ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Ιστορία της Ψυχολογίας 1

Πλάτων (427-347 π.0) Ο Πλάτων θεωρούσε ότι ο κόσµος των ιδεών που αποτελεί την αληθινή γνώση, αποκτάται µόνο µέσω του νου (λογιστικό) και όχι µέσω των αισθήσεων. Σώµα ως όχηµα της ψυχής Μαζί µε τον Αριστοτέλη βάζουν τις βάσεις της φιλοσοφικής προσέγγισης των ψυχολογικών φαινοµένων. 2

Αριστοτέλης (284-322 π.0) Θεωρείται ο πρώτος ψυχολόγος. Γεφυρώνει το χάσµα σώµατος ψυχής Θεωρεί ότι τα αισθητήρια όργανα µας δίδουν αντιλήψεις που µας πληροφορούν για τις ιδιότητες των όντων αλλά την ικανότητα γενίκευσης και σύγκρισης µας την δίνει η νόηση. Η νόηση ευθύνεται για τις ανώτερες λειτουργίες 3

(µεσαίωνας) Τα νοητικά φαινόµενα συνδέονται µε την ψυχή η οποία θεωρείται ως άυλη, ανεξάρτητη και αιώνια (Αυγουστίνος, Θωµάς Ακινάτης, κλπ). Τα φαινόµενα της ψυχής ερµηνεύονται µεταφυσικά µε την επίκληση του θεού 4

Rene Descartes (1596-1650) Δεν µπορούµε να εµπιστευόµαστε τις αισθήσεις µας Cogito Ergo Sum Θεωρία του δυϊσµού σώµατος ψυχής. Βλέπει το σώµα ως µια µηχανή η οποία όµως ενεργοποιείται από τα πνεύµατα της ψυχής που εδράζονται στην επίφυση. Πρώτη θεωρία ανθρώπινης συµπεριφοράς Διατυπώνει το µηχανισµό του αντανακλαστικού τόξου. Βάζει τα θεµέλια της νευροφυσιολογίας. 5

Ο µηχανισµός του αντανακλαστικού τόξου Σύµφωνα µε αυτή το είδωλο του τόξου όπως φαίνεται στην εικόνα µεταφέρεται µέσω των αισθητηρίων οργάνων και των οπτικών νεύρων στον εγκέφαλο. Εκεί το αντεστραµµένο είδωλο επαναστρέφεται µέσα στο οπτικό χίασµα και µετά µεταφέρεται στην επίφυση. Οι νευρώνες του κινητικού συστήµατος δέχονται "πνεύµατα" από την επίφυση, η ένταση των οποίων εξαρτάται από την ένταση του οπτικού ερεθίσµατος. Ο Descartes θεωρούσε πως ο µηχανισµός ενεργοποίησης των νευρώνων µέσω των "πνευµάτων" ήταν ανεξιχνίαστος. 6

Εµπειριστές Φιλόσοφοι Thomas Hobbes 1588-1679 John Locke 1632-1704 Ο άνθρωπος είναι tabula rasa Η αλληλεπίδραση µε το περιβάλλον διαµορφώνει το άτοµο Ο πνευµατικός χαρακτήρας των ψυχολογικών φαινοµένων έχει πλέον εκλείψει από την ψυχολογία Hume 1711-1776 7

Luigi Galvani (1737-1798) Νευροφυσιολογία Οι νευρικές ώσεις είναι ηλεκτρική φύσης Πειράµατα µε βατράχια Δεν υπάρχει άυλη ψυχή 8

Charles Robert Darwin (1809 1882) 1859 δηµοσιεύει το βιβλίο του Origin of Species, στο οποίο περιγράφεται η θεωρία της εξέλιξης µέσω του µηχανισµού της φυσικής επιλογής. Η θεωρία αυτή είχε και συνεχίζει να έχει µια µεγάλη επίδραση στη διαµόρφωση θεωριών για τα ψυχολογικά φαινόµενα. 9

Σηµαντικές Θεωρητικές Σχολές στην Δοµισµός Ψυχολογία Wilhelm Wundt 1832-1920 Λειτουργισµός William James 1842-1910 Μορφολογική Ψυχολογία Max Wertheimer Kurt Köfka Wolfgang Kohler 1880-1943 1886-1941 1897-1967 Ψυχανάλυση Sigmund Freud 1856-1939 Συµπεριφορισµός John Watson Burrhus F. Skinner 1878-1958 1904-1990 Γνωστική Ψυχολογία/ Γνωσιακή Επιστήµη George Miller Gerome Bruner Alan Newell Herb Simon Noam Chomsky 1956 και µετά 10

Wilhem Wundt (1832-1920) Ιδρύει το πρώτο Ψυχολογικό Εργαστήριο στο Πανεπιστήµιο της Λειψίας, στη Γερµανία. Δοµισµός: µελέτη της δοµής των φαινοµένων της συνειδητής δραστηριότητας Ενδοσκόπηση Διαχωρισµός από τη φιλοσοφία 11

William James (1842-1910) Ιδρυτής του λειτουργισµού, ΗΠΑ Έµφαση σε µια δυναµική εξελικτική προσέγγιση των νοητικών διεργασιών µε βάση τη λειτουργικότητά τους, έναντι της ενδοσκόπησης Επηρεασµένος από το Δαρβίνο Ατοµικές διαφορές στη µάθηση και µνήµη Ψυχική υγεία 12

Sigmund Freud 1856-1939 Η συµπεριφορά, από τις καθηµερινές παραδροµές της γλώσσας έως τις σοβαρές µορφές των νοητικών διαταραχών, διαµορφώνεται από ψυχολογικές διαδικασίες και ειδικά από ασυνείδητες συγκρούσεις, που συµβαίνουν στον ανθρώπινο νου 13

Ψυχανάλυση Η Το ντιβάνι του Freud 14

Ivan Petrovich Pavlov (Russian,1849-1936) Φυσιολόγος 1904 βραβείο Νόµπελ φυσιολογίας Κλασική Εξάρτηση Πειράµατα µε σκύλους 15

John Watson (1878-1958) Ιδρυτής του µπηχεβιορισµού. Συστηµατική µελέτη της παρατηρήσιµης συµπεριφοράς Ψυχολογία ως πειραµατικός κλάδος µε πρόβλεψη και έλεγχο υποθέσεων Έρευνα σε ανθρώπους και ζώα 16

Edward L. Thorndike B. F. Skinner (1874-1949) (1904-1990). Είναι οι πιο σηµαντικοί Αµερικανοί ψυχολόγοι που µελέτησαν πώς οι συνέπειες µιας συµπεριφοράς επηρεάζουν την µάθηση. 17

Σηµαντικές Ηµεροµηνίες και Πρόσωπα στην Ιστορία της Ψυχολογίας 1898 Ο Edward Thorndike παρουσιάζει τα πρώτα πειράµατα σχετικά µε τη µάθηση στα ζώα και διατυπώνει το νόµο του αποτελέσµατος. 1900 1905 1906 1912 Ο Sigmund Freud εκδίδει το βιβλίο του "The Interpretation of Dreams και παρουσιάζει τις ιδέες του σχετικά µε την ψυχανάλυση. O Alfred Binet και ο Theodore Simon κατασκευάζουν τις πρώτες δοκιµασίες νοηµοσύνης. Ο Ιvan Pavlov δηµοσιεύει τα πρώτα αποτελέσµατα των µελετών του σχετικά µε την εξαρτηµένη µάθηση (κλασική εξάρτηση). O Max Wertheimer εισάγει τη µορφολογική ψυχολογία (Gestalt psychologer). 1929 O Karl Lashley δηµοσιεύει το βιβλίο "Brain Mechanisms and Intelligence". 18

Σηµαντικές Ηµεροµηνίες και Πρόσωπα στην Ιστορία της Ψυχολογίας 1938 1949 1954 1979 O B.F. Skinner δηµοσιεύει το βιβλίο του "Operant Conditioning", στο οποίο παρουσιάζει τις έρευνες του σχετικά µε τη λειτουργική εξάρτηση. Ο Donald Hebb, στο βιβλίο του "Organization of Behaviour παρουσιάζει µια θεωρία, η οποία κλείνει το χάσµα ανάµεσα στη νευροφυσιολογία και την ψυχολογία. Ο Ελβετός ψυχολόγος Jean Piaget δηµοσιεύει το βιβλίο του "The Construction of Reality in the Child" βάζοντας έτσι τις βάσεις της µελέτης της γνωστικής ανάπτυξης. Ο Noam Chomsky δηµοσιεύει τη γλωσσολογική του θεωρία στο βιβλίο "Syntactic Structures", αρχίζοντας µια επανάσταση στη προσέγγιση και µελέτη της γλώσσας και της ψυχογλωσσολογίας. 19

Μ Α Θ Η Σ Η Η σχολή του συµπεριφορισµού 20

Μάθηση: Οποιαδήποτε µακράς διαρκείας αλλαγή στη συµπεριφορά (ή νόηση) που οφείλεται στην εµπειρία Συµπεριφορισµός: η συµπεριφορά είναι αντιδράσεις σε ερεθίσµατα (Ε --- Α) Black box των νοητικών φαινοµένων Κριτική στην ενδοσκόπηση Ο µηχανισµός της εξάρτησης Κλασική εξάρτηση (Ivan Pavlov- 1849-1936, John Watson, 1874-1949) Συντελεστική εξάρτηση(εdward Thorndike) Λειτουργική εξάρτηση (Burrhus F. Skinner) 21

Κλασική Εξάρτηση Περιστρεφόµενος Κύλινδρος Συσκευή για τη µέτρηση της εξαρτηµένης αντίδρασης Σε αυτή τη βελτιωµένη εκδοχή της αυθεντικής συσκευής του Pavlov µετριέται η ποσότητα σιέλου που τοποθετείται στο στόµα του σκύλου και στη 22 συνέχεια καταγράφεται σε ένα περιστρεφόµενο κύλινδρο από χαρτί.

Κλασική εξάρτηση. Πριν συντελεστεί η κλασική εξάρτηση, τροφή στο στόµα ενός σκύλου προκαλεί έκκριση σιέλου, αλλά ένας ήχος - ένα ουδέτερο, δηλαδή, ερέθισµα - δεν προκαλεί έκκριση σιέλου. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας της εξάρτησης, ο ήχος συνδυάζεται επανειληµµένα µε τη τροφή. Αφού έχει συντελεστεί η κλασική εξάρτηση ο ήχος από µόνος του λειτουργεί ως ένα εξαρτηµένο ερέθισµα προκαλώντας έκκριση σιέλου. 23

Ο John Watson εφάρµοσε τη θεωρία του Pavlov της κλασικής εξάρτησης σε πειράµατα µ ένα νήπιο, τον µικρό Albert. Ο Watson που απεικονίζεται εδώ µε µια µάσκα µπόρεσε να Κωνσταντίνος προκαλέσει Π. Χρήστου εξαρτηµένες αντιδράσεις στο 24 νήπιο σε πολλά αντικείµενα.

Βασικές αρχές της κλασικής εξάρτησης Απόκτηση εξάρτησης (χρονική ακολουθία) Απόσβεση/εξάλειψη Γενίκευση Εφαρµογή στις διάφορες φοβίες, π.χ. αγοραφοβία, κλειστοφοβία, κοκ. Προβλήµατα της κλασικής εξάρτησης: Ορισµένα ερεθίσµατα είναι πιο πιθανό να συνδεθούν µεταξύ τους απ ότι άλλα (ύπαρξη βιολογικής προδιάθεσης) Ισχυρό Δυνατό φως φόβος για ηλεκτροσόκ Γλυκό νερό φόβος για εµετό Ασθενές Δυνατό φως φόβος για εµετό Γλυκό νερό φόβος για ηλετροσόκ 25

Επιπτώσεις Εφαρµογές Κλασική εξάρτηση σε ζώα Κλασική εξάρτηση σε ανθρώπους Κλασική εξάρτηση στην εκπαίδευση Χρήση της κλασικής εξάρτησης στην κλινική ψυχολογία (θεραπεία της συµπεριφοράς) 26

Συντελεστική εξάρτηση Εdward L. Thorndike Η σύνδεση υπάρχει όχι ανάµεσα στο εξαρτηµένο και το ανεξάρτητο ερέθισµα, αλλά ανάµεσα σε µία συµπεριφορά και τις συνέπειές της. Μάθηση µέσω δοκιµής και λάθους 27

Τα πειράµατα του Thorndike Στα πειράµατα του Thorndike γάτες τοποθετούνταν σ ένα κουτί και µάθαιναν σταδιακά να ανοίγουν την πόρτα Κωνσταντίνος και να Π. φτάνουν Χρήστου την τροφή πατώντας το 28 πετάλι.

Μετά από συνεχείς δοκιµές οι γάτες µάθαιναν να ανοίγουν την πόρτα του κουτιού και να βγαίνουν έξω. Το σχήµα αυτό δείχνει το χρόνο που χρειάστηκε µια από τις γάτες του Thorndike για να βγει έξω από το κουτί. 29

Νόµος του αποτελέσµατος Οι αντιδράσεις που παράγουν θετικά αποτελέσµατα (αρνητικά)τείνουν να επαναλαµβάνονται (εξαλείφονται) Συντελεστική εξάρτηση οι αντιδράσεις ενισχύονται όταν συντελούν στην παραγωγή κάποιας αµοιβής 30

Λειτουργική εξάρτηση Burrhus Skinner, µελέτησε το νόµο του αποτελέσµατος στην ανάλυση της συµπεριφοράς και τη λύση προβλήµατος Ο οργανισµός µαθαίνει µια νέα αντίδραση λειτουργώντας στο περιβάλλον του Αυστηρές εργαστηριακές µέθοδοι Λειτουργικό κουτί / µηχανισµός καταγραφής των αντιδράσεων 31

O Skinner κατασκευάζει το µοντέλο ενός κουτιού του 32

Παραδείγµατα του λειτουργικού κουτιού του Skinner Όταν το ποντίκι πιέζει τον µοχλό ενισχύεται µε µπαλίτσες από τροφή. Το περιστέρι πρέπει να χτυπήσει µε το ράµφος του την τρύπα για 33 να ενισχυθεί µε τροφή.

Διάκριση Ερεθισµάτων Σ αυτό το πείραµα ένα ποντίκι ενισχυόνταν µόνο όταν πηδούσε µέσα από την πόρτα που ήταν διαφορετική από τις άλλες δυο. Το ποντίκι έµαθε να το κάνει αυτό αρκετά καλά. Σ αυτό Κωνσταντίνος το πείραµα Π. Χρήστου ελέγχεται η ικανότητα του ποντικιού να διακρίνει τις κάθετες από τις οριζόντιες γραµµές. 34

Η συσκευή αυτή παρέχει µια συνεχή καταγραφή των αντιδράσεων του οργανισµού σ ένα λειτουργικό κουτί. Κάθε φορά που πιέζεται ο µοχλός κινείται η γραφίδα και κάθε φορά Κωνσταντίνος που δίνεται Π. Χρήστου µια ενίσχυση καταγράφεται µε 35 µια κουκίδα.

Αρχές λειτουργικής µάθησης Θετική και αρνητική ενίσχυση αυξάνει την πιθανότητα επανάληψης µιας συµπεριφοράς. (αµοιβή, ασπιρίνη για πονοκέφαλο) Οι θετικοί ενισχυτές ενδυναµώνουν µια αντίδραση, όταν εµφανίζονται µετά την αντίδραση, π.χ., αµοιβή, επιδοκιµασία Οι αρνητικοί ενισχυτές ενδυναµώνουν µια αντίδραση, όταν αποµακρύνουν ένα αρνητικό ερέθισµα, π.χ., ασπιρίνη στον πονοκέφαλο 36

Αρχές λειτουργικής µάθησης Διάκριση/γενίκευση συµπεριφοράς Διάκριση: όταν ένας οργανισµός µαθαίνει µια συγκεκριµένη αντίδραση στην παρουσία ενός ερεθίσµατος αλλά όχι άλλου Γενίκευση (όπως και στη κλασική εξάρτηση), η εκδήλωση ίδιας αντίδρασης σε ερεθίσµατα που είναι παρόµοια αλλά όχι ίδια 37

Αρχές λειτουργικής µάθησης Διαµόρφωση συµπεριφοράς Πραγµατοποιείται µέσω της ενίσχυσης σταδιακών επιτυχών προσεγγίσεων µιας πολύπλοκης συµπεριφοράς Π.χ., εκπαίδευση ζώων, υπολογιστικά περιβάλλοντα µάθησης 38

Η µάθηση µέσω της Διαµόρφωσης της Συµπεριφοράς Η διαµόρφωση της συµπεριφοράς µπορεί να χρησιµοποιηθεί για την µάθηση µε υπολογιστές. Οι σωστές διαδικασίες παρουσιάζονται κατ αρχάς στην οθόνη και στη συνέχεια «ευτυχισµένα πρόσωπα» εµφανίζονται για να Κωνσταντίνος Χρήστου 39 αµείβουν τον µαθητή όσο πλησιάζει στηπ.σωστή ακολουθία των εντολών. Σ αυτή την εικόνα ο υπολογιστής λέει «τα κατάφερες!».

Προγραµµατισµός της µάθησης Ανάλυση διδακτέας ύλης στα συστατικά της στοιχεία Σταδιακή παρουσίαση του υλικού σε προσχεδιασµένη σειρά ιεραρχικά Ενίσχυση των σωστών απαντήσεων αποφυγή του λάθους 40

Αρχές λειτουργικής µάθησης Τιµωρία και µάθηση Εµπλέκει την παρουσία ενός αρνητικού ερεθίσµατος ή την αποµάκρυνση ενός ευχάριστου ερεθίσµατος προκειµένου να µειωθεί η συχνότητα της αµέσως προηγούµενης αντίδρασης Π.χ., ξύλο, απαγόρευση να δει τηλεόραση, 41

Δύο Είδη Τιµωρίας Στο ένα είδος τιµωρίας µια συµπεριφορά ακολουθείται από ένα αρνητικό ή δυσάρεστο ερέθισµα. Στο δεύτερο είδος τιµωρίας ένα ευχάριστο ερέθισµα αποµακρύνεται µετά την εκδήλωση της συµπεριφοράς. Σε άλλες περιπτώσεις η τιµωρία µειώνει τις Κωνσταντίνος πιθανότητες Π. Χρήστου ότι η συµπεριφορά θα εκδηλωθεί στο µέλλον. 42

Επιδράσεις του συµπεριφορισµού στην εκπαίδευση Συγκεκριµένη σαφής διδασκαλία Έµφαση στην εξάσκηση λύση ασκήσεων (δοκιµή λάθος) Μάθηση εκλαµβάνεται ως αθροιστική Διδασκαλία ως ενίσχυση της συµπεριφοράς Αξιολόγηση µε βάση την ίδια την πληροφορία που δίνεται στο µάθηµα (όχι στην παραγωγική, δηµιουργική σκέψη) Ατοµική όχι συνεργατική µάθηση Ιδέα ότι η γνώση είναι σαφής και αναµφισβήτητη, ότι υπάρχουν πάντα σωστές απαντήσεις αν ακολουθηθούν οι σωστές διαδικασίες 43

44

45

46

47

48

Κριτική του συµπεριφορισµού Αντιµετωπίζει τα συµπτώµατα όχι τα αίτια Επισηµαίνει το λάθος χωρίς να προτείνει το σωστό και χωρίς να εξηγεί γιατί έγινε Θέτει προβλήµατα δηµοκρατικών διαδικασιών ποιος ελέγχει τους «θεραπευτές» Τα προβλήµατα των εξωτερικών κινήτρων αγνοεί τα εσωτερικά κίνητρα (επιθυµία για µάθηση). 49

Θεωρητικά προβλήµατα του συµπεριφορισµού Μάθηση δίχως ενίσχυση (Tollman & Honzik, 1930, Harlow, 1950) Μάθηση δίχως αντίδραση O ρόλος των αναπαραστάσεων Βιολογική προδιαθεσιµότητα για µάθηση (πρότυπα εδραιωµένης δραστηριότητας και αποτύπωση) 50

Πρότυπα Εδραιωµένης Δραστηριότητας Η συµπεριφορά της γκρίζας χήνας να ξεθάβει αυγά. Αυτή η συµπεριφορά είναι ένα παράδειγµα προτύπου εδραιωµένης δραστηριότητας. Αφού προκλήθηκε από το αυγό (ερέθισµα/σήµα) οι ανακτήσιµες αντιδράσεις συνεχίζονται χωρίς περαιτέρω περιβαλλοντικά ερεθίσµατα. 51

Αποτύπωση Ο Konrad Lorenz που απεικονίζεται εδώ µε ένα κοπάδι από χηνάκια ανακάλυψε ότι κατά τη διάρκεια της κρίσιµης περιόδου της αποτύπωσης τα πουλάκια θα ακολουθούσαν κάθε µεγάλο αντικείµενο, συµπεριλαµβανοµένου του ιδίου του Lorenz. Επιπλέον κατέληξε στο συµπέρασµα ότι αν τα πουλιά δεν ήταν εκτεθειµένα σε ένα µεγάλο κινούµενο αντικείµενο κατά τη διάρκεια της κρίσιµης περιόδου τότε δεν θα µάθαιναν να ακολουθούν κανένα αντικείµενο. 52

Λύση προβληµάτων στα πλαίσια της µορφολογικής ψυχολογίας Σ' αυτή την εικόνα απεικονίζονται τρία εντυπωσιακά παραδείγµατα επίλυσης προβληµάτων από χιµπατζήδες. Στην εικόνα (Α) το ζώο στερέωσε ένα κοντάρι ύψους δεκαπέντε ποδιών στο έδαφος, σκαρφάλωσε στην κορυφή και κατέβηκε κάτω αφού άρπαξε το φρούτο. Στην εικόνα (Β) στοίβαξε δύο κουτιά από διαφορετικές περιοχές του χώρου, σκαρφάλωσε στην κορυφή και χρησιµοποίησε ένα κοντάρι για να ρίξει κάτω το φρούτο. Στην εικόνα (Γ) 53 ο χιµπατζής στοίβαξε τρία κουτιά και σκαρφάλωσε για να φτάσει το φρούτο.

Δεν µου φαίνεσαι και πολύ σαν µια πειραµατική ψυχολόγος! Φαίνεται πως ακόµη και τα ποντίκια είναι ικανά να σχηµατίσουν νοητικές αναπαραστάσεις. 54

ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 55

Γνωστική ψυχολογία Inside the black box Οι πληροφορίες του περιβάλλοντος γίνονται αντικείµενο επεξεργασίας από τον εγκέφαλο µέσω γνωστικών διαδικασιών (αντίληψη, µνήµη, σκέψη, κλπ.). ικανότητα αναπαράστασης του περιβάλλοντος ικανότητα χειρισµού και αλλαγών των αναπαραστάσεων, ικανότητα αξιοποίησης της γνωστικής διαδικασίας (συνείδηση) Νους σύστηµα δηµιουργίας και χειρισµού συµβολικών αναπαραστάσεων Εστίαση στο λάθος 56

Αναπαραστάσεις Εξωτερικές και εσωτερικές αναπαραστάσεις Εξωτερικές αναπαραστάσεις γλωσσικές και εικονικές, π.χ., πίνακες, γραφήµατα, σχέδια, σύµβολα Εσωτερικές (νοητικές) αναπαραστάσεις προτασιακές και αναλογικές, 57

Νους ως Σύστηµα επεξεργασίας Πληροφοριών Allan Turing Μηχανιστική αντίληψη του νου Input (ερέθισµα) Output (αντίδραση) Hardware (εγκέφαλος) Software (Νοητικές διεργασίες) 58

Ένα Απλό Σύστηµα Επεξεργασίας Πληροφοριών 59

60

61

Τεχνητή νοηµοσύνη / Κυβερνητική Θεωρία της επεξεργασίας πληροφοριών <ο άνθρωπος δεν ενεργεί µόνο µε βάση τις αµοιβές και τις ποινές που του παρέχει το περιβάλλον, σύµφωνα µε το πρότυπο του συµπεριφορισµού, αλλά προγραµµατίζει και χρησιµοποιεί «νοητικά σχέδια», ή «συστήµατα σκέψης» (δηλαδή οργανωµένα σύνολα γνώσεων) που τα µετατρέπει σε «σχέδια δράσης»>. Μεθοδολογία προσοµοίωσης Αντίληψη, Μνήµη, Προσοχή, 62

ΑΝΤΙΛΗΨΗ 63

Ορισµός της Αντίληψης Η διαδικασία µέσω της οποίας οι πληροφορίες που έρχονται από το περιβάλλον ερµηνεύονται για να σχηµατίσουν αντικείµενα, γεγονότα, πρόσωπα, κ.λ.π. Η αντίληψη είναι µία ερµηνευτική διαδικασία (όχι αντίγραφο του εξωτερικού κόσµου), διότι: Λανθασµένες αντιλήψεις - Αντιληπτικές πλάνες Επηρεάζονται από προηγούµενες γνώσεις Επηρεάζονται από το συγκείµενο 64

Ψυχολογία της Μορφής (Gestalt) Max Wertheimer, Wolfgang Koehler Οι νοητικές διεργασίες αποτελούνται κυρίως από σχηµατοποιήσεις σε σύνολα (gestalten) και όχι από ακολουθίες απλών αισθητηριακών αντιλήψεων ή από διασυνδέσεις ανάµεσα σε ερεθίσµατα και αντιδράσεις, όπως υποστήριζαν οι µπηχεβιοριστές. Ενορατική µάθηση ως αντίδραση στην µάθηση µε δοκιµή και λάθος 65

Αντικείµενο (µορφή) και φόντο Αυτό το σχήµα είναι αµφίσηµο. Αν αντιληφθούµε την εικόνα ως δυο ανθρώπους που κοιτάζουν ο ένας τον άλλον, ο χώρος ανάµεσα στα πρόσωπά τους είναι το φόντο. Αλλά µπορούµε επίσης να αντιληφθούµε το σχήµα ως ένα βάζο. Σ αυτήν την περίπτωση οι χώροι σε κάθε πλευρά είναι το φόντο. 66

Αντιληπτικές Αρχές 67

Η επίδραση της αντιληπτικής προκατάληψης στην αναγνώριση Η γυναίκα που εµφανίζεται στη φωτογραφία είναι νεαρή ή ηλικιωµένη; Στην πραγµατικότητα αυτό είναι ένα αµφίσηµο σχήµα. Εξαρτάται από το σε ποια στοιχεία της εικόνας θα εστιάσουµε την προσοχή µας ώστε να αντιληφθούµε το σχήµα είτε ως µια νεαρή είτε ως µια ηλικιωµένη γυναίκα. Επίδραση της αντιληπτικής προκατάληψης στην κατανόηση 68

Επίδραση του Χωρικού Πλαισίου Το σχήµα στο κέντρο είναι αµφίσηµο και ο τρόπος που το βλέπουµε εξαρτάται από το κατά πόσο εστιάζουµε την προσοχή µας στη σειρά ή στη στήλη. 69

Μνήµη 70

Τα τρία στάδια της µνήµης Κωδικοποίηση Αποθήκευση Ανάσυρση Η µνήµη απαιτεί οι πληροφορίες που έρχονται από τον εξωτερικό κόσµο πρώτα να κωδικοποιούνται, µετά να αποθηκεύονται και τέλος να ανασύρονται. Αν κάποιο από αυτά τα στάδια της µνήµης δεν λειτουργήσει, τότε η πληροφορία ξεχνιέται. 71

Θεωρίες για τη Μνήµη Η θεωρία των δύο λειτουργιών (Atkinson & Shiffrin) Η θεωρία των επιπέδων επεξεργασίας (Craik & Lockhart) Η θεωρία της µνήµης εργασίας (Baddeley & Hitch) Αισθητήρια καταγραφή Βραχύχρονη µνήµη Μακρόχρονη µνήµη 72

Μοντέλο Επεξεργασίας Πληροφοριών της Μνήµης Πληροφορίες από το περιβάλλον Αισθητηριακές Καταγραφές Οπτικές Βραχύχρονη Μνήµη Μακρόχρονη Μνήµη Ακουστικές Απτικές Άλλες 73

Αισθητήρια καταγραφή Αισθητήριοι καταγραφείς για τις πέντε αισθήσεις Επιτρέπουν τη φευγαλέα µνήµη των ερεθισµάτων που εισέρχονται στο γνωστικό σύστηµα µέσω των αισθήσεων Επιλογή της πληροφορίας που θα µεταφερθεί στην βραχύχρονη µνήµη για περαιτέρω επεξεργασία 74

Βραχύχρονη Μνήµη ή Μνήµη Εργασίας Πολύπλοκη διαδικασία που εξυπηρετεί πολλούς σκοπούς Κωδικοποίηση- φαίνεται να κυριαρχεί η ακουστική κωδικοποίηση (λάθη σε ακουστικά συσχετιζόµενες πληροφορίες) Περιορισµένη ικανότητα αποθήκευσης Herman Ebbinghaus George Miller (7 +/- 2 στοιχεία πληροφορίας) ΚΣΛΥΟΣΓΤΑΑΚΡΑΚΛΕΑ (ΣΚΥΛΟΣ ΓΑΤΑ ΚΑΡΕΚΛΑ) Η σπουδαιότητα της προϋπάρχουσας γνώσης (Πειράµατα µε σκακιστές) DeGroot (1965) Chase & Simon (1973) 75

76

George Miller 77

Ικανότητα αποθήκευσης της βραχυπρόθεσµης µνήµης 78

Πείραµα 1 µε σκακιστές: Ανάκληση πιονιών που είναι τοποθετηµένα σε πραγµατικές θέσεις Έργο 1: Θέσεις πραγµατικού παιχνιδιού Φάση µελέτης: Μελετήστε αυτή τη σκακιέρα για 5. Φάση ελέγχου: Τώρα αναπαράγετε τη σκακιέρα (χωρίς να κοιτάζετε). 79

Πείραµα 2 µε σκακιστές: Ανάκληση πιονιών που είναι τοποθετηµένα σε τυχαίες θέσεις Έργο 2: Τυχαίες θέσεις Φάση µελέτης: Μελετήστε αυτή τη σκακιέρα για 5. Φάση ελέγχου: Τώρα αναπαράγετε τη σκακιέρα (χωρίς να κοιτάζετε). 80

Οι έµπειροι σκακιστές µπορούν να ανακαλέσουν περισσότερα πιόνια µε ακρίβεια, αλλά µόνο όταν τα πιόνια είναι τοποθετηµένα σε θέσεις πραγµατικού παιχνιδιού 81

Μακρόχρονη Μνήµη Κωδικοποίηση στη µακρόχρονη µνήµη- αγνοεί τις επιφανειακές λεπτοµέρειες και συγκρατεί την γενική, ορισµένες φορές υπονοούµενη σηµασία (J. Sachs, 1967, πειράµατα µε κείµενα) Η σηµασία της διπλής κωδικοποίησης Απεριόριστη ικανότητα αποθήκευσης στη µακρόχρονη µνήµη Είδη µακρόχρονης µνήµης Έκδηλη / Άδηλη (Endel Tulvin) Επεισοδιακή/Σηµασιολογική / Διαδικαστική 82

Είδη µακρόχρονης µνήµης Η µνήµη αποτελείται από 3 στάδια: την κωδικοποίηση, την αποθήκευση και την ανάσυρση. Η µακροπρόθεσµη αποθήκευση περιλαµβάνει την επεισοδιακή, τη σηµασιολογική και τη διαδικαστική µνήµη. Η επεισοδιακή µνήµη αποθηκεύει προσωπικές εµπειρίες, η σηµασιολογική µνήµη αποθηκεύει δεδοµένα, γεγονότα και πληροφορίες και η διαδικαστική µνήµη αποθηκεύει τη γνώση των µαθηµένων συµπεριφορών. 83

Μνηµονικές στρατηγικές: η µέθοδος των θέσεων Η µέθοδος των θέσεων βοηθάει τη µνήµη να συνδέει αντικείµενα (στη προκειµένη περίπτωση τρόφηµα που θα θέλαµε να αγοράσουµε) µε µια καθορισµένη ακολουθία θέσεων. 84

Στρατηγικές για την βελτίωση της µνηµονικής ικανότητας 85

86

87

88

Ψυχοµετρικές προσεγγίσεις της µάθησης -Τεστ Νοηµοσύνης 89

Κλίµακα Binet Alfred Binet Alfred Binet & Theodore Simon (1905) Tεστ Βinet (που στάθµισε ο Τerman 1916). 20 βαθµίδες προοδευτικών ερωτήσεων (2 ετών µέχρι την εφηβεία) Μνήµη, ορισµό λέξεων, κατανόηση λόγου, κατανόηση αριθµητικών εννοιών, οµοιοτήτων, διαφορών, αναγνώριση εικονογραφηµένων παραλογισµών, κοινωνικών καταστάσεων, κλπ. 90

91

92

Ψυχοµετρικές προσεγγίσεις Ποσοτική πλευρά της νόησης Ατοµικές διαφορές Τεστ νοηµοσύνης ποσοτικές µετρήσεις της νοητικής ικανότητας βασίζονται σε µετρήσεις µεγάλου αριθµού ατόµων για να καθορίσουν µέσους όρους και ατοµικές διαφορές Πιστεύουν ότι η νοητική ικανότητα µπορεί να µετρηθεί και ότι είναι µία γενική ικανότητα που προκύπτει από το άθροισµα διαφόρων επί µέρους ικανοτήτων 93

94

95

96

97

98

99

100

101

102

103

Μετρήσεις νοηµοσύνης Επιτρέπουν τον καθορισµό του νοητικού πηλίκου Παρουσιάζουν σταθερότητα που επιτρέπει την πρόβλεψη του παιδιού στο σχολείο. Θετική συνάφεια του πηλίκου νοηµοσύνης µε την σχολική επίδοση Σηµασία του περιβάλλοντος στη µάθηση 104

105

Οι Θεωρίες του Πιαζέ 106

Jean Piaget (1896-1986) Γεννήθηκε στο Νιουσατέλ της Ελβετίας όπου και σπούδασε βιολογία. Δούλεψε στο εργαστήριο του Alferd Binet και ενδιαφέρθηκε για την ψυχολογία και την ανάπτυξη της νοηµοσύνης. Εκτός της ψυχολογίας ενδιαφερόταν για τα µαθηµατικά, ιδίως τη µαθηµατική λογική. Πλήθος δηµοσιεύσεων µε το πρώτο στην ηλικία των 11 Παρατήρηση στα τρία του παιδιά / αναλυτικά ηµερολόγια Λάθη των παιδιών στα τεστ του BIinet / εστίαση στα λάθη Διαφορές στα µικρά και µεγάλα παιδιά 107

Αυτό που διαχωρίζει τον άνθρωπο από τα άλλα ζώα είναι η ικανότητά του για «αφηρηµένη συµβολική σκέψη» 108

γενετική επιστηµολογία Αρχικά δούλευε πάνω στη βιολογία και φιλοσοφία Θεωρούσε τον εαυτό του «γενετικό επιστηµολόγο» Ιδέα της γενετικής επιστηµολογίας: Η γνώση βρίσκεται σε µια διαδικασία συνεχούς εξέλιξης (ανάπτυξης): για να την καταλάβουµε πρέπει να καταλάβουµε πως αναπτύσσεται, πως περνάει από το ένα στάδιο στο άλλο Ενδιαφέρεται για τη βιολογική επίδραση στο «πως γνωρίζουµε» Σχέση ανάµεσα σε οντογένεση και φυλογένεση, «όπου βρίσκεις γνώσεις στο ξεκίνηµά τους βρίσκεις και διαδικασίες πολύ ανάλογες µε αυτές που βρίσκεις στο παιδί» 109

Νεϊτιβισµός ή Εµπειρισµός; Nativism: Κάποιες γνώσεις δεν µπορούν να αποκτηθούν µέσω της εµπειρίας πρέπει να έχουµε γεννηθεί µε αυτές Μπορεί να υπάρχουν και να εκδηλωθούν µόνο σε συγκεκριµένη φάση της ανάπτυξης Empiricism: Κάθε γνώση είναι αποτέλεσµα εµπειρίας και δράσης στο περιβάλλον Piaget: ούτε Νεϊτιβισµός ή Εµπειρισµός 110

Ιδέα του κονστρουκτιβισµού Οικοδόµηση της γνώσης σε µία διαρκή προσαρµογή προς το περιβάλλον. Οι µαθητές φτιάχνουν θεωρίες και τις εξετάζουν σαν επιστήµονες Γνώση: δεν παράγεται από την παθητική αποτύπωση εξωτερικών ερεθισµάτων/παρατηρήσεων χωρίς την δραστηριότητα του υποκειµένου που τα οργανώνει ούτε υπάρχουν προδεδοµένες δοµές γνώσεων: αυτό που είναι βιολογικά δεδοµένο είναι η λειτουργία, οι µηχανισµοί της νοηµοσύνης Δοµές γνώσεων: δεν είναι προκαθορισµένες οικοδοµούνται από την δραστηριότητα του υποκειµένου 111

Μηχανισµοί ανάπτυξης / γνωστικά σχήµατα Τα παιδιά έχουν ήδη από τη γέννησή τους κάποια σχήµατα που δρουν αντανακλαστικά Τα ζώα χρησιµοποιούν αυτά τα σχήµατα σε όλη τους τη ζωή Με τη αλληλεπίδραση µε το περιβάλλον αυτά τα αντανακλαστικά σχήµατα αντικαθιστώνται από δοµηµένα σχήµατα 112

Μηχανισµοί ανάπτυξης / γνωστικά σχήµατα Γνωστικά σχήµατα: δοµή και οργάνωση των δράσεων του ατόµου Αφοµοίωση, συµµόρφωση, εξισορρόπηση Αφοµοίωση: ενσωµάτωση των ερεθισµάτων του περιβάλλοντος στα υπάρχοντα γνωστικά σχήµατα Συµµόρφωση: Τροποποίηση των υπαρχόντων γνωστικών σχηµάτων για/ όταν γίνεται αφοµοίωση Εξισορρόπηση: εσωτερική τάση του οργανισµού να έχει µια αρµονική σχέση µε το περιβάλλον του / η κινητήριος δύναµη της ανάπτυξης. Τάση να εξισοροπηθούν τα γνωστικά σχήµατα µε το περιβάλλον 113

Μηχανισµοί ανάπτυξης / γνωστικά σχήµατα Όσο τα σχήµατα γίνονται πιο πολύπλοκα οργανώνονται ιεραρχικά από το γενικό στο ειδικό και δηµιουργούν κατηγορίες 114

Διαφορές µικρών/µεγάλων παιδιών Αρχές: Διατήρηση: αφορά την ικανότητα του παιδιού να αντιλαµβάνεται ότι οι φυσικές ιδιότητες των αντικειµένων, όγκος, βάρος, µάζα παραµένουν σταθερές παρά τις αλλαγές στην εξωτερική εµφάνιση Αποκέντρωση: αφορά την ικανότητα του παιδιού για ταυτόχρονη αντίληψη περισσότερων από ένα χαρακτηριστικό ενός αντικειµένου Αντιστρεψιµότητα: αφορά µια εσωτερικευµένη νοητική πράξη που µπορεί να αντιστραφεί 115

Δοµισµός-Στάδια/Δοµές Στάδια/δοµές στην ανάπτυξη της νοηµοσύνης. Αναλογία ανάµεσα στη βιολογική ανάπτυξη / ανάπτυξη νοηµοσύνης Νοηµοσύνη: βοηθάει στην προσαρµοστικότητα Δοµές ανθρώπινης νοηµοσύνης: λογικο-µαθηµατικές δοµές: Μαθηµατική λογική να περιγράψει τις δοµές της ανθρώπινης νοηµοσύνης 0-2: Λογική των πράξεων 2-7: Αναπαράσταση των πράξεων 7-12: Λογικά δοµηµένα «σύνολα» Έννοιες της αντιµεταθετικότητας (σειρά πραγµατοποίησης των πράξεων δεν έχει σηµασία για το αποτέλεσµα των πράξεων) αντιστρεψιµότητα έννοια της διατήρησης υποθετικο-παραγωγική προτασιακή λογική 116

Στάδια ανάπτυξης της σκέψης Περίοδος Ανάπτυξης 1. Αισθησιοκινητική (από τη γέννηση έως 2 ετών) 2. Προεννοιολογική (2 έως 7 ετών) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ Διαφοροποιεί τον εαυτό του από τους άλλους. Αναγνωρίζει τον εαυτό του ως δράστη της ενέργειας και αρχίζει να ενεργεί σκόπιµα. Για παράδειγµα, σπρώχνει ένα σύρµα για να θέσει σε κίνηση ένα αντικείµενο που µπορεί να κινηθεί ή κουνάει µια κουδουνίστρα για να κάνει θόρυβο. Επιτυγχάνει τη µονιµότητα του αντικειµένου: αντιλαµβάνεται ότι τα πράγµατα συνεχίζουν να υπάρχουν ακόµα και όταν δεν είναι παρόντα. Μαθαίνει να χρησιµοποιεί τη γλώσσα και να αναπαριστά τα αντικείµενα µε εικόνες και λέξεις. Η σκέψη του είναι ακόµα εγωκεντρική: έχει δυσκολία να λάβει υπόψη του τη γνώµη των άλλων. Κατηγοριοποιεί τα αντικείµενα µε βάση µόνο ένα χαρακτηριστικό: Για παράδειγµα, βάζει στην ίδια οµάδα όλους τους κόκκινους κύβους ανεξάρτητα από το σχήµα ή όλους τους τετράγωνους κύβους ανεξάρτητα από το χρώµα. 3. Συγκεκριµένων λογικών ενεργειών (7 έως 12 ετών) 4. Τυπικών λογικών ενεργειών (12 ετών και άνω) Μπορεί να σκέφτεται λογικά για τα αντικείµενα και τα γεγονότα. Επιτυγχάνει τη διατήρηση του αριθµού (6 ετών), της µάζας (7 ετών) και του βάρους (9 ετών). Κατηγοριοποιεί τα αντικείµενα µε βάση περισσότερα του ενός χαρακτηριστικά και µπορεί να τα σειροθετεί µε βάση µόνο µια διάσταση όπως π.χ. το µέγεθος. Μπορεί να σκέφτεται λογικά για αφηρηµένες έννοιες και να ελέγχει τις υποθέσεις συστηµατικά. Αρχίζει να ενδιαφέρεται για υποθετικά, µελλοντικά 117 και ιδεολογικά προβλήµατα.

Στάδια ανάπτυξης της σκέψης Περίοδος Ανάπτυξης 1. Αισθησιοκινητική (από τη γέννηση έως 2 ετών) Χρακτηριστικά: Διαφοροποιεί τον εαυτό του από τους άλλους. Αναγνωρίζει τον εαυτό του ως δράστη της ενέργειας και αρχίζει να ενεργεί σκόπιµα. Για παράδειγµα, σπρώχνει ένα σύρµα για να θέσει σε κίνηση ένα αντικείµενο που µπορεί να κινηθεί ή κουνάει µια κουδουνίστρα για να κάνει θόρυβο. Επιτυγχάνει τη µονιµότητα του αντικειµένου: αντιλαµβάνεται ότι τα πράγµατα συνεχίζουν να υπάρχουν ακόµα και όταν δεν είναι παρόντα. 118

Η ανάπτυξη της µονιµότητας του αντικειµένου κατά τον Jean Piaget 119

Στάδια ανάπτυξης της σκέψης Περίοδος Ανάπτυξης 2. Προεννοιολογική (2 έως 7 ετών) Χρακτηριστικά: Μαθαίνει να χρησιµοποιεί τη γλώσσα και να αναπαριστά τα αντικείµενα µε εικόνες και λέξεις. Η σκέψη του είναι ακόµα εγωκεντρική: έχει δυσκολία να λάβει υπόψη του τη γνώµη των άλλων. Κατηγοριοποιεί τα αντικείµενα µε βάση µόνο ένα χαρακτηριστικό: Για παράδειγµα, βάζει στην ίδια οµάδα όλους τους κόκκινους κύβους ανεξάρτητα από το σχήµα ή όλους τους τετράγωνους κύβους ανεξάρτητα από το χρώµα 120

Περίοδος Συγκεκριµένων Λογικών Ενεργειών 121

Εγωκεντρισµός Ε: Έχεις αδελφό; Π: Ναι, έχω. Ε: Πως τον λένε; Π: Γιώργο Ε: Ο Γιώργος έχει αδελφό; Π: Όχι, δεν έχει αδελφό. Εγώ έχω. 122

Εγωκεντρισµός 123

Α. Μετάβαση από την αισθησιοκινητική στην προεννοιολογική σκέψη. Το παιδί προσποιείται ότι εκτελεί κάποια πράξη. ΚΟΙΜΑΜΑΙ Β. Απλή αναπαράσταση το παιδί εφαρµόζει αυτή την πράξη σε κάποιο άλλο αντικείµενο. ΑΡΚΟΥΔΑ ΚΟΙΜΗΣΟΥ ανθωποκεντρισµός Γ. Πολύπλοκη αναπαράσταση. Το παιδί αναπαριστά ένα σύνολο ενεργειών που ταιριάζουν σε ένα κοινωνικό ρόλο όπως π.χ. τον αδερφό του µωρού. ΑΡΚΟΥΔΑ ΚΟΙΜΑΤΑΙ ΑΡΚΟΥΔΑ ΤΡΩΕΙ Η ανάπτυξη του συµβολικού παιχνιδιού Δ. Μετάβαση στο δεύτερο επίπεδο της αναπαραστασιακής σκέψης. Το παιδί αναπαριστά τις σχέσεις ανάµεσα σε κοινωνικούς ρόλους. ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΙΚΡΟ ΑΡΚΟΥΔΑΚΙ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΜΑΜΑ ΑΡΚΟΥΔΑ 124

Στάδια ανάπτυξης της σκέψης Περίοδος Ανάπτυξης 3. Συγκεκριµένων λογικών ενεργειών (7 έως 12 ετών) Χρακτηριστικά: Μπορεί να σκέφτεται λογικά για τα αντικείµενα και τα γεγονότα. Επιτυγχάνει τη διατήρηση του αριθµού (6 ετών), της µάζας (7 ετών) και του βάρους (9 ετών). Κατηγοριοποιεί τα αντικείµενα µε βάση περισσότερα του ενός χαρακτηριστικά και µπορεί να τα σειροθετεί µε βάση µόνο µια διάσταση όπως π.χ. το µέγεθος. 125

Πειράµατα διατήρησης του Piaget 126

Πειράµατα διατήρησης του Piaget 127

Στάδια ανάπτυξης της σκέψης Περίοδος Ανάπτυξης 4. Τυπικών λογικών ενεργειών (12 ετών και άνω) Χρακτηριστικά: Μπορεί να σκέφτεται λογικά για αφηρηµένες έννοιες και να ελέγχει τις υποθέσεις συστηµατικά. Αρχίζει να ενδιαφέρεται για υποθετικά, µελλοντικά και ιδεολογικά προβλήµατα. Σχηµατισµός και έλεγχος υποθέσεων Προτασιακή Λογική «Η Σούζαν είναι πιο ξανθιά από την Ελένη, αλλά πιο µελαχρινή από την Μαρία. Ποια είναι η πιο σκούρα» Εκµάθηση επιστηµονικών εννοιών Π.χ. Επιστηµονική κατανόηση της δύναµης και της κίνησης 128

Κριτική της Θεωρίας του Πιαζέ Ανάπτυξη έναντι Μάθησης Επίδραση του κοινωνικού πολιτισµικού πλαισίου Βιολογικοί παράγοντες στη µάθηση (Νεϊτιβισµός έναντι Κονστρουκτιβισµού) ( Language and Learning: The Debate between Jean Piaget and Noam Chomsky Massimo Piattelli-Palmarinim (Editor)και Beyond Modularity by Karmiloff-Smith) Ειδική και κατά πεδίο προσέγγιση της νοητικής ανάπτυξης 129

130

Μεθοδολογική Κριτική της Θεωρίας του Piaget Πολυπλοκότητα δοκιµασιών (BORKE Πειράµατα εγωκεντρισµού) Τρόπος αξιολόγησης και τρόπος ερµηνείας των πειραµατικών καταστάσεων (BORKE-GELMAN) Τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν τις λεκτικές οδηγίες (DONALDSON) Δεν θυµούνται όλες τις πληροφορίες (TRABASSO) Μπερδεύονται µε τα αντιληπτικά χαρακτηριστικά του προβλήµατος (BRUNER) Ρόλος της γλώσσας (αναδιοργάνωση του τρόπου µε τον οποίο κατανοούµε τη γλώσσα, σε σχέση µε τις πραγµατικές καταστάσεις στις οποίες η γλώσσα αναφέρεται) 131

132

133

Μαγικό πείραµα της Gelman για τη διατήρηση του αριθµού 134

Η προσφορά του Πιαζέ Κονστρουκτιβισµός Κανονικότητα γνωστικής ανάπτυξης Στάδια ανάπτυξης (ποιοτικές αλλαγές σταδιακές όχι απότοµες) Βάσεις για µία θεωρία της ανάπτυξης της σκέψης 135

Συνέπειες στη διδασκαλία Η νέα γνώση οικοδοµείται πάνω στην προϋπάρχουσα Το υποκείµενο ενεργεί στην απόκτηση γνώσης, εφεύρεση, ανακάλυψη Το περιβάλλον µπορεί να επιταχύνει ή και να επιβραδύνει τη διαδοχή των σταδίων ανάπτυξης Το σχολείο δεν επιβάλλει γνώσεις αλλά δηµιουργεί τις συνθήκες για την απόκτησή τους Η ύλη κατανοείται ανάλογα µε το στάδιο ανάπτυξης Συνεργατική µάθηση 136

Οι θεωρίες του Vygotsky 137

Lev S. Vygotsky Γεννήθηκε το 1896 στην Όρσα τηςλευκορωσίας πέθανε από φυµατίωση το 1934 Κοινωνικός κονστρουκτιβισµός ιστορικο/πολιτιστική προσέγγιση Μηχανισµός της εσωτερίκευσης το κοινωνικό περιβάλλον διαµεσολαβεί και προσδιορίζει τον τρόπο αντίληψης του ατόµου Σηµασία των συµβολικών συστηµάτων (ιδίως της γλώσσας) και των µέσων/εργαλείων που διαθέτει ο πολιτισµός (νους στην κοινωνία) Γλώσσα το πρώτο σύστηµα διαµεσολάβησης της κοινωνίας στη διαµόρφωση του νου οργανώνει την αντίληψη και τη µνήµη οδηγεί τον άνθρωπο από την αίσθηση στον ορθό λόγο 138

Επιδράσεις του Μαρξισµού Φαινόµενα ως διεργασίες που βρίσκονται σε συνεχή αλλαγή Διαλεκτικές σχέσεις - Ποσοτικές και ποιοτικές αλλαγές, ιστορικές αλλαγές στην κοινωνία προκαλούν αλλαγές στην ανθρώπινη φύση (συνείδηση και συµπεριφορά) Σηµασία των εργαλείων ως µέσων αλλαγής του περιβάλλοντος Τα συστήµατα των συµβόλων και εργαλείων που δηµιουργεί ο πολιτισµός αλλάζουν την συµπεριφορά και τη νόηση ο µηχανισµός της ατοµικής ανάπτυξης έχει τις ρίζες του στην κοινωνία και στον πολιτισµό. 139

Ο µηχανισµός της ατοµικής ψυχολογικής αλλαγής έχει τις ρίζες του στην κοινωνία και τον πολιτισµό. Αρχικά οι ανθρώπινες ψυχολογικές λειτουργίες είναι άµεσες αντιδράσεις σε ερεθίσµατα του περιβάλλοντος. Η ανάπτυξη, η οποία συντελείται σε ένα κοινωνικοπολιτισµικό περιβάλλον, προσφέρει στον άνθρωπο συµβολικά συστήµατα τα οποία διαµεσολαβούν στα ερεθίσµατα του περιβάλλοντος και προκαλούν έµµεσες ψυχολογικές αντιδράσεις. Η συµπεριφορά φτάνει ένα ποιοτικά διαφορετικό στάδιο ανάπτυξης όταν τα σύµβολα αυτά εσωτερικεύονται, πράγµα που χαρακτηρίζει τις ανώτερες ψυχολογικές λειτουργίες. Π.χ. δάχτυλο (βλ. Νους στην Κοινωνία). 140

Επιπτώσεις στην εκπαίδευση Σηµασία του κοινωνικού περιβάλλοντος (γονείς, εκπαιδευτικοί, συνοµήλικοι) Έννοια της ζώνης της επικείµενης ανάπτυξης η απόσταση ανάµεσα στο πραγµατικό αναπτυξιακό επίπεδο και στο επίπεδο δυνάµει ανάπτυξης, όπως καθορίζεται από την επίλυση προβληµάτων κάτω από την καθοδήγηση των ενηλίκων ή σε συνεργασία µε πιο ικανούς συνοµηλίκους Σηµασία της υποστήριξης (scaffolding) 141

Η γενική ιδέα της γενετικής ανάπτυξης general law of genetic development Κάθε πολύπλοκη νοητική διεργασία ήταν αρχικά αποτέλεσµα αλληλεπίδρασης ανάµεσα σε ανθρώπους Ερµηνεύει τα φαινόµενα της συνείδησης ως το τελικό αποτέλεσµα κοινωνικοποίησης 142

Piaget vs Vygotsky Εγωκεντρισµός / εσωτερικευµένος λόγος Στάδια ανάπτυξης / ζώνη επικείµενης ανάπτυξης Μάθηση µε ανακάλυψη µε βοήθεια από το δάσκαλο / µαθητεία, οδηγούµενη ανακάλυψη Σηµασία του περιβάλλοντος στη διαδικασία εξισορρόπησης / κεντρικός ο ρόλος των πολιτιστικών στοιχείων Περιβάλλον / πολιτισµός, κοινότητα 143

Jerome Bruner(1915-) Κονστρουκτιβιστική προσέγγιση της µάθησης µάθηση µε ανακάλυψη 144

Κονστρουκτιβιστής Επηρεασµένος από τον Piaget Ο µαθητής επιλέγει και ανασυντάσσει πληροφορίες, δηµιουργεί θέσεις και τις ελέγχει, παίρνει αποφάσεις, και για όλα αυτά βασίζεται σε γνωστικές δοµές (cognitive structures). Γνωστικές δοµές: σχήµατα, νοητικά µοντέλα δίνουν νόηµα και οργανώνουν την εµπειρία και επιτρέπουν στη διάνοια να υπερβούν τις δοσµένες πληροφορίες 145

Μάθηση µε ανακάλυψη Πρόσκτηση Επεξεργασία Κωδικοποίηση Μάθηση ως επεξεργασία πληροφοριών Ανακάλυψη των γνώσεων Μετασχηµατισµός των γνώσεων Συµβολική αναπαράσταση, σχήµατα, νοητικά µοντέλα 146

Για µία θεωρία µάθησης: Προδιάθεση για µάθηση Πώς να οργανωθεί η γνώση για να έχουν καλύτερη πρόσβαση οι µαθητές σ αυτή Ποιος είναι ο πιο αποτελεσµατικός τρόπος µε τον οποίο να παρουσιαστούν τα υλικά/ εργαλεία Τι τύπου τιµωρίες και αµοιβές είναι πιο αποτελεσµατικές 147

Διδασκαλία Ενδοατοµικοί παράγοντες: ετοιµότητα, κίνητρα, γενικές νοητικές ικανότητες, κατοχή γνωστικών στρατηγικών, προηγούµενη γνώση Σπειροειδής διάταξη της ύλης 148

Αναπαράσταση της γνώσης Πραξιακή αναπαράσταση (χρήση προτύπων επίδειξης, παραδείγµατα, παιχνίδια ρόλων) Εικονιστική Αναπαράσταση (εικόνες, σχεδιαγράµµατα, πίνακες, ζωγραφιές, χάρτες) Συµβολική αναπαράσταση (λέξεις, µαθηµατικά σύµβολα, κοκ) 149

150

151

152

Πλεονεκτήµατα της µάθησης µε ανακάλυψη Οι µαθητές µαθαίνουν να µαθαίνουν Εσωτερικές αµοιβές και όχι εξωτερικές Ευρετικές της ανακάλυψης: οι µαθήτριες µαθαίνουν πως να ανακαλύπτουν πράγµατα µόνες τους Θυµούνται καλύτερα αυτές τις γνώσεις 153

David Ausubel Κονστρουκτιβιστική προσέγγιση της µάθησης γνωστικές διεργασίες 154

Νοηµατική προσληπτική µάθηση Εφαρµογή της µελέτης των γνωστικών διεργασιών στην τάξη Μάθηση µε προφορικό λόγο Επεξεργασία πληροφοριών Θεωρία της υπαγωγής: κάθε γνώση υπάγεται σε µία προηγούµενη. Προϋπάρχουσα γνώση / αναδιοργάνωση Μηχανική µάθηση/ αποστήθιση σε αντιδιαστολή µε γνώση που έχει νόηµα 155

Μηχανική µάθηση Αυθαίρετη, κατά λέξη, όχι ουσιαστική σύνδεση µε τα προηγούµενα Γνώση που δεν συνδέεται µε εµπειρία πάνω σε γεγονότα και αντικείµενα Χωρίς προσπάθεια να ενταχθεί η νέα πληροφορία στην ήδη υπάρχουσα γνωστική δοµή 156

Μάθηση µε νόηµα Όχι αυθαίρετη, όχι παπαγαλία, σύνδεση µε τα προηγούµενα Εστιασµένη προσπάθεια να συνδεθούν µε ήδη υπάρχουσες έννοιες σε ανώτερο γνωστικό επίπεδο και όχι στη βάση επιφανειακών χαρακτηριστικών Σύνδεση µε εµπειρία 157

Προκαταβολικός οργανωτής (advanced organizer) Ενεργοποιεί τα απαραίτητα στοιχεία της προηγούµενης γνώσης για να προετοιµάσει τον µαθητή να δεχθεί τη νέα γνώση. Πρέπει να χρησιµοποιεί λιγότερο αφηρηµένα στοιχεία να µην κάνει απλή υπενθύµιση ή περίληψη των προηγούµενων Γέφυρα ανάµεσα στην προϋπάρχουσα και στη γνώση που έρχεται 158

159

160

Χάρτες εννοιών Επηρέασε τη θεωρία για χάρτες εννοιών που κάνουν συνδέσεις ανάµεσα στις διάφορες γνώσεις/έννοιες/πληροφορίες των µαθητών 161

Robert Gagne Κονστρουκτιβιστική προσέγγιση της µάθησης επεξεργασία πληροφοριών & µπηχεβιορισµός 162

Μάθηση δεξιότητες Εκπαίδευση ίκαρων στον Β παγκόσµιο πόλεµο Πρώτα ορίζουµε ποιες δεξιότητες/γνώσεις απαιτείται να αποκτηθούν Μετά ορίζουµε τα βήµατα που πρέπει να ακολουθηθούν 163

Κάθε έννοια έχει Όνοµα Παραδείγµατα και αντιπαραδείγµατα (θετικά και αρνητικά) Χαρακτηριστικά Ποιότητες χαρακτηριστικών (ουσιώδη και µη ουσιώδη) Κανόνας είναι η δήλωση για τα ουσιώδη χαρακτηριστικά µιας έννοιας Κατανόηση µιας έννοιας προϋποθέτει τη γνώση όλων των παραπάνω 164

Διαδικασία µάθησης 1. Απόκτηση προσοχής 2. Ορισµός του στόχου 3. Ενεργοποίηση της απαραίτητης προϋπάρχουσας γνώσης 4. Παρουσίαση νέων υλικών 5. Παροχή βοήθειας / υποστήριξης 6. Εκτέλεση εργασίας 7. Κριτική για διόρθωση 8. Αποτίµηση της εκτέλεσης 9. Διευκόλυνση της διατήρησης και ανάκλησης 165

Οι αρχές του χρησιµοποιούνται στους tutors των προγραµµάτων των υπολογιστών και γενικώς σε υπολογιστικά περιβάλλοντα µάθησης Η γνώση είναι ιεραρχηµένη και µόνο έτσι πρέπει να παρουσιάζεται 166

Albert Bandura κοινωνικογνωστικές θεωρίες µάθησης 167

Albert Bandura Νεοσυµπεριφορισµός Γνωστικές διεργασίες και επίδραση του περιβάλλοντος στη συµπεριφορά Ως θεωρία αντιλαµβάνεται τον άνθρωπο ως αυτό-οργανωµένο, αναστοχαστικό, αυτορυθµιζόµενο και όχι ως απλά αντιδρών στα ερεθίσµατα του περιβάλλοντος. Ο άνθρωπος µαθαίνει περισσότερα πράγµατα παρατηρώντας συµπεριφορές προτύπων και των συνεπειών από τις συµπεριφορές αυτές 168

Αντιπροσωπευτικό ερέθισµα στη µελέτη του Asch (Asch, 1958) Aφού παρατηρούσαν την κάρτα Α εζητείτο από τα άτοµα να επιλέξουν από την κάρτα Β τη γραµµή που είχε το ίδιο µήκος µε τη γραµµή στην κάρτα Α. Οι εικόνες που απεικονίζονται εδώ είναι χαρακτηριστικές ως προς το ότι η σωστή απάντηση είναι προφανής. 169

Μόνο 25% των συµµετεχόντων δεν υπέκυψαν ούτε µία φορά στην άποψη της πλειοψηφίας 170

Θεωρία του µοντέλου Μιµούµαστε: Ένα µοντέλο. Επιλέγουµε τα ρούχα µιας συγκεκριµένης οµάδας ανθρώπων. Έναν άλλο άνθρωπο. Π.χ. έναν καλό παίχτη Μία συµπεριφορά. Κάποτε κολύµπησα και ήταν ωραία, µια επιθετική συµπεριφορά, κοκ. 171

πείραµα του Bandura για την βίαιη συµπεριφορά ως αποτέλεσµα µίµησης προτύπου 172

Ρόλος της δασκάλας Η δασκάλα δεν είναι απλά φορέας του περιεχοµένου της µάθησης αλλά είναι ως πρότυπο στο κέντρο της εκπαίδευσης των παιδιών µιας και λειτουργεί ως πρότυπο. Κάθε συµπεριφορά της είναι αντικείµενο προς µίµηση από τους µαθητές 173

Γνωστικές διεργασίες Παρατήρηση και µίµηση Προσοχή Προσδοκίες, νοητικά µοντέλα αναπαραστάσεις της επιβράβευσης Συµβολικά µοντέλα προς µίµηση (τηλεοπτικοί ήρωες, videogames) Ηθικές κρίσεις Μνήµη 174

Αυτεπάρκεια Η αντίληψη που έχει ένα άτοµο για τις ικανότητές του επηρεάζει και καθορίζει τον τρόπο σκέψης του, τη συµπεριφορά του, τα πρότυπα που επιλέγει να µιµηθεί Κάνει µεγαλύτερη προσπάθεια σε κάτι που πιστεύει ότι µπορεί να επιτύχει Οι µαθητές µε µεγαλύτερη αυτεπάρκεια πετυχαίνουν πάντα περισσότερα 175

Παράγοντες που επιδρούν στην αυτεπάρκεια Προηγούµενες επιτυχίες και αποτυχίες Μηνύµατα που δέχονται από τους άλλους Επιτυχία και αποτυχία των άλλων 176

Αυτορύθµιση Το υποκείµενο έχει δικές του ιδέες σε σχέση µε το ποια θα ήταν µια κατάλληλη ή µια ακατάλληλη συµπεριφορά και επιλέγει ανάµεσα σε αυτές. Υπάρχουν διάφορες όψεις της αυτορύθµισης. Θέτει όρια και στόχους Αυτοπαρατήρηση Αυτοκριτική Αυτενέργεια 177

Πώς να προάγουµε την αυτορύθµιση Να διδάξουµε στο υποκείµενο να αυτόανταµείβεται µετά από την ολοκλήρωση µιας διαδικασίας µε τον τρόπο που έπρεπε να γίνει. π.χ. Θα πάω βόλτα αφού λύσω αυτή την άσκηση σωστά 178

179

Ανθρωπιστικές θεωρίες µάθησης Carl Rogers 180

Ανθρωπιστική θεωρία ή προσωποκεντρική ή ελεύθερη, ή ανοικτή Επηρεασµένη από την ψυχοθεραπεία και τις ανθρωπιστικές προσεγγίσεις της ψυχολογίας Προσωποκεντρική προσέγγιση στη θεραπεία και στη µάθηση 181

Παραδοχές Υπάρχουν δύο είδη µάθησης: Γνωστική (cognitive), είναι σχετικά ασήµαντη, ακαδηµαϊκή γνώση, όπως το πλούσιο λεξιλόγιο, υπολογιστικούς πίνακες, κοκ Εµπειρική (experiential): πολύ σηµαντική, εφαρµοσµένη, όπως το να ξέρεις να επισκευάσεις µια µηχανή Βασική διαφορά είναι ότι η εµπειρική γνώση αναδεικνύει τις ανάγκες και τις επιθυµίες του µαθητή: προσωπική εµπλοκή, προσωπική ενεργοποίηση, αυτό-αξιολόγηση, διεισδυτική µάθηση 182

Βασικές αρχές ανθρωπιστικής θεωρίας: Η ικανότητα και η διάθεση για µάθηση υπάρχει Ο ρόλος του δασκάλου είναι να διευκολύνει τη διαδικασία µάθησης 183

Ο ρόλος του δασκάλου Δηµιουργεί ένα θετικό κλήµα για µάθηση Ορίζει τους σκοπούς της µάθησης Οργανώνει και διευκολύνει την πρόσβαση σε πηγές Εξισορροπεί τα διανοητικά και συναισθηµατικά στοιχεία στη διαδικασία της µάθησης Μοιράζεται συναισθήµατα και σκέψεις µε τους µαθητές χωρίς να τους τα επιβάλει 184

Στη διαδικασία της µάθησης: Οι µαθητές συµµετέχουν ολοκληρωτικά και έχουν έλεγχο πάνω στη φύση της µάθησης και στην κατεύθυνσή της Οι µαθητές βρίσκονται αντιµέτωποι µε πρακτικά, κοινωνικά, προσωπικά ή ερευνητικά προβλήµατα Η διαδικασία αυτό-αξιολόγησης είναι η βασική µέθοδος αποτίµησης της επιτυχίας ή της προόδου 185

παράδειγµα: ένας µαθητής µπορεί να έχει σαν στόχο του να βγάλει πολλά χρήµατα. Αυτό θα τον έφερνε κοντά στο να ασχολείται µε οικονοµικά προβλήµατα, µαθηµατικά, να αναζητά γνώσεις που να αφορούν τις επενδύσεις και να µην ασχολείται ιδιαίτερα µε τη λογοτεχνία ή την ιστορία 186

Situated Learning J. Lave 187

Η µάθηση είναι Γνώση: απόκτηση ή συµµετοχή? Μία λειτουργία που συµβαίνει σε συγκεκριµένο πλαίσιο, κατάσταση Η µάθηση στο σχολείο είναι αφηρηµένη και έξω από κάθε πλαίσιο γι αυτό και είναι δύσκολη για τους µαθητές Αλληλεπίδραση µε την κοινότητα Κοινότητα / µαθητεία Vygotsky (cognitive apprenticeship) 188

Situated Learning Χρήση εργαλείων Λύση προβληµάτων στο πραγµατικό τους πλαίσιο Η διδασκαλία πρέπει να προσφέρει προβλήαµατα και πληροφορίες σε αυθεντικό πλαίσιο Περιβάλλοντα µάθησης, ρεαλιστικά µαθηµατικά 189

Κριτική Υπάρχει µεταφορά γνώσης; Ποια διάνυα έφτιαξε αυτά τα εργαλεία εξ αρχής; Υπάρχουν νοητικές αναπαραστάσεις / νοητικές διεργασίες γενικώς; Συµπεριφορισµός; 190

Η παρουσίαση αυτή έγινε στα πλαίσια του προγράµµατως επιµόρφωσης εκπαιδευτικών του ΟΕΠΕΚ µε τίτλο «Σύγχρονες Διδακτικές Προσεγγίσεις για την ανάπτυξη Κριτικής-Δηµιουργικής Σκέψης» για τις ανάγκες των διαλέξεων που αφορούσαν µια κριτική παρουσίαση των θεωριών µάθησης και µια παρουσίαση των σύγχρονων µεθόδων εκπαίδευσης. Για της ανάγκες την παρουσίασης χρησιµοποιήθηκε υλικό από το βιβλίο της καθ. Στέλλας Βοσνιάδου «Εισαγωγή στην ψυχολογία», Τόµος Α, εκδόσεις Guttenberg, από το συνοδευτικό υλικό για τους επιµορφούµενους του παραπάνω προγράµµατως σε επιστηµονική επιµέλια Βασίλη Κουλαϊδή και από πληροφορίες από το internet. Ένα πιο αναλυτικό υλικό για την ψυχολογία µπορείτε να βρείτε στις διαλέξεις του µαθήµατος «Γνωστική Ψυχολογία» του ΜΠΣ Διδακτικής των Μαθηµατικών µε διδάσκουσα τη Σ. Βοσνιάδου εδώ: http://eclass.uoa.gr/courses/phs107/ όπου µπορείτε να βρείτε και την ίδια την παρουσίαση 191

Για µια συνοπτική παρουσίαση θεωριών που αφορούν την ψυχολογία και τη µάθηση: http://tip.psychology.org/theories.html 192