ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ. Διδάσκουσα: Καθ. Λούκα Τ. Κατσέλη

ΕΘΝΙΚΟ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ακαδημαϊκό Έτος 2016-2017, Χειμερινό Εξάμηνο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Διδάσκουσα: Καθ. Λούκα Τ. Κατσέλη lkatseli@econ.uoa.gr ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ: Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής : Από τη Θεωρία στην Πράξη 1

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙ ΑΣΚΗΣΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ: ΑΠΌ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ 1. Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής 2. Νέα Πολιτική Οικονομία και Θεσμική Οικονομική 3. Κυβερνητική Αποτυχία και Κόστος Εκπροσώπησης 4. Ιδιοποίηση Θεσμών και Διακυβέρνησης, Συλλογική Δράση και Αδράνεια 5. Ρόλος του Κράτους στην Προώθηση Επενδύσεων & Καινοτομίας 2

ΙΙ.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής α) Οικονομική Πολιτική : Θεωρητικές Προσεγγίσεις ΖΗΤΗΣΗ ΔΠ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΔΠ Π Ο Λ Ι T Ι Κ Ε Σ Κόμματα Ομάδες Συμφερόντων Σύστημα Διακυβέρνησης Κυβέρνηση Κοινοβούλιο Δημόσια Διοίκηση Δικαιοσύνη Εργαλεία Δημόσιας Πολιτικής Ανατροφοδότηση Πηγή : Αλεξόπουλος Α., 2014 3

ΙΙ.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής α) Οικονομική Πολιτική : Θεωρητικές Προσεγγίσεις (συν) Θετική Οικονομική: Η ανακάλυψη οικονομικών νόμων με τους οποίους μπορούν να εξηγηθούν τα παρατηρούμενα φαινόμενα και να προβλεφθούν μελλοντικές καταστάσεις Δεοντολογική Οικονομική: Αξιολόγηση οικονομικών φαινομένων σε σχέση με επιθυμητό αποτέλεσμα (π.χ. αριστοποίηση συνάρτησης κοινωνικής ευημερίας) Θεσμική Οικονομική: Εξήγηση και πρόβλεψη φαινομένων ως απόρροια τυπικών και άτυπων κανόνων που διέπουν το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό σύστημα και χρησιμοποιούνται από κοινωνικές ομάδες για τη ρύθμιση των μεταξύ των μελών τους διαρκώς επαναλαμβανομένων δραστηριοτήτων 4

ΙΙ.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής β) Πρακτική Οικονομική Πολιτική (ΠΟΠ) Σύνολο δράσεων και πρωτοβουλιών της κυβέρνησης που ρυθμίζουν και επιδρούν στη λειτουργία του οικονομικού συστήματος ή και παράγουν οικονομικά αποτελέσματα, λαμβάνοντας υπόψη τους στόχους και τη λειτουργία των φορέων άσκησης πολιτικής (δεοντολογική οικονομία), τη θεσμική πραγματικότητα (θεσμική οικονομική) και τις αξίες και την συμπεριφορά κοινωνικών ομάδων. 5

ΙΙ.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής (συν) Πολιτική Επιστήμη Νομική Επιστήμη Λειτουργία και Αλληλεπίδραση ΠΣ, ΟΣ και ΚΣ (Κόμματα, Ομάδες Συμφερόντων, Διαχείριση Πληροφόρησης) Θεσμοί Πολιτικού Συστήματος (ΠΣ) Θεσμοί Οικονομικού Συστήματος (ΟΣ) Κοινωνικοί Θεσμοί Κοινωνικό Σύστημα (ΚΣ) Θεσμική Οικονομική Οικονομική Πολιτική Κοινωνιολογία, Ψυχολογία, Κοινωνική Ανθρωπολογία Αξίες Κοινωνικών Ομάδων Θετική/Δεοντολογική Οικονομική Νέα Πολιτική Οικονομία Οικονομική Συμπεριφορά/ Αντιδράσεις Θεσμικών Μονάδων Συμπεριφορική/ Πειραματική Οικονομική 6

ΙΙ.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής γ) Λειτουργία Πολιτικού Συστήματος Ι) Πολιτικό Σύστημα ως εκφραστής «γενικού/δημοσίου συμφέροντος» Αρχές Δημόσιο συμφέρον = προκύπτει από την αριστοποίηση συνάρτησης κοινωνικής ευημερίας μέσω αριστοποίησης χρησιμότητας ατομικών προτιμήσεων, άριστο συνδυασμό παραγωγικών συντελεστών, άριστη δομή παραγωγής προϊόντων Οικονομική της Ευημερίας: προδιαγραφή σχέσεων που πρέπει να υφίστανται ανάμεσα στις αυτόνομες οικονομικές μονάδες και το ΠΣ και τη μορφή παρέμβασης του ΠΣ στη λειτουργία του ΟΣ 7

ΙΙ.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής γ) Λειτουργία Πολιτικού Συστήματος Ι) Πολιτικό Σύστημα ως εκφραστής «γενικού/δημοσίου συμφέροντος» (συν) Επιπτώσεις για ΠΟΠ Δημιουργία προϋποθέσεων που εγγυώνται λειτουργία ΟΣ κατά θεωρητικό πρότυπο Υιοθέτηση αποτελεσματικότητας αγορών Παρεμβάσεις για διόρθωση ατελειών αγοράς Ταύτιση γενικού και κομματικού/ πολιτικού συμφέροντος 8

ΙΙ.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής γ) Λειτουργία Πολιτικού Συστήματος Ι) Πολιτικό Σύστημα ως εκφραστής «γενικού/δημοσίου συμφέροντος» (συν) Eucken (1990): Διαμόρφωση «Οικονομικής Τάξης» είτε μέσω κεντρικού σχεδιασμού είτε μέσω αγοράς Αρχές «Νεοφιλελεύθερης Οικονομικής Τάξης» Τέλειος ανταγωνισμός Ελεύθερη είσοδος στην αγορά Σταθερή αξία του νομίσματος Σταθερότητα ΟΠ Ατομική ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής Απόλυτη ευθύνη ιδιοκτησίας Ελευθερία σύναψης συμβολαίων 9

ΙΙ.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής γ) Λειτουργία Πολιτικού Συστήματος Ι) Πολιτικό Σύστημα ως εκφραστής «γενικού/δημοσίου συμφέροντος» (συν) Eucken (1990): Διαμόρφωση «Οικονομικής Τάξης» είτε μέσω κεντρικού σχεδιασμού είτε μέσω αγοράς. Ρυθμιστικές Αρχές Έλεγχος μονοπωλίων Κρατική διαμόρφωση τιμών σε αγορές με ανώμαλες αντιδράσεις Κρατική παρέμβαση για περιορισμό αλόγιστης χρήσης σπάνιων πόρων Προοδευτική φορολογία 10

ΙΙ.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής γ) Λειτουργία Πολιτικού Συστήματος ΙΙ) Πολιτικό Σύστημα ως εκφραστής πολιτικών/ κομματικών επιδιώξεων Πραγματικές κοινωνίες χαρακτηρίζονται από αντιτιθέμενα συμφέροντα. Ακόμα κι αν υπάρχει «γενικό συμφέρον», ανακάλυψη αμφίβολη Αν γενικό συμφέρον δεν διαπιστώνεται, δεν μπορεί να υπάρξει η απαραίτητη λαϊκή θέληση για την υλοποίησή του 11

ΙΙ.1 Θεωρητικές Προσεγγίσεις Πολιτικού Συστήματος: Επιπτώσεις στην Άσκηση Οικονομικής Πολιτικής γ) Λειτουργία Πολιτικού Συστήματος ΙΙ) Πολιτικό Σύστημα ως εκφραστής πολιτικών/ κομματικών επιδιώξεων (συν) Επιπτώσεις για τη Δημοκρατία: Κοινωνική λειτουργία δημοκρατίας (Κοινοβουλίου) άσχετη με στόχους κομμάτων (Schumpeter) Δημοκρατία έχει ως κύρια λειτουργία τη δημιουργία θεσμών που επιτρέπουν στους πολιτικούς να κερδίσουν ψήφους για ν αποφασίσουν οι ίδιοι για τις τύχες των λαών (Schumpeter) Κοινωνική λειτουργία Δημοκρατίας = f(κοινοβουλευτικών θεσμών) Σημασία ηγεσίας 12

ΙΙ.2 Νέα Πολιτική Οικονομία και Θεσμική Οικονομική α) Πολιτική Οικονομία Δημοκρατίας: Διασύνδεση ΠΣ και ΟΣ (A. Downs, 1968) Παραδοχές: Πολιτικός συμπεριφέρεται ορθολογικά ως οικονομικός άνθρωπος Στόχος :κυβερνητικό αξίωμα = f(εκλογή/επανεκλογή) Ψήφος = ψ (καθαρή ωφέλεια οικονομικού προγράμματος) Πολιτικοί και ψηφοφόροι αποφασίζουν σε καθεστώς πλήρους γνώσης (προτιμήσεων και συνεπειών ΟΠ) 14

ΙΙ.2 Νέα Πολιτική Οικονομία και Θεσμική Οικονομική α) Πολιτική Οικονομία Δημοκρατίας: Διασύνδεση ΠΣ και ΟΣ (A. Downs, 1968) (συν) Επιπτώσεις για ΠΟΠ: Λειτουργία Δημοκρατίας = f(προσωπικών επιδιώξεων πολιτικών και ψηφοφόρων) Προσφορά οικονομικών προγραμμάτων έναντι αγοράς ψήφων Πολίτες ψηφοφόροι έχουν δυνατότητα να συστήσουν οργανωμένες ομάδες συμφερόντων ή να γίνουν μέλη κομμάτων Πολιτικό κόμμα, προκειμένου να κυβερνήσει, εξυπηρετεί κατ ανάγκη συμφέροντα μιας μερίδας του εκλογικού σώματος 15

ΙΙ.2 Νέα Πολιτική Οικονομία και Θεσμική Οικονομική α) Πολιτική Οικονομία Δημοκρατίας: Διασύνδεση ΠΣ και ΟΣ (A. Downs, 1968) (συν) Προβλήματα: Περιορισμένη γνώση πολιτών και άνιση κατανομή της, διευρύνουν περιθώρια χειραγώγησης από τον πολιτικό Επαλήθευση ρόλου ηγεσίας 16

ΙΙ.2 Νέα Πολιτική Οικονομία και Θεσμική Οικονομική β) Νέα Πολιτική Οικονομία και ΠΟΠ (Frey, 1981; Streit, 1991) Παραδοχές: Στόχος: Κυβερνητικό αξίωμα = f(εκλογή ή Επανεκλογή) Θετική Ψήφος = ψ (ευνοϊκή οικονομική εξέλιξη) Κυβέρνηση προκαλεί δημοσκοπήσεις Δημοτικότητα Κυβέρνησης = z(δημοτικότητα ΟΠ) 17

ΙΙ.2 Νέα Πολιτική Οικονομία και Θεσμική Οικονομική β) Νέα Πολιτική Οικονομία και ΠΟΠ (Frey, 1981; Streit, 1991) (συν) Επιπτώσεις για ΠΟΠ: Επηρεασμός οικονομικών μεγεθών ώστε να ικανοποιηθούν οι προσδοκίες πλειοψηφίας Επιλέγονται μέτρα που αυξάνουν δημοτικότητα κυβέρνησης Αλληλεξάρτηση ΠΣ και ΟΣ ΠΟΠ ενδογενής μεταβλητή του οικονομικού και πολιτικού συστήματος Αντιδιαστέλλεται ο πολιτικός ορθολογισμός από τον οικονομικό ορθολογισμό Κυβερνήσεις προτιμούν μέτρα βραχυχρόνιας έναντι μακροχρόνιας ωφέλειας 18

ΙΙ.2 Νέα Πολιτική Οικονομία και Θεσμική Οικονομική β) Νέα Πολιτική Οικονομία και ΠΟΠ (Frey, 1981; Streit, 1991) Προβλήματα: Παραβλέπει σημασία ηθικών αξιών, ρίσκου (π.χ. δίλλημα για παραμονή στο ευρώ) Πιθανή αναξιοπιστία Ψηφοθηρία πολιτικού αποκλειστικό κίνητρο 19

ΙΙ.2 Νέα Πολιτική Οικονομία και Θεσμική Οικονομική γ) Δομή της Νέας Πολιτικής Οικονομίας Μέτρα ΟΠ για επίτευξη στόχων (2) Οικονομία (2) (2) Σχέσεις μεταξύ ΟΠ και δημοτικότητας ΟΠ (Συνδυασμοί στόχων - μέσων Κυβερνητικός στόχος: επανεκλογή (2) (2) Κυβέρνηση (1) (1) Βαθμός επίτευξης στόχων ΟΠ Πολίτες ψηφοφόροι Δημοτικότητα ΟΠ (1) (1) Δημοτικότητα Κυβέρνησης 20

ΙΙ.3 Κυβερνητική Αποτυχία και Κόστος Εκπροσώπησης α) Κυβερνητική Αποτυχία (Κατσέλη, 2003) Αποτυχία: Υιοθέτηση πολιτικών που δεν αυξάνουν την αποτελεσματικότητα του οικονομικού συστήματος είτε τη λήψη αποφάσεων και πολιτικών που δεν εφαρμόζονται ή ανατρέπονται κατά τη φάση υλοποίησής τους (Majone, G., 1999, Regulating Europe, London, Routledge) Υπάρχουν σε όλα τα στάδια άσκησης ΟΠ Θεωρία Εντολέα Εντολοδόχου (Agency Theory) Εντολέας : Κοινωνία / Ομάδες Πίεσης / Διεθνείς Δανειστές & ΕΕ Εντολοδόχος : Διαμορφωτές Πολιτικής Υπεύθυνοι για υλοποίηση Σχέση : Τυπική σχέση ασύμμετρης πληροφόρησης Αποτέλεσμα : Υψηλό «κόστος εκπροσώπησης» τόσο κατά το στάδιο επιλογής όσο κι υλοποίησης ΟΠ 22

ΙΙ.3 Κυβερνητική Αποτυχία και Κόστος Εκπροσώπησης α) Κυβερνητική Αποτυχία (Κατσέλη, 2003) (συν) Κόστος Εκπροσώπησης (ΚΕ) : Κόστος αλληλεξάρτησης μεταξύ εντολέα κι εντολοδόχου τόσο κατά την ανάθεση όσο και κατά την υλοποίηση εντολής Πηγές ΚΕ: Κόστος παρακολούθησης : Εντολέας παρακολουθεί δράση εντολοδόχου και ανάγκη λογοδοσίας εντολοδόχου Κόστος εγγύησης : Εντολοδόχος διαθέτει πόρους για να εγγυηθεί αποτέλεσμα Κόστος παρέκκλισης επιδιώξεων : Κόστος χάσματος προτιμήσεων μεταξύ εντολέων κι εντολοδόχων Κόστος αναζήτησης : Κόστος εύρεσης προσώπων και μηχανισμών ώστε μια ομάδα να προωθήσει επιδιώξεις της 23

ΙΙ.3 Κυβερνητική Αποτυχία και Κόστος Εκπροσώπησης α) Κυβερνητική Αποτυχία (Κατσέλη, 2003) (συν) Κυβε 24

ΙΙ.3 Κυβερνητική Αποτυχία και Κόστος Εκπροσώπησης α) Κυβερνητική Αποτυχία (Κατσέλη, 2003) (συν) 25

ΙΙ.3 Κυβερνητική Αποτυχία και Κόστος Εκπροσώπησης α) Κυβερνητική Αποτυχία (Κατσέλη, 2003) (συν) Ύπαρξη και λειτουργία ομάδων πίεσης μειώνει το συνολικό εισόδημα εντολέων (Dixit, Grossman & Helpman, 1997) Ομάδες πίεσης ιδιοποιούνται πλεόνασμα Αν επιτευχθεί συμφωνία, τότε πλεόνασμα κατανέμεται μεταξύ εντολοδόχου και μελών της ομάδας πίεσης Ομάδες πίεσης ενεργοποιούνται περισσότερο σε χώρες με «αδύνατους θεσμούς» ή με κακή ποιότητα διακυβέρνησης με αποτέλεσμα χειροτέρευση οικονομικής αποτελεσματικότητας. Γιατί η εξαγωγή ιδιωτικού πλεονάσματος οδηγεί σε: Υψηλότερους φόρους Μείωση επενδύσεων Μείωση κοινωνικών παροχών Μείωση ρυθμού μεγέθυνσης Διόγκωση δραστηριοτήτων πρόσφορων για εξαγωγή πλεονάσματος 26

ΙΙ.3 Κυβερνητική Αποτυχία και Κόστος Εκπροσώπησης β) Νἐα Θεσμική Οικονομική την Εποχή της Κρἰσης Παραδοχές 1. Στόχος: Κυβερνητικό αξίωμα = f(εκλογή/επανεκλογή) 2. Θετική ψήφος = ψ(«ευνοϊκή» οικονομική εξέλιξη, μείωση κινδύνου/απειλής, δίκαιη κατανομή βαρών) 3. Κυβερνητικά κόμματα & Τρόικα: υπερβάλλουν στην ύπαρξη κινδύνου/απειλής 4. Δημοτικότητα κυβέρνησης = z(ελαχιστοποίηση απειλών, δημοτικότητα ΟΠ, τιμωρία και δίκαιη κατανομή βαρών) 5. Ρόλος ΜΜΕ: Μεγιστοποίηση απειλών Προβολή μελλοντικών «ωφελειών» από την ακολουθούμενη ΠΟΠ Προβολή περιστατικών καταπολέμησης φοροδιαφυγής, λαθρεμπορίου, συντάξεων «μαϊμού» κλπ. Αποδυνάμωση/Ακύρωση ανεξάρτητων συμβουλευτικών δραστηριοτήτων 27

ΙΙ.4 Ιδιοποίηση Θεσμὠν και Διακυβέρνησης, Συλλογική Δρἀση και Αδράνεια Όσο μεγαλύτερη η παρούσα αξία αναμενόμενου καθαρού οφέλους για κοινωνικό σύνολο, τόσο μεγαλύτερη η ενεργοποίησή του για την προάσπιση των επιδιώξεών του Όσο μεγαλύτερη η έλλειψη πληροφόρησης κι αβεβαιότητα σχετικά με ύψος και χρόνο απολαβής ωφελειών από ΟΠ, τόσο λιγότερα τα κίνητρα ανάληψης συλλογικής δράσης Όσο υψηλότερο το κόστος εκπροσώπησης που αναλαμβάνει εντολέας, τόσο λιγότερα κίνητρα για συλλογική δράση Τάση για αδράνεια μεγαλύτερη εάν: η ατομική απουσία δεν επηρεάζει την όποια αποτελεσματικότητα της ομάδας (ελεύθερος καβαλάρης) η ανάληψη συλλογικής δράσης επιφέρει στην ομάδα μεγαλύτερο κόστος από αναμονή (στρατηγική αναμονής) Όταν ΚΕ υψηλό και συλλογική δράση απαξιώνεται, η διαδικασία διακυβέρνησης «ιδιοποιείται» 29

ΙΙ.4 Ιδιοποίηση Θεσμὠν και Διακυβέρνησης, Συλλογική Δρἀση και Αδράνεια (συν) Ιδιοποίηση διακυβέρνησης αυξάνεται, όσο αυξάνεται ο χρόνος παραμονής στην εξουσία των ίδιων εντολοδόχων γιατί «καθαρό ιδιωτικό όφελος» για ομάδες πίεσης αυξάνεται : κόστος αναζήτησης κατάλληλου εντολοδόχου μειώνεται για ομάδες πίεσης κι αυξάνεται για κοινωνικό σύνολο κόστος εγγύησης αποτελέσματος αυξάνεται για ομάδες πίεσης κόστος εγγύησης εντολοδόχων προς κοινωνικό σώμα μειώνεται Αδρανοποίηση κοινωνικού σώματος αυξάνεται Επικράτηση διαπλοκής, διαφθοράς και διάχυτης δυσαρέσκειας Αδρανοποίηση αυξάνεται όταν υπάρχει ανταγωνισμός στην ανάθεση εντολής ή ανυπαρξία εντολοδόχου 30

ΙΙ.4 Ιδιοποίηση Θεσμὠν και Διακυβέρνησης, Συλλογική Δρἀση και Αδράνεια (συν) Δείκτες Διακυβέρνησης Ο Παγκόσμιος Δείκτης Διακυβέρνησης της Παγκόσμιας Τράπεζας μετρά έξι διαστάσεις της ποιότητας διακυβέρνησης των χωρών: Worldwide Governance Indicators Συμμετοχή και Λογοδοσία (Voice and Accountability) Πολιτική Σταθερότητα και Απουσία Βίας/Τρομοκρατίας (Political Stability and Absence of Violence/Terrorism) Αποτελεσματικότητα Κυβέρνησης (Government Effectiveness) Ποιότητα Ρυθμιστικού Πλαισίου (Regulatory Quality) Κράτος Δικαίου (Rule of Law) Έλεγχος της Διαφθοράς (Control of Corruption) Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα (http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#home) 31

ΙΙ.4 Ιδιοποίηση Θεσμὠν και Διακυβέρνησης, Συλλογική Δρἀση και Αδράνεια (συν) Δείκτες Διακυβέρνησης από -2,5 (αδύναμο δείκτη διακυβέρνησης) έως 2,5 (ισχυρό δείκτη διακυβέρνησης) High income countries 2015 USA Germany United Arab Belgium Greece France Israel Norway Singapore Portugal Emirates Control of Corruption 1,4 1,8 1,1 1,6-0,1 1,3 0,9 2,3 2,1 0,9 Government Effectiveness 1,5 1,7 1,5 1,4 0,2 1,4 1,4 1,9 2,3 1,2 Voice and Accountability 1,1 1,4-1,1 1,4 0,6 1,2 0,7 1,7-0,1 1,1 Rule of Law 1,6 1,8 0,7 1,4 0,2 1,4 1,2 2,0 1,9 1,1 Regulatory Quality 1,3 1,7 1,1 1,3 0,4 1,2 1,3 1,6 2,3 0,9 Political Stability and Absence of Violence/Terrorism 0,7 0,7 0,8 0,6-0,2 0,3-1,1 1,1 1,2 0,9 Low income Burkina Afghanistan Countries 2015 Faso Guinea Mali Mozambique Rwanda Tanzania Zimbabwe Control of Corruption -1,34-0,34-0,97-0,65-0,79 0,67-0,72-1,29 Government Effectiveness -1,34-0,59-1,14-0,91-0,74-0,04-0,60-1,15 Voice and Accountability -1,15-0,19-0,89-0,24-0,28-1,13-0,21-1,19 Rule of Law -1,59-0,53-1,17-0,76-0,87 0,07-0,43-1,35 Regulatory Quality -1,01-0,36-1,86-0,57-0,49 0,25-0,36-1,65 Political Stability and Absence of Violence/Terrorism -2,5-0,65-0,45-1,66-0,58-0,08-0,45-0,58 Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα (http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#home) 32

ΙΙ.4 Ιδιοποίηση Θεσμὠν και Διακυβέρνησης, Συλλογική Δρἀση και Αδράνεια (συν) Δείκτες Διακυβέρνησης από -2,5 (αδύναμο δείκτη διακυβέρνησης) έως 2,5 (ισχυρό δείκτη διακυβέρνησης) Upper middle income countries 2015 Russia China Argentina Mexico Albania Bulgaria Romania Iran Control of Corruption -0,86-0,27-0,59-0,74-0,44-0,31-0,05-0,61 Government Effectiveness -0,18 0,42-0,09 0,21 0,03 0,22-0,04-0,20 Voice and Accountability -1,07-1,58 0,33-0,13 0,16 0,39 0,43-1,54 Rule of Law -0,72-0,34-0,80-0,47-0,36-0,12 0,15-0,95 Regulatory Quality -0,52-0,27-0,96 0,40 0,20 0,55 0,59-1,28 Political Stability and Absence of Violence/Terrorism -1,05-0,56-0,07-0,87 0,36 0,02 0,20-0,91 Low middle income Costa India Egypt Indonesia countries 2015 Rica Cameroon Moldova Pakistan Vietnam Control of Corruption -0,38-0,56-0,45 0,71-1,03-0,88-0,76-0,45 Government Effectiveness 0,10-0,76-0,22 0,38-0,76-0,63-0,66 0,08 Voice and Accountability 0,39-1,10 0,14 1,14-0,96-0,03-0,76-1,33 Rule of Law -0,06-0,50-0,41 0,48-0,96-0,40-0,79-0,27 Regulatory Quality -0,39-0,80-0,21 0,49-0,91-0,05-0,62-0,50 Political Stability and Absence of Violence/Terrorism -0,92-1,34-0,60 0,58-0,99-0,39-2,54 0,01 Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα (http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#home) 33

ΙΙ.4 Ιδιοποίηση Θεσμὠν και Διακυβέρνησης, Συλλογική Δρἀση και Αδράνεια (συν) Δείκτες Διακυβέρνησης από -2,5 (αδύναμο δείκτη διακυβέρνησης) έως 2,5 (ισχυρό δείκτη διακυβέρνησης) Ελλάδα 1996-2015 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00-0,20-0,40 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Voice and Accountability Political Stability and Absence of Violence/Terrorism Government Effectiveness Regulatory Quality Rule of Law Control of Corruption Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα (http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#home) 34

ΙΙ.4 Ιδιοποίηση Θεσμὠν και Διακυβέρνησης, Συλλογική Δρἀση και Αδράνεια (συν) Δείκτες Διακυβέρνησης από -2,5 (αδύναμο δείκτη διακυβέρνησης) έως 2,5 (ισχυρό δείκτη διακυβέρνησης) Ελλάδα 1996-2015 Voice and Accountabilit y 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 0,97 1,09 0,98 0,99 1,06 1,14 1,03 0,94 0,96 0,90 0,86 0,88 0,80 0,68 0,66 0,57 0,59 Political Stability and Absence of Violence/Terr orism 0,45 0,65 0,71 0,79 0,47 0,46 0,51 0,64 0,53 0,28-0,22-0,13-0,10-0,22-0,17-0,13-0,23 Government Effectivenes s Regulatory Quality 0,82 0,75 0,65 0,77 0,75 0,83 0,72 0,68 0,57 0,59 0,61 0,55 0,50 0,32 0,46 0,40 0,25 0,65 0,66 0,80 0,97 1,00 0,85 0,93 0,84 0,89 0,88 0,81 0,63 0,49 0,51 0,62 0,34 0,40 Rule of Law 0,98 0,71 0,82 0,71 0,80 0,92 0,78 0,86 0,84 0,84 0,62 0,61 0,55 0,40 0,45 0,34 0,24 Control of Corruption 0,34 1,06 0,76 0,44 0,42 0,49 0,37 0,35 0,25 0,10 0,01-0,16-0,18-0,25-0,10-0,20-0,13 Πηγή: Παγκόσμια Τράπεζα (http://info.worldbank.org/governance/wgi/index.aspx#home) 35

ΙΙ.5 Ρόλος του Κράτους στην Προώθηση Επενδύσεων και Καινοτομίας α) Προσδιοριστικός Ρόλος του Κράτους 1 Λόγοι: Διόρθωση αποτυχιών αγοράς Μακροχρόνιος ορίζοντας επένδυσης στη βασική έρευνα Βασική έρευνα: Δημόσιο αγαθό (δυσχερής ιδιοποίηση αποδόσεων από ιδιωτικό τομέα) Ανάληψη κινδύνου για δημιουργία νέων προιόντων στο πρώιμο στάδιο τεχνολογικής ανάπτυξης (πχ. Επινόηση Διαδικτύου, Νανοτεχνολογία) 1 Mazzucato, M. (2010) σελ 181-203 37

ΙΙ.5 Ρόλος του Κράτους στην Προώθηση Επενδύσεων και Καινοτομίας β) Επιχειρηματικό Κράτος Επιχειρηματικό Κράτος: Παράγει νέα προιόντα, διαδικασίες & αγορές, αναλαμβάνοντας το ίδιο κίνδυνο αβέβαιων επενδύσεων Επιχειρηματικότητα: Βούληση και ικανότητα σύστασης μιας νέας επιχείρησης που θα παράγει νέο προιόν ή νέα διαδικασία ή νέα αγορά. Επιχειρηματικότητα δημιουργεί «θύελλα δημιουργικής καταστροφής» 1 για υποκατάσταση υφιστάμενων προιόντων, δημιουργώντας νέα Καταστρέφει προβάδισμα υφιστάμενων επιχειρήσεων Κάθε τεχνολογικό επίτευγμα οδηγεί σε δημιουργική καταστροφή και αποτελεί πηγή μακροχρόνιας οικονομικής μεγέθυνσης (ατμομηχανή σιδηρόδρομος, ηλεκτρονικά αυτοκίνητο, υπολογιστής διαδίκτυο) Επιχειρηματικότητα έχει να κάνει με ανάληψη κινδύνου 2 Κίνδυνος : κατανομή του αποτελέσματος γνωστή σε μια ομάδα Αβεβαιότητα : κατανομή άγνωστη (δεν γνωρίζουμε μετρήσιμη πιθανότητα) Παράδειγμα : Φαρμακοβιομηχανία Πρόγραμμα Ε&Α χρειάζεται 17 χρόνια ολοκλήρωσης Κόστος: 403 εκατ/φάρμακο Αναλογία Αποτυχίας: 1/10.000 χημικές ενώσεις φθάνουν στη φάση έγκρισης για διάθεση στην αγορά (0,01%) Αποδόσεις Επένδυσης: Εξαιρετικά αβέβαιες 1 Shumpeter, J. (1949), Economic Theory and Entrepreneurial History in Change and the Entrepreneur : Postulates of the Patterns for Entrepreneurs, Harvard Univ. Press 2 Knight, F. (1921), Risk, Uncertainty and Profit, New York: Augustus M.Kelly Drucker, P. (1970), Technology, Management and Society, Oxford: Butterworth Heinemann 38

ΙΙ.5 Ρόλος του Κράτους στην Προώθηση Επενδύσεων και Καινοτομίας γ) Μέσα Παρέμβασης Κράτους Επιλογή επενδυτικής ευκαιρίας Χρηματοδότηση πιο ριψοκίνδυνης (βασικής & εφαρμοσμένης) Ερευνας & Ανάπτυξης Χρηματοδότηση βασικής έρευνας: 57% από Ομοσπονδιακή Κυβέρνηση 18% από επιχειρήσεις 15% από ΑΕΙ 11% από Μη Κερδοσκοπικούς Φορείς Επένδυση σε τεχνολογίες γενικού σκοπού Διεισδυτικές Τεχνολογίες (διάχυση σε πολλούς κλάδους) Βελτιώνουν διαχρονικά το κόστος στους χρήστες τους Κάνουν ευκολότερη την απορρόφηση καινοτομίας μέσω εφεύρεσης και παραγωγής νέων προιόντων Παράδειγμα : Αφετηρία Διαδικτύου: Μικρό πρόγραμμα δικτύωσης 12 ερευνητικών κέντρων σε ένα δίκτυο σύνδεσης εκατομμυρίων υπολογιστών από Υπουργείο Αμυνας (ARPANET) Παραγωγή Οικονομίας της Γνώσης: Διασύνδεση επιχειρήσεων ΑΕΙ - Εθνικών Ινστιτούτων Επένδυση στη φάση πρώιμου σταδίου σε επιλεγμένους κλάδους: φαρμακοβιομηχανία Για 75% των νέων μοριακών οντοτήτων η έρευνα έγινε από Εθνικά ινστιτούτα Υγείας, χρηματοδοτούμενη από το Δημόσιο 39