ΙΑ 31. Μάθημα 8. Ευρυδίκη Κεφαλίδου Εικόνα 1

ΙΑ 31 Μάθημα 8 Ευρυδίκη Κεφαλίδου Εικόνα 1

Κέρτς Εικόνα 2

Ορολογία: αγγεία του Κερτς ή αγγεία της τεχνοτροπίας του Κερτς ή αγγεία ρυθμού Κερτς Ονομάστηκαν έτσι επειδή τα πρώτα διακριτά παραδείγματα είχαν βρεθεί κοντά στο σημερινό Κερτς (αρχαίο Παντικάπαιο) στην ανατολική Κριμαία. Τα πιο πολλά είναι τώρα στο Ερμιτάζ (Αγία Πετρούπολη) Βασική βιβλιογραφία = Karl Schefold, Kertschen Vasen, Βερολίνο 1930 Karl Schefold, Untersuchungen zu den Kertscher Vasen, Βερολίνο 1934 Στα πιο προσεγμένα παραδείγματα = Εντείνονται τα στοιχεία που είχαν ήδη εμφανιστεί στα τέλη του 5 ου αιώνα: - προσοχή και λεπτομέρεια στη διακόσμηση - αυξημένη χρήση επίθετου χρώματος και επιχρύσωσης - αυξημένη χρήση ανάγλυφων στοιχείων

Αγγεία τύπου Κέρτς βρέθηκαν και σε άλλες περιοχές στη λεκάνη της Μεσογείου: Μεμονωμένα παραδείγματα στη Γαλλία, την Ισπανία, αλλά και στη βόρεια Αφρική (στην Κυρηναϊκή και στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου), στο εμπορικό λιμάνι Al Mina (κοντά στην Αντιόχεια της Συρίας), και στο ιερό του Κίτιου (σημ. Λάρνακα) στην Κύπρο. Στην κυρίως Ελλάδα έχουν βρεθεί: - Αττική (κυρίως στην Αγορά της Αθήνας) - Πολλά στην Όλυνθο (όχι πρώτης ποιότητας) - Διάσπαρτα σε άλλες περιοχές ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Στην Ετρουρία, Κάτω Ιταλία και Σικελία βρέθηκαν λιγοστά αττικά αγγεία του 4ου αι. π.χ. κάτι που εξηγείται από τη διακοπή των έντονων εμπορικών σχέσεων μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου Υπάρχουν πάντως αρκετά τέτοια αγγεία στην Καμπανία και Απουλία

Χαρακτηριστικά σχήματα των αγγείων τύπου Κερτς Α) υδρίες Β) πελίκες Βλ. την εξέλιξη σχήματος από τον 6 ο αι. π.χ.(επάνω), στον 5 ο αι. π.χ. (κέντρο) και στον 4 ο αι. π.χ. (κάτω) Γ) καλυκωτοί κρατήρες Γενική Τάση Ραδινότερα σχήματα με πιο καμπύλα περιγράμματα Το σώμα του αγγείου επιμηκύνεται Τα χείλη διευρύνονται ακόμη περισσότερο από το άνοιγμα των λαβών και κρέμονται πάνω από το σώμα Εικόνα 4 Ο λαιμός γίνεται στενότερος και ψηλότερος, (όπως και το πόδι όσων αγγείων έχουν πόδι) Εικόνα 5 Εικόνα 6

Το όνομά του προέρχεται από έναν κόμη-συλλέκτη: Comte James Alexandre de Pourtalès-Gorgier Βλ. την εξέλιξη του σχήματος του κωδωνόσχημου κρατήρα: 1-2-3 (3: Ζωγράφος του Pourtalès: ελευσινιακό θεμα) Πρώιμοι αγγειογράφοι Κέρτς Ζωγράφος του Pourtalès και Ζωγράφος της Τoya 1 2 3 Εικόνα 7 Εικόνα 8 Εικόνα 9

Εικόνα 10 Β ΟΨΗ του προηγούμενου κρατήρα: Διόνυσος, Πλούτος, θίασος

Εικόνα 11 Α όψη κρατήρα: Τριπτόλεμος, Δήμητρα, Περσεφόνη, ένας ή δύο Διόσκουροι, Ηρακλής, Σάτυροι

Εικόνα 12 Χερόβολο σιταριού? Ή μήπως ο «βάκχος», η μυστηριακή ράβδος από πλεγμένα κλαδιά μυρτιάς? Και τα δύο συνδέονται με την ελευσινιακή λατρεία

Εικόνα 13 Σύγχρονα χερόβολα σιταριού Εικόνα 14

Ζωγράφος της Τoya Ονομάστηκε έτσι από δύο αγγεία του στη Μαδρίτη, που βρέθηκαν στην Τoya 17 κρατήρες του αποδόθηκαν (κυρίως κωδωνόσχημοι και 2 καλυκωτοί ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ =από όσα έχουν γνωστή προέλευση: 2 Ισπανία 1 Γαλλία 1 Βέροια 1 Al Mina, Συρία 2 Ετρουρία 2 Αγορά Αθήνας 1 Βοιωτία, Τανάγρα = καλυκωτός 1 Αργολίδα, Ερμιόνη = καλυκωτός 1 Νότια Ρωσία, Ταμάν Κωδωνόσχημος κρατήρας από την Αγορά της Αθήνα: Διόνυσος, δύο βωμοί, Έρωτες, Μαινάδα Εικόνα 21

Ζωγράφος της Τoya Εικόνα 22

Εικόνα 24 Ζωγράφος της Τoya Εικόνα 23 Colle 1: Nostel Priory, Lord St. Oswald: 7 ction Colle 2: London, Market, Christie's ction Colle 3: USA, Private ction Colle 4: New York (NY), Market, Sotheby's ction Colle 5: Japan, Private ction Colle 6: New York (NY), Market, Sotheby's ction Συνεχείς πωλήσεις του αγγείου Ιδιωτική συλλογή τώρα? Α: Αβέβαιο θέμα: γυναίκα (θεά? Άρτεμη?) με πυρσούς, Απόλλων, Διόνυσος, δύο γυναίκες (Λητώ και Αριάδνη?)

Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ Ο Ζωγράφος του Μαρσύα Ακμάζει γύρω στα μέσα του 4ου αιώνα π.χ. «Ορισμένα αγγεία του είναι από τα αριστουργήματα του 4 ου αιώνα» γράφει ο Beazley Γόνιμοι πειραματισμοί στο σχέδιο και τη χρωματική ποικιλία. Διακοσμεί μεγάλα αγγεία (κρατήρες, γαμικούς λέβητες και πελίκες) Γαμικός λέβης στο Ερμιτάζ Από το Κέρτς Γαμήλια εικονογραφία Εικόνα 25

Εικόνα 26 Λεπτομέρεια γαμικού λέβητα: χρήση λευκού επίθετου χρώματος και στο δέρμα της νύφης για να τονιστεί.

Β όψη γαμικού λέβητα στο Ερμιτάζ: Συνέχεια της γαμήλιας παράστασης Εικόνα 27

Ζωγράφος του Μαρσύα Πώμα λεκανίδας Γαμήλια εικονογραφία ΓΕΝΙΚΑ: Αγαλματώδεις και μνημειακές αλλά συνάμα χαλαρές μορφές Εικόνα 28

Εικόνα 29 Πώμα λεκανίδας (λεπτομέρεια)

Πώμα λεκανίδας (λεπτομέρεια) Εικόνα 32

Ζωγράφος του Μαρσύα Εικόνα 34 Στις μορφές του διακρίνονται επιδράσεις της γλυπτικής. Πελίκη Βρετανικό Μουσείο Από την Κάμιρο, Ρόδος Πηλέας Θέτις Νηρηίδες Αφροδίτη Έρως κήτος Παραλία = βλ. ψάρια κάτω (μήπως εννοείται η Σηπιάς άκρα?)

Εικόνα 35 Εικόνα 36 Πελίκη Βρετανικού Μουσείου (λεπτομέρειες) 1) Δράκος/κήτος τυλίγεται στο πόδι του Πηλέα (μία από τις μορφές που πήρε η Θέτιδα για να γλυτώσει από αυτόν). 2) Γαλάζιο επίθετο χρώμα στα φτερά του Έρωτα

Πελίκη Βρετανικού Μουσείου (λεπτομέρειες) John Βoardman: «Στην παράσταση έχουμε δύο γυμνές σπουδές γυναικών τελειότητας απρόσιτης για τα πρωιμότερα αγγεία. Οι τριών τετάρτων όψεις των σωμάτων και των προσώπων επιτυγχάνονται τώρα ελεύθερα Και, αν και η τεχνική ακόμη αντιπαλεύει τις συνθέσεις σε βάθος, η πληρότητα και η στρογγυλότητα των επιμέρους μορφών εκφράζεται τέλεια παρά το μελανό έδαφος» Εικόνα 38 Εικόνα 37

Πελίκη Βρετανικού Μουσείου Λουόμενη Θέτιδα Εικόνα 39 Αφροδίτη λουόμενη του γλύπτη Δοιδάλσα (αντίγραφο από πρωτότυπο του 3 ου αι. π.χ.)- Μουσείο Ρόδου Εικόνα 40

Πελίκη Βρετανικό Μουσείο Από την Κάμιρο, Ρόδος Β όψη Διόνυσος- Σάτυρος-Μαινάδα Εικόνα 41

Ζ. του Μαρσύα - Λεκανίδα με πώμα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Από τάφο στον Νομό Θεσσαλονίκης Εικόνα 42

Ζ. του Μαρσύα Λεκανίδα της Θεσσαλονίκης Εικόνα 43 Εικόνα 44

Ζ. του Μαρσύα Λεκανίδα της Θεσσαλονίκης Εικόνα 45

Εικόνα 50 Ζ. του Μαρσύα Λεκανίδα της Θεσσαλονίκης Εικόνα 49

Εικόνα 53 Εικόνα 54

Εικόνα 55 Ζ. του Μαρσύα Λεκανίδα της Θεσσαλονίκης Εικόνα 56

Γαμήλια εικονογραφία στον 4 ο αιώνα π.χ. (από δημοσίευση της Ε. Κεφαλίδου) Οι εορτασμοί των γάμων στην αρχαία Αθήνα διαρκούσαν τρεις μέρες, όπως γνωρίζουμε από τις γραπτές πηγές (Vérilhac Vial 1998). Η πρώτη μέρα, τα Προαύλια, ήταν αφιερωμένη σε διάφορες προετοιμασίες και θυσίες, ενώ η δεύτερη ήταν η κατεξοχήν μέρα του γάμου, και ολοκληρωνόταν με τη μετάβαση της νύφης στο σπίτι του συζύγου της (Oakley-Sinos 11-37). Την τρίτη μέρα, στα Επαύλια, οι συγγενείς και οι φίλοι επισκέπτονταν το νέο σπιτικό φέρνοντας δώρα, τα οποία ονομάζονταν επίσης επαύλια (Oakley-Sinos 1993, 38-42. Sabetai 2008, 296). Οι αγγειογραφίες που εικονίζουν κατεξοχήν την προσφορά δώρων στη νύφη συσχετίζονται συνήθως με τα Επαύλια. Ωστόσο, ο συσχετισμός αυτός δεν μπορεί να είναι απόλυτος διότι, όπως έχει ήδη σημειωθεί από την έρευνα, σχεδόν όλες οι ανάλογες παραστάσεις περιλαμβάνουν εικονογραφικά μοτίβα που συνδέονται και με τις τρεις μέρες του γάμου. Παρατηρείται, επομένως, και εδώ το φαινόμενο του συγχρονισμού (ή α-χρονισμού) που χαρακτηρίζει γενικότερα την αρχαία αγγειογραφία, η οποία δεν παρουσιάζει φωτογραφικού τύπου στιγμιότυπα από έναν συγκεκριμένο γάμο αλλά προβάλλει χαρακτηριστικά μοτίβα της γαμήλιας εικονογραφίας, όπως ο νυφικός στολισμός, ο τονισμός της σεξουαλικότητας αλλά και της μητρότητας με τον προσωποποιημένο Έρωτα κτλ. (Oakley-Sinos 1993, 17, 39, 43-44). 1

Οι περισσότερες από τις γυναικείες μορφές που περιστοιχίζουν τη νύφη στη λεκανίδα της Θεσσαλονίκης δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερα προβλήματα ερμηνείας: εκείνη που τη στεφανώνει πρέπει να είναι η νυμφεύτρια, δηλαδή η ειδική συνοδός της νύφης, που έχει τη βασική ευθύνη για τον στολισμό της (Oakley-Sinos 1993, 16-17. Sabetai 2008, 294-295). Οι καλοντυμένες στολισμένες γυναίκα με το καλάθι και την ταινία, πρέπει να ταυτιστούν με συγγενείς ή φίλες της νύφης που φέρνουν τα δώρα του γάμου. 2 Ανάλογο ρόλο έχει η γυναίκα με τη λουτροφόρο, επίσης καλοντυμένη και στολισμένη. Πίσω της εικονίζεται ένα υδροχαρές φυτό, η παρουσία του οποίου γίνεται κατανοητή στο πλαίσιο της συγχρονικής αφήγησης που ήδη σχολιάσαμε: παρόλο που οι σκηνές της λεκανίδας διαδραματίζονται προφανώς σε εσωτερικό σπιτιού, η παρουσία του φυτού πρέπει να είναι μια εικαστική-εικονογραφική υπόμνηση της πηγής Καλλιρόης, στις όχθες του Ιλισσού, από όπου, σύμφωνα με την παράδοση, έφερναν το νερό για το λουτρό των μελλονύμφων (πομπή λουτροφορίας: Oakley-Sinos 1993, 15-16). Το λουτρό, που γινόταν το πρωί της δεύτερης μέρας των γαμήλιων τελετών πρέπει να εννοείται εδώ ως ολοκληρωμένο γιατί η λουτροφόρος είναι πλέον μάλλον άδεια και στολισμένη με κλαδιά (διατυπώθηκε, ωστόσο, και η άποψη ότι τα κλαδιά αυτά χρησιμοποιούνταν για ραντισμούς με το νερό της λουτροφόρου: Oakley-Sinos 1993, 17 και σημ. 49). Σε κάθε περίπτωση και σύμφωνα με το έθιμο, η λουτροφόρος τελικά θα ανατεθεί είτε στο ιερό της Νύμφης, στη νότια κλιτύ της Ακρόπολης, είτε στο ιερό της Δήμητρας και Κόρης στην Ελευσίνα είτε σε κάποιο ιερό σπήλαιο του Πάνα και των Νυμφών (Oakley-Sinos 1993, 6-7, 15). Sabetai 2008, 292-294. Ειδικά για τις λουτροφόρους από το Ιερό της Νύμφης στην Ακρόπολη: Παπαδοπούλου-Κανελλοπούλου 1997).

Ενδιαφέρουσα είναι η μικρόσωμη θεραπαινίδα, η οποία χαρακτηρίζεται από δύο μοτίβα ανατολικής προέλευσης: τον χειριδωτό χιτώνα και το ριπίδιο (Miller 1997,156-165: χιτώνας, 198-206: ριπίδιο). Μάλιστα, ανάλογες μορφές με το ίδιο ένδυμα συναντούμε και σε άλλα παραδείγματα της γαμήλιας εικονογραφίας, ανάμεσα στα οποία σημειώνουμε τη λεκανίδα του Ζωγράφου του Μαρσύα στο Ερμιτάζ (βλ. παραπάνω). 3 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η ιδιότυπη γυναικεία μορφή που είναι εντελώς καλυμμένη εκτός από τα μάτια της και βρίσκεται στον εικονογραφικό αντίποδα της ημίγυμνης νύφης. Η μορφή αυτή επαναλαμβάνεται και στα άλλα δύο αγγεία του Ζωγράφου του Μαρσύα (γαμικός λέβητας και λεκανίδα του Ερμιτάζ). Οι Oakley-Sinos (1993, 40) σχολιάζοντας την παράσταση του γαμικού λέβητα, ερμηνεύουν τη μορφή αυτή ως τη μητέρα της νύφης, ενώ ο Τιβέριος (1996, 334, αρ. 183) σημειώνει την ομοιότητά της με μορφές χορευτριών, που είναι γνωστές κυρίως από την γλυπτική. Εικόνα 57

Ζωγράφος του Μαρσύα Οι γραμμές του σχεδίου του θυμίζουν πολύ τη χάραξη σε μέταλλο. Παράδειγμα περίπου σύγχρονο: ο χάλκινος κρατήρας του Δερβενίου Εικόνα 58

Εικόνα 60 Κρατήρας του Δερβενίου Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης Εικόνα 59

Εικόνα 62 Εικόνα 61 Ζ. του Μαρσύα Πελίκη, Αθήνα, ΕΑΜ Α: Κρίση του Πάρη Β:Διόνυσος σε βάθρο

Ζ. του Μαρσύα Δύο πελίκες με την Κρίση του Πάρη Εικόνα 63 Εικόνα 64

Ζ. των Ελευσινίων Θεοτήτων Μεσαίο τρίτο 4 ου αιώνα π.χ. Είναι λίγο πιο αδύναμος σχεδιαστικά από τον Ζ. του Μαρσύα Ο Πάνος Βαλαβάνης πρότεινε την ταύτισή τους Του αρέσουν οι πολυάνθρωπες συνθέσεις Έκανε και παναθηναϊκούς αμφορείς Επώνυμο αγγείο = μεγάλη πελίκη με τις θεότητες της Ελευσίνας Αγία Πετρούπολη, Ερμιτάζ Εικόνα 65

Δήμητρα καθιστή με σκήπτρο και βαρύτιμο ψηλό πόλο. Όρθια η Περσεφόνη, με δάδα, στηρίζεται σε δωρικό κιονίσκο. Ανάμεσά τους ο μικρός Πλούτος, με κέρας της αφθονίας. Κέντρο επάνω = Τριπτόλεμος,στο φτερωτό άρμα του. Δεξιά κάθεται σε βράχο ο Διόνυσος κρατώντας θύρσο. Αριστερά όρθιος ο μυημένος στα ελευσίνια μυστήρια Ηρακλής, που κρατάει το ρόπαλό του και έναν "βάκχο" τη χαρακτηριστική μυρτοφόρο ράβδο των μυστών. Εικόνα 66

Δύο γυναίκες κάτω = Μάλλον προσωποποιήσεις της Ελευσίνας και της Αθήνας (ή της Αττικής). Η πρώτη πιθανόν κάθεται στο "καλλίχορον φρέαρ" και η άλλη σε βράχο, που ίσως συμβολίζει την Ακρόπολη, έχοντας στα πόδια της μικρή Νίκη. Η όρθια νεανική ανδρική μορφή μορφή που βρίσκεται δίπλα στην «Αθήνα», κρατώντας δύο δάδες και φορώντας χειριδωτό χιτώνα και υψηλά υποδήματα, πρέπει να είναι ο Αθηναίος Ίακχος (και όχι ο Ελευσίνιος Ευβουλέας, όπως συχνά υποστηρίζεται). Εικόνα 67

Στη β' όψη της πελίκης Γέννηση του Διόνυσου σύμφωνα με την ελευσινιακή θεολογία: ήταν γιος του Δία και της Κόρης (ή της Δήμητρας) και πιθανόν γεννήθηκε μέσα από τη γη. Οι Τιτάνες ήθελαν να σκοτώσουν το νεογέννητο θεό, πράγμα που τελικά το κατάφεραν. Ωστόσο, εκείνος ξαναήλθε στη ζωή με τη βοήθεια της Ρέας (ή της Αθηνάς και άλλων). Εικόνα 68

Η μισοβυθισμένη μορφή της Γαίας τον δίνει στον Ερμή, με την προστασία της Αθηνάς. Ο Διόνυσος με στεφάνι από κισσόφυλλα και τυλιγμένος σε δορά. Επάνω = Δίας και Κόρη με δύο δάδες. Οι δύο μορφές που τους πλαισιώνουν ίσως είναι η Ήρα (ή η Δήμητρα) και η προσωποποίηση της Ελευσίνας. Η γυναικεία μορφή δίπλα στην Αθηνά που κρατάει τύμπανο ίσως είναι η Ρέα. Η Αθηνά προστατεύει το νεογέννητο με την ασπίδα της από τους Τιτάνες, που νοούνται ότι βρίσκονται κάπου στα δεξιά, όπως υποδηλώνεται με τη στροφή του κεφαλιού της. Την Αθηνά στεφανώνει μια Νίκη. Η ασπίδα της Αθηνάς έχει ανάγλυφη διακόσμηση: Ίσως επηρεασμένη από τη χρυσελεφάντινη Αθηνά Παρθένο του Φειδία στον Παρθενώνα Β' όψη της πελίκης Εικόνα 69

Β' όψη της πελίκης (επίσης: άφθονη επιχρύσωση) Εικόνα 70

Ζ. των Ελευσινίων Θεοτήτων Πελίκη Αγία Πετρούπολη, Ερμιτάζ Α όψη = Δίας σε θρόνο, ακούει την Θέμιδα που εικονίζεται να κάθεται αριστερά. Πάνω από τη Θέμιδα ο Ερμής Στα δεξιά η Αθηνά. Φτερωτή Νίκη και γύρω άλλες θεότητες Εικόνα 71

Άλλες επιρροές που διαφαίνονται στην εικονογραφία των αγγείων του ώριμου Κέρτς (από τη γλυπτική και όχι μόνο ) Ζ. της Πομπής Διόνυσος και Πομπή (προσωποποίηση της διονυσιακής πομπής) Περ. 350 π.χ. Χους Nέα Υόρκη, MMA Εποχή της γυμνής Αφροδίτης του Πραξιτέλη (Κνιδία) αλλά και βαριές ή/και περίπλοκες ενδυμασίες στα γλυπτά της εποχής. Επίσης στη Μεγάλη Ζωγραφική ακμάζουν οι Ζεύξις και Παρράσιος Εικόνα 72

Πομπή Αφροδίτη Κνιδία (ρωμαϊκό αντίγραφο) Εικόνα 73 Εικόνα 74

Ενδιαφέρουσα και η απεικόνιση γλυπτών σε αγγεία της εποχής Ζωγράφος των Αθηνών 1375 (περ. 370-350 π.χ.) Κωδωνόσχημος κρατήρας Νέος, Έρως, γυναίκα, Βωμός, ερμαϊκή στήλη σε βάθρο, κίονας (χώρος ιερού) Εικόνα 75

Τελευταία αγγεία ρυθμού Κέρτς 350-330 π.χ. περίπου Ζωγράφος της Αμαζόνας Πελίκες με Αμαζόνες και /ή Γρύπες Διατηρούνται ακόμη τα επίθετα χρώματα (σε αυτή την πελίκη διακρίνεται κυρίως το λευκό και το γαλάζιο) Εικόνα 85

Ζωγράφος της Αμαζόνας Πελίκη Γρύπες επιτίθενται σε άρμα Το ένα άλογο τονίζεται με λευκό επίθετο χρώμα Εικόνα 84

Τελευταία αγγεία ρυθμού Κέρτς Ομάδα G (Griffin =γρύπας) Εικόνα 88 Εικόνα 86 Εικόνα 87

Τελευταία αγγεία ρυθμού Κέρτς Συνήθως χωρίς επίθετα χρώματα μετά τα μέσα του 4 ου αιώνα π.χ. Εικόνα 91 Πελίκη Πώμα λεκανίδας Εικόνα 90

Σημαντικά αγγεία ή ομάδες του 4 ου αιώνα π.χ. Μελέτες περιπτώσεων

Περίπτωση 1

Ξενόφαντος (εποίησεν Αθηναίος) 400-380 π.χ. Αγία Πετρούπολη - Ερμιτάζ Μεγάλη αρυβαλλοειδής λήκυθος Ύψος 38,5 εκ.! Από το Παντικάπαιο (Κερτς) Ιδιαίτερο ταφικό κτέρισμα Εικονίζονται Πέρσες/ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ!!! που κυνηγούν πραγματικά και φανταστικά ζώα (αγριόχοιρο, ελάφι, γρύπα, λεοντόγρυπα) Ώμος = Νίκη, Γιγαντομαχία, Κενταυρομαχία

Περσικό βασιλικό κυνήγι Ειδική τεχνική = ερυθρόμορφη και λευκές ανάγλυφες μορφές και άφθονη επιχρύσωση και διάφορα άλλα χρώματα (γαλάζιο, ροζ κ.ά.)

Σχεδιαστικό ανάπτυγμα της κύριας παράστασης της ληκύθου του Ξενόφαντου Πρόσωπα που έζησαν στα τέλη 5 ου αρχές 4 ου αιώνα π.χ. Κεντρική μορφή (κάτω): Αβροκόμας σε άρμα, σατράπης της Φοινίκης επί Αρταξέρξη Β'. Δεξιά του τρεις Πέρσες (ο ένας ονομάζεται Σεισάμης) επιτίθενται σε ένα λεοντόμορφο κερασφόρο ζώο, ενώ στα αριστερά του ο Αρσάμης κυνηγάει μαζί με τον σύντροφό του έναν γρύπα. Κεντρική μορφή (επάνω): έφιππος βασιλιάς Δαρείος Β', που κυνηγά ελάφι. Πεζοί κυνηγοί στα δεξιά του Δαρείου: έχουν ελληνικά ονόματα (Ευρύαλος και Κλυτίος). Στα αριστερά του: ο δευτερότοκος γιος του Κύρος, γνωστός από την Κύρου Ανάβαση του Ξενοφώντα. Φοίνικας και τρίποδες: δήλωση χώρου ιερού άλσους αφιερωμένου στον Απόλλωνα..

Εικόνα 111 \ Άλλη αρυβαλλοειδής λήκυθος, με παρόμοια αλλά απλούστερη διακόσμηση: Επίσης: Ξενόφαντος Εποίησεν Αθηναίος Επίσης από το Παντικάπαιο τώρα στο Ερμιτάζ

Ίσως και αυτή του Ξενόφαντου (Λούβρο) Εικόνα 113 Εικόνα 114

ΞΕΝΟΦΑΝΤΟΣ ΕΠΟΙΕΣΕΝ ΑΘΗΝΑΙΟΣ Γιατί γράφει την καταγωγή του σε δύο αγγεία του? Μάλλον γιατί δούλευε στο Παντικάπαιο και ήθελε να τονίσει την καταγωγή του Μετανάστης κεραμέας Ενδιαφέρον Εικόνα 115

Περίπτωση 2

Αττική υδρία Γνωστή ως Regina Vasorum («βασίλισσα των αγγείων») Περίπου 335-325 π.χ. Αγία Πετρούπολη Ερμιτάζ Ύψος 65,5 εκ. Βρέθηκε στην Κύμη της Κάτω Ιταλίας (γι αυτό αρχικά είχε θεωρηθεί κατωιταλιωτική τώρα είμαστε βέβαιοι ότι είναι αττική) Ραβδωτό σώμα με ζώνη με ανάγλυφα ζώα Ώμος = ανάγλυφη ελευσινιακή παράσταση Εικόνα 118

Αττική υδρία Γνωστή ως Regina Vasorum Πλάγια όψη (μέσα στην προθήκη) Εικόνα 119

Στο σώμα: Ανάγλυφα επιχρυσωμένα πραγματικά και φανταστικά ζώα - σε αντιθετικά ζεύγη: λεοντόγρυπες, λιοντάρια, σκύλοι, πάνθηρες

Αττική υδρία Γνωστή ως Regina Vasorum (σχεδιαστικό ανάπτυγμα) Εικόνα 120

Εικόνα 122 1 = Δήμητρα με σκήπτρο, καθισμένη σε «μυστική κίστη» (κιβώτιο που περιείχε ιερά σκεύη κτλ.) 2 = Κόρη-Περσεφόνη με δάδα Ανάμεσά τους δύο διασταυρούμενοι «βάκχοι» (μυστηριακοί ράβδοι από πλεγμένα κλαδιά μυρτιάς), περιβάλλουν ένα θυμιατήριο Εικόνα 121

Εικόνα 123 3= Αθηνά, καθιστή σε βράχο (ίσως υποδήλωση της Ακρόπολης) 4-5 = δύο γυναίκες καθιστές, με σκήπτρο = μάλλον προσωποποιήσεις (ίσως Αθήνα και Ελευσίνα) 6= Τριπτόλεμος στο άρμα του, που το σέρνουν δράκοντες (φίδια) 7 = Διόνυσος με θύρσο 8 = Ηρακλής με ρόπαλο και χοιρίδιο, το ιερό ζώο της Δήμητρας, που θυσίαζαν οι μύστες 9-10 = δύο νέοι με δάδες = ίσως ο Ευβουλεύς (τοπικός ήρωας) και ο Ίακχος (προσωποποίηση της ιακχικής κραυγής, που ακουγόταν στην πομπή που πήγαινε από την Αθήνα στην Ελευσίνα)

Ανάγλυφα κεφάλια = σε μήτρα Ανάγλυφα σώματα = με το χέρι Εικόνα 124 Ενδύματα βαμμένα με λευκό και γαλάζιο επίθετο χρώμα Επιχρύσωση = δέρμα μορφών, ορισμένα ενδύματα και αντικείμενα

Εικόνα 125 Μορφές που σχετίζονται με την Ελευσίνα Μορφές που σχετίζονται με την Αθήνα Ο κεραμέας γνώριζε καλά την ελευσινιακή θρησκεία