Ο ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΓΙΚΗΓΟΡΩΝ ΚΑΙ ΓΙΚΑΣΤΩΝ ΣΤΟ ΔΛΛΗΝΙΚΟ ΝΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Επραξηζηώ ζεξκά γηα ηελ πξόζθιεζε θαη ηελ επθαηξία πνπ κνπ δίδεηαη γηα κηα ζύληνκε πεξηήγεζε ζηα δύζπινα ελίνηε λεξά ηεο απνλνκήο ηεο δηθαηνζύλεο ζηελ Ειιάδα θαη γηα κηα παξνπζίαζε ησλ ηδηαηηεξνηήησλ ηεο ζε έλα ζεβαζηό αθξναηήξην, πνπ έρεη δηαθνξεηηθή ελ κέξεη λνκηθή παηδεία. Γενικές αρτές οργάνωζης ηοσ ελληνικού δικαιοδοηικού ζσζηήμαηος. Πξέπεη από ηελ αξρή λα επηζεκαλζεί όηη ε νξγάλσζε ηεο Δηθαηνζύλεο ζηελ Ειιάδα είλαη εληειώο δηαθνξεηηθή από εθείλε ησλ ΗΠΑ. Εδώ θαη πεξίπνπ 100 έηε, νη δηνηθεηηθέο δηαθνξέο, εθείλεο, δειαδή, πνπ αλάγνληαη ζε δηαθνξέο κεηαμύ ησλ πνιηηώλ θαη θάζε είδνπο δεκνζίσλ αξρώλ, δελ δηθάδνληαη από ηα θνηλά δηθαζηήξηα, εθείλα πνπ είλαη αξκόδηα γηα ηελ εθδίθαζε ησλ πνηληθώλ αθελόο θαη ησλ αζηηθώλ θαη εκπνξηθώλ ππνζέζεσλ αθεηέξνπ, αιιά από δηνηθεηηθά δηθαζηήξηα, πνπ ζπγθξνηνύλ κία μερσξηζηή δηθαηνδνζία. ηελ Ειιάδα, επνκέλσο, ππάξρεη ζύζηεκα δύν ρσξηζηώλ ηζόηηκσλ δηθαηνδνζηώλ, α) αζηηθήο θαη πνηληθήο δηθαηνδνζίαο, θαη β) δηνηθεηηθήο δηθαηνδνζίαο. Απηό ζπκβαίλεη δηόηη, όπσο ζηελ Γαιιία θαη ζηηο πεξηζζόηεξεο άιιεο ρώξεο ηεο επεηξσηηθήο Επξώπεο, ζεσξείηαη πξνηηκόηεξν λα εθδηθάδνπλ ηηο ηδηόξξπζκεο απηέο δηαθνξέο δηθαζηήξηα ζπγθξνηνύκελα από εμεηδηθεπκέλνπο δηθαζηέο, πνπ επηιέγνληαη θαη εθπαηδεύνληαη γη απηό ην ζθνπό θαη κπνξνύλ λα θηλεζνύλ κε κεγαιύηεξε επθνιία ζην επαίζζεην πεδίν ησλ ζρέζεσλ ηνπ πνιίηε κε ηελ Δηνίθεζε. Σν ειιεληθό ζύζηεκα έρεη, εηδηθόηεξα, σο πξόηππν ην γαιιηθό ζύζηεκα, κε ζπλύπαξμε αθελόο κελ ηαθηηθώλ δηνηθεηηθώλ δηθαζηεξίσλ (δηνηθεηηθώλ πξσηνδηθείσλ θαη δηνηθεηηθώλ εθεηείσλ) θαη αθεηέξνπ ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Επηθξαηείαο, σο αλώηαηνπ δηνηθεηηθνύ δηθαζηεξίνπ. Τπάξρεη, επίζεο, θαη ην Ειεγθηηθό πλέδξην, σο ην αλώηαην δεκνζηνλνκηθό δηθαζηήξην. Σόζν ε ζπγθξόηεζε ησλ δηθαζηεξίσλ θαη ν ηξόπνο ιεηηνπξγίαο ηνπο όζν θαη ν ηξόπνο επηινγήο ησλ δηθαζηώλ είλαη, επίζεο δηαθνξεηηθά ζε ζρέζε κε ην αγγινζαμσληθό ζύζηεκα.
ηελ Ειιάδα, ηα δηθαζηήξηα είλαη, ζπλήζσο, γηα ηηο ζνβαξέο ηνπιάρηζηνλ ππνζέζεηο, πνιπκειή, ιεηηνπξγνύλ ζπιινγηθά θαη δελ πξνβάιιεηαη ην πξόζσπν ζπγθεθξηκέλνπ δηθαζηή, αιιά ην δηθαζηήξην σο ζύλνιν. Σα δηθαζηήξηα έρνπλ, ζπλήζσο, ελαιιαζζόκελε ζύλζεζε. Έηζη, είλαη πνιύ δπζρεξέζηεξν λα πξνβιεθζεί ε έθβαζε κηάο ζπγθεθξηκέλεο δηαθνξάο κε βάζε ηα πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δηθαζηή, ζε ζρέζε κε ζπζηήκαηα όπνπ ηα δηθαζηήξηα είλαη κνλνκειή θαη ην πξόζσπν θαη ε πξνζσπηθόηεηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ δηθαζηή παίδεη ζεκαληηθό ξόιν. Σα δηθαζηήξηα, επίζεο, κε εμαίξεζε νξηζκέλεο θαηεγνξίεο πνηληθώλ ππνζέζεσλ, ζπγθξνηνύληαη απνθιεηζηηθά από «επαγγεικαηίεο» δηθαζηέο, κε ζπλέπεηα ην «ιατθό» ζηνηρείν λα κελ εκπιέθεηαη ζηελ απνλνκή ηεο δηθαηνζύλεο. Εμ άιινπ, ζην ειιεληθό λνκηθό ζύζηεκα, γίλεηαη, βεβαίσο, θαη αξρήλ, ζεβαζηή ε λνκνινγία ησλ αλσηάησλ δηθαζηεξίσλ από ηα θαηώηεξα δηθαζηήξηα, δελ ππάξρεη, όκσο, ε θπξηαξρηθή ζεκαζία ηνπ precedent. Έηζη, αξκνδηόηεηα ηνπ θάζε δηθαζηεξίνπ είλαη λα εξκελεύεη θαη λα εθαξκόδεη ην ύληαγκα θαη ηνλ λόκν θαηά ηνλ ηξόπν θαη ηηο εξκελεπηηθέο κεζόδνπο πνπ ππαγνξεύεη ε λνκηθή επηζηήκε. Ο έιιελαο δηθαζηήο νθείιεη, βεβαίσο, λα έρεη πιήξσο θαηαλνήζεη ην πξαγκαηηθό θάζε ππνζέζεσο πνπ άγεηαη ελώπηόλ ηνπ, αθεηεξία, όκσο, ηεο επηιύζεώο ηεο δελ είλαη πξνερόλησο ε νκνηόηεηα ηνπ πξαγκαηηθνύ ηεο κε άιιεο πξνεγνύκελεο ππνζέζεηο αιιά ε εξκελεία ηνπ θαλόλα δηθαίνπ πνπ δηέπεη ηελ ζπγθεθξηκέλε ππόζεζε. Σν ζύζηεκα απηό κπνξεί, ζηελ αξρή, λα νδεγήζεη ζε δηρνγλσκίεο, αβεβαηόηεηεο θαη ακθηζβεηήζεηο, ηειηθώο, όκσο, ε λνκνινγία ελνπνηείηαη θαη νη δηαθνξέο επηιύνληαη ζην επίπεδν ηνπ αλώηαηνπ δηθαζηεξίνπ. ηελ Ειιάδα, εμ άιινπ ππάξρεη, όπσο ζηηο ΗΠΑ, ζύζηεκα δηάρπηνπ θαη παξεκπίπηνληνο ειέγρνπ ηεο ζπληαγκαηηθόηεηαο ησλ λόκσλ από θάζε δηθαζηήξην, ην ζύζηεκα δε απηό, πνπ έρεη ππεξεθαηνληαεηή βίν, ιεηηνπξγεί, ζε γεληθέο γξακκέο, ηθαλνπνηεηηθά, κε ηνλ έιεγρν λα ζπγθεληξώλεηαη, ηειηθά, ζηα αλώηαηα δηθαζηήξηα. Σύζηημα επιλογής ηων δικαζηών Οη δηθαζηέο ζηελ Ειιάδα επηιέγνληαη κε εληαίν «θεληξηθό» ηξόπν θαη αθνινπζνύλ ην ζύζηεκα ηεο ζηαδηνδξνκίαο. Όινη νη δηθαζηέο θαη ησλ δύν δηθαηνδνζηώλ είλαη ππνρξεσηηθά απόθνηηνη κίαο ζρνιήο δηθαζηώλ, πνπ
εδξεύεη ζηε Θεζζαινλίθε. Η εηζαγσγή ζηε ρνιή απηή γίλεηαη κε δηαγσληζκό, ζηνλ νπνίν κπνξεί λα ιάβνπλ κέξνο λνκηθνί (θπξίσο δηθεγόξνη), από 28 έσο 45 εηώλ. Όζνη επηηπγράλνπλ, θαηαλέκνληαη ζε ηξία ηκήκαηα, δηνηθεηηθώλ δηθαζηώλ, πνιηηηθώλ θαη πνηληθώλ δηθαζηώλ θαη εηζαγγειέσλ, θαη θαηαξηίδνληαη ζεσξεηηθά θαη πξαθηηθά ζε ηξία ζηάδηα επί 16 κήλεο. Αλ επηηύρνπλ ζηηο εζσηεξηθέο αμηνινγήζεηο ηεο ζρνιήο θαη ζε εμεηάζεηο απνθνίηεζεο, δηνξίδνληαη δηθαζηέο. Έθηνηε, ζηαδηνδξνκνύλ ζηελ δηθαηνζύλε, από ηελ νπνία απνρσξνύλ κε ηε ζπκπιήξσζε ηνπ 65 νπ έηνπο θαη, πξνθεηκέλνπ γηα αλώηαηνπο δηθαζηέο, ηνπ 67 νπ έηνπο ηεο ειηθίαο ηνπο. Γηα ηε δηνηθεηηθή δηθαηνζύλε, νξηζκέλνη κελ εηζάγνληαη θαη επζείαλ ζην πκβνύιην ηεο Επηθξαηείαο, ζηαδηνδξνκώληαο ζηνπο βαζκνύο ηνπ Εηζεγεηή, ηνπ Παξέδξνπ θαη ηνπ πκβνύινπ ηεο Επηθξαηείαο, άιινη ζην Ειεγθηηθό πλέδξην θαη άιινη ζηα ηαθηηθά δηνηθεηηθά δηθαζηήξηα, ζηαδηνδξνκώληαο ζηνπο βαζκνύο ηνπ Πξσηνδίθε, ηνπ Πξνέδξνπ Πξσηνδηθώλ, ηνπ Εθέηε θαη ηνπ Πξνέδξνπ Εθεηώλ. Καηά ην ύληαγκα, ην 1/5 ησλ ζέζεσλ πκβνύισλ ηεο Επηθξαηείαο θαιύπηεηαη κε πξναγσγή από δηθαζηέο ησλ ηαθηηθώλ δηνηθεηηθώλ δηθαζηεξίσλ. Γενική εκηίμηζη ηοσ ζσζηήμαηος Όπσο πξνθύπηεη από ηα αλσηέξσ ζηνηρεία, ζηελ Ειιάδα έρεη επηιεγεί έλα δηθαζηηθό ζύζηεκα, κε θύξηα ραξαθηεξηζηηθά ηελ ύπαξμε ρσξηζηώλ δηθαηνδνζηώλ, ηνλ ζπιινγηθό ραξαθηήξα απνλνκήο ηεο δηθαηνζύλεο, ηελ επηινγή θαη εμέιημε ησλ δηθαζηώλ κε ην ζύζηεκα ηεο ζηαδηνδξνκίαο, ηελ επίιπζε ησλ δηαθνξώλ, θαηά θαλόλα, κε δύν βαζκνύο νπζηαζηηθήο δίθεο θαη αλαηξεηηθό έιεγρν, θαη δηάρπην δηθαζηηθό έιεγρν, κε βάζε ηελ εξκελεία θαη εθαξκνγή ηνπ θαλόλα δηθαίνπ ζε θάζε ζπγθεθξηκέλε ππόζεζε. Φπζηθά, ην ηέιεην ζύζηεκα δελ ππάξρεη. Θα κπνξνύζε θαλείο λα επηρεηξήζεη ώξεο αλάπηπμεο θαη δηαιόγνπ γηα ηα πιενλεθηήκαηα θαη κεηνλεθηήκαηα θάζε ζπζηήκαηνο. Πεξηνξίδνκαη λα δηαηππώζσ ηε γλώκε κνπ όηη ην ζύζηεκα, ζηε βαζηθή δνκή ηνπ, έρεη πεξηζζόηεξα πιενλεθηήκαηα από κεηνλεθηήκαηα θαη όηη, πάλησο, νη δπζιεηηνπξγίεο πνπ παξαηεξνύληαη δελ νθείινληαη ζ απηό αιιά ζε επί κέξνπο πξνβιήκαηα θαηά ηελ εθαξκνγή.
Η διοικηηική δίκη. Γιαδικαζία, προβλήμαηα. Η δηνηθεηηθή δίθε, γηα ηζηνξηθνύο ιόγνπο πνπ, όκσο, εμαθνινπζνύλ λα δηθαηνινγνύληαη από ηα πξάγκαηα, είλαη δηαξζξσκέλε πεξηζζόηεξν πνιύπινθα από όηη ε πνιηηηθή δίθε. Έηζη, αλάινγα κε ηελ θαηεγνξία δηνηθεηηθώλ δηαθνξώλ, άιιεο, νη ζεκαληηθόηεξεο, εθδηθάδνληαη ζε πξώην θαη ηειεπηαίν βαζκό από ην πκβνύιην ηεο Επηθξαηείαο, άιιεο εθδηθάδνληαη, δηαδνρηθά, από ην δηνηθεηηθό πξσηνδηθείν, ην δηνηθεηηθό εθεηείν, κε ελδερόκελν αλαηξεηηθό έιεγρν από ην πκβνύιην ηεο Επηθξαηείαο, άιιεο εηζάγνληαη θαη επζείαλ ζην δηνηθεηηθό εθεηείν, κε ελδερόκελν έιεγρν δεύηεξνπ βαζκνύ ή αλαηξεηηθό από ην πκβνύιην ηεο Επηθξαηείαο θαη άιιεο εθδηθάδνληαη απνθιεηζηηθά από ην δηνηθεηηθό εθεηείν, ρσξίο πεξαηηέξσ έιεγρν από ην πκβνύιην ηεο Επηθξαηείαο. Η πνηόηεηα ησλ δηθαζηηθώλ απνθάζεσλ, θαζώο θαη ησλ δηθαζηηθώλ ιεηηνπξγώλ πνπ ηηο εθδίδνπλ είλαη, θαηά ηελ γλώκε κνπ, ηθαλνπνηεηηθή θαη, πάλησο, δελ πζηεξεί θαζόινπ γηα λα κελ πσ, θαηά ηελ πείξα κνπ, όηη ππεξέρεη από ηνλ κέζν επξσπατθό όξν. Γεληθά, άιισζηε, νη έιιελεο λνκηθνί δηαθξίλνληαη ζε όια ηα δηεζλή fora γηα ην ηθαλνπνηεηηθό ηνπο επίπεδν. Δηάθνξεο ελζηάζεηο, πνπ ζπνξαδηθά πξνβάιινληαη, γηα παξεκπόδηζε ηεο αλάπηπμεο ζηελ ρώξα από κία ερζξηθή ζηηο επελδύζεηο δηθαηνζύλε θαη γηα απμεκέλν πνζνζηό αβεβαηόηεηαο ζηελ έθβαζε ππνζέζεσλ ζρεηηθώλ κε επελδύζεηο, δελ λνκίδσ όηη, γεληθά, επζηαζνύλ. Σα πξνβιήκαηα πνπ ηπρόλ ππάξρνπλ, πξέπεη πεξηζζόηεξν λα απνδνζνύλ ζε έλαλ αηειή θαζνξηζκό ησλ επηηξεπνκέλσλ ζε θάζε πεξηνρή ηεο ρώξαο ρξήζεσλ γεο, ζε ζπρλέο αιιαγέο λνκνζεηηθνύ θαζεζηώηνο, ηδίσο ζηνλ θνξνινγηθό ηνκέα, θαη ζε πιεκκειή νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ηεο ειιεληθήο δεκόζηαο δηνηθήζεσο, παξά ζηε δηθαηνζύλε. Τπάξρεη, όκσο, έλα βαζηθό πξόβιεκα, πνπ είλαη ε θαζπζηέξεζε ζηελ απνλνκή ηεο δηθαηνζύλεο. Η ζπζζώξεπζε ησλ ππνζέζεσλ θαη ε κέζε δηάξθεηα εθδίθαζήο ηνπο δελ ηηκνύλ ηελ ειιεληθή δηνηθεηηθή δηθαηνζύλε, θαη απηό έρεη επηζεκαλζεί θαη από ην Επξσπατθό Δηθαζηήξην Δηθαησκάησλ ηνπ Αλζξώπνπ. Ση πξέπεη θαη ηη ζα κπνξνύζε λα γίλεη; Πνιιά, αιιά απηά ζέινπλ
πνιύσξε αλάπηπμε. Σν βαζηθόηεξν είλαη θαη ην πην δύζθνιν : Αιιαγή λννηξνπίαο από όινπο. Πεξηνξίδνκαη, πάλησο, εδώ ζε έλα αηζηόδνμν κήλπκα : Με ηηο αιιαγέο πνπ έρνπλ ζεζκνζεηεζεί από ην 2009 θαη κεηά (λόκνη 3772/2009, 3900/2010, 4055/2012), ε Ειιάδα εμαθνινπζεί κελ λα παξακέλεη ζε κία από ηηο ρακειόηεξεο ζέζεηο ηνπ ζρεηηθνύ πίλαθα ησλ θξαηώλ κειώλ ηεο Ε.Ε., παξνπζηάδεη όκσο, γηα όιε ηε δηνηθεηηθή δηθαηνζύλε, δειαδή ην ηε, ηα δηνηθεηηθά εθεηεία θαη ηα δηνηθεηηθά πξσηνδηθεία, γηα ηα έηε 2011 έσο 2014, κία ζηαζεξνπνίεζε, κε πησηηθή ηάζε, ησλ εηζαγνκέλσλ ελδίθσλ κέζσλ θαη βνεζεκάησλ, θαη κία νπζηώδε κείσζε, πνπ ππεξβαίλεη ζπλνιηθά ην 20%, ησλ εθθξεκώλ ζηα δηθαζηήξηα ππνζέζεσλ. Είλαη κία νπζηώδεο βειηίσζε. Δελ απνκέλεη παξά λα αθήζνπκε λα ιεηηνπξγήζνπλ πιήξσο νη κεηαξξπζκίζεηο πνπ έρνπλ ήδε ζεζπηζζεί, ρσξίο ηελ αλάγθε ιήςεσο λέσλ νπζησδώλ κέηξσλ, κε ηελ ειπίδα όηη, ζε όρη πνιιά ρξόληα, ε θαηάζηαζε ζα πξνζεγγίζεη ην κέζν όξν ησλ ινηπώλ θξαηώλ κειώλ ηεο Ε.Ε. Στέζεις δικαζηών δικηγόρων. Απνκέλεη έλα δήηεκα αθόκε : Πνηεο είλαη νη ζρέζεηο δηθαζηώλ θαη δηθεγόξσλ ; Κπξίσο : Ση πεξηκέλεη ν έιιελαο δηνηθεηηθόο δηθαζηήο από ηνλ δηθεγόξν; Σα γεληθά είλαη ρηιηνεηπσκέλα. Ο δηθεγόξνο είλαη ζπιιεηηνπξγόο κε ηνλ δηθαζηή ηεο δηθαηνζύλεο. Καηά ηελ αληίιεςή κνπ, νη ζρέζεηο είλαη ζε πνιύ θαιό επίπεδν, νη δε δηνηθεηηθνί δηθαζηέο είλαη, γεληθά, πην «αλνηρηνί» ζηελ επαθή κε ηνλ δηθεγόξν θαη ηνλ δηάδηθν. Σν εηδηθόηεξν : Η δίθε δελ δηεμάγεηαη απηεπάγγειηα. Σν βαζηθόηεξν ζηνηρείν ηεο, ην εηζαγσγηθό δηθόγξαθν, νξηνζεηείηαη θαη ζπληάζζεηαη από ηνλ δηθεγόξν. Παξά ηελ, όρη πάλησο επξεία, δπλαηόηεηα απηεπαγγέιηνπ ειέγρνπ νξηζκέλσλ δεηεκάησλ από ηνλ δηνηθεηηθό δηθαζηή, εθείλνο πεξηκέλεη από ην δηθεγόξν κία ζαθή θαη πεξηεθηηθή ζέζε ηνπ ηζηνξηθνύ ηεο ππνζέζεσο θαη ησλ δεηεκάησλ πνπ γελλώληαη, θαη κία επηζήκαλζε θαη αλάδεημε ησλ ιόγσλ, γηα ηνπο νπνίνπο, θαηά ηελ γλώκε ηνπ, πάζρεη ε πξνζβαιιόκελε δηνηθεηηθή πξάμε. Η έξεπλα ηεο ζρεηηθήο ηπρόλ πθηζηακέλεο λνκνινγίαο γίλεηαη απηεπάγγειηα από ηνλ δηθαζηή, σζηόζν βνεζάεη ε επηζήκαλζε από ηνλ δηθεγόξν ζπλαθώλ απνθάζεσλ. Ο ελεκεξσκέλνο δηθεγόξνο πξέπεη λα έρεη θαηαλνήζεη ηνλ ηξόπν πνπ ν δηθαζηήο πξνζεγγίδεη ζπλήζσο θάζε θαηεγνξία ππνζέζεσλ θαη νη
πξνβαιιόκελεο αηηηάζεηο πξέπεη λα θηλνύληαη ζην πιαίζην απηό. ην δηθεγόξν επίζεο αλήθεη ην θύξην βάξνο λα ζέζεη ππ όςηλ ηνπ δηθαζηή ηπρόλ δεηήκαηα εθαξκνγήο θαλόλσλ δηθαίνπ ηεο Ε. Ε. ζηελ ππόζεζή ηνπ θαη λα δεηήζεη ηελ εμέηαζε ησλ δεηεκάησλ απηώλ. Σώξα, ηί πεξηκέλνπλ νη δηθεγόξνη από ηνπο δηθαζηέο; Τπάξρεη ζηελ ζπλέρεηα ηεο ζπδεηήζεσο εμαηξεηηθή εθπξνζώπεζε ησλ δηθεγόξσλ θαη πεξηκέλσ, κε ηελ ίδηα αλππνκνλεζία κε ζαο, λα αθνύζσ ηελ ηνπνζέηεζή ηνπο. αο επραξηζηώ πνιύ. Αζαλάζηνο Ράληνο Αζήλα, Ινύληνο 2015