ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΤΟΜΕΑΣ ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΩΝ ΑΘΛΗΜΑΤΩΝ ΙΑΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΠΟΝΗΣΗ ΣΕ ΚΥΚΛΟΕΡΓΟΜΕΤΡΟ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΛΑΘΟΣΦΑΙΡΙΣΤΩΝ ΠΡΟΕΦΗΒΙΚΗΣ ΚΑΙ ΕΦΗΒΙΚΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ ιδακτορική διατριβή Γαλαζούλα Α. Χρήστου Θεσσαλονίκη, 2003
ιαλειµµατική προπόνηση σε κυκλοεργόµετρο και λειτουργικές προσαρµογές καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας του Γαλαζούλα Α. Χρήστου ιδακτορική διατριβή που υποβάλλεται στο καθηγητικό σώµα του Τµήµατος για τη µερική ολοκλήρωση των απαιτήσεων για την απόκτηση διδακτορικού τίτλου του Τµήµατος Επιστήµης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισµού του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης Θεσσαλονίκη, 2003 Εγκεκριµένο από το Καθηγητικό σώµα: 1 ος Επιβλέπων: Αναπληρωτής Καθηγητής, Ζάκας Αθανάσιος 2 ος Επιβλέπων: Καθηγητής, Μυλωνάς Αργύριος 3 ος Επιβλέπων: Αναπληρωτής Καθηγητής, Κοτζαµανίδης Χρήστος ii
ιδακτορική διατριβή του Γαλαζούλα Α. Χρήστου ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Επιβλέπων Ζάκας Αθανάσιος Αναπληρωτής Καθηγητής Προπονητικής Αθλοπαιδιών, Τ.Ε.Φ.Α.Α - ΑΠΘ Μέλη Μυλωνάς Αργύριος τριµελούς Καθηγητής Ανατοµικής Τ.Ε.Φ.Α.Α - ΑΠΘ Κοτζαµανίδης Χρήστος Αναπληρωτής Καθηγητής, Τ.Ε.Φ.Α.Α - ΑΠΘ ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Ζάκας Αθανάσιος Αναπληρωτής Καθηγητής Προπονητικής Αθλοπαιδιών, Τ.Ε.Φ.Α.Α - ΑΠΘ Μυλωνάς Αργύριος Καθηγητής Ανατοµικής Τ.Ε.Φ.Α.Α - ΑΠΘ Κοτζαµανίδης Χρήστος Αναπληρωτής Καθηγητής Προπονητικής µε έµφαση στο νευροµυϊκό έλεγχο, Τ.Ε.Φ.Α.Α - ΑΠΘ Κέλλης Σπύρος Καθηγητής Προπονητικής, Τ.Ε.Φ.Α.Α - ΑΠΘ Ταξιλδάρης Κυριάκος Καθηγητής Προπονητικής, Τ.Ε.Φ.Α.Α - ΠΘ Κόλλιας Ηρακλής Αναπληρωτής Καθηγητής Βιοκινητικής, Τ.Ε.Φ.Α.Α - ΑΠΘ Βαµβακούδης Ευστράτιος Λέκτορας Εργοφυσιολογικής αξιολόγησης οµαδικών αθληµάτων, Τ.Ε.Φ.Α.Α - ΑΠΘ iii
ιαλειµµατική προπόνηση σε κυκλοεργόµετρο και λειτουργικές προσαρµογές καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας. ιδακτορική διατριβή Copyright 2003 Γαλαζούλας Χρήστος All rights reserved iv
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΓΑΛΑΖΟΥΛΑΣ Α. ΧΡΗΣΤΟΣ: ιαλειµµατική προπόνηση σε κυκλοεργόµετρο και λειτουργικές προσαρµογές καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας (Υπό την επίβλεψη του αναπληρωτή καθηγητή Αθανασίου Ζάκα) Σκοπός της έρευνας ήταν να εξεταστούν οι λειτουργικές προσαρµογές στη δυναµική µυϊκή δύναµη που επέρχονται ως αποτέλεσµα της προπόνησης µυϊκής ενδυνάµωσης στο κυκλοεργόµετρο, καθώς και ο βαθµός των αλληλεπιδράσεων στις µορφές της µυϊκής δύναµης και της µυϊκής αντοχής σε προέφηβους και έφηβους καλαθοσφαιριστές. Στη µελέτη συµµετείχαν σαράντα έξι υγιείς προέφηβοι και έφηβοι καλαθοσφαιριστές ηλικίας 11 και 13 ετών, οι οποίοι χωρίστηκαν σε δύο ερευνητικές οµάδες (11 και 13 ετών) και δύο οµάδες ελέγχου (11 και 13 ετών). Όλοι οι αθλητές συµµετείχαν στις προπονήσεις της οµάδας τους (4 φορές την εβδοµάδα) και οι οµάδες άσκησης προπονούνταν επιπλέον (3 φορές την εβδοµάδα) στο κυκλοεργόµετρο για 10 εβδοµάδες. Το πρόγραµµα προπόνησης διαρκούσε 50-55 λεπτά και περιλάµβανε προθέρµανση (10 ), 6 δίλεπτα στο κυκλοεργόµετρο µε υψηλή επιβάρυνση (80-85% max), τα οποία εναλλάσσονταν µε διαλείµµατα 4 λεπτών µε ήπιες εντάσεις (50-65% της καρδιακής συχνότητας), όπου εκτελούνταν διατατικές και γυµναστικές ασκήσεις. Το πρόγραµµα ολοκληρωνόταν µε αποθεραπεία 8-10 λεπτών. Όλοι οι αθλητές µετρήθηκαν στο ισοκινητικό δυναµόµετρο (Cybex II, Lumex, Inc, Ronkonkoma, NY, 11779) πριν και µετά το τέλος της περιόδου των 10 εβδοµάδων στη µέγιστη δυναµική µυϊκή δύναµη στις γωνιακές ταχύτητες 30, 60, 120, 180 και 300 s -1, στη µέγιστη ισοµετρική δύναµη του τετρακέφαλου µηριαίου µυός, στην ισοµετρική αντοχή και τη δυναµική αντοχή. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι η προπόνηση δυναµικού τύπου στο κυκλοεργόµετρο µε υψηλή επιβάρυνση βελτιώνει σηµαντικά (p<.001) τη δυναµική µυϊκή δύναµη στους εκτείνοντες και τους καµπτήρες µυς του γόνατος στις χαµηλές και στις υψηλές γωνιακές ταχύτητες, τη µέγιστη ισοµετρική µυϊκή δύναµη, καθώς και την ισοµετρική και δυναµική µυϊκή αντοχή στους εκτείνοντες µυς. Αντίθετα, η καλαθοσφαιρική προπόνηση µπορεί να βελτιώνει µόνο τη δυναµική µυϊκή δύναµη στους εκτείνοντες και τους καµπτήρες µυς του γόνατος στις υψηλές v
γωνιακές ταχύτητες. Από τα αποτελέσµατα συµπεραίνεται ότι το πρωτόκολλο µυϊκής ενδυνάµωσης που εφαρµόστηκε στο κυκλοεργόµετρο αποτελεί ερέθισµα για τη βελτίωση της δυναµικής µυϊκής δύναµης και για αλληλεπιδράσεις στις µορφές της µυϊκής δύναµης και της µυϊκής αντοχής, όπως είναι η ισοµετρική µυϊκή δύναµη και η ισοµετρική και ισοκινητική µυϊκή αντοχή. Λέξεις κλειδιά: Προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης, κυκλοεργόµετρο, καλαθοσφαιριστές προεφηβικής ηλικίας, καλαθοσφαιριστές εφηβικής ηλικίας, αλληλεπιδράσεις. vi
ABSTRACT CHRISTOS A. GALAZOULAS: Interval training in cycle-ergometer and functional adaptations of basketball players in pre-puberty and puberty. (Under the supervision of the Assistant Professor Athanasios Zakas) Aim of this research was to examine the functional adaptations in the potent muscular power which result from the muscular strength training in cycleergometer, as well as the level of interactions in the shapes of muscular power and the muscular resistance in pre-adolescent and adolescent basketball players. In this work 46 healthy pre-adolescents adolescents basketball players aged 11 and 13 years, which were separated in two research groups (11 and 13 years) and in two control groups (11 and 13 years). All athletes participated in all team's training (4 times a week) and the exercise group was training (3 times a week) in cycle-ergometer for 10 weeks. The training schedule lasted 50 to 55 minutes and included warming up (10'), 6 two minutes in cycle-ergometer with high loading (80 to 85% max), alternating with intervals of 4 minutes of lower intensity (30-40% of Heart Rate), doing stretching and exercises. We concluded the program with 8 10 minutes recover. All athletes were measured in isokinetic dynamometer (Cybex II, Lumex Inc., Ronkonkoma, NY, 11779) before the end of the 10-week period in the maximum isokinetic strength of kneeextensors and knee-flexors in angle speeds 30, 60, 120, 180 and 300 o.s -1, in maximum isometric strength of quadriceps, in isometric endurance and the isokinetic endurance. The results showed that resistance training in cycleergometer with a high loading improves significantly (p<.001) the potent muscular power in the extensors and flexors muscles of the knee in lower and higher angle speeds, the maximum isometric muscular strength as well as the isometric and isokinetic endurance in the knee-extensor muscles. On the contrary basketball training could improve only the potent muscular strength in the knee-extensor and knee-flexors muscles only in higher angle speeds. From the result we conclude that the protocol of strength training which was applied in the cycle-ergometer is a challenge to improve the potent muscular strength as well as the interactions in the sorts of muscular strength and muscle endurance, as it is the isometric muscular power and the isometric and isokinetic muscular endurance. Key words: Strength training, cycle-ergometer, basketball player in pre-puberty and puberty, interactions. vii
Αφιερώνεται Στο γιό µου Κάρολο, γιατί ήταν πηγή δύναµης για µένα viii
Ευχαριστώ τα µέλη της τριµελούς επιτροπής, κ.κ. Αθ. Ζάκα Αναπληρωτή καθηγητή, ως κύριο επιβλέποντα, Μυλωνά Αργύριο, Καθηγητή, και Κοτζαµανίδη Χρήστο, Αναπληρωτή καθηγητή, για την αµέριστη βοήθειά τους σε όλα τα στάδια της εργασίας. Ιδιαίτερες ευχαριστίες αποδίδω στον κ. Κωνσταντίνο Μανδρούκα, Καθηγητή, τον κ. Κοσµά Χριστούλα, Επίκουρο Καθηγητή, τον κ. Στράτο Βαµβακούδη, Λέκτορα, και τον κ. Κεσίδη Νικόλαο για την αµέριστη βοήθεια που µου πρόσφεραν, καθώς και στους συνεργάτες του Εργαστηρίου Εργοφυσιολογίας του ΤΕΦΑΑ ΑΠΘ. ix
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη... v Abstract... vii Ευχαριστίες... viii Περιεχόµενα... 1 Κατάλογος πινάκων... 3 Κατάλογος σχηµάτων... 5 Κατάλογος συντοµεύσεων... 6 Ι. Εισαγωγή... 7 Σκοπός της έρευνας... 10 Σηµαντικότητα της έρευνας... 10 Περιορισµοί - οριοθετήσεις της έρευνας... 11 Ερευνητικές υποθέσεις... 12 ΙΙ. Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας... 13 Ανάπτυξη της µυϊκής δύναµης στην προεφηβική και εφηβική ηλικία... 13 Μετρήσεις της µυϊκής δύναµης σε ισοκινητικά δυναµόµετρα... 15 Προπονητικά µέσα... 16 Προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης στο κυκλοεργόµετρο... 17 Αλληλεπιδράσεις στους τύπους µυϊκής δύναµης... 17 Κίνδυνοι από τη χρήση των προπονητικών µέσων κατά την προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης των παιδιών αναπτυξιακών ηλικιών... 19 ΙΙΙ. Μεθοδολογία... 21 Μετρήσεις... 22 Ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά... 22 Μυϊκή δύναµη... 22 Μυϊκή αντοχή... 24 Αρθρική κινητικότητα... 24 Πρόγραµµα προπόνησης της οµάδας άσκησης... 27 Στατιστική επεξεργασία... 28 1
ΙV. Αποτελέσµατα... 29 Ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά των καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας πριν από την έναρξη του προγράµµατος προπόνησης... 29 Αρχικές µετρήσεις µυϊκής δύναµης και µυϊκής αντοχής των καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας πριν από την έναρξη του προγράµµατος προπόνησης... 30 Αρχικές µετρήσεις της αρθρικής κινητικότητας των καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας πριν από την έναρξη του προγράµµατος προπόνησης... 33 Ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά των καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας πριν και µετά το πρόγραµµα προπόνησης... 34 Αρθρική κινητικότητα των καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας πριν και µετά το πρόγραµµα προπόνησης... 37 Μέγιστη ισοκινητική δύναµη, µέγιστη ισοµετρική δύναµη, ισοµετρική και δυναµική αντοχή των καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας, πριν και µετά το πρόγραµµα προπόνησης... 39 V. Συζήτηση... 50 Μέγιστη δυναµική µυϊκή δύναµη των πρόσθιων και οπίσθιων µηραιών µυών... 50 Αρθρική κινητικότητα... 55 Ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας... 58 VI. Συµπεράσµατα... 61 Πρακτικές εφαρµογές... 61 Προτάσεις για µελλοντικές έρευνες... 62 VΙI. Βιβλιογραφία... 64 2
Κατάλογος πινάκων Πίνακας 1. Κατανοµή δοκιµαζόµενων καλαθοσφαιριστών που συµµετείχαν στην έρευνα....29 Πίνακας 2. Ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας, πριν από την προπονητική περίοδο...30 Πίνακας 3. Μέση τιµή και τυπική απόκλιση της µέγιστης ισοκινητικής µυϊκής δύναµης των εκτεινόντων και καµπτήρων µυών του γόνατος καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας....31 Πίνακας 4. Μέση τιµή και τυπική απόκλιση της µέγιστης ισοµετρικής µυϊκής δύναµης, της ισοµετρικής αντοχής και της ισοκινητικής αντοχής καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας....32 Πίνακας 5. Συντελεστής συσχέτισης µεταξύ της µέγιστης ισοκινητικής µυϊκής δύναµης στις γωνιακές ταχύτητες (30, 60, 120, 180 και 300 ο s -1 ) και της µέγιστης ισοµετρικής δύναµης, της ισοµετρικής αντοχής και της ισοκινητική αντοχής στους 11χρονους καλαθοσφαιριστές πριν από την προπονητική περίοδο (n=22)....32 Πίνακας 6. Συντελεστής συσχέτισης µεταξύ της µέγιστης ισοκινητικής µυϊκής δύναµης στις γωνιακές ταχύτητες (30, 60, 120, 180 και 300 ο s -1 ) και της µέγιστης ισοµετρικής δύναµης, της ισοµετρικής αντοχής και της ισοκινητική αντοχής στους 13χρονους καλαθοσφαιριστές πριν από την προπονητική περίοδο (n=24)...33 Πίνακας 7. Αρθρική κινητικότητα προέφηβων και έφηβων καλαθοσφαιριστών πριν από την προπονητική περίοδο....34 Πίνακας 8. Ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά της οµάδας άσκησης των προέφηβων καλαθοσφαιριστών πριν και µετά την προπονητική περίοδο....35 Πίνακας 9. Ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά της οµάδας ελέγχου των προέφηβων καλαθοσφαιριστών πριν και µετά την προπονητική περίοδο....35 Πίνακας 10. Ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά της οµάδας άσκησης των έφηβων καλαθοσφαιριστών πριν και µετά την προπονητική περίοδο...36 Πίνακας 11. Ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά της οµάδας ελέγχου των έφηβων καλαθοσφαιριστών πριν και µετά την προπονητική περίοδο...36 3
Πίνακας 12. Αρθρική κινητικότητα της οµάδας άσκησης των προέφηβων καλαθοσφαιριστών πριν και µετά την προπονητική περίοδο...37 Πίνακας 13. Αρθρική κινητικότητα της οµάδας ελέγχου των προέφηβων καλαθοσφαιριστών πριν και µετά την προπονητική περίοδο...38 Πίνακας 14. Αρθρική κινητικότητα της οµάδας άσκησης των έφηβων καλαθοσφαιριστών πριν και µετά την προπονητική περίοδο...38 Πίνακας 15. Αρθρική κινητικότητα της οµάδας ελέγχου των έφηβων καλαθοσφαιριστών πριν και µετά την προπονητική περίοδο...39 Πίνακας 16. Συντελεστής συσχέτισης µεταξύ της µέγιστης ισοκινητικής µυϊκής δύναµης στις γωνιακές ταχύτητες (30, 60, 120, 180 και 300 ο s -1 ) και της µέγιστης ισοµετρικής δύναµης, της ισοµετρικής αντοχής και της ισοκινητικής αντοχής στους 11χρονους καλαθοσφαιριστές της οµάδας άσκησης µετά την προπονητική περίοδο (n=11)....40 Πίνακας 17. Συντελεστής συσχέτισης µεταξύ της µέγιστης ισοκινητικής µυϊκής δύναµης στις γωνιακές ταχύτητες (30, 60, 120, 180 και 300 ο s -1 ) και της µέγιστης ισοµετρικής δύναµης, της ισοµετρικής αντοχής και της ισοκινητικής αντοχής στους 11χρονους καλαθοσφαιριστές της οµάδας ελέγχου µετά την προπονητική περίοδο (n=11)....41 Πίνακας 18. Συντελεστής συσχέτισης µεταξύ της µέγιστης ισοκινητικής µυϊκής δύναµης στις γωνιακές ταχύτητες (30, 60, 120, 180 και 300 ο s -1 ) και της µέγιστης ισοµετρικής δύναµης, της ισοµετρικής αντοχής και της ισοκινητικής αντοχής στους 13χρονους καλαθοσφαιριστές της οµάδας άσκησης µετά την προπονητική περίοδο (n=12)....41 Πίνακας 19. Συντελεστής συσχέτισης µεταξύ της µέγιστης ισοκινητικής µυϊκής δύναµης στις γωνιακές ταχύτητες (30, 60, 120, 180 και 300 ο s -1 ) και της µέγιστης ισοµετρικής δύναµης, της ισοµετρικής αντοχής και της ισοκινητικής αντοχής στους 13χρονους καλαθοσφαιριστές της οµάδας ελέγχου µετά την προπονητική περίοδο (n=12)...42 4
Κατάλογος σχηµάτων Γράφηµα1. Μέγιστη ισοκινητική δύναµη των πρόσθιων µηριαίων µυών των προέφηβων καλαθοσφαιριστών των οµάδων άσκησης και ελέγχου πριν και µετά την προπονητική περίοδο (οι τυπικές αποκλίσεις εκφράζονται ως ±SE).... 43 Γράφηµα2. Μέγιστη ισοκινητική δύναµη των πρόσθιων µηριαίων µυών των έφηβων καλαθοσφαιριστών των οµάδων άσκησης και ελέγχου πριν και µετά την προπονητική περίοδο (οι τυπικές αποκλίσεις εκφράζονται ως ±SE).... 44 Γράφηµα 3. Μέγιστη ισοκινητική δύναµη των οπίσθιων µηριαίων µυών των προέφηβων καλαθοσφαιριστών των οµάδων άσκησης και ελέγχου πριν και µετά την προπονητική περίοδο (οι τυπικές αποκλίσεις εκφράζονται ως ±SE).... 45 Γράφηµα 4. Μέγιστη ισοκινητική δύναµη των οπίσθιων µηριαίων µυών των έφηβων καλαθοσφαιριστών των οµάδων άσκησης και ελέγχου πριν και µετά την προπονητική περίοδο (οι τυπικές αποκλίσεις εκφράζονται ως ±SE).... 46 Γράφηµα 5. Μέγιστη ισοµετρική δύναµη των προέφηβων και έφηβων καλαθοσφαιριστών των οµάδων άσκησης και ελέγχου πριν και µετά την προπονητική περίοδο (οι τυπικές αποκλίσεις εκφράζονται ως ±SE).... 47 Γράφηµα 6. Ισοµετρική αντοχή των προέφηβων και έφηβων καλαθοσφαιριστών των οµάδων άσκησης και ελέγχου πριν και µετά την προπονητική περίοδο (οι τυπικές αποκλίσεις εκφράζονται ως ±SE).... 48 Γράφηµα 7. Ισοκινητική αντοχή των προέφηβων και έφηβων καλαθοσφαιριστών των οµάδων άσκησης και ελέγχου πριν και µετά την προπονητική περίοδο (οι τυπικές αποκλίσεις εκφράζονται ως ±SE).... 49 5
Κατάλογος συντοµεύσεων Cm: Centimeters εκατοστά Kg: Kilogram χιλιόγραµµα Sec ή s: Second δευτερόλεπτα Nm: Newton meters µονάδα µέτρησης ισχύος : µοίρες s -1 : γωνιακή ταχύτητα/δευτερόλεπτο b/min: Βeats/minute κτύποι/λεπτό mmhg: Μillimeter χιλιοστόµετρα της στήλης υδραργύρου 6
" ιαλειµµατική προπόνηση σε κυκλοεργόµετρο και λειτουργικές προσαρµογές καλαθοσφαιριστών προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας". ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η µυϊκή δύναµη είναι βασική ικανότητα του ανθρώπου µε τη βοήθεια της οποίας κινεί µια µάζα, όπως είναι το σώµα του ή ένα αντικείµενο ή ακόµη να υπερνικά µια αντίσταση ή να αντιστέκεται σ' αυτή µε µυϊκή ενεργοποίηση (Mensel 1968). Η µυϊκή δύναµη αναγνωρίζεται ως σηµαντική ικανότητα των αθλητών για τη συµµετοχή τους µε επιτυχία σε όλα τα αθλήµατα. Στους αθλητές η εκούσια σύσπαση των µυών είναι µια λειτουργία η οποία αποτελεί τη βάση κάθε κίνησης. Κάτω από την ευρύτερή της έννοια, η αντοχή και η ταχύτητα είναι µορφές εµφάνισης µυϊκής δύναµης. Στην πρώτη περίπτωση η µυϊκή δύναµη συµµετέχει για µεγάλο χρονικό διάστηµα στην κινητική εκτέλεση και στη δεύτερη η συµµετοχή της επιτρέπει την εκτέλεση εκρηκτικών κινήσεων ή κινήσεων µε µεγαλύτερες συχνότητες (Letzelter 1985). Ανάλογα µε τον τύπο συστολής που παράγεται µυϊκή δύναµη, διακρίνεται στην ισοµετρική, τη µειοµετρική και την πλειοµετρική. Συχνά, όµως, η µειοµετρική συστολή αναφέρεται και ως σύγκεντρη και η πλειοµετρική ως έκκεντρη. Οι τύποι αυτοί συστολής αναφέρονται και ως ισοτονική ή δυναµική συστολή, σε αντιδιαστολή µε την ισοµετρική, που αναφέρεται ως στατική. Κατά τη δυναµική παραγωγή µυϊκής δύναµης, όταν η ταχύτητα είναι σταθερή σε όλη την τροχιά της κίνησης, τότε αναφέρεται ως ισοκινητική µυϊκή δύναµη (Κλεισούρας 1990). Η µυϊκή δύναµη είναι ικανότητα που επιδέχεται έντονη προπόνηση και βελτιώνεται σηµαντικά. Έτσι, πολλοί προπονητές και ερευνητές ασχολήθηκαν ιδιαίτερα µε την προπονησιµότητά της, προσπαθώντας να βρουν τρόπους για τη µεγιστοποίηση της, χρησιµοποιώντας ποικίλα προπονητικά πρωτόκολλα και προπονητικά µέσα. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα τη ραγδαία άνοδο του επιπέδου της γνώσης αλλά και την εξειδίκευση των µεθόδων και των προγραµµάτων µυϊκής ενδυνάµωσης. 7
Πειραµατικές έρευνες που έγιναν στις αρχές του περασµένου αιώνα επαλήθευσαν τις προπονητικές αρχές της επιβάρυνσης και εξειδίκευσης για τη βελτίωση της µυϊκής δύναµης, που διατυπώθηκαν για πρώτη φορά από το Γαληνό πριν από δύο χιλιάδες χρόνια (Κλεισούρας 1990). Η πλειονότητα των ειδικών αποδέχεται σήµερα τις βασικές αρχές της προπόνησης µυϊκής ενδυνάµωσης, όπως είναι η αρχή της προοδευτικότητας της επιβάρυνσης και της εξειδίκευσης. Γίνεται, δηλαδή, αποδεκτό πως η µυϊκή δύναµη αναπτύσσεται µόνον, όταν οι µύες φορτίζονται µε µεγαλύτερες επιβαρύνσεις από εκείνες που συνήθως αντιµετωπίζουν και ότι στην πορεία της προπόνησης η επιβάρυνση πρέπει να προσαρµόζεται σε υψηλότερα επίπεδα (αρχή της προοδευτικότητας της επιβάρυνσης) και να ενεργοποιούνται εκείνες οι µυϊκές οµάδες που είναι σχετικές µε τις κινήσεις που χρησιµοποιούνται σε κάθε άθληµα (αρχή της εξειδίκευσης). Αν και είναι αποδεκτό ότι η µυϊκή δύναµη βελτιώνεται µε προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης, ωστόσο, η άποψη που επικρατεί είναι ότι η µέγιστη δυναµική µυϊκή δύναµη βελτιώνεται µε προπονητικό περιεχόµενο υψηλών αντιστάσεων δυναµικά, η µέγιστη ισοµετρική µε αντίστοιχη προπόνηση ισοµετρικών αντιστάσεων και ότι δεν υπάρχει αλληλεπίδραση της µυϊκής δύναµης σε άλλη µορφή από αυτήν που προπονείται. Η αναφορά, όµως, είναι γενική και προέρχεται από βιβλιογραφικές πηγές, στις οποίες τα δυναµόµετρα που χρησιµοποιήθηκαν για τις µετρήσεις δεν είχαν τη δυνατότητα διερεύνησης και άλλων τύπων µυϊκής δύναµης. Με τη χρήση των ισοκινητικών δυναµόµετρων, τα οποία δίνουν τη δυνατότητα εξέτασης και άλλων τύπων µυϊκής δύναµης και µυϊκής αντοχής, η έρευνα στράφηκε στη διερεύνηση της αλληλεπίδρασης των ερεθισµάτων και σε άλλους τύπους µυϊκής δύναµης και µυϊκής αντοχής από τον τύπο που προπονείται. Οι Weir και συνεργάτες του (1993), χρησιµοποιώντας αντιστάσεις (κλασικά βάρη) κατά την προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης και ισοκινητικό δυναµόµετρο στις µετρήσεις, βρήκαν βελτιώσεις στις υψηλές γωνιακές ταχύτητες ενώ οι Kanehisa και Miyashita (1983) βρήκαν βελτιώσεις και στη δυναµική µυϊκή δύναµη, εκτός της ισοµετρικής, εφαρµόζοντας πρόγραµµα µυϊκής ενδυνάµωσης µε ισοµετρικές αντιστάσεις. 8
Προγράµµατα προπόνησης µυϊκής ενδυνάµωσης και µετρήσεις στο ίδιο δυναµόµετρο (ισοκινητικό δυναµόµετρο) έγιναν από πολλούς ερευνητές µε αντικρουόµενα αποτελέσµατα. Οι Colliander και Tesh (1990) και Duncan και συν. (1989) ανέφεραν βελτιώσεις µόνο στις γωνιακές ταχύτητες που χρησιµοποίησαν στο πρόγραµµα προπόνησης (υψηλές γωνιακές ταχύτητες), ενώ οι Seaborne και Taylor (1984) βρήκαν βελτιώσεις στην αντίστοιχη µόνο γωνιακή ταχύτητα που χρησιµοποίησαν στο πρόγραµµα προπόνησης (108 o. s -1 ) και αλληλεπιδράσεις στην ισοµετρική µυϊκή δύναµη και την ισοµετρική αντοχή. Πρόγραµµα προπόνησης µυϊκής ενδυνάµωσης στο κυκλοεργόµετρο και µετρήσεις στο ισοκινητικό δυναµόµετρο αναφέρονται σε βιβλιογραφικές πηγές. Οι Μandroukas και συν. (1984), εφαρµόζοντας πρόγραµµα υψηλών επιβαρύνσεων στο κυκλοεργόµετρο και µετρήσεις στο ισοκινητικό δυναµόµετρο, ανέφεραν βελτιώσεις στη µέγιστη ισοκινητική µυϊκή δύναµη και αλληλεπιδράσεις στη µέγιστη ισοµετρική δύναµη και την ισοκινητική αντοχή, ενώ ο Ζάκας (1990) βρήκε βελτιώσεις σε ποικίλες γωνιακές ταχύτητες (χαµηλές και υψηλές) και αλληλεπιδράσεις στη µέγιστη ισοµετρική µυϊκή δύναµη και την ισοµετρική και δυναµική µυϊκή αντοχή σε απροπόνητα αγόρια προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας. Η αντιφατικότητα των αποτελεσµάτων, ίσως, είναι απόρροια των διαφορετικών µεθοδολογικών προσεγγίσεων που έγιναν, όπως είναι το προπονητικό επίπεδο των ατόµων που µετρήθηκε, οι µέθοδοι προπόνησης, η ηλικία, το φύλο, το προπονητικό µέσο που χρησιµοποιήθηκε, καθώς και ο τύπος µυϊκής δύναµης που µετρήθηκε. Η έρευνα αναφορικά µε αγόρια που βρίσκονται στην αναπτυξιακή περίοδο της ζωής τους είναι σχεδόν µηδαµινή, αν και στις αναπτυξιακές ηλικίες ο αριθµός των αθλητών που εφαρµόζουν προπόνηση υψηλών επιβαρύνσεων έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Επιπλέον, κατά την προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης οι έφηβοι αθλητές εφαρµόζουν σήµερα εξειδικευµένα προγράµµατα µυϊκής ενδυνάµωσης των ενηλίκων. Η εφαρµογή τέτοιων προγραµµάτων, όµως, ίσως εγκυµονεί κινδύνους για την εµφάνιση µυοσκελετικών κακώσεων (Βrandy και συν. 1982). 9
εν έχει διευκρινισθεί µέχρι σήµερα αν τα προπονητικά προγράµµατα µε δυναµικές υποµέγιστες επιβαρύνσεις βελτιώνουν τη µέγιστη µυϊκή δύναµη (ισοµετρική και δυναµική) και τη µυϊκή αντοχή (ισοµετρική και δυναµική) µε ασφαλές προπονητικό µέσο, όπως είναι το κυκλοεργόµετρο στους αθλητές αναπτυξιακών ηλικιών, το οποίο αποτελεί σηµαντικό στοιχείο για τους προπονητές που ασχολούνται µε την προπόνηση ατόµων προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας. Σκοπός της έρευνας Σκοπός της έρευνας ήταν να εξετασθούν οι λειτουργικές προσαρµογές στη δυναµική µυϊκή δύναµη που επέρχονται ως αποτέλεσµα της προπόνησης µυϊκής ενδυνάµωσης στο κυκλοεργόµετρο, καθώς και ο βαθµός των αλληλεπιδράσεων στις µορφές της µυϊκής δύναµης και της µυϊκής αντοχής σε προέφηβους και έφηβους καλαθοσφαιριστές. Ειδικότερα, σκοπός της έρευνας ήταν να µελετήσει την επίδραση της διαλειµµατικής προπόνησης µε υψηλές εντάσεις στο κυκλοεργόµετρο: 1. Στη µέγιστη ισοκινητική µυϊκή δύναµη του τετρακέφαλου µηριαίου µυός στις γωνιακές ταχύτητες 30, 60, 120, 180 και 300 s -1. 2. Στη µέγιστη ισοκινητική µυϊκή δύναµη των οπίσθιων µηριαίων µυών στις αντίστοιχες γωνιακές ταχύτητες. 3. Στη µέγιστη ισοµετρική δύναµη του τετρακεφάλου µηριαίου µυός στις 60 ο. 4. Στην ισοµετρική αντοχή του τετρακέφαλου µηριαίου µυός. 5. Στην ισοκινητική αντοχή του τετρακέφαλου µηριαίου µυός. 6. Στην κινητικότητα επιλεγµένων αρθρώσεων. Σηµαντικότητα της έρευνας H εφαρµογή της διαλειµµατικής άσκησης δυναµικού τύπου µε υψηλές εντάσεις στο κυκλοεργόµετρο, εφόσον αποτελεί προπονητικό ερέθισµα για τη βελτίωση της µέγιστης δυναµικής και ισοµετρικής µυϊκής δύναµης καθώς και της ισοµετρικής και δυναµικής µυϊκής αντοχής στους προπονηµένους αθλητές 10
προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας, αποτελεί σηµαντικό στοιχείο για τους προπονητές και τους αθλητές, γιατί δεν απαιτείται εξειδικευµένου τύπου προπονητική διαδικασία για τη βελτίωση των ικανοτήτων αυτών, όπως γίνεται κατά κύριο λόγο µέχρι σήµερα. Ακόµη, η χρήση του κυκλοεργόµετρου αποτελεί σηµαντικό προπονητικό µέσο για τα παιδιά, γιατί διασφαλίζεται πλήρως η υγεία τους και ελαχιστοποιούνται οι πιθανότητες τραυµατισµού τους. Επίσης, το συγκεκριµένο προπονητικό µέσο είναι εύχρηστο και οικείο στα παιδιά συµβάλλοντας στην εξοικονόµηση χρόνου, αφού στη διάρκεια της άσκησης είναι εφικτή η αυξοµείωση της προπονητικής επιβάρυνσης και της ταυτόχρονης άσκησης των µυϊκών οµάδων των κάτω άκρων. Επιπλέον, είναι προσιτό οικονοµικά σε πολλές αθλητικές οµάδες ή σε άτοµα που επιθυµούν να εφαρµόσουν πρόγραµµα µυϊκής ενδυνάµωσης στο σπίτι. Περιορισµοί - οριοθετήσεις της έρευνας Τα αποτελέσµατα της έρευνας πρέπει να ερµηνευθούν µε τους παρακάτω περιορισµούς: 1. Τα άτοµα που έλαβαν µέρος στην έρευνα ήταν αθλητές καλαθοσφαίρισης που προέρχονταν από την ίδια οµάδα, ώστε να ελέγχεται το προπονητικό πρόγραµµα και οι επιβαρύνσεις των οµάδων άσκησης και ελέγχου κατά την καλαθοσφαιρική προπόνηση. 2. Το δείγµα της µελέτης ήταν σχετικά µικρό, γιατί όλοι οι αθλητές ήταν µαθητές και καθίσταται δύσκολο να διαθέσουν πολύ χρόνο για επιπλέον προπόνηση. 3. Τα άτοµα που έλαβαν µέρος στην έρευνα ήταν αθλητές καλαθοσφαίρισης µε προπονητική εµπειρία τουλάχιστον δύο ετών. Η συµµετοχή τους ήταν εθελοντική, χωρίς προβλήµατα υγείας ή τραυµατισµού. 4. Οι µετρήσεις έγιναν σε κλειστό χώρο µε ελεγχόµενες συνθήκες θερµοκρασίας και περιβάλλοντος. 5. Από την έρευνα αποκλείστηκαν όσοι απουσίασαν περισσότερο από το 15% των προπονήσεων. 11
Ερευνητικές υποθέσεις Συνοπτικά οι ερευνητικές υποθέσεις που εξετάστηκαν είναι: Η εφαρµογή της προοδευτικά αυξανόµενης υψηλής δυναµικής επιβάρυνσης στο κυκλοεργόµετρο επιδρά στη βελτίωση της µέγιστης δυναµικής µυϊκής δύναµης σε προέφηβους και έφηβους καλαθοσφαιριστές. Η εφαρµογή της προοδευτικά αυξανόµενης υψηλής δυναµικής επιβάρυνσης στο κυκλοεργόµετρο επιδρά στη βελτίωση της µέγιστης ισοµετρικής µυϊκής δύναµης σε προέφηβους και έφηβους καλαθοσφαιριστές. Η εφαρµογή της προοδευτικά αυξανόµενης υψηλής δυναµικής επιβάρυνσης στο κυκλοεργόµετρο επιδρά στη βελτίωση της ισοµετρικής και ισοκινητικής αντοχής σε προέφηβους και έφηβους καλαθοσφαιριστές. Η εφαρµογή των διατατικών ασκήσεων στη διάρκεια των ήπιων εντάσεων στο δάπεδο βελτιώνει την ευκαµψία των αρθρώσεων κατά την προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης. Η εφαρµογή της προοδευτικά αυξανόµενης υψηλής δυναµικής επιβάρυνσης στο κυκλοεργόµετρο επιδρά στα φυσιολογικά χαρακτηριστικά των προέφηβων και έφηβων καλαθοσφαιριστών. 12
ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Η επιστηµονική τεκµηρίωση για την αποτελεσµατικότητα της προπόνησης µυϊκής ενδυνάµωσης προέφηβων και έφηβων αθλητών είναι περιορισµένη, αν και τα τελευταία χρόνια υπήρξε οµοφωνία µεταξύ των ερευνητών ως προς τη βελτίωση της µυϊκής δύναµης µε αντιστάσεις. Παρ' όλο που είναι πλέον σήµερα αποδεκτό πως η µυϊκή δύναµη βελτιώνεται µε υψηλές αντιστάσεις στα παιδιά, ωστόσο εγείρονται έντονες αµφισβητήσεις ως προς το προπονητικό µέσο που χρησιµοποιείται. Η χρησιµοποίηση κλασικών βαρών καθώς και οργάνων µε αντιστάσεις αναφέρεται ότι εγκυµονεί κινδύνους για την υγεία των παιδιών. Μέχρι σήµερα τα πρωτόκολλα µυϊκής ενδυνάµωσης στα παιδιά ήταν βασισµένα σε πρωτόκολλα µυϊκής ενδυνάµωσης για ενήλικες και δε µελετήθηκαν εκτενώς οι αλληλεπιδράσεις των προπονητικών ερεθισµάτων σε άλλους τύπους µυϊκής δύναµης, πέραν αυτών που εφαρµόζονταν κατά την προπόνηση. Ανάπτυξη της µυϊκής δύναµης στην προεφηβική και εφηβική ηλικία Στα παιδιά η µυϊκή δύναµη εξελίσσεται παράλληλα µε τη φυσιολογική ανάπτυξη και είναι αποτέλεσµα ωρίµανσης του κεντρικού νευρικού συστήµατος (Molnar and Alexander 1973, Sailors and Berg 1987). Παλιότερα υπήρχαν αµφισβητήσεις αν τα παιδιά µπορούν πράγµατι να βελτιώσουν τη µυϊκή τους δύναµη και οι πρώτες µελέτες απέτυχαν να αποδείξουν βελτίωση της µυϊκής δύναµης σε αγόρια προεφηβικής (Vrijens 1978) και εφηβικής ηλικίας (Hebbelink 1964, Bottger 1964). Η µειωµένη ικανότητα βελτίωσης στη µυϊκή δύναµη στις ηλικίες αυτές αποδίδονταν σε ορµονικούς παράγοντες, επειδή τα επίπεδα της τεστοστερόνης είναι χαµηλά (American Academy of Pediatrics 1983). Αντίθετα µε τις παραπάνω απόψεις, ο Noack (1956) ανέφερε αυξήσεις στην µυϊκή δύναµη των άνω άκρων µε τη µέθοδο σφιξίµατος του χεριού (hand grip test) σε κορίτσια και αγόρια ηλικίας 13 ετών µετά την εφαρµογή του προγράµµατος ισοµετρικής προπόνησης, ενώ ο Hettinger (1958) ανέφερε 13
αυξήσεις από 1.6 έως και 4.1% την εβδοµάδα στην ισοµετρική µυϊκή δύναµη των εκτεινόντων και καµπτήρων µυών του χεριού σε κορίτσια και αγόρια ηλικίας 12.6 ετών µετά από ισοµετρικό πρόγραµµα προπόνησης. Βελτιώσεις στην ισοµετρική µυϊκή δύναµη των καµπτήρων και εκτεινόντων µυών του γόνατος σε αγόρια και κορίτσια προεφηβικής ηλικίας βρήκε και ο Rohmert (1968) ύστερα από πρόγραµµα ισοµετρικής προπόνησης. Αντίστοιχες βελτιώσεις στα τεστ επίδοσης που απαιτούν µυϊκή δύναµη στο άνω µέρος του σώµατος και τους βραχίονες σε αγόρια και κορίτσια προεφηβικής ηλικίας ανέφεραν επίσης και οι Grimm και Reade (1967) µετά την εφαρµογή κυκλικής προπόνησης που περιλάµβανε ασκήσεις µυϊκής ενδυνάµωσης. Τα αποτελέσµατα νεότερων µελετών µε καλύτερο πειραµατικό σχεδιασµό αποδεικνύουν κι αυτά την αποτελεσµατικότητα της προπόνησης µυϊκής ενδυνάµωσης στη βελτίωση της µυϊκής δύναµης κατά την προεφηβική ηλικία. Η ισοµετρική προπόνηση προκάλεσε σηµαντική αύξηση της ισοµετρικής µυϊκής δύναµης στην έκταση του γόνατος σε µία οµάδα που αποτελούνταν από κορίτσια προεφηβικής ηλικίας (Nielsen et al. 1980) και σε µονοζυγώτες διδύµους προεφηβικής ηλικίας (Mersch and Stoboy 1989). Οι Pfeiffer και Francis (1986) βρήκαν µεγαλύτερες βελτιώσεις στους προέφηβους στη δυναµική µυϊκή δύναµη των άνω και κάτω άκρων από ό,τι στους έφηβους σε σχετικές τιµές, εφαρµόζοντας προπόνηση 9 εβδοµάδων σε αγόρια που βρίσκονταν στην προεφηβική ηλικία, στη διάρκεια της εφηβείας, καθώς και µετά την ολοκλήρωση της εφηβείας. Βελτιώσεις στη µυϊκή δύναµη των άνω και κάτω άκρων ανέφεραν, επίσης, οι Sewall και Micheli (1986) και Weltman και συν. (1986) εφαρµόζοντας δυναµική προπόνηση µε αντιστάσεις διάρκειας 9 και 14 εβδοµάδων αντίστοιχα σε αγόρια προεφηβικής ηλικίας σε ειδικά διαµορφωµένα όργανα αντιστάσεων για τα παιδιά. Οι Falk και Tenenbaum (1996), σε µια επισκόπηση της βιβλιογραφίας που διεξήγαγαν για τη διερεύνηση της αποτελεσµατικότητας της προπόνησης µε αντιστάσεις στα παιδιά αναφέρουν ότι η προπόνηση αντιστάσεων µπορεί να είναι αποτελεσµατική στην αύξηση της δύναµης στους προεφήβους και τους 14
εφήβους. Αναλύοντας την υπάρχουσα βιβλιογραφία 28 µελετών που περιέγραφαν προγράµµατα προπόνησης µε αντιστάσεις για κορίτσια και αγόρια κάτω των 12 και 13 ετών, διαπίστωσαν πως µόνο 9 από αυτές τις µελέτες παρείχαν τα απαραίτητα στοιχεία, ώστε να υπολογίσουν το µέγεθος της επίδρασης που θα µπορούσαν να περιληφθούν στη ανάλυση. Η πλειοψηφία των µελετών, όµως, παρουσίασε κέρδη στη µυϊκή δύναµη µεταξύ 13 και 30%. Γενικά, οι πρόσφατες µελέτες εµφανίζονται να αντικρούουν τις παλαιότερες για την αποτελεσµατικότητα της προπόνησης αντιστάσεων στα παιδιά. Η αντιφατικότητα των απόψεων για τη βελτίωση της µυϊκής δύναµης στα αγόρια προεφηβικής ηλικίας φαίνεται ότι οφείλεται στον πειραµατικό σχεδιασµό των µελετών, διότι η αποτελεσµατικότητα της προπόνησης αντιστάσεων στα παιδιά προεφηβικής ηλικίας µπορεί να επηρεαστεί από ποικίλους παράγοντες, όπως είναι η ηλικία, η βιολογική ωρίµανση, το φύλο, καθώς και η συχνότητα, η διάρκεια και η ένταση του προπονητικού προγράµµατος. Μέχρι τώρα η πλειονότητα των ερευνών εξέτασε συµµετέχοντες ποικίλων ηλικιών, δίχως την καταγραφή της βιολογικής ωρίµανσης ή την ύπαρξη οµάδας ελέγχου. Μετρήσεις της µυϊκής δύναµης σε ισοκινητικά δυναµόµετρα Με τη χρησιµοποίηση των ισοκινητικών δυναµοµέτρων µετά τη δεκαετία του 60, στην έρευνα έγινε δυνατή η διερεύνηση των τύπων µυϊκής δύναµης και αντοχής, όπως είναι η δυναµική (ισοκινητική) µυϊκή δύναµη σε χαµηλές και υψηλές γωνιακές ταχύτητες, η ισοµετρική µυϊκή δύναµη και η ισοµετρική και ισοκινητική αντοχή, επειδή τα δυναµόµετρα παρείχαν αυτήν τη δυνατότητα. Οι Moffroid και Whipple (1970), Coyle και συν. (1981) και Lesmes και συν. (1978) ανέφεραν ότι η προπόνηση στις χαµηλές γωνιακές ταχύτητες βελτιώνει τη µυϊκή δύναµη µόνο στις δοκιµασίες των χαµηλών γωνιακών ταχυτήτων, ενώ οι Colliander και Tesh (1990), Duncan και συν. (1989), Jenkins και συν. (1984), Pearson και Costill (1988), Peterson και συν. (1987) και ο Timm (1987) βρήκαν βελτιώσεις στη µυϊκή δύναµη µόνο σε υψηλές γωνιακές ταχύτητες, που ήταν και οι ταχύτητες προπόνησης. 15
Oι Caiozzo και συν. (1981) ανέφεραν ότι η προπόνηση στην υψηλή γωνιακή ταχύτητα (240 o. s -1 ) βελτιώνει τη µυϊκή δύναµη στην ίδια γωνιακή ταχύτητα και στις υψηλότερες από αυτήν, ενώ η προπόνηση στη χαµηλή γωνιακή ταχύτητα (30 o. s -1 ) βελτιώνει τη µέγιστη µυϊκή δύναµη στις χαµηλές ταχύτητες καθώς και τη µέγιστη ισοµετρική. Βελτιώσεις στη µέγιστη ροπή τόσο στις υψηλότερες όσο και στις χαµηλότερες γωνιακές ταχύτητες από την ταχύτητα προπόνησης ανέφεραν οι Ewing και συν. (1990), Bell και συν. (1989) και Lacerte και συν. (1992). Προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης µε κλασικά βάρη και δοκιµασίες στο ισοκινητικό δυναµόµετρο εφάρµοσαν οι Weir και συν. (1993), οι οποίοι βρήκαν βελτιώσεις στη µυϊκή δύναµη µόνο στις υψηλές γωνιακές ταχύτητες. Προπονητικά µέσα Για τη βελτίωση της µυϊκής δύναµης των παιδιών χρησιµοποιούνται σήµερα ποικίλα προπονητικά µέσα, ανάλογα µε τον τύπο της µυϊκής δύναµης που επιδιώκεται να προπονηθεί. Έτσι, για την ισοµετρική µυϊκή δύναµη χρησιµοποιούνται αντικείµενα που δε µετακινούνται (π.χ. τοίχος, διάφορα όργανα) ενώ για τη δυναµική µυϊκή δύναµη (µειοµετρική ή πλειοµετρική) χρησιµοποιούνται ελεύθερα κυρίως βάρη, µηχανισµοί µε βάρη ή όργανα µε αντιστάσεις καθώς και ισοκινητικά µηχανήµατα ή δυναµόµετρα και όργανα τριβής (π.χ. κυκλοεργόµετρο). Στο µηχανικό κυκλοεργόµετρο η αντίσταση προκαλείται από την τριβή που δηµιουργείται από τον ιµάντα στο τροχοπεδικό σύστηµα. Η τριβή αυξοµειώνεται µε ένα τροχοπεδικό κοχλία, όπου κατά την περιστροφή του προς τα δεξιά αυξάνεται η τριβή, η δύναµη δηλαδή αντίστασης στους µοχλοβραχίονες (πεντάλ) του κυκλοεργόµετρου. Η µέτρηση του έργου γίνεται µε µεγάλη ακρίβεια και κατά την ποδηλάτηση όπου επιστρατεύονται µεγάλες µυϊκές οµάδες των κάτω άκρων (Κλεισούρας 1991). Το κυκλοεργόµετρο είναι ασφαλές προπονητικό µέσο και δεν έχει αναφερθεί τραυµατισµός δοκιµαζόµενου από την χρήση του, πέραν του ότι µεταφέρεται σχετικά εύκολα και είναι οικονοµικό και οικείο στα παιδιά. 16
Προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης στο κυκλοεργόµετρο Ελάχιστες µελέτες υπάρχουν στην βιβλιογραφία µε προπονητικό µέσο το κυκλοεργόµετρο και µετρήσεις σε ισοκινητικό δυναµόµετρο. Οι Mandroukas και συν. (1984), εφαρµόζοντας πρόγραµµα προπόνησης 12 εβδοµάδων στο κυκλοεργόµετρο σε παχύσαρκες ενήλικες γυναίκες και µετρήσεις στο ισοκινητικό δυναµόµετρο βρήκαν βελτιώσεις στη δυναµική µυϊκή δύναµη στις χαµηλές µόνο γωνιακές ταχύτητες, στην ισοµετρική µυϊκή δύναµη και στην ισοκινητική αντοχή. Ο Ζάκας (1990) βρήκε σηµαντικές βελτιώσεις στη µέγιστη ισοκινητική και ισοµετρική µυϊκή δύναµη, καθώς και στην ισοµετρική και ισοκινητική αντοχή, εφαρµόζοντας πρόγραµµα προπόνησης µυϊκής ενδυνάµωσης 12 εβδοµάδων µε υψηλές εντάσεις στο κυκλοεργόµετρο σε απροπόνητα αγόρια προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας. Αυξήσεις στη µέγιστη ισοκινητική µυϊκή δύναµη και τη µυϊκή αντοχή ανέφεραν και οι Ferketich και συν. (1998), ύστερα από προπόνηση 12 εβδοµάδων στο κυκλοεργόµετρο σε ηλικιωµένες γυναίκες, όπως και οι Macaluso και συν. (2003) στην ισοκινητική µυϊκή δύναµη και την ισχύ, ύστερα από προπονητικό πρόγραµµα 16 εβδοµάδων µε υψηλές και χαµηλές εντάσεις στο κυκλοεργόµετρο. Αλληλεπιδράσεις στους τύπους µυϊκής δύναµης Για την ανάπτυξη της µυϊκής δύναµης και τη διερεύνηση της αποτελεσµατικότητας της προπόνησης µυϊκής ενδυνάµωσης η πλειονότητα των ερευνών χρησιµοποιεί το ίδιο το προπονητικό µέσο ως όργανο µέτρησης. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσµα να µη διερευνώνται επαρκώς οι αλληλεπιδράσεις που µπορεί να προέρχονται από την προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης. Είναι αποδεκτό ότι κατά την ανάπτυξη µιας ικανότητας ή ενός τύπου µυϊκής δύναµης παρατηρείται µερική βελτίωση και των άλλων ικανοτήτων ή τύπων µυϊκής δύναµης, λόγω της αλληλεπίδρασης των ερεθισµάτων (Κλεισούρας 1992, Anderson and Kearney 1982). 17
Αν και οι αλληλεπιδράσεις των ερεθισµάτων παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αποτελούν σηµαντική πληροφορία για τους αθλητές και τους προπονητές, ωστόσο δεν έχουν διερευνηθεί επαρκώς από τους ερευνητές. Περιορισµένος αριθµός ερευνών δίνει πληροφορίες για τις αλληλεπιδράσεις των ερεθισµάτων µυϊκής δύναµης σε ενήλικα άτοµα και ελάχιστος σε παιδιά αναπτυξιακών ηλικιών. Οι Mandroukas και συν. (1984) αναφέρουν σηµαντικές αυξήσεις στη µέγιστη ισοκινητική µυϊκή δύναµη στις χαµηλές µόνο γωνιακές ταχύτητες, τη µέγιστη ισοµετρική µυϊκή δύναµη και την ισοκινητική αντοχή µετά την εφαρµογή προπόνησης 12 εβδοµάδων στο κυκλοεργόµετρο σε παχύσαρκες ενήλικες γυναίκες. Αντίστοιχες αλληλεπιδράσεις σε ενήλικες γυναίκες αναφέρουν και οι Ferketich και συν. (1998) και οι Macaluso και συν. (2003), ύστερα από δυναµικό πρόγραµµα προπόνησης στο κυκλοεργόµετρο και αντίστοιχες µετρήσεις στο ισοκινητικό δυναµόµετρο. Πρωτόκολλα προπόνησης στο ισοκινητικό δυναµόµετρο µε χαµηλή (36 o. s -1 ) και υψηλή (108 o. s -1 ) γωνιακή ταχύτητα και µετρήσεις στο ίδιο δυναµόµετρο σε εικοσάχρονες απροπόνητες γυναίκες εφάρµοσαν οι Seaborne και Taylor (1984). Οι παραπάνω ερευνητές παρατήρησαν αλληλεπιδράσεις στην αντίστοιχη υψηλή γωνιακή ταχύτητα, αλλά και την ισοµετρική µυϊκή δύναµη, καθώς και την ισοµετρική αντοχή (20%), ύστερα από προπόνηση 6 εβδοµάδων στο πρωτόκολλο που εκτελέστηκε µε υψηλή γωνιακή ταχύτητα. Πρόγραµµα δυναµικής προπόνησης µε αυξανόµενες αντιστάσεις διάρκειας 20 εβδοµάδων σε αγόρια προεφηβικής ηλικίας εφάρµοσαν οι Ramsay και συν. (1990). Οι παραπάνω ανέφεραν αυξήσεις στη δυναµική µυϊκή δύναµη σε ποικίλες γωνιακές ταχύτητες, καθώς και στην ισοµετρική µυϊκή δύναµη. Παρόµοια αποτελέσµατα σε αγόρια προεφηβικής ηλικίας ανέφεραν και οι Hasan (1991) και Blimkie και συν. (1993). 18
Κίνδυνοι από τη χρήση των προπονητικών µέσων κατά την προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης των παιδιών αναπτυξιακών ηλικιών. Η βελτίωση της µυϊκής δύναµης των παιδιών των αναπτυξιακών ηλικιών επέρχεται προοδευτικά µε την εξέλιξη της βιολογικής τους ωρίµανσης ενώ η περαιτέρω βελτίωση της επιτυγχάνεται µε την προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης µε το βάρος του σώµατός τους ή µε εξωτερικές αντιστάσεις. Μέχρι σήµερα η πλειονότητα των ερευνητών χρησιµοποίησε εξωτερικές αντιστάσεις για τη βελτίωσή της µυϊκής δύναµης και µεθόδους που εφαρµόζονται σε ενήλικα άτοµα. Τα προπονητικά αυτά µέσα, ωστόσο, είναι επικίνδυνα κατά τη χρήση τους, επειδή εξελίσσονται διαρκώς το µυϊκό και το ερειστικό τους σύστηµα (Legwold 1982). Το γεγονός αυτό αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την επιστηµονική έρευνα, επειδή υπεισέρχονται ηθικοί περιορισµοί στους ερευνητές. Οι περιορισµοί στην έρευνα ενισχύθηκαν από αντίστοιχες οδηγίες υπεύθυνων φορέων και από επιστηµονικές έρευνες. Η American Academy of Pediatrics (1982) εξέδωσε οδηγίες στα µέλη της για την άσκηση των παιδιών µε εξωτερικές αντιστάσεις και επανήλθε πρόσφατα στο ίδιο θέµα σε συνεργασία µε τη National Electronic Injury Surveillance System (2001). Στις οδηγίες επισηµαίνεται η επικινδυνότητα των προπονητικών µέσων και η εφαρµογή προγραµµάτων µυϊκής ενδυνάµωσης µε υποµέγιστες εντάσεις, µε την προϋπόθεση της διασφάλισης της υγείας των συµµετασχόντων. Η επικινδυνότητα της προπόνησης µυϊκής ενδυνάµωσης µε αντιστάσεις στις αναπτυξιακές ηλικίες φαίνεται από τα αποτελέσµατα της έρευνας που έγινε από την Consumer Product Safety Commission s και τη National Electronic Injury Surveillance System (1979), όπου σε 35.512 κακώσεις που καταγράφηκαν κατά την προπόνηση µυϊκής ενδυνάµωσης µε αντιστάσεις, το 50% των κακώσεων υπέστησαν παιδιά ηλικίας 10-19 ετών. Κατάγµατα του επιφυσιακού δίσκου σε προέφηβους που συµµετείχαν σε προπόνηση µε βάρη αναφέρονται, επίσης, από τους Grumbs και συν. (1982), Rowe (1979) και Ryan και Salciccioli (1976). 19
Παρά τις επισηµάνσεις που έγιναν µέχρι τώρα για τον κίνδυνο που εγκυµονεί η χρήση των εξωτερικών αντιστάσεων µε τα κλασικά προπονητικά µέσα στα παιδιά των αναπτυξιακών ηλικιών, τα ίδια αυτά µέσα φαίνεται να χρησιµοποιούνται και στο µέλλον από τους προπονητές, αφού συµβάλλουν στη βελτίωση της µυϊκής δύναµης των παιδιών. εδοµένου ότι το κυκλοεργόµετρο είναι ασφαλές προπονητικό µέσο για την υγεία των ασκουµένων και συµβάλλει στη βελτίωση της µυϊκής δύναµης στις ενήλικες γυναίκες (Mandroukas et al. 1984, Ferketich et al. 1998, Macaluso et al. 2003) και στα παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας (Ζακας 1990), θα ήταν χρήσιµη η εφαρµογή του από τους ερευνητές για περαιτέρω διερεύνηση και άλλων πλεονεκτηµάτων από αυτά που αναφέρονται µέχρι τώρα στη βιβλιογραφία. 20
ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Στη µελέτη συµµετείχαν 60 υγιείς καλαθοσφαιριστές ηλικίας 11 και 13 ετών (30 αγόρια 11 ετών και 30 αγόρια 13 ετών). Τα ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά των συµµετεχόντων ήταν: 11 ετών, ανάστηµα 160.5±5.6 cm, σωµατική µάζα 55.9±7.1 Kg, 13 ετών, ανάστηµα 179.8±6.9 cm, σωµατική µάζα 73.1±10.5 Kg. Παράλληλα µε τη χρονολογική ηλικία, εξετάστηκε και η εφηβική κατάσταση των δευτερευόντων χαρακτηριστικών του φύλου, σύµφωνα µε τα πέντε στάδια ανάπτυξης, όπως περιγράφονται από τον Tanner (1962) και δόθηκε µεγαλύτερη έµφαση στην ανάπτυξη των γεννητικών οργάνων και δευτερευόντως της τριχοφυΐας του εφηβαίου. Οι 11χρονοι καλαθοσφαιριστές βρίσκονταν στο στάδιο ωρίµανσης 1 (προεφηβεία) και οι 13χρονοι καλαθοσφαιριστές βρίσκονταν στα στάδια ωρίµανσης 3-4 (εφηβεία). Οι αθλητές χωρίστηκαν σε δύο ισάριθµες οµάδες των 15 ατόµων για κάθε ηλικία. Η µια οµάδα αποτέλεσε την οµάδα άσκησης και άλλη την οµάδα ελέγχου. Στη διάρκεια της µελέτης όλοι οι εξεταζόµενοι συµµετείχαν στις προπονήσεις της οµάδας. Οι 11χρονοι καλαθοσφαιριστές είχαν προπονητική ηλικία τουλάχιστον 2 έτη και οι 13χρονοι είχαν 4 έτη. Όλοι οι καλαθοσφαιριστές που έλαβαν µέρος στο πρόγραµµα προπόνησης εξετάσθηκαν από ορθοπεδικό γιατρό και ενηµερώθηκαν προφορικά για το περιεχόµενο του προγράµµατος. Οι συµµετέχοντες καλαθοσφαιριστές προέρχονταν από την ίδια καλαθοσφαιρική οµάδα, ώστε να µη διαφοροποιείται η προπονητική επιβάρυνση που δέχονταν στο προπονητικό πρόγραµµα καλαθοσφαίρισης. Το πρωτόκολλο προπόνησης της µελέτης ήταν παρόµοιο και για τις δύο οµάδες άσκησης. Η συµµετοχή όλων των ατόµων που συµπεριελήφθηκαν στη µελέτη ήταν εθελοντική. Όλες οι µετρήσεις έγιναν στο εργαστήριο Εργοφυσιολογίας του ΤΕΦΑΑ, ΑΠΘ σε όλες τις παραµέτρους, πλην του µέγιστου τεστ στο κυκλοεργόµετρο, που έγινε στο χώρο άσκησης. Ασκούµενοι που θα απουσίαζαν από το πρόγραµµα προπόνησης περισσότερο από 4 φορές (ποσοστό 14%) δε θα συµπεριλαµβάνονταν στα αποτελέσµατα της µελέτης. 21
Μετρήσεις Ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά Ανάστηµα: Η µέτρηση του αναστήµατος έγινε στο αναστηµόµετρο (Seca) και οι εξεταζόµενοι µετρήθηκαν χωρίς παπούτσια. Οι τιµές καταγράφονταν κατά προσέγγιση 1cm. Σωµατική µάζα: Η σωµατική µάζα µετρήθηκε σε ηλεκτρονική ζυγαριά ακριβείας (Seca). Οι τιµές καταγράφονταν κατά προσέγγιση 0,100 Kg. Οι εξεταζόµενοι ήταν χωρίς παπούτσια, φορώντας φανελάκι και αθλητικό παντελονάκι. Καρδιακή συχνότητα ηρεµίας: H καρδιακή συχνότητα ηρεµίας µετρήθηκε µε καρδιοσυχνόµετρο (Sport Tester ΡΕ 3000 Polar Electro) στην ύπτια κατάκλιση στο εξεταστικό κρεβάτι ύστερα από 5 λεπτών ανάπαυση. Αρτηριακή πίεση: Η αρτηριακή πίεση, συστολική και διαστολική, µετρήθηκε µε υδραργυρικό πιεσόµετρο (Baumanometer W.A. Baum Co. Inc.Copiague N.Y. USA) σε κατάσταση ηρεµίας. Οι µετρήσεις έγιναν στην ύπτια κατάκλιση µετά ανάπαυση 5 λεπτών. Ως συστολική αρτηριακή πίεση καταγράφηκε ο πρώτος ακουστός ήχος και ως διαστολική αρτηριακή πίεση ο τελευταίος ακουστός ήχος (φάση V κατά Korotkow). Μυϊκή δύναµη Μετρήθηκε η µέγιστη δυναµική µυϊκή δύναµη των εκτεινόντων και καµπτήρων µυών του γόνατος και η µέγιστη ισοµετρική µυϊκή δύναµη των εκτεινόντων. Η µέγιστη δυναµική µυϊκή δύναµη των εκτεινόντων και καµπτήρων των µυών του γόνατος µετρήθηκε στο δεξί σκέλος στο ισοκινητικό δυναµόµετρο (Cybex II, Lumex, Inc, Ronkonkoma, NY, 11779). Το δυναµόµετρο ήταν συνδεδεµένο µε ηλεκτρονικό υπολογιστή και χρησιµοποιήθηκε ειδικό πρόγραµµα επεξεργασίας των δεδοµένων. Η µυϊκή δύναµη καταγραφόταν κάθε 5 ο σε ολόκληρη την τροχιά της έκτασης ή της κάµψης του γόνατος σε Nm. Τα αποτελέσµατα της ροπής από το βάρος του σκέλους και του βραχίονα του δυναµόµετρου καθορίζονταν ατοµικά και οι ροπές διορθώνονταν αυτόµατα από 22
το πρόγραµµα έτσι, ώστε να υπολογίζεται η επίδραση της βαρύτητας του σκέλους και του βραχίονα του δυναµόµετρου. Της δοκιµασίας προηγήθηκε 5-8 λεπτών προθέρµανση σε κυκλοεργόµετρο χαµηλής έντασης (50Watt). Οι αθλητές, αφού ενηµερώθηκαν για τη διαδικασία της εξέτασης, κάθονταν στη συνέχεια στην πολυθρόνα του δυναµόµετρου, µε τα γόνατα λυγισµένα στις 90 για τη σταθεροποίηση του κορµού και του εξεταζόµενου σκέλους µε τους ειδικούς ιµάντες του δυναµόµετρου. Τα χέρια ήταν σταυρωµένα στο στήθος και το αριστερό σκέλος ήταν ελεύθερο. Ο µοχλοβραχίονας αντίστασης του δυναµόµετρου τοποθετούνταν 5cm πάνω από τον αστράγαλο και ο άξονας περιστροφής του δυναµόµετρου ευθυγραµµιζόταν µε τον ανατοµικό άξονα περιστροφής της άρθρωσης του γόνατος. Η εξοικείωση των αγοριών µε το δυναµόµετρο γινόταν µε την εκτέλεση µερικών δοκιµαστικών προσπαθειών. Μια ηµέρα πριν από τη δοκιµασία κανένα άτοµο δεν είχε υποβληθεί σε οποιαδήποτε προπονητική διαδικασία. Η καταγραφή της µυϊκής δύναµης των προαναφερθέντων µυϊκών οµάδων έγινε στις γωνιακές ταχύτητες των 30, 60, 120, 180 και 300 s -1. Η εκτέλεση των προσπαθειών άρχιζε από τη γωνιακή ταχύτητα µε τη µικρότερη αντίσταση (300 s -1 ) και προοδευτικά έφτανε στη γωνιακή ταχύτητα µε τη µεγαλύτερη αντίσταση (30 s -1 ). Εκτελέστηκε πρώτα η έκταση του σκέλους σε όλες τις γωνιακές ταχύτητες και ακολούθησε η κάµψη. Οι προσπάθειες σε κάθε γωνιακή ταχύτητα ήταν 3, εκτελούνταν µε διάλειµµα 30 sec και καταγράφηκε η τιµή της καλύτερης προσπάθειας. Το διάλειµµα µεταξύ των γωνιακών ταχυτήτων ήταν 60 sec. Η έκταση του τετρακέφαλου άρχιζε από τις 90 (γόνατο λυγισµένο) µέχρι τις 0 (γόνατο τεντωµένο). Η κάµψη των οπισθίων µηριαίων µυών εκτελέστηκε αντίθετα (0 µέχρι 90 ). Η µέγιστη ισοµετρική µυϊκή δύναµη των εκτεινόντων µυών του γόνατος µετρήθηκε στο ισοκινητικό δυναµόµετρο, στις 60 κάµψης του γόνατος. Εκτελέσθηκαν 3 µέγιστες προσπάθειες και καταγράφηκε η καλύτερη προσπάθεια. Το διάλειµµα ανάµεσα στις προσπάθειες ήταν 60sec. Η µέγιστη ισοµετρική µυϊκή δύναµη καταγραφόταν κάθε 0.4 sec και ο συνολικός χρόνος καταγραφής ήταν 7.9 sec. 23
Μυϊκή αντοχή Μετρήθηκε η ισοµετρική αντοχή και η δυναµική αντοχή των εκτεινόντων µυών του γόνατος στο ισοκινητικό δυναµόµετρο. Η ισοµετρική αντοχή µετρήθηκε ως ο συνολικός χρόνος (sec), που το άτοµο µπορούσε να διατηρήσει το 50% της µέγιστης ισοµετρικής του µυϊκής δύναµης, σε κάµψη του γόνατος 60. Το άτοµο κατά την προσπάθειά του έβλεπε το δείκτη του βολτόµετρου του δυναµόµετρου, που τοποθετήθηκε από τον εξεταστή στο 50% της µέγιστης ατοµικής ισοµετρικής µυϊκής δύναµης. Η δυναµική αντοχή µετρήθηκε ως το ποσοστό της εκατοστιαίας πτώσης της µέγιστης ροπής 50 µέγιστων επαναλαµβανόµενων προσπαθειών, στη γωνιακή ταχύτητα 180 s -1, σύµφωνα µε τη µέθοδο των Thorstensson και Karlsson (1976). Αρθρική κινητικότητα Για τη διερεύνηση του µήκους των ανταγωνιστών µυών µετρήθηκε η αρθρική κινητικότητα του ισχίου, του γόνατος και της ποδοκνηµικής, σύµφωνα µε τη µέθοδο Ekstrand et al. (1982), και η κάµψη του κορµού σύµφωνα µε τη µέθοδο του Sady και των συνεργατών του (1982). Οι µετρήσεις έγιναν µε το γωνιόµετρο Myrin (Lic Rehab 17183), το οποίο είναι γωνιόµετρο κάθετων και οριζόντιων µετρήσεων και βασίζεται στο κλασικό γωνιόµετρο κάµψης Leighton. Αυτό αποτελείται από µια κυκλική κλίµακα (0-180 ο ) µε περιστρεφόµενο δίσκο και ένα δείκτη προσαρµοσµένο στο κέντρο του δίσκου, που ελέγχεται από τη βαρύτητα, κι έναν άλλο για οριζόντιες κινήσεις (δείκτης προσανατολισµού). Οι µετρήσεις εκφράζονταν σε µοίρες. Οι µετρήσεις έγιναν πάνω σε ιατρικό εξεταστικό κρεβάτι από δύο έµπειρους εξεταστές. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες έγιναν όλες οι µετρήσεις ήταν σχεδόν ίδιες για όλα τα εξεταζόµενα άτοµα (π.χ. κλειστός χώρος, θερµοκρασία 20-22 ο C, ώρα 16.00-18.00, δεν προηγήθηκε άσκηση για 24 ώρες). Όλες οι µετρήσεις έγιναν σε κατάσταση ηρεµίας, χωρίς να προηγηθεί προθέρµανση. Κάµψη ισχίου: Το εξεταζόµενο άτοµο βρίσκονταν χαλαρό στην ύπτια κατάκλιση. Το γωνιόµετρο τοποθετούνταν σταθερά στην έξω πλευρά του µηρού, στον ανατοµικό άξονα έξω κονδύλου-µείζονα τροχαντήρα, 5cm πάνω 24
από την επιγονατίδα για το µηδενισµό του (δείκτης βαρύτητας στην ένδειξη "µηδέν"). Ειδικοί ιµάντες ακινητοποιούσαν την πύελο και το αντίθετο σκέλος. Ο πρώτος εξεταστής σήκωνε αργά το εξεταζόµενο σκέλος τεντωµένο, κρατώντας µε το ένα χέρι το γόνατο και το άλλο τη φτέρνα, προτρέποντας το άτοµο να χαλαρώνει το σκέλος. Ο δεύτερος εξεταστής ανακοίνωνε την ένδειξη του γωνιόµετρου στο τελικό εύρος κίνησης της άρθρωσης, καταγράφοντάς την στο πρωτόκολλο. Έκταση ισχίου: Το εξεταζόµενο άτοµο βρισκόταν χαλαρό στην ύπτια κατάκλιση. Το γωνιόµετρο τοποθετούνταν σταθερά στην έξω πλευρά του µηρού, στον ανατοµικό άξονα έξω κονδύλου-µείζονα τροχαντήρα, 5cm πάνω από την επιγονατίδα για το µηδενισµό του. Στη θέση αυτή ο εξεταζόµενος µετακινούνταν στην άκρη του κρεβατιού, ώστε το εξεταζόµενο σκέλος να προεξέχει από την άκρη του ιατρικού κρεβατιού. Από τη θέση αυτή ο εξεταζόµενος άφηνε το σκέλος του ελεύθερο, επιτρέποντας την έκταση του ισχίου, ενώ το αντίθετο σκέλος καµπτόταν µέγιστα στο στήθος. Ειδικοί ιµάντες ακινητοποιούσαν την πύελο. Ο πρώτος εξεταστής προέτρεπε τον εξεταζόµενο να χαλαρώνει και πίεζε ταυτόχρονα το άλλο σκέλος προς το στήθος. Ο δεύτερος εξεταστής ανακοίνωνε την ένδειξη του γωνιόµετρου στο τελικό εύρος κίνησης της άρθρωσης, καταγράφοντάς την στο πρωτόκολλο. Κάµψη γόνατος: Το εξεταζόµενο άτοµο βρισκόταν στην πρηνή κατάκλιση µε τα πέλµατα λίγο έξω από το κρεβάτι. Το γωνιόµετρο τοποθετούνταν 5cm πάνω από τον αστράγαλο, στην έξω πλευρά της κνήµης, στον ανατοµικό άξονα έξω κνηµιαίου κονδύλου - έξω σφυρού, για το µηδενισµό του. Η πύελος ακινητοποιόταν µε ειδικούς ιµάντες, για την αποφυγή µετακίνησής της. Ο πρώτος εξεταστής µετέφερε παθητικά την κνήµη προς το γλουτό, προτρέποντας το άτοµο να χαλαρώνει. Ο δεύτερος εξεταστής ανακοίνωσε την ένδειξη του γωνιόµετρου στο τελικό εύρος κίνησης της άρθρωσης, καταγράφοντάς την στο πρωτόκολλο. Ραχιαία κάµψη ποδοκνηµικής µε λυγισµένο γόνατο: Από την όρθια στάση, ο αθλητής τοποθετούσε το εξεταζόµενο σκέλος σε ένα ειδικά κατασκευασµένο πάγκο, µε το γόνατο λυγισµένο στις 90 ο και το πέλµα σε πλήρη επαφή µε το υπόστρωµα. Το γωνιόµετρο τοποθετούνταν 5 cm πάνω 25
από τον αστράγαλο, στον ανατοµικό άξονα της έξω πλευράς της κνήµης (έξω κνηµιαίος κόνδυλος έξω σφυρό) και ο δείκτης βαρύτητας ρυθµιζόταν στην ένδειξη µηδέν. Ο πρώτος εξεταστής έλεγχε µε το ένα χέρι τη φτέρνα, ώστε να µην ανασηκώνεται κατά την κάµψη της ποδοκνηµικής. Ο δεύτερος εξεταστής σηµείωνε την ένδειξη του γωνιόµετρου, καταγράφοντάς την στο πρωτόκολλο. Κάµψη του κορµού: Το εξεταζόµενο άτοµο βρισκόταν στην ύπτια κατάκλιση πάνω στο ιατρικό κρεβάτι µε τα γόνατα τεντωµένα και τα χέρια στην ανάταση. Το γωνιόµετρο τοποθετούνταν 5 cm κάτω από τη µασχάλη και µηδενιζόταν στο δείκτη βαρύτητας. Το άτοµο εκτελούσε µέγιστη δίπλωση του κορµού µε τα χέρια τεντωµένα µε τη βοήθεια του εξεταστή. Ο πρώτος εξεταστής πίεζε ελαφρά τη ράχη προς τα κάτω και έλεγχε τα γόνατα, ώστε να µη λυγίζουν, και ο δεύτερος εξεταστής σηµείωνε την ένδειξη του γωνιόµετρου, καταγράφοντάς την στο πρωτόκολλο. Μέγιστη δοκιµασία στο κυκλοεργόµετρο: Πριν από την προπονητική περίοδο οι εξεταζόµενοι υποβλήθηκαν σε µέγιστη δοκιµασία στο κυκλοεργόµετρο (Monark 628 Sweden) µε 50 περιστροφές το λεπτό, για τον προσδιορισµό του µέγιστου φορτίου επιβάρυνσης και της µέγιστης καρδιακής συχνότητας. Η µέτρηση έγινε για τον καθορισµό της εξατοµικευµένης έντασης µε την οποία θα επιβαρύνονταν τα άτοµα στο πρόγραµµα προπόνησης της µελέτης. Για την επίτευξη της µέγιστης καρδιακής συχνότητας οι δοκιµαζόµενοι υποβλήθηκαν σε προοδευτικά αυξανόµενες επιβαρύνσεις µέχρι εξάντλησης. Μετά από προκαταρτικές δοκιµασίες (πιλοτικό πρόγραµµα) για κάθε ηλικία η αρχική επιβάρυνση για τα αγόρια ηλικίας 11 και 13 χρονών καθορίστηκε στα 50 και 100W αντίστοιχα. Κάθε φορτίο διαρκούσε 2 λεπτά και αυξάνονταν προοδευτικά µε φορτίο 25W, µέχρι που το άτοµο αδυνατούσε να κρατήσει το ρυθµό του µετρονονόµου. Στην τελική φάση της µυϊκής προσπάθειας, παρά το αυξανόµενο φορτίο, η καρδιακή συχνότητα παρέµεινε σταθερή. Για τον έλεγχο της καρδιακής συχνότητας χρησιµοποιήθηκε ειδικός µετρητής καρδιακών παλµών (Sport Tester ΡΕ 3000 Polar Electro), ενώ, παράλληλα, έγινε έλεγχος και µε την κλίµακα κόπωσης Borg. 26