Κίνηση 5 Μουσείων Θεσσαλονίκης 5 Museums Movement in Thessaloniki

Κίνηση 5 Μουσείων Θεσσαλονίκης 5 Museums Movement in Thessaloniki ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Υπουργός Παύλος Γερουλάνος Γενική Γραμματέας Λίνα Μενδώνη ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Πρόεδρος Κατερίνα Κοσκινά ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Διευθύντρια Πολυξένη Αδάμ-Βελένη ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Διευθύντρια Σουζάνα Χούλια-Καπελώνη Αν. Διευθυντής Σταμάτιος Χονδρογιάννης ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Πρόεδρος Ξανθίππη Σκαρπιά-Χόιπελ Καλλιτεχνικός Διευθυντής Ντένης Ζαχαρόπουλος ΤΕΛΛΟΓΛΕΙΟ ΙΔΡΥΜΑ ΤΕΧΝΩΝ Α.Π.Θ. Πρόεδρος Γιάννης Μυλόπουλος Γενική Γραμματέας Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά ΓΕΝΙΚΟ ΠΡΟΞΕΝΕΙΟ ΤΗΣ ΓΑΛΛΙΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΓΑΛΛΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Γενικός Πρόξενος της Γαλλίας / Διευθυντής του Γαλλικού Ινστιτούτου Θεσσαλονίκης Christian Thimonier GOETHE-INSTITUT ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Διευθυντής Peter Panes ΙΤΑΛΙΚΟ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Μορφωτική Ακόλουθος / Διευθύντρια Maria Rosa Girace Pieralisi ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΜΟΝΗΣ ΛΑΖΑΡΙΣΤΩΝ Διαχειριστής Διαμαντής Παπαδόπουλος Υπεύθυνος Καλλιτεχνικού Προγράμματος Λάζαρος Κωνσταντινίδης ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΡΑΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πρόεδρος Κατερίνα Κοσκινά Αντιπρόεδρος Αναστασία Σαλή Γραμματέας Αρσέν Καλφαγιάν Μέλη Μανόλης Γιανναδάκης, εκπρόσωπος του ΕΕΤΕ Ματθίλδη Καράσσο-Καββασιάδη Χάρης Σαββόπουλος Μάτα Τσολοσίδη-Ζησιάδου Θεόδωρος Φιλάρετος 5 Museums of Thessaloniki Movement ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΜΠΙΕΝΑΛΕ Κατερίνα Κοσκινά ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΜΠΙΕΝΑΛΕ Αθηνά Ιωάννου ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΟΥ KPMG ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΑΕ Κώστας Βλάχος ΦΟΡΕΙΣ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Αν. Περιφερειάρχης Διονύσιος Χ. Ψωμιάδης ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΜΕΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ - ΘΡΑΚΗΣ Γενικός Γραμματέας Θύμιος Ν. Σώκος ΕΝΔΙΑΜΕΣΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ Προϊσταμένη Αγγελική Ωραιοπούλου ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΔΗΜΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης Αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Παιδείας & Τουρισμού Σπύρος Πέγκας 9Η ΕΦΟΡΕΙΑ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ Προϊσταμένη Δέσποινα Μακροπούλου ΔΗΜΟΣ ΠΑΥΛΟΥ ΜΕΛΑ Δήμαρχος Διαμαντής Παπαδόπουλος Πρόεδρος Δημοτικής Κοινωφελούς Επιχείρησης «ΙΡΙΣ» Δημήτρης Ασλανίδης ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΛΙΜΕΝΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Α.Ε. Πρόεδρος Στέλιος Αγγελούδης Αντιπρόεδρος Κωνσταντίνος Παπαϊωάννου Γενικός Διευθυντής Επιχειρησιακών Μονάδων Εμμανουήλ Μιχαηλίδης ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Πρόεδρος Γιάννης Μπουτάρης Διευθυντής Δημήτρης Εϊπίδης ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΜΕΓΑΡΟΥ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Πρόεδρος Αλέξανδρος Μπακατσέλος Γενική Διευθύντρια Μηλίτσα Χασάπη ΚΕΝΤΡΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Προϊστάμενος Αντώνης Σατραζάνης ΕΒΡΑΪΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Πρόεδρος Ισραηλιτικής Κοινότητας Δαυίδ Σαλτιέλ Γραμματέας Ισραηλιτικής Κοινότητας Ισραέλ Ρούσσο ΜΟΥΣΕΙΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Πρόεδρος Εφορευτικής Επιτροπής Περικλής Πηλείδης ΚΡΑΤΙΚΟΣ ΑΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» Αερολιμενάρχης Αχίλλειος Τοπούζας Προϊστάμενος Τεχνικών Υπηρεσιών Γιάννης Βογιατζής REGISTRAR - ΕΛΕΓΧΟΣ & ΠΑΡΑΛΑΒΗ ΕΡΓΩΝ Όλγα Φώτα ΒΟΗΘΟΣ REGISTRAR - ΕΛΕΓΧΟΣ & ΠΑΡΑΛΑΒΗ ΕΡΓΩΝ Αγγελική Χαριστού ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ - ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Χρύσα Ζαρκαλή ΥΛΙΚΟ - ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Κλειώ Γούσιου ΤΥΠΟΣ - ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ Μελίνα Μελικίδου ΔΙΕΘΝΕΣ ΓΡΑΦΕΙΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ & ΠΡΟΒΟΛΗΣ Calum Sutton PR LTD ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ - ΓΡΑΦΕΙΟ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ Αθηνά Ιωάννου Γεωργία Λίλη ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ & ΞΕΝΑΓΗΣΕΙΣ Εύη Παπαβέργου Κατερίνα Παρασκευά Συνεργάτες Τάνια Βλαχομήτρου Εύη Βολογιαννίδου ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ Μελίνα Μελικίδου Χριστίνα Πλευρίτου ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΥ & ΠΡΑΚΤΙΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Χριστίνα Πλευρίτου ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ Δώρα Καϊπη Αρετή Καραβασίλη Μαρία Πούρνου ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΛΟΓΙΣΤΙΚΟ ΓΡΑΦΕΙΟ Δημήτρης Μουλάς

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «Ο ΓΚΡΕΜΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΡΕΜΑ» ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΣ Paolo Colombo Mahita El Bacha Urieta Μαρίνα Φωκίδη ΒΟΗΘΟΙ ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΣ Δόμνα Γούναρη Άννα Μυκονιάτη ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ Ανδρέας Αγγελιδάκης ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΧΩΡΩΝ Δόμνα Γούναρη Αρετή Λεοπούλου Κατερίνα Μαυρομιχάλη Γιάννης Μπόλης Άννα Μυκονιάτη Ειρήνη Παπακωνσταντίνου Μαρία Τσαντσάνογλου Συραγώ Τσιάρα ΒΟΗΘΟΙ & ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Ελεωνόρα Βρατσκίδη Στέργιος Γούσιος Ζωή Καρακώστα Βασιλική Μάττα Εύη Παπαβέργου Κλέα Χαρίτου ΔΙΕΘΝΗΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Catherine David Maria Rosa Girace Pieralisi Jessica Morgan Ντένης Ζαχαρόπουλος Γιάννης Κουνέλλης ΕΚΘΕΣΕΙΣ-ΤΕΧΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ - ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ INTEREXPO / ΕΚΘΕΣΙΑΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Α.Ε. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ & ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΚΘΕΣΕΩΝ Γιώργος Ευσταθουλίδης ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΟΣ - ΦΩΤΙΣΜΟΙ Κώστας Κοσμίδης ΑΝΑΡΤΗΣΗ ΕΡΓΩΝ Ορφεύς Βεϊνόγλου Α.Ε. ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ MOVE ART A.E. ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΕΡΓΩΝ ΤΕΧΝΗΣ ΚΑΡΑΒΙΑΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Ε.Π.Ε. / ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΕΣ LLOYD S ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΧΩΡΩΝ MEGA SPRINT GUARD A.E. ΚΑΘΑΡΙΟΤΗΤΑ ΣΥΝΕΡΓΕΙΟ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ «ΝΕΦΕΛΗ» Μαρία Βακού Θωμαή Κατρανά ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ & ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ ΓΡΑΦΙΚΗ Ε.Π.Ε. ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΛΟΓΟΤΥΠΟΥ ΜΠΙΕΝΑΛΕ designersunited.gr ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ www.thessalonikibiennale.gr ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΝΕΩΝ ΜΕΣΩΝ Α.Ε. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΑΣ Θοδωρής Μάρκογλου ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟΥ & ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΟΥ SPOT Μάριος Σπύρογλου ΨΗΦΙΑΚΗ ΚΑΛΥΨΗ & ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ Ελευθερία Καλπενίδου Ευθύμης Μπλέτσας Χάρης Πάλλας Μάριος Σπύρογλου ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Κατερίνα Κοσκινά Γιάννης Μπόλης Κλεονίκη Χριστοφορίδου ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ Paolo Colombo Mahita El Bacha Urieta Ανδρέας Αγγελιδάκης Δόμνα Γούναρη Θωμάς Κοροβίνης Κατερίνα Κοσκινά Άννα Μυκονιάτη Νίκος Παπαστεργιάδης Μαρίνα Φωκίδη ΜΕΤΑΦΡΑΣΕΙΣ Γιώργος Χρηστίδης Andrew Mutter ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΚΕΙΜΕΝΩΝ Hannah Adcock Κατερίνα Μαυρομιχάλη Γιάννης Μπόλης Κλεονίκη Χριστοφορίδου ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΓΡΑΦΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΙΚΗ Ε.Π.Ε. ΕΚΤΥΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ ΚΕΘΕΑ ΣΧΗΜΑ + ΧΡΩΜΑ

Κίνηση 5 Μουσείων Θεσσαλονίκης 5 Museums Movement in Thessaloniki ORGANISATION HELLENIC MINISTRY OF CULTURE AND TOURISM Minister Pavlos Yeroulanos Secretary General Lina Mendoni STATE MUSEUM OF CONTEMPORARY ART President Katerina Koskina ARCHAEOLOGICAL MUSEUM OF THESSALONIKI Director Polyxeni Adam-Veleni MUSEUM OF BYZANTINE CULTURE Director Susanna Choulia Kapeloni Acting Director Stamatios Chondrogiannis MACEDONIAN MUSEUM OF CONTEMPORARY ART President Xanthippi Skarpia-Heypel Artistic Director Denys Zacharopoulos TELOGLION FOUNDATION OF ART AUTh President Giannis Mylopoulos General Secretary Alexandra Goulaki-Voutyra FUNDING AUTHORITIES REGION OF CENTRAL MACEDONIA Deputy Head of Region Dionisios C. Psomiadis DECENTRALISED ADMINISTRATION OF MACEDONIA -THRACE General Secretary Thimios N. Sokos INTERMEDIARY MANAGING AUTHORITY Head Angeliki Oraiopoulou WITH THE COLLABORATION CITY OF THESSALONIKI Mayor Yiannis Boutaris Deputy Mayor for Culture, Education & Tourism Spiros Pengas 9TH EPHORATE OF BYZANTINE CULTURE Director Despina Makropoulou MUNICIPALITY PAVLOS MELAS Mayor Diamantis Papadopoulos President of the Municipal Social Wellfare Organisation IRIS Dimitris Aslanidis THESSALONIKI PORT AUTHORITY S.A. President Stelios Aggeloudis Vice- President Constantinos Papaioannou General Manager of Port Operations Emmanouel Michailidis THESSALONIKI FILM FESTIVAL President Yiannis Boutaris Director Dimitris Eipidis CONSULAT GENERAL DE FRANCE A THESSALONIQUE / INSTITUT FRANCAIS DE THESSALONIQUE Consul General de France / Directeur de l Institut Francais de Thessalonique Christian Thimonier GOETHE-INSTITUT THESSALONIKI Director Peter Panes ΙSTITUTO ITALIANO DI CULTURA DI SALONICCO Addetto Culturale / Direttore Maria Rosa Girace Pieralisi FESTIVAL OF MONI LAZARISTON Administrator Diamantis Papadopoulos Artistic Director Lazaros Konstantinidis JEWISH MUSEUM OF THESSALONIKI President of the Jewish Community of Thessaloniki David Saltiel Secretary of the Jewish Community of Thessaloniki Israel Rousso THESSALONIKI MUSEUM OF PHOTOGRAPHY President of the Supervisory Committee Periklis Pilidis INTERNATIONAL AIRPORT OF THESSALONIKI MAKEDONIA Airport Manager Achillios Topouzas Head of Airport Operation Section Giannis Vogiatzis PRODUCTION STATE MUSEUM OF CONTEMPORARY ART BOARD OF TRUSTEES President Katerina Koskina Vice President Anastasia Sali Secretary Arsen Kalfayan Members Theodoros Filaretos Matthildi Karasso-Kavvasiadi Harris Savvopoulos Mata Tsolozidi-Zissiadou Manolis Yiannadakis, representative of the Chamber of Fine Arts of Greece 5 Museums of Thessaloniki Movement BIENNALE DIRECTOR - PLANNING Katerina Koskina BIENNALE PROJECT MANAGER Athina Ioannou PROJECT MANAGEMENT CONSULTANTS KPMG ADVISORS S.A. Kostas Vlahos REGISTRAR Olga Fota ASSISTANT REGISTRAR Angeliki Charistou PUBLIC RELATIONS COMMUNICATION Chrysa Zarkali SUPPLIES & PR SECRETARIAL SUPPORT Cleo Gousiou PRESS - ADMINISTRATION P.A. Melina Melikidou INTERNATIONAL COMMUNICATION & PROMOTION OFFICE Calum Sutton PR LTD INTERNATIONAL RELATIONS GUESTS OFFICE Athina Ioannou Georgia Lili EDUCATIONAL PROGRAMMES & TOURS Evi Papavergou Katerina Paraskeva Assistants Tania Vlachomitrou Evi Voloyiannidou SECRETARY Melina Melikidou Christina Plevritou VOLUNTEERS PROGRAMME & INTERNSHIPS Christina Plevritou ACCOUNTANTS DEPARTMENT Dora Kaipi Areti Karavassili Maria Pournou ACCOUNTANTS DEPARTMENT ASSOCIATES Dimitris Moulas THESSALONIKI CONCERT HALL President Alexandros Bakatselos General Manager Militsa Hasapi THESSALONIKI HISTORY CENTRE Director Antonis Satrazanis

MAIN PROGRAMME A ROCK AND A HARD PLACE CURATORS Paolo Colombo Mahita El Bacha Urieta Marina Fokidis ASSISTANT CURATORS Domna Gounari Anna Mykoniati ARCHITECT Andreas Angelidakis VENUES COORDINATION Yannis Bolis Domna Gounari Areti Leopoulou Katerina Mavromichali Anna Mykoniati Eirini Papakonstantinou Maria Tsantsanoglou Syrago Tsiara PROCUCTION ASSISTANTS & VOLUNTEERS Eleonora Vratskidi Stergios Gousios Zoi Karakosta Vassiliki Matta Evi Papavergou Klea Charitou INTERNATIONAL CONSULTING COMMITTEE Catherine David Maria Rosa Girace Pieralisi Jessica Morgan Denys Zacharopoulos Jannis Kounellis EXHIBITIONS TECHNICAL SUPPORT PRODUCTION - INSTALLATION INTEREXPO / EXHIBITION SERVICES S.A. TECHNICAL & EXHIBITION SUPPORT Yiorgos Efstathoulidis ELECTRICIAN LIGHTING TECHNICIAN Kostas Kosmidis INSTALLATION OF WORKS Orphee Veinoglou S.A. TRANSPORT OF ARTWORKS MOVE ART S.A. ARTWORKS INSURANCE KARAVIAS & ASSOCIATES ART / LLOYD S COVER- HOLDER SECURITY MEGA SPRINT GUARD S.A. CLEANING NEFELI CLEANING Maria Vakou Thomay Katrana AUDIOVISUAL APPLICATIONS & INTERNET VISUAL IDENTITY DESIGN GRAFIKI LTD BIENNALE LOGO DESIGN designersunited.gr WEBSITE DESIGN DEVELOPMENT www.thessalonikibiennale.gr NEW MEDIA ADVANCED INTERNET APPLICATIONS WEBSITE MANAGEMENT Thodoris Markoglou TV & RADIO SPOT DESIGN AND PRODUCTION Mario Spiroglou DIGITAL COVERAGE & DOCUMENTATION OF EVENTS Efthymis Bletsas Eleftheira Kalpendou Haris Pallas Mario Spiroglou CATALOGUE PRODUCTION State Museum of Contemporary Art EDITORS Katerina Koskina Yannis Bolis Kleoniki Christoforidou AUTHORS Andreas Aggelidakis Paolo Colombo Mahita El Bacha Urieta Marina Fokidis Domna Gounari Thomas Korovinis Katerina Koskina Anna Mykoniati Nikos Papastergiadis TRASLATIONS Giorgos Christides Andrew Mutter PROOFREADING Hannah Adcock Yannis Bolis Kleoniki Christoforidou Katerina Mavromichali DESIGN GRAFIKI LTD PRINTING - BINDING ΚΕTHEA SCHEMA + CHROMA

Κάτι αλλάζει στη Θεσσαλονίκη. Με μικρά αλλά σταθερά βήματα, η πόλη ξαναβρίσκει τον φυσικό, διεθνή της ρόλο, που τα τελευταία χρόνια είχε τόσο πολύ υποβαθμιστεί. Η Θεσσαλονίκη γίνεται ξανά οικοδέσποινα για μεγάλους Πολιτισμούς, προβάλλοντας ταυτόχρονα σε ολόκληρο τον κόσμο κάθε πτυχή και της δικής της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Η φετινή Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης, με τον γενικό τίτλο «Παλιές διασταυρώσεις- Make it new», ενταγμένη στο νέο πρόγραμμα του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού «Θεσσαλονίκη- Σταυροδρόμι Πολιτισμών», σηματοδοτεί με τον καλύτερο τρόπο αυτήν την αλλαγή. Προϊόν της συνεργασίας των πιο σημαντικών πολιτιστικών δυνάμεων της Θεσσαλονίκης και με ένα σπουδαίο κεντρικό αλλά και παράλληλο πρόγραμμα, η 3η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης ξεδιπλώνεται σε ολόκληρη την πόλη και αναδεικνύει το πιο εξωστρεφές, δυναμικό και σύγχρονο πρόσωπό της. Είναι πολύ σημαντικό ότι έχει πλέον δημιουργηθεί στη Θεσσαλονίκη μια μεγάλη συμμαχία δυνάμεων που περιλαμβάνει, εκτός από τους δικούς μας εποπτευόμενους φορείς, τον Δήμο, το Πανεπιστήμιο, ιδιωτικούς πολιτιστικούς φορείς, αλλά και όλους εκείνους που αγαπούν τη Θεσσαλονίκη και θέλουν να συμβάλουν στη μεγάλη προσπάθεια που γίνεται να ξαναμπεί η πόλη σε αναπτυξιακή τροχιά. Θεσμοί όπως η Μπιενάλε μπορούν να πρωταγωνιστήσουν σ αυτήν την προσπάθεια. Εύχομαι κάθε επιτυχία και στη φετινή διοργάνωση και ευχαριστώ όσους δούλεψαν για την πραγματοποίησή της. Παύλος Γερουλάνος Υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού 7 \ 8

Something is changing in Thessaloniki. With gradual but steady steps, the city is regaining its rightful place in the international landscape, which had been greatly diminished in the previous years. Thessaloniki is once more becoming a hostess of great Cultures, while promoting the multifarious aspects of her own rich cultural heritage to the world. The 3rd Thessaloniki Biennale of Contemporary Art, part of the Ministry of Culture s new initiative Thessaloniki: Cultural Crossroads, is entitled Old Intersections-Make it new and therefore ideally suited to signal this change. The Biennale is organized by the most prominent cultural institutions of Thessaloniki and can boast of an outstanding main and parallel program. With venues spreading throughout the city, the Biennale showcases the extrovert, dynamic, and modern face of Thessaloniki. It is of great importance that a new and great alliance has been forged recently in Thessaloniki, one that encompasses both the supervised entities of the Ministry of Culture as well as the city s municipality, university, private cultural entities and individuals who love Thessaloniki and would like to be part of the great effort currently underway to bring back the city to a trajectory of growth and development. Institutions like the Biennale can play a prominent role in this effort. I would like to wish great success to the 3rd Biennale and to thank all the people who have worked for it. Pavlos Yeroulanos Minister of Culture and Tourism

Με τον τίτλο «Παλιές Διασταυρώσεις-Make it new» και την προσοχή στραμμένη στη Μεσόγειο, η 3η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, με κύριο διοργανωτή το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, εντάσσεται στο πρόγραμμα «Θεσσαλονίκη: Σταυροδρόμι Πολιτισμών», χαίρει της στήριξης Διεθνούς Συμβουλευτικής Επιτροπής και περιλαμβάνει εκθέσεις, διεθνές εργαστήρι νέων καλλιτεχνών, φεστιβάλ performance, φιλοξενούμενες δράσεις και ένα συμπόσιο. Μουσεία και μνημεία, εμβληματικά κτίρια και μορφωτικά ιδρύματα, θα φιλοξενήσουν τις δράσεις και τα έργα των καλλιτεχνών, προσφέροντας στους κατοίκους και τους επισκέπτες της πόλης μια εναλλακτική περιήγηση στον αστικό ιστό, ζωντανεύοντας τα κελύφη των κτιρίων με την εμπνευσμένη δραστηριότητα των δημιουργών. Η Θεσσαλονίκη ανοίγει τις πόρτες ιστορικών κτιρίων, καλωσορίζει τους καλλιτέχνες, ανταποκρίνεται στη δράση τους, συνομιλεί με το καινούργιο και το διαφορετικό, σκύβει προσεκτικά στα ανεξίτηλα σημάδια των ιστορικών κοινοτήτων στον χώρο, εξετάζει σχέσεις και αλληλεπιδράσεις άλλων πολιτισμών της Μεσογείου. Στη Θεσσαλονίκη, εδώ και αρκετά χρόνια, στεγάζονται αξιόλογες συλλογές έργων σύγχρονης τέχνης στα μουσεία της πόλης και οι δημότες τής αγκαλιάζουν τις δράσεις τους. Η 3η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης μέσα από την πρωτοβουλία της «Κίνησης των 5 Μουσείων» φωτίζει αυτό το σύγχρονο πρόσωπο της πόλης, μας ενθαρρύνει να ξαναπιάσουμε το χαμένο νήμα του κοσμοπολιτισμού της, να διευρύνουμε τα όρια των οριζόντων της. Καλή επιτυχία σε όλους. Γιάννης Μπουτάρης Δήμαρχος Θεσσαλονίκης 9 \ 10

The 3rd Thessaloniki Biennale of Contemporary Art, bears the title Old Intersections-Make it new, focuses on the Mediterranean, has as its major organizing entity the State Museum of Modern Art and is part of the Thessaloniki: Cultural Crossroads initiative. The Biennale is supported by an International Advisory Committee and its program includes exhibitions, an international workshop for young artists, a performance festival, parallel events and a symposium. Museums and monuments, historic buildings and cultural foundations will host the performances and works of the participating artists, offering the people and visitors of Thessaloniki an alternative city tour, with the actions of the artists giving life to the buildings shells. Thessaloniki opens the doors of historic buildings, welcomes the artists, responds to their actions, converses with what is new and different, pores over the indelible marks that various historic communities have left on the city over time, examines the relationships and interactions of other Mediterranean cultures. For many years now, Thessaloniki s museums have been housing remarkable collections of contemporary art and the citizens of the city have been embracing their initiatives. The 3rd Thessaloniki Biennale of Contemporary Art, through the 5 Museums Movement initiative, showcases this modern aspect of the city and encourages us to rediscover the lost thread of its cosmopolitanism and broaden the city s horizons. We wish you all a successful event. Yiannis Boutaris Thessaloniki Mayor

Τα επιτεύγματα και οι στόχοι ενός πολιτισμού διαμορφώνουν το χώρο όπου αυτός πραγματώνεται. Η τέχνη είναι ο εμβληματικός εκφραστής του. Εδώ και περίπου δύο δεκαετίες, οι γεωπολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές ανακατατάξεις άλλαξαν και όρισαν το νέο τοπίο στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη. Οι σαρωτικές αλλαγές που ακολούθησαν τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης δημιούργησαν νέες ισορροπίες, διαμορφώνοντας μια νέα πραγματικότητα-καθημερινότητα και ένα νέο πολιτισμικό περιβάλλον, ακόμη πιο συγγενές με το παγκόσμιο πλέον «δυτικό μοντέλο». Σήμερα γινόμαστε μάρτυρες και κυρίως θεατές, λόγω της παντοδυναμίας των new media και του internet, των αλλαγών που λαμβάνουν χώρα στη Μεσόγειο, ειδικότερα στη νοτιανατολική της πλευρά. Είναι επόμενο το νέο, θολό ακόμη, τοπίο να προκαλεί ανησυχία αλλά και ενδιαφέρον και να καλλιεργεί έδαφος για θετικές και αρνητικές παρεμβάσεις σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δράσης. Το νέο πρόσωπο της καλλιτεχνικής έκφρασης αρχίζει να προβάλει ασαφές ακόμη, με τα ιδιαίτερα και παραδοσιακά χαρακτηριστικά του, αλλά και με τις ενδείξεις επιρροής του παγκόσμιου μοντέλου. Η 3η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης έχει, όπως και οι δυο που θα ακολουθήσουν, τον γενικό τίτλο «Παλιές Διασταυρώσεις-Make it new» και θέτει την περιοχή της Μεσογείου στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος και της έρευνάς της. Η διοργάνωση αυτή διαφοροποιείται από τις προηγούμενες, όχι μόνο ως προς τη θεματολογία και το χρόνο διεξαγωγής της, αλλά και ως προς τους φορείς που συμμετέχουν σε αυτήν. Η άτυπη κατά το παρελθόν συνεργασία μεταξύ των σημαντικών μουσείων της πόλης οδηγήθηκε στην συγκρότηση της «Κίνησης των 5 Μουσείων» της Θεσσαλονίκης (Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού, Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών). Αυτό συνέβαλε καθοριστικά στο να αποτελέσει η 3η Μπιενάλε, υπό την καθοδήγηση του ΚΜΣΤ, την πρώτη μεγάλη εκδήλωση αυτού του θεσμού. Η διοργάνωση με αυτήν τη σύνθεση, με την ουσιαστική στήριξη του Δήμου Θεσσαλονίκης και τη συνεργασία άλλων εκπαιδευτικών και πολιτιστικών φορέων της πόλης, φιλοδοξεί να συνδεθεί ακόμη περισσότερο με την πόλη στην οποία διεξάγεται, γινόμενη μια συλλογική και κοινή υπόθεση. Παράλληλα, εκμεταλλευόμενη τη γεωγραφική θέση της Ελλάδας μεταξύ Ανατολής και Δύσης και την οργανωτική εμπειρία του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, η Μπιενάλε της Θεσσαλονίκης μπορεί αφενός να εδραιώσει τις σχέσεις με την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, του Καυκάσου και της Μαύρης Θάλασσας και αφετέρου να επεκτείνει το δίκτυο μελέτης και δράσης της για τα επόμενα χρόνια στη Μεσόγειο και, ειδικότερα για φέτος, στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Η Ελλάδα, η οποία διατηρεί από την αρχαιότητα δεσμούς με τις συγκεκριμένες περιοχές, προσφέρεται για να διαδραματίσει ένα σημαίνοντα ρόλο στην ενεργοποίηση, μέσω της τέχνης, ενός ζωντανού και παραγωγικού διαλόγου που θα αφορά στην επικοινωνία, τον εντοπισμό κοινών προβλημάτων και στόχων και την εξεύρεση προτάσεων και τρόπων που θα συμβάλλουν στην επαναπροσέγγιση κυρίως των νεότερων γενεών. Θέτοντας στο επίκεντρο της τη Μεσόγειο, την κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, θα εξετάσει τις κοινές αναφορές και ομοιότητες και τις διάφορες καλλιτεχνικές εκφάνσεις και παραδόσεις που διαμορφώνουν το χαρακτήρα αυτού του ιδιαίτερα ενδιαφέροντος «πολιτισμικού μωσαϊκού» που περιβάλλει τη Μεσόγειο θάλασσα. Επιπλέον, η αρραγής και αδιάρρηκτη παρουσία διαφορετικών πολιτισμών, η επαλληλότητά τους ανά τους αιώνες και οι μεταξύ τους σχέσεις επιτρέπουν τη συγκριτική μελέτη τους και ενισχύουν το διαθεματικό και Μεσόγειος, παλιές σχέσεις, νέες συγγένειες 11 \ 12

διεπιστημονικό χαρακτήρα του εγχειρήματος. Η Μεσόγειος, στην οποία η οργάνωση της Μπιενάλε είχε στρέψει την προσοχή της πριν τις πρόσφατες κοινωνικοπολιτικές αναταραχές, συγκεντρώνει, σε μικρή σχετικά έκταση, διαφορετικούς λαούς και πολιτισμούς, γεγονός που την καθιστά κατάλληλο χώρο για την ανάπτυξη ενός διαλόγου με κοινωνικές, διαπολιτισμικές και διαθρησκευτικές προεκτάσεις. Ο διάλογος που είχε η Ελλάδα μαζί τους για αιώνες, άλλοτε ειρηνικός και άλλοτε καταστροφικός, είχε για χρόνια ατονήσει. Ο χώρος του πολιτισμού και η γλώσσα της τέχνης, που έχουν τη δύναμη να ξεπερνούν τα εμπόδια της επικοινωνίας, μπορούν και κυρίως οφείλουν να τον αναζωπυρώσουν. Για το λόγο αυτό και ο τίτλος της φετινής διοργάνωσης έχει επιλεγεί με στόχο την υπενθύμιση της παλαιότητας των σχέσεων στην περιοχή, και συνιστά πρόκληση για εφαρμογή της «επιταγής» δια στόματος του Ezra Pound, δηλαδή για επανενεργοποίηση του διαλόγου-καθρέφτη με νέους δρόμους, όπως επιβάλλει η σύγχρονη πραγματικότητα. Η Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης φιλοδοξεί να αποτελέσει θεσμό με στόχο να μελετήσει και να συμμετάσχει ενεργά στο νέο διεθνές καλλιτεχνικό στερέωμα αλλά και να αναδείξει το ρόλο και την πολιτισμική ταυτότητα της πόλης. Με αφετηρία την 3η Μπιενάλε, η έρευνα θα επικεντρωθεί στη σύγχρονη καλλιτεχνική παραγωγή στη Μεσόγειο και ειδικά σε περιοχές που η συμμετοχή τους στο εικαστικό γίγνεσθαι είναι ανεπαρκώς γνωστή ή πιθανώς άγνωστη. Αυτή η οργάνωση θα μας επιτρέψει να δούμε το παρόν σε σύγκριση με το παρελθόν, αφού θα έχει ένα διευρυμένο, διαθεματικό και διεπιστημονικό χαρακτήρα που οφείλεται στις ξεχωριστές εκθέσεις των Μουσείων, καθώς και στο εύρος και το περιεχόμενο του παράλληλου προγράμματος. Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη-ζωντανό μουσείο με εμφανείς μαρτυρίες της αρραγούς ιστορίας της από την αρχαιότητα έως σήμερα. Ίσως εξαιτίας αυτού του ιστορικού της πλούτου να επαναπαύτηκε ναρκισσιστικά στο παρελθόν της και να ασχολήθηκε λιγότερο με το παρόν και το μέλλον της. Για το λόγο αυτό, το άνοιγμά της στο σύγχρονο κόσμο, με όχημα την καλλιτεχνική έκφραση στη συγκεκριμένη περίπτωση, είναι μια υπόθεση αναγκαία που μας αφορά όλους. Η αναζωπύρωση του διαλόγου και της επικοινωνίας με τις χώρες της Μεσογείου, παράλληλα με την προβολή της νέας ταυτότητας της πόλης, είναι πρωταρχικός στόχος της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης της Θεσσαλονίκης. Η διασπορά της στον αστικό πυρήνα της πόλης και η αξιοποίηση των μουσείων και των μνημείων της, με τη δημιουργία ενός προσβάσιμου δικτύου χώρων και έργων, επιδιώκει την ανάδειξη του πλούτου και των δυνατοτήτων της πόλης. Παράλληλα, καλλιεργεί ένα αίσθημα οικειότητας και κατευθύνει προς ένα είδος ενδοσκόπησης με τη χρήση ιδιαίτερων εκθεσιακών χώρων, όπως η Κάζα Μπιάνκα, το Μπέη Χαμάμ και το Γενί Τζαμί μεταξύ άλλων, σε αντιπαράθεση με τον γιγαντισμό που χαρακτηρίζει κάποιες από τις σύγχρονες εικαστικές μπιενάλε. Ο αναστοχασμός της ιστορίας, η εξερεύνηση της πόλης, η μνήμη, ο εντοπισμός εκλεκτικών συγγενειών και ετεροτήτων και η διαδραστικότητα χώρων και κοινού είναι οι κύριες επιδιώξεις της Μπιενάλε. Η 3η Μπιενάλε, μέσα σε μια ταραχώδη και δύσκολη πραγματικότητα, επιδιώκει μια νέα αρχή στρεφόμενη στον εγγύς γεωγραφικό χώρο. Άλλωστε, η Μεσόγειος, ως κοινός τόπος καταγωγής μας, ακόμα επιστρέφει τον αντίλαλο της φορτισμένης συγκινησιακά κραυγής «θάλαττα θάλαττα» των Ελλήνων στρατιωτών, όπως καταγράφηκε από τον Ξενοφώντα, όταν μετά τη μακρά και επίπονη περιπέτειά τους την χαιρέτησαν με τον ενθουσιασμό και την προσμονή που χαιρετά κανείς την πατρίδα του. Κατερίνα Κοσκινά Διευθύντρια της 3ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης Πρόεδρος του Δ.Σ. του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

A culture s triumphs and aspirations shape the identity of the area where that culture is nourished; art is the emblematic expression of this identity. In the past two decades, geopolitical, social and economic upheavals have reshaped and redefined the landscapes in Central and Eastern Europe. Τhe recent wave of sweeping changes after the collapse of the Soviet Union gave rise to new balances, which created a new reality and daily life, as well as to a new cultural scene even more faithful to the globally-exported western model. Today, we are becoming witnesses or, in fact, viewers given the omnipotence of the new media and the internet of the changes taking place in the Mediterranean and especially in its southeastern part. Arguably, this new and as yet vague landscape has become a source of anxiety and interest, opening the way to positive and negative interventions in all aspects of human activity. The new artistic outlook is still rather vague both in terms of its specific and traditional elements, as well as in terms of the influence and impact of the global model. The 3rd Thessaloniki Biennale of Contemporary Art (and the two subsequent Biennales) are titled Old Intersections Make it new, with the Mediterranean serving as their focus of interest and research. This year s Biennale differs from the previous ones not only in terms of its themes and timing, but also with regard to the participating institutions. The previously informal cooperation between the important museums of the city led to the establishment of the 5 Museums Movement of Thessaloniki (Archaeological Museum of Thessaloniki, Macedonian Museum of Contemporary Art, Museum of Byzantine Culture, Teloglion Foundation of Art, State Museum of Contemporary Art). As a result, the 3rd Thessaloniki Biennale is the first joint effort of the 5M initiative, under the guidance of the State Museum of Contemporary Art. Following this approach, and thanks to the valuable support of the Municipality of Thessaloniki and the cooperation of other educational and cultural entities of the city, the Biennale envisages strengthening its ties with its host city, thus becoming a collective and common cause. At the same time, making the most of Greece s geographical location at the crossroads of East and West and of the extensive organizational experience of the State Museum of Contemporary Art and Thessaloniki s other museums and cultural entities, the Biennale has the potential both to strengthen the ties with the broader region of the Balkans, the Caucasus and the Black Sea, as well as to extend the study and activity network in the Mediterranean, and, particularly this year, in the Middle East and North Africa. Since antiquity, Greece has shared close ties with these regions and is therefore uniquely positioned to play a prominent role in stimulating, through art, a lively and constructive dialogue that focuses on communication, identifying common problems and aims, and finding suggestions and methods that will contribute to the rapprochement between mostly the younger generations. Furthermore, focusing on the Mediterranean, the birthplace of European civilization, Thessaloniki is well-suited to examine the common roots, similarities and various artistic expressions and traditions that shape the character of this remarkable mosaic of cultures surrounding the Mediterranean Sea. In addition, thanks to their historic, strong and enduring presence, as wells as their centuries-long osmosis and interactions, the different cultures of the Mediterranean area can be comparatively examined, strengthening the intercultural and interdisciplinary nature of The Mediterranean, old relationships, new relations 13 \ 14

this venture. The Biennale had directed its attention, even before the upheavals, to the Mediterranean, a region that contains, on a relatively small scale, different peoples and cultures that form an ideal backdrop for the development of a dialogue with social, intercultural and inter-faith aspects. This centuries-old dialogue between Greece and the other Mediterranean cultures, which has been at times peaceful and at times destructive, had been weakening for years. The common language of art and culture, with its unique ability to overcome obstacles to communication, is not only capable of but also obliged to revive this dialogue. Hence the choice of this year s Biennale title; it aims to remind us of the long-standing nature of these ties, while also challenging us to implement Ezra Pound s call to arms, reviving this mirror-like dialogue, which is complemented by the new paths dictated by contemporary reality. The Thessaloniki Biennale of Contemporary Art aspires to be an institution that will study and actively participate in the new international art scene and showcase the role and cultural identity of the city of Thessaloniki. Taking the 3rd Biennale as a starting point, the research focuses on the modern artistic production in the Mediterranean, especially in regions whose contribution to the art scene is not well (if at all) known. This event will allow us to examine the present in comparison to the past, as it will encompass a broader, inter-thematic, and interdisciplinary character, set off by the separate exhibitions of the Museums and by the breadth and content of the parallel programme. Thessaloniki is a living, breathing city-museum, boasting an array of prominent testaments of its long, uninterrupted history that stretches back to antiquity. Possibly due to this rich cultural past, the city narcissistically rested on the laurels of its past, neglecting its present and future. For this reason, opening up the city to the modern world, in this case through artistic expression, is a goal worth the effort of each and every one of us. The Thessaloniki Biennale of Contemporary Art primarily aims to reinvigorate the dialogue and communication between the Mediterranean countries, as well as to showcase the new identity of the host city. By dispersing the Biennale throughout the urban nucleus of the city and by taking advantage of its museums and monuments, an accessible network of venues and artworks is formed, highlighting the wealth and potential of the city. At the same time, it creates a sense of intimacy and promotes a kind of introspection by using remarkable exhibition areas such as Casa Bianca, Bey Hamam and Yeni Djami, signaling a departure from the gargantuan scope favored by certain contemporary Biennales. Key aims of the Biennale include: reflecting on history, exploring the city, pinpointing eclectic affinities and dissimilarities and promoting the interaction between the exhibition areas and the audience. The 3rd Thessaloniki Biennale of Contemporary Art, situated within a turbulent and thorny setting, is in search of a new beginning turning to its geographic vicinity. Besides, the Mediterranean, as our common home, still conjures from the past the echo of the emotionally charged cry Thalatta! Thalatta!, as recorded by Xenophon, when the Greek soldiers, after their long and arduous adventure, saluted the sea with the ardour and anticipation that underpins a salutation to the homeland. Katerina Koskina Director of the 3rd Thessaloniki Biennale of Contemporary Art President of the B.T. of the State Museum of Contemporary Art

Ευχαριστίες Οι οργανωτές, η διεύθυνση της 3ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης και το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, ευχαριστώντας όλους όσους συνέβαλαν στην πραγματοποίηση της, επιθυμούν πρωτίστως να τονίσουν τη συλλογικότητα και το πνεύμα ομαδικότητας που χαρακτηρίζει αυτό το εγχείρημα. Η φετινή οργάνωση δε θα είχε γίνει πραγματικότητα χωρίς την επιχορήγηση του Επιχειρησιακού Προγράμματος Μακεδονία-Θράκη 2007-2013 και τη στήριξη του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, και ιδιαίτερα της Γενικής Γραμματέως του, κ. Λίνας Μενδώνη. Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλουμε ακόμα στο Δήμο Θεσσαλονίκης, στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και την Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή. Οι θερμές μας ευχαριστίες απευθύνονται προς όλους τους συντελεστές, συνεργάτες, καλλιτέχνες, υποστηρικτές, εθελοντές και φίλους. Ειδικότερα, οφείλουμε να αναφερθούμε στους επιμελητές του κεντρικού προγράμματος «Ο Γκρεμός και το Ρέμα», κκ. Paolo Colombo, Mahita El Bacha Urieta και Μαρίνα Φωκίδη, για το δύσκολο έργο που ανέλαβαν να πραγματοποιήσουν σε μικρό χρονικό διάστημα. Αντίστοιχες δυσκολίες χρειάστηκε να ξεπεράσουν και οι βοηθοί επιμελητές του κεντρικού προγράμματος κκ. Δόμνα Γούναρη και Άννα Μυκονιάτη και ο αρχιτέκτων κ. Ανδρέας Αγγελιδάκης, όπως και οι επιμελητές των εκθέσεων του παράλληλου προγράμματος στα μουσεία, και οι επιμελητές του Φεστιβάλ Περφόρμανς και του Εργαστηρίου Νέων Καλλιτεχνών. Τους ευχαριστούμε ειλικρινά. Δε γίνεται όμως να μην ξεχωρίσουμε την καθοριστική συμβολή, κατά την προετοιμασία της Μπιενάλε, της υπεύθυνης διαχείρισης του έργου, κ. Αθηνάς Ιωάννου. Η στήριξη των χορηγών επικοινωνίας ήταν πολύτιμη για την προβολή του εγχειρήματος, όπως καθοριστική ήταν και η έναρξη της συνεργασίας μας με τις Μπιενάλε της Λυών και της Κωνσταντινούπολης. Τους ευχαριστούμε όλους πολύ. Επιπλέον, για την επίλυση μικρότερων και μεγαλύτερων ζητημάτων σχετικά με τη διοργάνωση, χρηματοδότηση και παραγωγή του έργου θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τους εξής: Αντιγόνη Δούναβη, Ζωή Καζαζάκη, Γιώργο Καλαμαντή, Αντιγόνη Κοτανίδη, Παναγιώτη Νταή, Ιωάννα Πανάρετου Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού l Παναγιώτη Χ. Ψωμιάδη Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Στέλλα Αικατερινιάδου, Χρυσούλα Καραπαναγιώτου, Δέσπονα Κτενίδου, Αντώνη Κρυσταλλίδη, Μαριάνθη Παπαστάθη, Φραγκίσκο Πλατή, / Ενδιάμεση Διαχειριστική Αρχή / Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας l Σοφία Παυλίδου Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης l Βίκυ Κροκυδά, Ξηρομερίτη Θεοδώρα Τράπεζα της Ελλάδος Αγνή Αποστολίδου Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης l Κατερίνα Μπιλιούρη Μουσείο Βυζαντινού Πολισμού l Κατερίνα Σύρογλου, Μαρία Τριανταφυλλίδου, Λυδία Χατζηϊακώβου (ArtBOX.gr) Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης l Λάζαρο Θεοδωρακίδη, Παναγιώτη Μπίκα, Άρτεμη Πλουμπή Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών ΑΠΘ l Άννα Βούλγαρη, Γιώτα Ιωσηφίδου, Νατάσα Καραχισαρλή, Άννα Κωνσταντίνου, Παρασκευή Μανάκου, Νίκο Μπακάλη, Γιώργο Μπασμαδέλη, Κώστα Μπαχαριάδη, Λένα Παπαθανασίου, Όλγα Νίκου, Ελένη Σωτηρίου Δήμος Θεσσαλονίκης l Μαρία Καγιαδάκη, Βασίλη Κονιόρδο 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων l Χρύσα Παπαδοπούλου, Ντίνα Ποζουκίδου, Έλλη Χρυσίδου Δήμος Παύλου Μελά l Τριαντάφυλλο Αφεντουλίδη, Γιώργο Παρδαβέλα, Σάββα Σισμάνη, Γιώτα Τουνουσίδου Οργανισμός Λιμένος Θεσσαλονίκης Α.Ε. l Άννα Μηλώση, Ιωάννα Σταματάκη, Θάνο Σταυρόπουλο, Νότη Φόρσο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης l Αποστόλο Ανδριά, Πρόδρομο Μοναστηρίδη Οργανισμός Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης l Μαριάνθη Πάσχου Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης l Χριστίνα Μπίρμαν Goethe Institut Θεσσαλονίκης l Antonio Crescenzi Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης Δημήτρη Ξόνογλου Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης l Μένη Στρογγύλη, Μάγδα Τζεπκινλή ΙΔΡΥΜΑ ΙΩΑΝΝΟΥ Φ. ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ Ιωάννα Καβαλιέρου, Αρετή Καλεσάκη, Νάντια Καρρά, Ζέτα Πασπαράκη, Ευαγγελία Πισκερά, ΕΡΤ Α.Ε. l Μαρία Σιώτη ΕΤ3 l Παναγιώτη Ροτζιώκο, Άννα Μπαντουράκη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ l Στάθη Τσακίρη, Νατάσα Τσιτλακίδου, Δήμητρα Χονδροματίδου ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ l Φώτη Γεωργελέ, Γεωργία Σκαμάγκα ATHENS VOICE l Καλλιόπη Αλπίτση, Γιώργο Καρρά ελculture.gr l Αθηνά Λεοντάκη ΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΕ l Αλεξία Σακελλαράκη KPMG ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΑΕ l Ιωάννα Βρυζάκη, Συλλογή Δ. Δασκαλόπουλου l Παύλο Δανελάτο, Άκη Δήμου, Δημήτρη Μητσόπουλο Ανώτερη Δραματική Σχολή, «Θέατρο Ανδρέας Βουτσινάς» l Αλέξανδρο Γισγακη, Αθανάσιο Γισγάκη Κινηματογράφος-Θέατρο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ l Λάζαρο Τσαλίκη Ναυτικός Όμιλος Θεσσαλονίκης l Δασαρχείο Γουμένισσας l Δάφνη Ζουμπουλάκη - Zone-D Απόστολο Καλφόπουλο, Νίκο Βαρυτιμιάδη Dynamo Project Space Ελένη Στεργίου, Κυριάκος Αγκούτογλου, Δάφνη Νούλη, Ελένη Τσώνη Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης

Acknowledgements The organizers, the director of the 3rd Thessaloniki Biennale of Contemporary Art and the State Museum of Contemporary Art would like to thank everyone who has contributed to its realization. The key characteristic of this endeavour has been cooperation, enhanced by an admirable team-spirit. This year s event would not have been accomplished without the subsidy of the Macedonia-Thrace Operational Program 2007-2013, the support of the Ministry of Culture and Tourism, and especially of the General Secretary of the Ministry, Lina Mendoni. We would also like to acknowledge the contribution of the Municipality of Thessaloniki, the Region of Central Macedonia and the Intermediary Managing Authority. We offer cordial thanks to all the contributors, colleagues, collaborators, participating artists, supporters, volunteers and friends. Special thanks also go to the curators of the main programme A Rock and a Hard Place, Paolo Colombo, Mahita El Bacha Urieta and Marina Fokidis for successfully managing such a thorny project in a short period of time. The assistant curators of the main program, Domna Gounari and Anna Mykoniati, the architect Andreas Angelidakis, the museum curators of the exhibitions of the parallel program, as well as the curators of the Performance Festival and the International Young Artist s Workshop, all faced similar difficulties. We sincerely thank them all. A special mention should also go to Athena Ioannou, the Biennale s project manager, for her key contribution. The support of our media sponsors has been inestimable for the promotion of the project. The beginning of the new collaboration with the Biennials of Lyon and Istanbul has played a decisive role. We would sincerely like to thank them all. In addition, we would like to thank the undermentioned colleagues and collaborators for their contribution, to a smaller or greater extent, to the organisation, financial support and production of the project: Antigoni Dounavi, Zoi Kazazaki, Giorgos Kalamantis, Antigoni Kotanidis, Panagiotis Ntais, Ioanna Panaretou Hellenic Ministry of Culture and Tourism l Panagiotis C. Psomiadis Region of Central Macedonia Stella Aikateriniadou, Chrysoula Kapanagiotou, Antonios Krystallidis, Despina Ktenidou, Marianthi Papastathi, Frangiskos Platis, Intermediary Managing Authority / Region of Central Macedonia l Sofia Pavlidou Regional Development Fund l Vicky Krokidas, Xiromerity Theodora Bank of Greece Agni Apostolidou Archaeological Museum of Thessaloniki l Katerina Biliouri Museum of Byzantine Culture l Katerina Syroglou, Maria Triantafyllidou, Lydia Chatziiakovou (ArtBOX.gr) Macedonian Museum of Contemporary Art l Panagiotis Bikas, Artemis Ploumpis, Lazaros Theodorakidis Teloglion Foundation of Art AUTh l Kostas Bachariadis, Nikos Bakalis, Yiorgos Basmadelis, Giota Iosifidou, Natasa Karahisarli, Anna Konstantinou, Paraskevi Manakou, Lena Papathanasiou, Olga Nikou, Eleni Sotiriou, Anna Voulgari City of Thessaloniki l Maria Kagiadaki, Vassilis Koniordos 9th Ephorate of Byzantine Antiquities l Elli Chrysidou, Dina Pozoukidou, Hrisa Papadopoulou Municipality Pavlos Melas l Triantafyllos Afentoulidis, Giorgos Pardavelas, Savvas Sismanis, Yiota Tounousidou Thessaloniki Port Authority S.A. l Notis Forsos, Anna Milosi, Ioanna Stamataki, Thanos Stavropoulos Thessaloniki Film Festival l Apostolos Andrias, Prodromos Monastiridis Thessaloniki Concert Hall l Marianthi Paschou Institut Français de Thessalonique l Christina Biermann Goethe Institut Thessaloniki l Antonio Crescenzi Istituto Italiano di Cultura di Salonicco Dimitris Xonoglou Aristotle University of Thessaloniki l Meni Strongili, Magda Tzepkinli THE J. F.COSTOPOULOS FOUNDATION Areti Kalesaki, Nadia Karra, Ioanna Kavalliierou, Zeta Pasparaki, Evangelia Piskera ΕΡΤ Α.Ε. l Maria Sioti ΕΤ3 l Panayiotis Rotziokos, Anna Bandouraki KATHIMERINI l Stathis Tsakiris, Natasa Tsitlakidou, Dimitra Chondromatidou MAKEDONIA l Fotis Georgeles, Georgia Skamagka ATHENS VOICE l Calliope Alpitsi, Giorgos Karras ελculture.gr l Athina Leontaki GRAFIKI LTD l Alexia Sakellaraki - KPMG ADVISORS S.A. l Ioanna Vryzaki D. Daskalopoulos Collection l Pavlos Danelatos, Aki Dimou, Dimitris Mitsopoulos Drama School, «Andreas Voutsinas Theatre» l Alexandros Gisgakis, Athanasios Gisgakis Cinema-Theatre ALEXANDROS l Lazaros Tsalikis Nautical Club of Thessaloniki l Goumenissa Forest Inspection l Dapnhe Zoumpoulakis - Zone-D Apostolos Kalfopoulos, Nikos Varitimiadis - Dynamo Project Space Eleni Stergiou, Kyriakos Agoutoglou, Daphne Nouli, Eleni Tsoni State Museum of Contemporary Art

18 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ - 18 ΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2011 18 SEPTEMBER - 18 DECEMBER 2011

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ / MAIN PROGRAMME ΕΠΙΜΕΛΗΤΕΣ/CURATORS PAOLO COLOMBO, MAHITA EL BACHA URIETA, MARINA FOKIDIS