Μουσική Παιδαγωγική Θεωρία και Πράξη Σκοποί Στόχοι - Δραστηριότητες Ζωή Διονυσίου
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 10-2
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons
Τι είναι μουσική Παιδαγωγική; Είναι ο τρόπος με τον οποίον βοηθούμε κάποιον να καταλάβει, να νιώσει και να βιώσει τη μουσική στον γνωστικό, ψυχοκινητικό, κοινωνικό-συναισθηματικό τομέα. Ορολογία: Μουσικοπαιδαγωγικά, Μουσική Παιδαγωγική, Μουσική Εκπαίδευση, Μουσική Αγωγή
Στόχοι του μαθήματος Κατά το πέρας του εξαμήνου οι φοιτητές να είναι ικανοί: Να περιγράφουν βασικές έννοιες και αρχές της Παιδαγωγικής και της Μουσικής Παιδαγωγικής, που σημαίνει τη διδασκαλία και εκμάθηση της μουσικής σε διάφορες περιστάσεις, ηλικιακές ομάδες και κοινότητες. Να εξετάζουν βασικές προσεγγίσεις και μεθοδολογίες που χρησιμοποιούνται στη διδασκαλία της μουσικής σε σχολεία και αλλού. Να επιδεικνύουν ικανότητες να υποστηρίξουν και να καθοδηγήσουν μουσικές δραστηριότητες που βασίζονται στις έξι βασικές δραστηριότητες του μουσικοπαιδαγωγικού προγραμματισμού (κίνηση, τραγούδι, μουσική ακρόαση, εκτέλεση, αυτοσχεδιασμός και σύνθεση, μουσική ανάγνωση και γραφή). Να αναλύουν κριτικά και να αξιολογούν διαφορετικές προσεγγίσεις που αναδύονται κατά την εφαρμογή των μουσικών δραστηριοτήτων. Να συσχετίζουν κατάλληλες μουσικές δραστηριότητες σε συγκεκριμένες ηλικίες και γνωστικά επίπεδα μαθητών. Να κατανοούν και να επιδεικνύουν ικανότητες για δημιουργική έκφραση μέσω της φωνής, του σώματος, και μουσικών οργάνων στη διδασκαλία της μουσικής σε όλα τα επίπεδα σχολικής εκπαίδευσης. Να εφαρμόζουν μια διδακτική μεθοδολογία που προωθεί τη δημιουργικότητα στη μουσική εκπαίδευση. Να εκτιμούν και να υποστηρίζουν τη δημιουργική έκφραση και την αισθητική εκπαίδευση για τους μαθητές τους και τους ίδιους μέσω της μουσικής.
Διδακτική ύλη του μαθήματος Βασικές ορολογία και αρχές στην Παιδαγωγική και τη Μουσική Παιδαγωγική Στάδια ανάπτυξης του παιδιού και σχέσεις με τη μουσική παιδαγωγική Εισαγωγή στη διδακτική μεθοδολογία της μουσικής (αναλυτικό πρόγραμμα των έξι δραστηριοτήτων, βασικές αρχές ημερήσιου προγραμματισμού) Μουσικές δραστηριότητες μουσική, το ρυθμό και την κίνηση. Μουσικές δραστηριότητες τραγούδι Μουσικές δραστηριότητες μουσική ακρόαση Μουσικές δραστηριότητες μουσική εκτέλεση. Μελοποίηση στίχων Μουσικές δραστηριότητες αυτοσχεδιασμός και σύνθεση Μουσικές δραστηριότητες μουσική ανάγνωση και γραφή Σκοποί και στόχοι στη διδασκαλία της μουσικής. Πώς από καθορισμένους εκπαιδευτικούς στόχους επιλέγουμε κατάλληλες μουσικές δραστηριότητες και από συγκεκριμένες μουσικές δραστηριότητες κατανοούμε τους εκπαιδευτικούς στόχους του μαθήματος Μουσική επένδυση παραμυθιών Σύνθεση μουσικής με δοσμένους στίχους
Γενικοί σκοποί στη μουσική αγωγή Η δημιουργική έκφραση του παιδιού μέσα από τη μουσική, η απόκτηση δεξιοτήτων μουσικής έκφρασης μέσα από τη χρήση του σώματος, της φωνής και των μουσικών οργάνων, η αντίληψη των εννοιών της μουσικής ως ενός μαθήματος μέσα από τις διαδικασίες της δημιουργίας και της ανακάλυψης, η αισθητική αγωγή του παιδιού, το οποίο μέσα από τις μουσικές εμπειρίες αποκτά σταδιακά την ικανότητα να αισθάνεται, να δημιουργεί, ν' ανακαλύπτει, να εκτελεί, να μαθαίνει, και να σκέφτεται, η ανάπτυξη θετικής στάσης απέναντι στη μουσική.
Διδακτικοί στόχοι Οι διδακτικοί στόχοι είναι περισσότερο συγκεκριμένοι και σχετίζονται άμεσα με τους τρεις τομείς μάθησης: τον γνωσιολογικό τον ψυχοκινητικό τον συναισθηματικό
Γνωσιολογικοί στόχοι Αφορούν την αντίληψη και την κατανόηση εννοιών που πηγάζουν από τη μουσική. Οι βασικές μουσικές έννοιες ομαδοποιούνται ως εξής: Εκφραστικές έννοιες που αφορούν τα χαρακτηριστικά του ήχου (χροιά, χρόνος, ένταση, ύψος). Έννοιες που προκύπτουν από τα στοιχεία της μουσικής (ρυθμός, μελωδία, αρμονία, φόρμα). Μορφολογικές έννοιες που πηγάζουν από την αρχιτεκτονική δομή της μουσικής, τη μορφή μιας σύνθεσης. Έννοιες που αφορούν την ύφανση (texture) της μουσικής, δηλαδή την οριζόντια ή κάθετη διαπλοκή των στοιχείων της μουσικής. Έννοιες που πηγάζουν από το μουσικό ύφος, το μουσικό στυλ, που δημιουργείται από τον εκάστοτε συνδυασμό των πιο πάνω.
Ψυχοκινητικοί στόχοι Οι ψυχοκινητικοί στόχοι αφορούν τις διάφορες δεξιότητες που αποκτούνται μέσα από μουσικές δραστηριότητες όπως: ρυθμός και κίνηση, τραγούδι, εκτέλεση μουσικών οργάνων, δημιουργικές εργασίες, ακρόαση, μουσική ανάγνωση και γραφή.
Συναισθηματικοί-Κοινωνικοί στόχοι Οι συναισθηματικοί και κοινωνικοί στόχοι αφορούν την τοποθέτηση του παιδιού απέναντι στη μουσική και έχουν σχέση με τις στάσεις, τις αξίες και τους τρόπους συμπεριφοράς του.
Μουσικές δραστηριότητες Ρυθμός και Κίνηση Τραγούδι Εκτέλεση μουσικών οργάνων Μουσική ακρόαση Δημιουργικές εργασίες Μουσική ανάγνωση και γραφή (Σέργη, Δημιουργική Μουσική Αγωγή) Εκτέλεση Σύνθεση Ακρόαση (Swanwick, Α Basis for Music Education)
Ρυθμός και Κίνηση Ο ρυθμός είναι ίσως το πιο βασικό στοιχείο στη μουσική αγωγή, κυρίως των μικρών παιδιών. Η ρυθμική αγωγή του παιδιού επιτυγχάνεται μέσα από όλες τις μουσικές δραστηριότητες. Είναι περισσότερο εμφανής μέσα σε δραστηριότητες όπως τα ρυθμικά κτυπήματα, ο ρυθμός του λόγου και η ρυθμική κίνηση. Με τις ρυθμικές δραστηριότητες τα παιδιά ανταποκρίνονται στην ώθηση που δίνει ο ρυθμός και εκφράζονται με ελευθερία κινήσεων και αυθορμητισμό. Αντιλαμβάνονται έτσι καλύτερα τις ρυθμικές έννοιες, καθώς και άλλες μουσικές έννοιες.
Τραγούδι Το τραγούδι -ο συνδυασμός μελωδίας και λόγου- καθώς και η κίνηση είναι τα πιο σημαντικά και έκδηλα μέσα με τα οποία εκφράζεται το παιδί μουσικά, όχι μόνο ως άτομο αλλά και ως μέλος της ομάδας.
Εκτέλεση μουσικών οργάνων Με τις εκτελέσεις σε μουσικά όργανα, αλλά και σε οποιαδήποτε άλλα αντικείμενα που παράγουν ήχους, δίνονται ευκαιρίες στο παιδί για παιχνίδι και πειραματισμό με τον ήχο. Σε ένα μεταγενέστερο στάδιο αποκτά και περισσότερο αναπτυγμένες δεξιότητες ενόργανης μουσικής εκτέλεση
Μουσική ακρόαση Η μουσική ακρόαση ως δραστηριότητα είναι συνυφασμένη και αλληλένδετη με τις άλλες μουσικές δραστηριότητες. Βασικά υπάρχει σε οποιαδήποτε μουσική δραστηριότητα όπου το παιδί συνειδητά ή και ασυνείδητα χρησιμοποιεί την αίσθηση της ακοής. Στην οργανωμένη μουσική αγωγή, όμως, είναι απαραίτητη προϋπόθεση η αφιέρωση χρόνου για συνειδητή ακρόαση συγκεκριμένων μουσικών συνθέσεων.
Δημιουργικές εργασίες Η δημιουργικότητα είναι απαραίτητη προϋπόθεση σε όλες τις μουσικές δραστηριότητες. Θα πρέπει όμως να παρέχονται ευκαιρίες στα παιδιά για συγκεκριμένες δημιουργικές δραστηριότητες, όπως η σύνθεση ρυθμικών ή μελωδικών σχημάτων, ο αυτοσχεδιασμός στα μουσικά όργανα, η εκφραστική κίνηση κ.ά.
Μουσική ανάγνωση και γραφή Η μουσική ανάγνωση και γραφή είναι μια δραστηριότητα που εισάγεται στη μουσική αγωγή του παιδιού, αφού πρώτα το παιδί έχει αποκτήσει αρκετές μουσικές εμπειρίες μέσα από τις άλλες μουσικές δραστηριότητες. Η δραστηριότητα αυτή εισάγεται, όταν το παιδί αρχίζει να αποκτά την ικανότητα να προσδιορίζει σύμβολα.
Η διπλή υπόσταση της μουσικής Μουσική ως τέχνη: η τέχνη της μουσική εκτέλεσης στον αυλό ανακαλύφθηκε από τη θεά Αθηνά στο άκουσμα των κραυγών των αδελφών της Μέδουσας, όταν ο Περσέας σκότωσε τη γοργόνα. Μουσική ως επιστήμη: η λύρα ακανακύφτηκε από τον Ερμή μετά από την εικασία του ότι αν το όστρακο της χελώνας χρησιμοποιούνταν ως ένα σύμα αντήχησης, ως ηχείο, θα ήταν τότε δυνατό να παραχθεί ήχος. Παρόμοια η θεωρία του Πυθαγόρα και τη θεωρία του για τη μουσική των σφαιρών, σύμφωνα με την οποία το σύμπαν κρατιέται ενωμένο με τις αρμονίες ενός ακριβούς ακουστικού σχήματος, αιθέριου και μαθηματικού έδινε βαρύτητα στην μουσική ως επιστήμη. Η θεωρία του Αριστόξενου, μαθητή του Αριστοτέλη, που δεν αποδεχόταν τους μαθηματικού υπολογισμούς των Πυθαγόρειων και υποστήριξε πως στην αντίληψη του ήχου πρέπει να έχουμε ως αφετηρία την αντίληψη των αισθήσεων και μετά να εκτιμούμε τις παρατηρήσεις αυτές με τη βοήθεια του νου.
Η φύση της μουσικής γνώσης Γνώση σχετικά με τη μουσική (knowledge about): Γνώσεις σχετικές με τη θεωρία, χαρακτηριστικά της μουσικής, ιστορίας, μορφολογίας και ανάλυσης, κλπ. Γνώση του πώς στη μουσική (knowledge how): Τεχνικές δεξιότητες και ικανότητες, ακουστική ικανότητα, γνώση του πώς εκτελείται ένα όργανο ή κομμάτι, άνεση στη χρήση σημειογραφίας, γνώση του πώς να γραφεί μία σύνθεση, κλπ. Γνώση της μουσικής (knowledge of): Άμεση εξοικείωση με τη μουσική, χτίσιμο της προσωπικής μας σχέσης με τη μουσική. Σχετίζεται με την προσωπική μας κατανόηση της μουσικής και λειτουργία της μουσικής στη ζωή μας.
Και το νόημα...; Η γνώση πληροφοριών σχετικών με ένα κομμάτι και η γνώση τεχνικών χαρακτηριστικών μπορούν να βοηθήσουν στην γνώση της μουσικής, αλλά δεν είναι προυποθέσεις γι αυτή. Σύμφωνα με τον Swanwick (1979, A Basis for Music Education), η σημασία έγκειται στην τρίτη κατηγορία της μουσικής γνώσης. Μόνο μέσω της γνώσης της μουσικής μπορούν να έχουν νόημα οι άλλες δύο κατηγορίες.