ΑΣΒΕΣΤΙΟ Πρόκειται για ένα μακρομέταλλο ή μακροστοιχείο ή μακροορυκτό ή ανόργανο στοιχείο. Αντιπροσωπεύει το 2% του σωματικού βάρους. Το 99% του ασβεστίου βρίσκεται στα οστά και τα δόντια. Το υπόλοιπο 1% είναι κατανεμημένο τόσο στο εξωκυττάριο όσο στο ενδοκυττάριο υγρό. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ 1) Δόμηση οστών και δοντιών 2) Διευκόλυνση αλληλεπιδράσεων μεταξύ πρωτεϊνών αλλά και φωσφολιπιδίων της κυτταρικής μεμβράνης. 3) Πήξη του αίματος 4) Μυϊκή σύσπαση και χάλαση 5) Μεταβίβαση νευρικού ερεθίσματος 6) Διαπερατότητα κυτταρικής μεμβράνης 7) Ενεργοποίηση ενζύμων 8) Έκκριση ορμονών ΠΗΓΕΣ ΛΑΧΑΝΙΚΑ ΦΡΟΥΤΑ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ ΚΡΕΑΣ-ΨΑΡΙ- ΟΣΠΡΙΑ ΠΡΑΣΙΝΑ ΞΕΡΑ ΣΥΚΑ- ΛΕΥΚΟ ΣΑΡΔΕΛΛΕΣ- ΦΥΛΛΩΔΗ ΠΟΡΤΟΚΑΛΙ- ΑΛΕΥΡΙ ΓΑΡΙΔΕΣ- ΛΑΧΑΝΙΚΑ(Σ ΑΚΤΙΝΙΔΙΟ ΣΟΓΙΑΣ- ΓΛΩΣΣΑ- ΠΑΝΑΚΙ, ΠΑΞΙΜΑΔΙ ΣΥΚΩΤΙ- ΦΑΣΟΛΑΚΙΑ, ΑΥΓΟ- ΜΠΑΜΙΕΣ, ΜΠΑΚΑΛΙΑΡ ΜΑΡΟΥΛΙ, ΟΣ-ΡΕΒΙΘΙΑ- ΒΡΟΥΒΕΣ, ΦΑΣΟΛΙΑ ΜΑΪΝΤΑΝΟΣ) - ΜΠΡΟΚΟΛΟ- ΑΓΚΙΝΑΡΕΣ- ΛΑΧΑΝΟ ΓΑΛΑΚΤΟ -ΚΟΜΙΚΑ ΓΑΛΑ- ΤΥΡΙ- ΓΙΑΟΥΡΤΙ ΛΙΠΑΡΑ ΣΟΥΣΑΜΙ- ΑΜΥΓΔΑΛΑ- ΚΑΡΥΔΙΑ- ΕΛΙΕΣ 1
ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ Οι συγκεντρώσεις του ασβεστίου, τόσο εξωκυττάριες όσο ενδοκυττάριες, ελέγχονται από τρείς ορμόνες: 1. Παραθυρεοειδής ορμόνη: αυξάνει την εξωκυτταρική συγκέντρωση του ασβεστίου. Προκαλεί κινητοποίηση ασβεστίου από τα οστά προς το αίμα. Ευνοείται η δράση της από τη συγκέντρωση ασβεστίου και φωσφόρου στο πλάσμα. Αυξάνει την απορρόφησή του από το έντερο. Παρατεταμένες δίαιτες υψηλές σε φώσφορο και χαμηλές σε ασβέστιο σε ελαφιάς μορφής δευτερεύων υπερπαραθυρεοειδισμό προκαλούν έκκριση του ασβεστίου στο γαστρεντερικό σωλήνα καθώς και οστική απώλεια. Το μαγνήσιο εμποδίζει την έκκριση της παραθυρεοειδούς ορμόνης. Τέλος η παραθυρεοειδής ορμόνη μειώνει τη νεφρική απέκκριση του ασβεστίου. 2. Καλσιτονίνη: μειώνει τα επίπεδα ασβεστίου εμποδίζοντας την μετακίνησή του από τα οστά. 3. Καλσιτριόλη: είναι η ενεργή μορφή της βιταμίνης D που δρα σαν στεροειδής ορμόνη. Η καλσιτριόλη αυξάνει τα επίπεδα ασβεστίου και φωσφόρου στο έντερο και στα νεφρά Τέλος, κινητοποιεί το ασβέστιο από τα οστά προς το αίμα για να βοηθήσει στην φυσιολογική συγκέντρωσή του Άλλες ορμόνες που εμπλέκονται στην απορρόφηση του ασβεστίου είναι: Η αυξητική ορμόνη της υπόφυσης που δρά έμμεσα στα επίπεδα ασβεστίου καθώς είναι υπεύθυνη για την αύξηση των οστών σε μήκος. Οι αδρενοκορτικοειδείς ορμόνες μειώνουν την απορρόφηση του ασβεστίου στο έντερο, την εναπόθεσή του στα οστά ενώ αυξάνουν την αποβολή του. Τα οιστρογόνα αυξάνουν την απορρόφηση και εναπόθεση του στα οστά. Οι παράγοντες που εμποδίζουν την απορρόφηση του ασβεστίου είναι ο υποπαραθυρεοειδισμός, η έλλειψη βιταμίνης D ή αντίσταση σε αυτήν, η έλλειψη μαγνησίου, η παγκρεατίτιδα, η νεφρική ανεπάρκεια, η αύξηση ηλικίας, η πρόσληψη κορτικοστεροειδών αλλά και τα μειωμένα επίπεδα οιστρογόνων όπως στην κλιμακτήριο. 2
Εκτός της βιταμίνης D άλλοι διατροφικοί παράγοντες που επηρρεάζουν την απορρόφηση του ασβεστίου είναι: ΘΕΤΙΚΑ Πρωτεΐνες : Η αυξημένη πρόσληψή τους βοηθά στην απορρρόφηση του ασβεστίου πιθανόν λόγω των αμινοξέων αργινίνη και λυσίνη που σχηματίζουν απορροφήσιμα άλατα. Παράλληλα όμως η αυξημένη πρόσληψη πρωτεϊνών προδιαθέτει και την αυξημένη αποβολή του ασβεστίου στα ούρα. Λακτόζη : Αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου στο λεπτό έντερο. Το χαμηλό ph:αυξάνει την απορρόφηση του ασβεστίου στο δωδεκαδάκτυλο λόγω όξινου περιβάλλοντος. Μαγνήσιο : Λόγω της αναγκαιότητάς του για την έκκριση της παραθυρεοειδούς ορμόνης, αυξάνει έμμεσα την απορρόφηση του ασβεστίου Κάλιο : Μειώνει την απώλεια ασβεστίου στα ούρα ΑΡΝΗΤΙΚΑ Φώσφορος : Προκαλεί απώλεια ασβεστίου αυξάνοντας την έκκρισή του στο έντερο αλλά μειώνει την απώλειά του στα ούρα. Καφεΐνη :Αυξάνει την έκκριση ασβεστίου και εμποδίζει στην απορρόφησή του. Φυτικό οξύ : Δημιουργεί το φυτικό ασβέστιο που εμποδίζει την απορρόφηση του ασβεστίου. Βρίσκεται στο φλοιό των δημητριακών. Οξαλικό οξύ : Αναστέλλει την απορρόφηση λόγω δημιουργίας οξαλικού ασβεστίου. Πηγές αυτού είναι το σπανάκι, το κακάο, φυστίκια, καφές, πατζάρια, φασόλια, δαμάσκηνα, κεράσια, σκουροπράσινα φυλλώδη λαχανικά, πορτοκάλι, σόγια, γλυκοπατάτα, μπύρα Άπεπτες φυτικές ίνες : Δεσμεύουν το ασβέστιο ανάλογα με την περιεκτικότητά τους σε ουρονικό οξύ. Πλούσιες πηγές είναι τα δημητριακά, το μήλο, το μπρόκολο, όσπρια. Αυξημένο κορεσμένο λίπος : Προκαλεί σαπωνοποίηση του ασβεστίου και αποβολή του από τα κόπρανα. Βρίσκεται στις ζωϊκές τροφές. Τό άγχος και η έλλειψη άσκησης μειώνουν την απορρόφηση του ασβεστίου. 3
ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ Όταν υπάρχει ανεπαρκής πρόσληψη ασβεστίου ή φτωχή απορρόφηση αυτού ή υπερβολική απώλεια, δημιουργείται πρόβλημα στα οστά και έτσι παρουσιάζεται η οστεοπόρωση. Υπάρχουν δύο μορφές οστεοπόρωσης. Ο τύπος Ι που εμφανίζεται στις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση σε ηλικίες μεταξύ 51-65. Ο τύπος ΙΙ εμφανίζεται σε άντρες και γυναίκες σε ηλικία άνω των 75. Πρέπει να σημειωθεί οτι είναι απαραίτητη η πρόσληψη του ασβεστίου σε μικρή ηλικία κατά την οποία δημιουργούνται τα οστά έτσι ώστε να μην εμφανιστούν προβλήματα πολύ αργότερα. Όπως προαναφέρθηκε, για την απορρόφηση του ασβεστίου χρειάζεται επιπλέον και βιταμίνη D, μαγνήσιο, κάλιο αλλά και βιταμίνη Κ. Μαγνήσιο Γάλα, κοτόπουλο, μπακαλιάρος, σαρδέλλες, ψωμί, πράσινα λαχανικά, δημητριακά, καλαμπόκι, φασόλια, θαλασσινά, μαϊντανός, καρότα, σπανάκι, λεμόνι, ντομάτα, μαρούλι, καρπούζι Βιταμίνη D Βούτυρο, γάλα, τυρί, συκώτι, ρέγκα, τόνος, σαρδέλλες, δημητριακά, φρούτα, μουρουνέλαιο Κάλιο Ακτινίδια-αρακάς, αγκινάρες, αντίδια, αυγό-αχλάδι, βερίκοκα, βρούβες, μοσχαρίσιο κρέας, γάλα, γαλοπούλα, ελιές πράσινες, κοτόπουλο, κρεμμύδια, μανιτάρια κονσέρβα, μπανάνες-μπακαλιάρος, πατάτα, σαρδέλλες, συκώτι χοιρινό, σκόρδο, σόγια, σουσάμι, φακές, φασόλια, χοιρινό κρέας, ψωμί Βιταμίνη Κ Μπρόκολο, λάχανο, σπανάκι, μαρούλι, συκώτι, τυρί, βούτυρο, αυγό, αρακάς, γάλα, καλαμπόκι, ψωμί, πατάτες, καρότα, ντομάτα, πορτοκάλι, ροδόκινο, μήλο 4
ΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΗ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΑΝΔΡΕΣ ΑΣΒΕΣΤΙΟ ΜΑΓΝΗΣΙΟ ΒΙΤ. D ΒΙΤ. Κ 19-51 1000mg 350mg 5μg 70-80μg 51+ ΓΥΝΑΙΚΕΣ 1200mg 10-15μg 19-51 1000mg 280mg 5μg 60-65μg 51+ ΚΥΗΣΗ ΘΗΛΑΣΜΟ 1200mg + 400mg +400mg 10-15μg +5μg + 5μg 65μg 65μg ΦΑΡΜΑΚΑ ΠΟΥ ΕΜΠΟΔΙΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΟΥ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ ΔΙΟΥΡΗΤΙΚΑ ΚΟΡΤΙΚΟΣΤΕΡΟΕΙΔΗ ΑΝΤΙΕΠΙΛΗΠΤΙΚΑ ΑΝΟΣΟΚΑΤΑΣΤΑΛΤΙΚΑ (ΠΧ. ΚΥΚΛΟΣΠΟΡΙΝΗ) ΜΗ ΣΤΕΡΟΕΙΔΗ ΑΝΤΙΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗ ΦΑΡΜΑΚΑ ΣΤΕΡΟΕΙΔΗ ΓΙΑ ΑΣΘΜΑ, ΡΕΥΜΑΤΟΕΙΔΗ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ,ΨΩΡΙΑΣΗ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΑ (ΠΧ. ΤΕΤΡΑΚΥΚΛΙΝΕΣ) ΜΙΓΜΑΤΑ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΥ ΑΝΤΙΠΗΚΤΙΚΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΕΣ ΔΙΑΥΛΩΝ ΑΣΒΕΣΤΙΟΥ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΧΟΛΗΣΤΕΡΙΝΗΣ ΚΑΡΔΙΑΚΟΙ ΓΛΥΚΟΣΙΔΕΣ ΑΝΤΙΥΠΕΡΤΑΣΙΚΑ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΓΟΝΑΔΟΤΡΟΦΙΝΩΝ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗΣ ΓΟΝΑΔΟΤΡΟΠΙΝΗΣ ΙΣΟΝΙΑΖΙΔΗ ΥΠΑΚΤΙΚΑ ΛΙΘΙΟ ΜΕΘΟΤΡΕΞΑΤΗ ΡΕΤΙΝΟΪΚΟ ΟΞΥ ΘΥΡΕΟΕΙΔΙΚΕΣ ΟΡΜΟΝΕΣ 5
Καταλήγοντας, οι ομάδες που έχουν ιδιαίτερη ανάγκη από ασβέστιο, (εκτός των παραπάνω παραγόντων δυσαπορρόφησης αλλά και φαρμάκων) είναι: Παιδιά και έφηβοι από 0-24 χρονών λόγω της δημιουργίας οστικής μάζας και εναπόθεσης ασβεστίου στα οστά. Γυναίκες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης αλλά και του θηλασμού. Γυναίκες κατά την εμμηνόπαυση Σε δίαιτες με υψηλή πρόσληψη πρωτεϊνών Σε δίαιτες ιδιαίτερα πλούσιες σε φυτικές ίνες Σε περιπτώσεις δυσαπορρόφησης του λίπους Στην ακινητοποίηση του ατόμου Στην ύπαρξη μειωμένου χρόνου μεταφοράς στο γαστρεντερικό σωλήνα Στην μακροχρόνια λήψη διουρητικών Στην υπέρταση Στον καρκίνο του παχέος εντέρου 6