ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΧ. ΜΑΚΑΡΙΟΥ Γ - ΠΛΑΤΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2014 2015 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2015 ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 5/6/2015 ΤΑΞΗ: Α ΧΡΟΝΟΣ: 2 ώρες (10.30 π.μ. 12.30 μ.μ.) Το εξεταστικό δοκίμιο αποτελείται από δύο (2) μέρη. Να απαντήσετε σε όλα τα μέρη και σε όλα τα ερωτήματα. Να απαντήσετε τις ερωτήσεις στα φύλλα εξέτασης (κόλλες με γραμμές) που σας έχουν δοθεί. Να σημειώσετε σε κάθε φύλλο εξέτασης τα στοιχεία σας: ονοματεπώνυμο, τμήμα, αριθμό. Απαγορεύεται η χρήση διορθωτικού υγρού. Σύνολο σελίδων: 7 (επτά) ΜΕΡΟΣ Α : ΓΛΩΣΣΑ (ΜΟΝΑΔΕΣ 14) ΚΕΙΜΕΝΟ 1 : Πώς έγινα δάσκαλος Αλέξανδρου Δελμούζου [ ] Ο σχολάρχης¹ μην μπορώντας να περπατήσει, καθόταν στην έδρα του με μια μακριά βέργα. Ένας χάρτης κρεμόταν κοντά του στον πίνακα κι εκεί φώναζε ένα ένα τα παιδιά με ονόματα ειδικά για το καθένα: «κουτσουκέρα γίδα²» ή «ρούσικο στιβάλι³» ή «καλαπόδι» και άλλα παρόμοια. Τα φώναζε να ειπούν και να δείξουν το μάθημα. Αλίμονο αν ξεχνιόταν ένα ποτάμι της Αμερικής ή ο αριθμός των κατοίκων από κάποια πόλη της. Η βέργα έπεφτε βροχή μαζί με τις βρισιές. Αυτό ήταν το μόνο που συγκέντρωνε την προσοχή όλων μας. Μόλις τελείωνε όμως και φώναζε για μάθημα άλλο παιδί, γυρίζαμε αμέσως στη δουλειά μας. Άλλοι διάβαζαν κλεφτά κάτω από το θρανίο το παρακάτω, άλλοι παίζαμε με κλωτσιές αθόρυβες, ώσπου να συγκεντρωθούμε πάλι με νέο ξύλο και νέες βρισιές. Αυτόν τον δάσκαλο δεν θα τον ξεχάσω ποτέ! Ακόμη θυμάμαι έναν άλλο δάσκαλο αγέλαστο με μεγάλη επιβολή, αλλά και με μάτι που δεν του ξέφευγε τίποτα. Σ' αυτόν ήμαστε αρνάκια που έτρεμαν και παπαγάλιζαν ή μάθαιναν το πολύ ορθογραφία και κάποια σύνταξη. [...] 1
Λεξιλόγιο: 1 σχολάρχης: διευθυντής, ² κουτσουκέρα γίδα: κατσίκα με σπασμένο κέρατο, ³ στιβάλι: μπότα. http://tvxs.gr/news/paideia [Διασκευή] ΚΕΙΜΕΝΟ 2 : O καλός δάσκαλος: Σε τι ξεχωρίζει; Ελένης Σβορώνου [ ] Η πρώτη φορά που μου ήρθε η σκέψη να ερευνήσω τι είναι αυτό που κάνουν οι κορυφαίοι δάσκαλοι διαφορετικά από τους συναδέλφους τους ήταν στη διάρκεια μιας άτυπης επίσκεψης στην τάξη στο μάθημα της καλύτερης δασκάλας που είχα στο σχολείο μου, της κυρίας Χαρτ. Κάποια στιγμή είδα τον Ντάριν να σηκώνεται από το θρανίο του και να πλησιάζει την έδρα. Το παιδί αυτό ήταν ο ορισμός του προβληματικού μαθητή: γεμάτος τατουάζ και αρκετά αγριωπός, μυώδης, φόβιζε τους συμμαθητές του (καθώς επίσης και αρκετούς δασκάλους, για να μην πω ακόμη και τον ίδιο τον διευθυντή!). Χωρίς να δείχνει πάντως ότι νοιαζόταν ιδιαίτερα εκείνη τη στιγμή για το αν τον άκουγαν οι συμμαθητές του, ο Ντάριν είπε κατά λέξη στη δασκάλα του: «Κυρία Χαρτ, χτες βράδυ με είχαν δυσκολέψει κάτι λέξεις στην τρίτη στροφή ενός ποιήματος. Αναρωτιόμουν μήπως θα μπορούσατε να με βοηθήσετε». Έμεινα στήλη άλατος ακούγοντάς τον! Μη νομίζετε ότι ο Ντάριν λάτρευε την ποίηση. Ο Ντάριν απλώς λάτρευε την κυρία Χαρτ Καταρχάς, όποιος κι αν ήταν ο στόχος της κυρίας Χαρτ, κάθε φορά οι μαθητές της την άκουγαν με προσοχή. Μπορούσε να κάνει τους μαθητές της να ενδιαφερθούν για οτιδήποτε τους έλεγε, αφού τους μιλούσε με τέτοιο τρόπο που πάντα τους κέρδιζε. Ακόμη η κυρία Χαρτ ένιωθε ότι είχε χρέος να προετοιμάζει τα παιδιά για τη ζωή και στο σημείο αυτό ακριβώς έγκειται το λειτούργημα του δασκάλου. Επιπρόσθετα το μάθημα της κυρίας Χαρτ αναδείκνυε όλες τις αρετές: οι αγαθές σχέσεις με τους ανθρώπους, ο σεβασμός, η αυταπάρνηση κα η υπέρβαση του εαυτού». [ ] http://www.oanagnostis.gr [Διασκευή] 2
I. Ερωτήσεις κατανόησης κειμένων: 1. α) Ποιο είναι το κοινό θέμα των δύο κειμένων; β) Να εντοπίσετε και να καταγράψετε μία (1) διαφορά που έχουν μεταξύ τους ως προς το περιεχόμενο. (μον. 1) 2. Ποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα θα πρέπει να διαθέτει ένας «καλός» δάσκαλος σύμφωνα με το κείμενο 2; Να αναφέρετε δύο (2) και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με δύο (2) φράσεις από το κείμενο. (μον. 1) II. Οργάνωση κειμένου 1. Να αναφέρετε ποιο ύφος επιλέγει ο συγγραφέας του κειμένου 1 και να δικαιολογήσετε την απάντησή σας με ένα (1) στοιχείο από το κείμενο. (μον. 0,5) 2. Αφού μελετήσετε το κείμενο 1, να γράψετε τη θεματική πρόταση και την πρόταση κατακλείδα της πρώτης(1 ης ) παραγράφου. (μον. 0,5) III. Μορφοσυντακτικά φαινόμενα 1. «Έμεινα στήλη άλατος...!» (κείμενο 2). Να αναφέρετε το είδος της πρότασης με βάση: α) Το κριτήριο της δομής συστατικών. β) Το κριτήριο της σημασίας σημείων στίξης. (μον. 0,5) 2. α) ξεχνιόταν, είχαν δυσκολέψει Οι πιο πάνω ρηματικοί τύποι είναι υπογραμμισμένοι στα δύο κείμενα. Να γράψετε σε ποιον χρόνο και σε ποια φωνή ανήκουν. (μον. 1) β) μυώδης, χρέος Να μεταφέρετε τις πιο πάνω λέξεις στον αντίθετο αριθμό. (μον. 0,5) IV. Λεξιλογικές Ασκήσεις (α) Να γράψετε μια συνώνυμη λέξη για κάθε μία από τις παρακάτω λέξεις: κορυφαίοι, αγέλαστο. (μον. 0,5) (β) Να σχηματίσετε ένα παράγωγο ουσιαστικό για κάθε μία από τις λέξεις που ακολουθούν: θυμάμαι, κρεμόταν. (μον. 0,5) 3
V. Παραγωγή Γραπτού Επικοινωνιακού Λόγου (Μονάδες 8) Σε κείμενο που θα δημοσιευτεί στο περιοδικό του σχολείου σου, να περιγράψεις ποιον θεωρείς ως τον ιδανικότερο δάσκαλο ( πνευματικά ψυχικά χαρίσματα, μέθοδοι διδασκαλίας, προσωπικότητα ). (Έκταση 200 250 λέξεις) ΜΕΡΟΣ Β : Λογοτεχνία (ΜΟΝΑΔΕΣ 6) I. ΚΕΙΜΕΝΑ Κείμενο 1: Η πάλη του Διγενή με τον Χάροντα Ο Χάρος μαύρα φόρησεν, μαύρον¹ καβαλλιτζεύκει, χρυσόν σπαθίν εζώστηκεν τζαι πά στο παναΰριν. Δικλά² πό τζει, δικλά πό δα, θωρεί έναν περβόλιν, τζαι ήσαν άρκοντες πολλοί τραπεζοκαθισμένοι. Σαν είδασιν τον Χάρονταν, στέκουνται τζαι λαλούν του: -«Καλώς ήρτεν ο Χάροντας να φά, να πκιεί μιτά μας, να φάει άγριν³ του λαού, να φά οφτόν περτίτζιν,⁴ να φά αρκοτζεράμιον,⁵ που τρων αντρειωμένοι, να πκιει γλυκόποτον κρασίν, που πίννουν φημισμένοι, τζαι που το πίννουν άρωστοι τζαι βρέθουνται γιαμμένοι⁶». Τζαι πολοάται ο Χάροντας τζαι λέει τζαι λαλεί τους: -«Εν ήρτα γιώ ο Χάροντας να φά, να πκιω μιτά σας, παρά ρτα γιώ ο Χάροντας να πάρω τον καλόν σας». -«Παρακαλούμεν, Χάροντα, πκοιός είναι ο καλός μας;» -«Έναν κοντόν κοντούτσικον τζαι χαμηλοβρακάτον,⁷ ένι τζαι αναρκοδόντικον⁸ τζαι λλίον μουστακάτον». Τζει που τ ακούει ο Διγενής, αρκώθην⁹ τζι εθυμώθην, τζι επολοήθην Διγενής του Χάροντα τζαι λέει: -«Αν με νιτζήσεις, Χάροντα, έπαρε την ψυσήν μου, 4
αν σε νιτζήσω, Χάροντα, χάρισ μου την ζωήν μου». Σερκές σερκές¹⁰ επκιάστηκαν τζι επήαν στην παλιώστραν¹¹ τζαι τζει χαμαί παλιώννασιν τρία ημερονύχτια. Τζει πόπκιαννεν ο Χάροντας τα γαίματα πιτούσαν, τζει πόπκιαννεν ο Διγενής τα κόκκαλα ελειούσαν. Στα τρία ημερονύχτια ο Διγενής νικά τον. Τζι επολοήθην Χάροντας τζαι λέει τζαι λαλεί του: -«Αλαβροπκιάσ με,¹² Διγενή, να σε αλαβροπκιάσω». Αλαβροπκιάνν ο Διγενής τζαι σφιχτοπκιάνν ο Χάρος, θυμώννεται τζι ο Διγενής τζαι σφιχτοπκιάννει Χάρον. Τζι ήρτεν φωνή πού τον Θεόν τζι ένας ατός εγίνην, ατός χρυσός ολόχρυσος βκαίννει στην τζεφαλήν του τζι έσκαφτεν με τα νύσια του να βκάλει την ψυσήν του. Τζι ο Διγενής ψυχομασεί σε σίερα¹³ παλάδκια, σε σίερα παπλώματα, σε σίερα κρεβάδκια. Χρίστος Ταουσιάνης, Δημοτικά τραγούδια της Κύπρου [Ριζοκαρπάσου], Λευκωσία 1987 1 μαύρον: στα δημοτικά τραγούδια το άλογο ² δικλά:κοιτάζει, παρατηρεί ³ άγριν:το τρυφερό κρέας του λαγού 4 οφτόν περτίτζιν: περδίκι ψητό στο φούρνο (εκλεκτός μεζές από κυνήγι) 5 αρκοτζεράμιον:αγριοκρέμμυδο 6 γιαμμένοι: υγιείς 7 χαμηλοβρακάτος: αυτός που φορά μακριά βράκα, η οποία φτάνει χαμηλά στα πόδια 8 αναρκοδόντικον: με αραιά δόντια 9 αρκώθην: αγριέψε 10 σερκές: χεριές 11 παλιώστρα: παλαίστρα / παλιώννω: παλεύω 12 αλαβροπκιάσ με: πιάσε με ελαφριά 13 σίερα: σιδερένια 5
ΚΕΙΜΕΝΟ 2 : [Ο ελληνικός λαός φαντάζεται την επιθανάτιον αγωνία ως πάλη του ετοιμοθάνατου προς τον Χάρον, εξ ου και οι φράσεις παλεύει με το Χάρο, χαροπαλεύει. Αυτό το δημοτικό τραγούδι είναι το πρότυπο προς το οποίον προσαρμόστηκαν τα υπόλοιπα δημοτικά τραγούδια της πάλης άλλων ανθρώπων με τον Χάρον.] Λεβέντης ερροβόλαγε από τα κορφοβούνια, με το μαντήλι στο λαιμό, το βαροκεντημένο. Είχε το φέσι του στραβά και τα μαλλιά κλωσμένα, κι έστριφτε το μουστάκι του και ψιλοτραγουδούσε. Κι ο Χάρος τον αγνάντεψε από ψηλή ραχούλα καρτέρι πάει και τόβαλε σ ένα στενό σοκάκι. -Γεια σου, χαρά σου, Χάροντα. - Καλώς στον τον λεβέντη. -Λεβέντη μου, πόθεν έρχεσαι, λεβέντη μου, πού πηγαίνεις; -Από τη μάντρα μου έρχομαι, στο σπίτι μου πηγαίνω. Πάω να πάρω το ψωμί και πίσω να γυρίσω. -Λεβέντη μου, μ' έστειλε ο Θεός, να πάρω την ψυχή σου. -Χωρίς ανάγκη κι αρρωστιά ψυχή δεν παραδίνω. Μόνο έβγα να παλέψουμε σε μαρμαρένιο αλώνι, κι αν με νικήσεις, Χάροντα, να πάρεις την ψυχή μου, κι αν σε νικήσω πάλι εγώ, πήγαινε στο καλό σου." Πιαστήκαν και παλεύανε απ' το πουρνό ως το βράδυ, κι εκεί στο γύρισμα του ηλιού που τρέμει να βασιλέψει ακούν το νιο που βόγγυξε και βαριαναστενάζει: -Άσε με, Χάρε μου, άσε με παρακαλώ να ζήσω, τι έχω τα πρόβατα άκουρα και το τυρί στο ζύγι, τι έχω γυναίκα παρανιά και χήρα δεν της πρέπει, τι έχω παιδί κι είναι μικρό κι η ορφάνια δεν του ταιριάζει. -Τα πρόβατα κουρεύονται και το τυρί ζυγιέται, και το ορφανό πορεύεται κι η χήρα κυβερνιέται." 6
ΙΙ. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Από το κείμενο 1 να περιγράψετε τη μορφή του Χάροντα (2 στοιχεία) και τη στάση του Διγενή απέναντι στο Χάρο (2 στοιχεία). ( μον. 1) 2. Να εντοπίσετε και να καταγράψετε τέσσερα (4) γενικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της δημοτικής ποίησης, όπως αυτά διαγράφονται στο κείμενο 1. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με στοιχεία από το ποίημα. (μον. 2) 3. Αφού συγκρίνετε τα δύο κείμενα που σας δίνονται, να καταγράψετε μία (1) ομοιότητα και μία (1) διαφορά ως προς το περιεχόμενο/την υπόθεσή τους. (μον.2) 4. Να παρουσιάσετε την ψυχική κατάσταση του νέου στο κείμενο 2 στην αρχή και στο τέλος του τραγουδιού και να τη δικαιολογήσετε με δύο (2) φράσεις. (μον. 1) Η Διευθύντρια Μαρία Ελευθερίου 7