα), επαγωγή για καιρό και ΜΕΤΑ την έκθεση, λόγω άθροισης σε ιστούς και αποδέσμευση Σημαντικός εξωηπατικός μεταβολισμός ορισμένων: παραθείο στους πνέυμονες, Καρμπαρύλ (μέσω ναφθόλης) στο έντερο, οργανοφωσφωρικά στο δέρμα κατά την αποδέσμευσή τους
Κατανομή / Μεταβολισμός / Απέκκριση Απέκκριση των περισσοτέρων μέσω νεφρών και ούρων, πολύ λίγων μέσω ΓΕΣ (βαρέα μέταλλα, ορισμένοι μεταβολίτες χλωριωμένων ΥΑ Απέκκριση με χολή ενίοτε συνοδεύεται απο απορρόφηση στην ΕΗ κυκλοφορία και παράταση χρόνου ημιζωής Απέκκριση πολύ ορισμένων απο πνεύμονες (τετραχλωράνθρακας) η στο γάλα
Τοξική δράση Τα παρασιτοκτόνα προκαλούν οξείες η χρόνιες δηλητηριάσεις Οργανα που επηρεάζονται λόγω μεταβολισμού και απέκκρισης είναι συνήθως το ήπαρ και τα νεφρά Ορισμένα (παρακουάτ) έχουν ειδική τοξικότητα στούς πνεύμονες Οι χλωριωμένοι ΥΑ και τα οργανοφωσφωρικά επηρεάζουν παραμέτρους το ΚΝΣ Παρ όλη την ειδική μοριακή στόχευση, μπορεί να επηρέζονται όλα τα κύτταρα, όταν σ αυτά υπάρχει ο μοριακός στόχος (νιτρίλια-οξυγόνωση)
Τοξική δράση Μηχανισμοί μπορεί να είναι μη ειδικοί (πχ βαρέα μέταλλα) Οι ειδικές δράσεις μπορεί να αντιμετωπιστούν με αντίδοτα, ειδικά, λειτουργικά η φαρμακολογικά Ειδικές δράσεις παρασιτοκτόνων: Αδρανοποίηση ακετυλοχολινεστεράσης (οργανοφωσφ. εστέρες, καρβαμίδια) -- οξίμες, ατροπίνη Δέσμευση SH ενζύμων (βαρέα μέταλλα) -- χηλικές ενώσεις Αναστολή οξειδωτικής φωσφωρυλίωσης (νιτρίλια) -- νιτρικό άμυλο, νάτριο Αποσύζευξη οξειδωτικής φωσφωρυλίωσης με καταστροφή μιτοχονδριακής βαθμίδωσης Η+ Αναστολή δράσης βιταμίνης Κ απο κουμαρινικά Μεταβολή διαπερατότητας μεμβρανών (DDT)
DDT (χλωριωμένος ΥΑ) Δεν χρησιμοποιείται πλέον σε ανεπτυγμένες χώρες Λιποδιαλυτό, γενικά σταθερή ένωση, άθροιση σε λιπώδη ιστό και ως μεταβολίτης Απέκκριση στα ούρα, χολή, και στο γάλα Το κύριο πρόβλημα ήταν, και είναι, η βιομεγέθυνση, που παρατηρείται ακόμα και σήμερα πχ στις αρκτικές περιοχές
Χλωριωμένοι ΥΑ
DDT (χλωριωμένος ΥΑ) Μηχανισμός τοξικής δράσης Τρόμος, μυικοί και κλονικοί σπασμοί, υποξαιμία, οξέωση Διαζεπάμη για σπασμούς Αφαίρεση με εμετό, πλύση, ζωικό άνθρακα Οχι έλαια, γάλα Πολύ αργή αποβολή!!!
χλωριωμένοι ΥΑ Μηχανισμός τοξικής δράσης Τρόμος, μυικοί και κλονικοί σπασμοί, υποξαιμία, οξέωση Αλδρίνη, Διελδρίνη, Λινδάνη, Μεθοξυχλώρ, Θιοντάν Πιο τοξικά απο το DDT, πιθανά μεταλλαξιογόνα, πιο ειδικά για το ΚΝΣ απ ότι το DDT Διαζεπάμη για σπασμούς Αφαίρεση με εμετό, πλύση, ζωικό άνθρακα Οχι έλαια, γάλα Πολύ αργή αποβολή!!!
Αντιχολινεστερασικά παρασιτοκτόνα Οργανοφωσφωρικοί εστέρες >200 Καρβαμίδια (εστέρες) >25 ΟΕ: Μεβινφός, τριχλωρφόν, ΤΕΡΡ, παραθείο, μεθυλο-παραθείο, χλωρο- και μαλα-θείο, δισουλφοτόν... Καρβαμίδια: Μπαυγκόν, καρμπαρύλ, μοβαμ, τεμίκ, ζεκράν...
Αντιχολινεστερασικά παρασιτοκτόνα Οργανοφωσφωρικοί εστέρες >200 Καλή απορρόφηση απο δέρμα, ΓΕΣ, πνεύμονες, εξαιρετικά τοξικά Μεταβολισμός απο το ήπαρ, με υδρόλυση, και παραγωγή κατά περίπτωση τοξικών μεταβολιτών (θειοφωσφωρικά) Δρουν δεσμεύοντας και αναστέλλοντας το ενζυμο ακετυλχολινεστεράση (ΑΧΕ) Η αντίδραση με το ενδογενές φυσιολογικό υπόστρωμα είναι αμφίδρομη και ταχύτατη πρός αποδέσμευση ενζύμου Οι ΟΕ αλληλεπιδρούν κάνοντας πολύ αργή την αποδέσμευση του ενζύμου Χρείαζεται σύνθεση νέου ενζύμου (~30 ημέρες;, κατά περίπτωση), για επαναφορά σε φυσιολογικά επίπεδα
Αντιχολινεστερασικά παρασιτοκτόνα
Αντιχολινεστερασικά παρασιτοκτόνα Οργανοφωσφωρικοί εστέρες >200 Βροχόσπασμος και αναπνευστική δυσχέρεια, αυξημένες βρογχικές εκκρίσεις (ρόγχος) Εφίδρωση, δακρύρροια, σιελόρροια Ναυτία, έμετος, διάρροια, κράμπες, ακούσια δίούρηση Βραδυκαρδία, υπόταση, μύση Μυικοί σπασμοί, εξάντληση, επηρεάζει και τους αναπνευστικούς μύες Δράσεις στο ΚΝΣ επιφέρουν σύγχυση, υπερένταση, αταξία, παροξυσμούς Η ποσότητα που ελήφθη καθορίζει τα νικοτινικά/μουσκαρινικά συμπτώματα, αν θα παρουσιαστεί καταστολή προμήκη κλπ Λεπταηώρεςγιαέναρξηδράσης
Αντιχολινεστερασικά παρασιτοκτόνα Οργανοφωσφωρικοί εστέρες >200 Παρατεταμένες δράσεις που εκδηλώνονται και μετά απο μήνες και για χρονια (;) Χρόνια έκθεση μπορεί να καταλήξει σε σταδιακή αναστολή ΑΧΕ, που όταν πέσει κάτω απο ορισμένα επίπεδα (~10-20%) εκδηλώνεται τοξικότητα Μέτρηση δράσης ΑΧΕ σε βιομηχανικούς εργάτες, ιδιαίτερα στα ερυθροκύτταρα (~60% κρούει κώδωνα κινδύνου)
Αντιχολινεστερασικά παρασιτοκτόνα Οργανοφωσφωρικοί εστέρες >200 Ατροπίνη σαν αντίδοτο (μηχανισμός) Χορηγέιται μετά την αντιμετώπιση της τυχόν κυάνωσης, ανάλογα με σοβαρότητα συμπτωμάτων, εφ η εμ, μέχρι εκδήλωση ατροπινισμού, με σύγχρονη χορήγηση, αν χρειαστεί, οξιμών Οι οξίμες «επαναδραστηριοποιούν» την ΑΧΕ (μηχανισμός, aging AchE) Μπορεί να χρειαστεί συνεχής χορήγηση πραλιδοξίμης για ημέρες Καταβάλλονται προσπάθεις απομάκρυνσης περαιτέρω ΟΕ
Αντιχολινεστερασικά παρασιτοκτόνα Καρβαμιδικοί εστέρες Υδατοδιαλυτά, μεταβολισμός με οξείδωση και γλυκουρονίωση, απέκκριση απο τα ούρα ως α-ναφθόλη (ανίχνευση) Εκτός απο το Τεμικ, οι μεταβολίτες τους στερούνται τοξικής δράσης Δράση παρόμοια με τους ΟΕ, αλλά αντιστρεπτή σύνδεση με ΑΧΕ Συμπτώματα παρόμοια με ΟΕ, πιθανότητα (μόνο) τερατογένεσης απο Καρμπαρύλ ΔΕΝ χορηγούμε οξίμες!!!!!!, μόνο ατροπίνη
Δινιτροφαινόλες Δινιτροφαινόλη, δινιτρορθοκρεσόλη, σινοξ, σελινόν Διαλυτα σε έλαια, οργανικούς διαλύτες Απορρόφηση απο ΓΕΣ, δέρμα, αναπνευστικό και άθροιση Μέσω αναστολής οξειδωτικής φωσφωρυλίωσης, επιτάχυνση γλυκόλυσηςς, υπερπυρεξία, ευεξία, νευρικότητα, ταχυκαρδία Θερμοπληξία, εγκεφαλικό οίδημα και αδυναμία να εξασφαλιστει ΑΤΡ (εξάντληση αποθεμάτων) για φυσιολογική λειτουργία εγκεφάλου Συμπτωματική αντιμετώπιση
Διπυριδύλια Paraquat, Diquat, Morfamquat, Gramoxon Δηλητηρίαση κυρίως με λήψη απο το στόμα (οχι μεγάλη απορρ. απο δέρμα) Παραγωγή Ο2- ανιόντων, οξείδωση πολυακόρεστων λιπιδίων μεμβράνης, Κυτταροτοξικότητα Επηρεάζει κυρίως πνεύμονες, δέρμα και βλεννογόνους, αλλά σε συστηματική έκθεση και νεφρά, ήπαρ, καρδιά... Αρχικά εξέλκωση βλεννογόνου, μετά βλάβη σε ήπαρ, νεφρά Δυνατότητα εφησυχαστικής καλυτέρευσης, που όμως υποτροπιάζει (λανθάνων χρόνος εμφάνισης συμπτωμάτων) Paraquat: Ιστολογικές βλάβες κυρίως σε πνεύμονες, ανεξάρτητα οδού λήψης! κυψελιδική ίνωση, μικροαιμορραγίες
Διπυριδύλια Paraquat, Diquat, Morfamquat, Gramoxon Απομάκρυνση δηλητηρίου, έμετος, πλύση στομάχου, χορήγηση απορροφητικών ουσιών (μπεντονίτη, ισως ενεργού άνθρακα) Επαγωγή διούρησης Υποστήριξη σναπνοής Αναφορά σε καλυτέρευση σε 10% Ο2 (οχι χορήγηση επιπλέον Ο2!!!)
Κουμαρινικά Βαρφαρίνη, δικουμαρόλη, ακτοσίνη Λήψη απο το στόμα Δράση απο Φαρμακολογία Απαιτείται επανειλημμένη έκθεση για βλάβη Χορήγηση φυτοναδιόνης (βιτ. Κ) μέχρι αποκαταστάσεως χρόνου προθρομβίνης
Θειοκαρβαμίδια Σύμπλοκα με μέταλλα Ελαττώνουν ρυθμό οξείδωσης ακεταλδεύδης (σύνδρομο ακεταλδεύδης) Επειδείνωσημεταυτόχρονηλήψηοινοπνεύματος Ναφθαλίνη Πολύ λιπόφιλη ένωση Οξεία αιμολυτική αναιμία σε απο του στόματος λήψη, αλλά και καθυστερημένα (2-3 μέρες μετά απο έκθεση) Δερματική επαφή επιφέρει ερεθισμό, δερματίτιδα Οχι έλαια για αποβολή, χρήση διττανθρακικών για αποφυγή καθίζησης κρυστάλλων όξινης αιματίνης
Νικοτίνη Στρυχνίνη Ροτενόνη Φυτικής προέλευσης, αναστέλλει οξείδωση NADH πρός NAD Τοπική δράση, αλλά απο του στόματος λήψη προκαλεί σπασμούς, υπογλυκαιμία, λήθαργο Ενεργός άνθρακας, οχι ελαιώδεις ουσίες, γλυκόζη
Πυρερυθρίνες Περιέχονται σε πολλά εντομοκτόνα (Baygon) Κυρίως αντιδράσεις υπερευαισθησίας