Διαχείριση της Διαφορετικότητας στον επαγγελματικό χώρο Βιωματικό Εργαστήριο Λευκωσία, 12 Μαρτίου 2014
Στόχοι εργαστηρίου Στο τέλος του εργαστηρίου αυτού αναμένεται να επιτευχθούν οι πιο κάτω στόχοι: Μεγαλύτερη αυτογνωσία για τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές τους προς διάφορες ομάδες και να αποχωρήσουν έχοντας καλύτερη εκτίμηση των δικών τους διαφορών. Κατανόηση της σπουδαιότητας της πολιτισμικής διαφορετικότητας στο χώρο εργασίας. Κατανόηση της σημασίας και της επιρροής των βασικών διαστάσεων της διαφορετικότητας (φυλή, εθνότητα, φύλο, σεξουαλική προτίμηση, θρησκεία, ηλικία, και φυσική ικανότητα) στο χώρο εργασίας. Γνώση πρακτικών τρόπων στον παραγωγικό χειρισμό ενός εργατικού δυναμικού που απαρτίζεται από άτομα με διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα. Γνώση επίλυσης προβλημάτων που προέρχονται από τη διαφορετικότητα σ' ένα οργανισμό. Γνώση δημιουργίας κοινού εδάφους και οργανωτικής κουλτούρας η οποία να αξιώνει τη διαφορετικότητα.
Τι σημαίνει Υπήκοος Τρίτων Χωρών Αναφέρεται σε άτομο ή/και οικογένεια και ομάδα που δεν κατάγεται από κάποια χώρα της ΕΕ, αλλά επιθυμεί να μεταβεί σε κάποια από αυτές, ή/και προσέρχεται κυρίως για λόγους εργασίας. Κάθε υπήκοος τρίτης χώρας, ο οποίος εισέρχεται στο ευρωπαϊκό έδαφος οφείλει να έχει διαβατήριο ή άλλο ταξιδιωτικό έγγραφο που αναγνωρίζεται από διεθνείς συμβάσεις. Τα έγγραφα αυτά πρέπει να φέρουν, εφόσον αυτό απαιτείται από τις ισχύουσες διεθνείς συμβάσεις, το κοινοτικό δίκαιο και τις εθνικές ρυθμίσεις, θεώρηση εισόδου (VISA). 3
Τι σημαίνει Υπήκοος Τρίτων Χωρών Η θεώρηση εισόδου χορηγείται από την προξενική αρχή, στην οποία υπάγεται ο τόπος κατοικίας του υπηκόου τρίτης χώρας, αφού ληφθούν υπόψη λόγοι που αφορούν ιδίως στη δημόσια τάξη και ασφάλεια της Χώρας και τη δημόσια υγεία και διακρίνεται σε θεώρηση βραχείας διαμονής (θεώρηση Σένγκεν ) & σε θεώρηση μακράς διαμονής (εθνική θεώρηση). Η εθνική θεώρηση εκδίδεται βάσει των αντίστοιχων για την άδεια διαμονής νομοθετικών ρυθμίσεων του παρόντος και η διάρκεια της συναρτάται, κατά περίπτωση, με εκείνη της προβλεπόμενης διαμονής. Υπήκοοι τρίτων χωρών, που δεν έχουν υποχρέωση θεώρησης εισόδου, επιτρέπεται να εισέρχονται και να παραμένουν στην ΕΕ μέχρι τρεις μήνες συνολικά ή τμηματικά εντός διαστήματος έξι μηνών από την ημερομηνία της πρώτης εισόδου. 4
Θεώρηση εισόδου YTX
Δημογραφικές αλλαγές Περισσότεροι μετανάστες (π.χ., οικιακοί βοηθοί) εισέρχονται στο εργατικό δυναμικό. Τα «έγχρωμα» άτομα είναι πλέον κοινό φαινόμενο ειδικά σε χαμηλά αμειβόμενα επαγγέλματα.αυξανόμενη διαφορετικότητα στον εργατικό χώρο από διάφορους που είτε επισκέπτονται την Κύπρο για μικρά χρονικά διαστήματα ή εγκαθίστανται για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα (π.χ., προσωπικό παράκτιων εταιριών). Η εισδοχή της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχει σημάνει την άφιξη πολιτών άλλων Κρατών Μελών της ΕΕ για εργασία στην Κύπρο. Περισσότεροι πρόσφυγες και αιτητές ασύλου έρχονται στην Κύπρο και μπορεί σε κάποιο στάδιο να καταλήξουν σε κάποια εργασία. Περισσότερες γυναίκες εισέρχονται στο εργατικό δυναμικό.σήμερα, είναι συχνότερο να προσλαμβάνονται άτομα με ειδικές ικανότητες σε διάφορες δουλειές. Νεαρά άτομα (π.χ., μαθητές Λυκείου, φοιτητές, κλπ) εισέρχονται στο εργατικό δυναμικό και παράλληλα αρκετά άτομα σε ηλικία σύνταξης επιλέγουν να παραμένουν ενεργά στο εργατικό δυναμικό. Οι ομοφυλόφιλοι και οι λεσβίες αρχίζουν σιγά-σιγά να διεκδικούν το δικαίωμά τους να αναγνωρίζονται ως ίσα άτομα στο εργατικό δυναμικό.
Διαστάσεις διαφορετικότητας Η διαφορετικότητα συμπεριλαμβάνει εκείνες τις ανθρώπινες αξίες οι οποίες είναι διαφορετικές από τις δικές μας και έξω από τις ομάδες στις οποίες ανήκουμε, και παρουσιάζονται σε άλλα άτομα και ομάδες. Οι 'άλλοι', τότε, είναι άτομα που είναι διαφορετικά από εμάς σύμφωνα με μια ή περισσότερες διαστάσεις όπως είναι η ηλικία, εθνότητα, φύλο, φυλή, σεξουαλική προτίμηση, κλπ. Οι βασικές διαστάσεις της διαφορετικότητας: ηλικία, εθνότητα, φύλο, φυσική ικανότητα, φυλή, σεξουαλική προτίμηση και θρησκεία ασκούν βαθύτατα επιρροή πάνω μας, εμπνέουν τις σκέψεις μας, τα συναισθήματα μας, και τις συμπεριφορές μας.
Διαστάσεις διαφορετικότητας Οι δευτερεύουσες διαστάσεις της διαφορετικότητας: μορφωτικό επίπεδο, γεωγραφικός τόπος διαμονής, εισόδημα, στρατιωτική εμπειρία, οικογενειακή κατάσταση, επαγγελματική εμπειρία, μπορούν να αλλάξουν κατά τη διάρκεια της ζωής. Οι προσωπικές μας ταυτότητες είναι πιθανόν να εμπνεύσουν τις προσδοκίες μας, τις προτεραιότητες μας, και τις ανησυχίες μας.
Υποθέσεις για τη διαφορετικότητα Το να είσαι διαφορετικός είναι ελάττωμα (π.χ., η διαφορά ως κατωτερότητα); Η διαφορετικότητα είναι απειλή για τον οργανισμό; Η δηλωμένη αίσθηση όταν κανείς νιώθει άβολα αντιμετωπίζεται ως υπερ ευαισθησία; Τα άτομα από διαφορετικές ομάδες φιλοδοξούν να γίνουν όπως την επικρατούσα ομάδα; Η διοίκηση της διαφορετικότητας αξιώνει να αλλάξει τους ανθρώπους, όχι τον οργανισμό;
Πολιτισμός / Κουλτούρα Τι είναι πολιτισμός; Ο πολιτισμός είναι όλα όσα οι άνθρωποι έχουν, σκέφτονται, και κάνουν ως μέλη μιας κοινωνίας Οι τρεις κύριες συνιστώσες του πολιτισμού είναι: Υλικά αντικείμενα (π.χ., ενδύματα, φαγητά, κλπ). Ιδέες, αξίες, και αντιλήψεις (π.χ., η ιδέα της ελευθερίας, η αξία του ατομικισμού, η αντίληψη για τη βία, κλπ). Μοτίβα συμπεριφοράς (π.χ., εκκλησιασμός κάθε Κυριακή, κλπ). ΝΑ ΘΥΜΑΣΑΙ ΟΤΙ ΕΜΕΙΣ ΦΤΙΑΧΝΟΥΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ. Ο ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΑ
Η ταυτότητα του «εμείς» και οι «άλλοι» Η ταυτότητα αναφέρεται στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας ομάδας ανθρώπων. Τα χαρακτηριστικά αυτά μπορεί να είναι: βιολογικά, όπως το φύλο, το ύψος, ή το χρώμα των ματιών μας, ψυχολογικά, όπως το ότι είναι κανείς «ανοιχτός» ή «κλειστός» χαρακτήρας και κοινωνικά, όπως η εθνικότητα, η θρησκεία, το επάγγελμα κ.ά. Τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά αποτελούν διαστάσεις της ατομικής ταυτότητας, τα κοινωνικά χαρακτηριστικά αφορούν την κοινωνική ταυτότητα. Η ατομική και η κοινωνική μας ταυτότητα βρίσκονται σε μια συνεχή αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση. Ο συνδυασμός της ατομικής και κοινωνικής μας ταυτότητας δεν αποτελεί μια σταθερή, μόνιμη και αμετακίνητη κατάσταση, αλλά μια δυναμική διαδικασία που δέχεται επιδράσεις τόσο από το στενό όσο και από το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και, με τη σειρά της, επιδρά σε αυτό. 11
Αντίληψη ανωτερότητας Η αντίληψη της ανωτερότητας μιας ομάδας συνήθως πηγάζει από την πολιτιστική κληρονομιά. Οι κανόνες της ομάδας γίνονται αποδεκτοί θετικά και μπορεί να συνοδεύονται από εκφράσεις «περισσότερο πολιτισμένοι ή ανεπτυγμένοι» Μπορεί να υπάρχουν συνειδητές και ασυνείδητες εκφράσεις ανωτερότητας αλλά τουλάχιστον κυριαρχεί η άποψη ότι ασκούν την καλύτερη πρακτική. Δημιουργούνται κλειστές ομάδες με ιδιαίτερα προνόμια & ανεκτικότητα για τα μέλη τους. Δημιουργία στερεοτύπων και ιδιαίτερων αντιλήψεων Συμμετοχή μόνο με άτομα του κύκλου μου ή/και της ομάδας μου Ενδιαφέρομαι μόνο για άτομα της χώρας μου ή/και του χρώματος μου Κληρονομώ αυτά τα ιδεώδη στις επόμενες γενεές 12
Αντίληψη κατωτερότητας των άλλων Αντίληψη υπο-ανάπτυξης άλλων ομάδων Ο τρόπος ζωής τους αντιμετωπίζεται ως κατώτερος Ο σωματότυπος και μια σειρά από συνήθειες αντικατοπτρίζουν το διαφορετικό και πιθανόν το μη επιθυμητό. Διαφορετικές καθημερινές πρακτικές αντιμετωπίζονται εχθρικά και μειονεκτικά. 13
Εθνότητα Η εθνότητα αναφέρεται σε μια κοινή πολιτισμική κληρονομιά από μια ομάδα ατόμων βασισμένη σε χαρακτηριστικά όπως: η γλώσσα, η θρησκεία, η ιστορία, οι συνήθειες Κρίνεται σκόπιμο να λαμβάνονται υπόψη οι διαφορές μεταξύ των ομάδων Διαφορετικούς τρόπους επικοινωνίας (π.χ., επιφυλακτικότητα) Διαφορετικούς εργασιακούς κανόνες και αξίες Διαφορετικές έννοιες ομαδικού και διευθυντικού στιλ Διαφορετικές νοοτροπίες προς την εξουσία (π.χ., αποφυγή διαφωνίας) Διαφορετικές αντιλήψεις για τον εργασιακό χρόνοδιαφορετική αντίληψη της σχέσης μεταξύ προσωπικών και εργασιακών σχέσεων
Εθνοκεντρισμός Ανωτερότητα ενός πολιτισμικής, εθνικής ή επαγγελματικής ομάδας έναντι των υπολοίπων. Υπάρχει μια πεποίθηση που δεν μπορεί να αποδειχθεί πρακτικά. Ο εθνοκεντρισμός μπορεί να γίνει κατανοητός ως η διάθεση αντίληψης περί δύναμης και εξουσίας του υπόλοιπου κόσμου, από αυτούς που ανήκουν σε διαφορετικές πολιτιστικές παραδόσεις, μέσα από ένα εννοιολογικό σχέδιο μιας εθνικοπολιτιστικής ομάδας. Η εθνοκεντρική τοποθέτηση υποθέτει ότι η αντίληψη του ενός είναι το μοναδικό στοιχείο υπό το οποίο άλλες, πρακτικές, ήθη και συνήθειες μπορούν να γίνουν κατανοητές και να κριθούν. 15
Στερεότυπα, προκαταλήψεις & Διακρίσεις Στερεότυπα: Γενικευμένα σχήματα αντιλήψεων για ένα λαό, μια κοινωνική ομάδα ή μια κοινωνική κατηγορία. Αποδίδουν με απλουστευτικό τρόπο σε όλα τα μέλη των συνόλων αυτών ορισμένα αρνητικά χαρακτηριστικά, απλά και μόνο επειδή είναι μέλη τους. Προκαταλήψεις: Γνώμες και στάσεις των μελών μιας ομάδας για τα μέλη μιας άλλης ομάδας. Βασίζονται σε προϊδεάσεις, δηλαδή σε προκατασκευασμένες ιδέες και κρίσεις. Διακρίσεις: Διακρίνονται σε Φυσιολογικές (φυσικές διαφορές και επίκτητες ιδιότητες μεταξύ των ανθρώπων) και σε Κοινωνικές (αξίες και πρότυπα που κατατάσσουν τα υποκείμενα σε αξιολογικές κλίμακες). 16
Στερέοτυπα με βαση την εθνοτητα Οι οικιακές βοηθοί στην Κύπρο: Αμόρφωτες Απολίτιστες Λερωμένες Αργές Μαγειρεύουν φαγητά με δυσοσμία Δεν αφοσιώνονται στη δουλειά τους Οι αλλοδαποί εργάτες είναι είτε Πακιστανοί είτε Σρι-Λανκέζοι. Οι Ρουμάνοι είναι αλκοολικοί και κλέφτες.
Διαφορετικοτητα & πολύ-πολιτισμός Διάφορες ομάδες εργαζομένων σήμερα ζητούν να αναγνωριστούν γι αυτό που είναι. Στο επιχειρηματικό περιβάλλον υπάρχει ανάγκη από ομαδική εργασία και συνεργασία ανάμεσα σε ομάδες εργαζομένων με διαφορετικό υπόβαθρο. Η διαχείριση της διαφορετικότητας, χρειάζεται μια θεμελιακή αλλαγή, μακριά από ένα αποκλειστικό μοντέλο του ιδανικού υπαλλήλου και προς μια πιο πλουραλιστική προσέγγιση. Για να κάνει την αλλαγή αυτή, ένας οργανισμός θα πρέπει να αναγνωρίσει τη διαφορετικότητα, να μάθει να την αξιώνει και να την εκτιμά, και να βρει κοινό έδαφος στο οποίο να κτίσει σχέσεις εμπιστοσύνης και αλληλοσεβασμού.
Διαφορετικοτητα & πολύ-πολιτισμός Οι ομάδες με διαφορετικότητα καθρεφτίζουν την αγορά και για αυτό είναι ικανές στο να δίνουν χρήσιμες εισηγήσεις για την αγορά. Πολλά άτομα έχουν περιορισμένες γνώσεις για τη διαφορετικότητα και για αυτό νιώθουν άβολα σε σχέση μ' αυτό. Εάν η διαφορετικότητα στο επίπεδο των εργαζομένων δεν διαχειριστεί κατάλληλα μπορεί να αποδειχτεί καταστροφική για τον οργανισμό (π.χ., φυγή των υπαλλήλων, αγωγές με βάση τις διακρίσεις, συγκρούσεις, συστηματικές απουσίες, φθορά των προσωπικών ταλέντων των εργαζομένων).
Πιθανές συνέπειες όταν η διαφορετικότητα δεν εκτιμάται Υψηλό κόστος για την πρόσληψη ατόμων με διαφορετικό υπόβαθρο λόγο του μεγάλου βαθμού αποχώρησης από τον οργανισμό. Απουσίες από την εργασία εξαιτίας του εργασιακού άγχους. Χαμένος χρόνος λόγο της κακής επικοινωνίας και συναντίληψης μεταξύ εργαζομένων από διαφορετικά υπόβαθρα. Μεγάλη απώλεια στη δημιουργικότητα και ενέργεια από τους εργαζόμενους σε καθημερινή βάση. Παράπονα για διακρίσεις με ενδεχόμενο κάποιες νομικές επιπτώσεις. Σκόπιμες ενέργειες για δολιοφθορά που έχουν σκοπό να κάνουν συναδέλφους που είναι διαφορετικοί να «φαίνονται κακοί».
Λεκτική επικοινωνία Χρησιμοποιείτε γλώσσα η οποία να συμπεριλαμβάνει τους άλλους παρά να τους αποκλείει, (π.χ./ χρησιμοποιείται τον όρο 'οι νεαροί' παρά 'τα παιδιά' ή 'γυναίκες' παρά 'κοπέλες'). Σεβαστείτε τις επιλογές των άλλων όταν επιλέγουν όρους προσφώνησής τους και ενημερώστε για αυτές τις επιλογές και άλλα άτομα στον οργανισμό. Αποφεύγετε τα επίθετα που προβάλλουν έντονα κάποιον και υπονοούν ότι είναι εξαίρεση (π.χ., μαύρος γιατρός, ηλικιωμένος διευθυντής). Αποφεύγετε όρους οι οποίοι ορίζουν, εξευτελίζουν, ή υποτιμούν τους άλλους (π.χ., ανάπηρος/σακάτης, κορίτσι, αγόρι).
Φυλή Η φυλή αναφέρεται στα χαρακτηριστικά που κάποιοι άνθρωποι μοιράζονται, τα οποία εμφανίζονται να έχουν κάποια βιολογική ή φυσική ή κληρονομική βάση. Πιο συχνά η φυλή ορίζεται από εξωτερικά γνωρίσματα όπως το χρώμα του δέρματος, το σχήμα των ματιών, κλπ. Παρόλα ταύτα, Εάν η «φυλή» ορίζεται ως μια γενετικά ομοιογενής ομάδα η οποία είναι γενετικά ξεχωριστή από άλλες ομάδες, τότε δεν είναι πραγματική. Ως κατηγορία, η «φυλή» είναι ένα κοινωνικό κατασκεύασμα το οποίο έχει αναπτυχθεί ιστορικά και κυρίως ως αποτέλεσμα του αποικισμού και της εκμετάλλευσης κάποιων ομάδων από άλλες, πιο δυνατές, ομάδες. Αυτά τα γνωρίσματα ως επίσης και τα γενετικά γνωρίσματα όπως οι τύποι αίματος τείνουν να κόβουν κάθετα το ένα το άλλο. Με άλλα λόγια, ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΤΙΚΑ ΔΕΝ ΣΥΜΠΙΠΤΟΥΝ. Όταν τα πραγματικά βιολογικά χαρακτηριστικά απεικονίζονται σε χάρτες διανομής, σε γενικές γραμμές, δεν συμπίπτουν και δεν εμφανίζονται ξαφνικά ως ξεχωριστές βιολογικές ομάδες (φυλές). Αντί γι αυτό, κάθε βιολογικό γνώρισμα δείχνει μια ανεξάρτητη παρέκκλιση με τη μορφή των διαβαθμίσεων στη συχνότητα μιας μονάδας πάνω από ένα γεωγραφικό βεληνεκές. Εάν τα γνωρίσματα δεν συμπίπτουν, τότε «βιολογικά ξεχωριστές ανθρώπινες ομάδες» δεν υπάρχουν, και εφόσον αυτός είναι ο ορισμός της φυλής, τότε οι φυλές δεν υπάρχουν.
Άσκηση#1 ΑΣΚΗΣΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Δημιουργία υποομάδων. Η κάθε ομάδα να επιλέξει ένα άτομο για να είναι ο 'παρατηρητής' και ένα δεύτερο για να είναι ο 'αουτσάιντερ'. Τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας να σταθούν με κολλημένους τους ώμους για να σχηματίσουν ένα κύκλο όσο το δυνατό πιο στενό έτσι όπως δεν αφήσουν κενά μεταξύ τους. Ο 'αουτσάιντερ' θα πρέπει να προσπαθήσει να μπει στο κύκλο ενώ αυτοί που σχηματίζουν το κύκλο θα πρέπει να προσπαθήσουν να τον κρατήσουν έξω. Ο παρατηρητής να πάρει σημειώσεις για τις στρατηγικές που χρησιμοποίησαν τόσο η ομάδα και ο 'αουτσάιντερ. Επίσης να κρατά τον χρόνο. Διάρκεια 2 λεπτά.
Άσκηση #2: Δημιουργία μιας νέας κοινωνίας Είχε αποφασιστεί να αποσταλεΐ μια ομάδα ανθρώπων σε ένα νησί που είχε πρόσφατα ανακαλυφτεί για να δημιουργήσουν μια καινούργια κοινωνία.20 άτομα έχουν αποταθεί για να πάρουν μέρος στην ομάδα. Το πλοίο όμως μπορεί να πάρει μόνο 12 άτομα. Ποιους από τους 12 θα διάλεγες; Νεαρός Πολωνός υδραυλικός Ακτιβιστής των δικαιωμάτων των γυναικών Έγκυος διευθύντρια ανθρώπινου δυναμικού Άνεργος έφηβος Τσιγγάνίκης καταγωγής Λεσβία νοσοκόμα Πρώην Αμερικάνος πρόεδρος Μάρτυρας του Ιεχωβά Ειδικός υποστήριξης τεχνολογίας πληροφορικής από την Ινδία Τούρκος γιατρός Λογιστής σε τροχοκάθισμα Γερμανόφωνος μηχανικός
Εκπαίδευση & υλοποίηση της αλλαγής Προσφέροντας ενημερωτική εκπαίδευση για να ελαχιστοποιήσετε τις πολιτισμικές συγκρούσεις και βελτιώσετε τις εργατικές σχέσεις μεταξύ των εργαζομένων. Στρατολογώντας υποστήριξη για αλλαγή από τους εργαζομένους σε όλα τα επίπεδα του οργανισμού. Διαφοροποιώντας τις εργατικές ομάδες και τις ομάδες λήψεων αποφάσεων (λ.χ, κάντε τις περισσότερο συμπεριέχων). Δημιουργώντας σχέδια τα οποία αντανακλούν διαφορετικές εργατικές προτεραιότητες (π.χ., ευέλικτα ωράρια για τις μητέρες, κλπ). Δημιουργώντας δομές που υποστηρίζουν οργανωτικές αλλαγές (π.χ., γραφείο διαφορετικότητας). Αναπτύσσοντας διαιτητικούς μηχανισμούς και μηχανισμούς επιμέλειας για να προάγεται η ατομική και η ομαδική εργατική αποδοτικότητα.