ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΩΝ ΔΩΜΑΤΙΩΝ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΘΑΣΟ

Τ.Ε.Ι ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΩΝ ΚΑΙ ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΩΝ ΔΩΜΑΤΙΩΝ ΣΤΗ ΝΗΣΟ ΘΑΣΟ Ν * Θ ά σ ο ς ( Λ ι μ ε ν ^ -! ν ψ ί ϊ μ>γ Γ ΐίΠ Ώ μ ώ τ^ ϋ σ ή Α-ί ίαλί,αλ(κ- ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΠΕΛΕΚΑΝΟΥ ΑΕΜ:4063 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: κ. ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΚΑΒΑΛΑ 2009

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Οφείλω να εκφράσω τις ευχαριστίες μου σε όλους εκείνους που με βοήθησαν ώστε η πραγματοποίηση της πτυχιακής μου εργασίας να έχει το επιθυμητό αποτέλεσμα και να εκπληρώσει το σκοπό για τον οποίο εκπονήθηκε. Καταρχήν θέλω να ευχαριστήσω τον κ. Οικονόμου Στέφανο για την βοήθεια του, τις πολύτιμες συμβουλές του και για την άψογη συνεργασία που είχαμε. Στην συνέχεια την οικογένεια μου που με στήριξε και με βοήθησε όλο αυτό το διάστημα. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους τους ιδιοκτήτες - διευθυντές των ξενοδοχείων και των ενοικιαζομένων δωματίων, οι οποίοι συνέβαλαν να γίνει κατανοητή όλη η περιβαλλοντική διαδικασία. ι

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... ί ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...ίί ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ... ίν ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ...νίί ΠΕΡΙΛΗΨΗ...χί 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ... 1 1.1 Προοίμιο... 1 1.2 Σκοπός και Στόχοι της Πτυχιακής Εργασίας... 1 2 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ... 2 2.1 Εισαγωγή...2 2.2 Ορισμός του τουρισμού...3 2.3 Τα συστατικά στοιχεία του λειτουργικού πλαισίου του τουρισμού...6 2.4 Οι μορφές του τουρισμού...9 2.5 Τα είδη του τουρισμού... 11 2.6 Τα οικονομικά χαρακτηριστικά του τουρισμού... 12 2.7 Θεωρητική εξήγηση των οικονομικών επιπτώσεων του τουρισμού... 14 2.8 Τα προβλήματα του τουρισμού... 15 2.9 Δείκτες της τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής... 15 2.10 Προυποθέσεις μιας περιοχής για την ανάπτυξη του τουρισμού... 16 2.11 Η αγοραστική διαδικασία του τουρίστα και οι βασικές μεταβλητές προς εξέταση..16 2.12 Τα χαρακτηριστικά των τουριστών...20 2.13 Η τουριστική κατανάλωση...20 2.14 Τουρισμός και περιβάλλον...21 2.15 2.14.1 Συστατικά στοιχεία του τουρισμού...21 3 ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑ... 27 3.1 Κατάταξη ξενοδοχείων σε κατηγορίες αστέρων και τεχνικές προδιαγραφές...27 3.2 Τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές...29 3.3 Οι φορείς που πραγματοποιούν την κατάταξη ξενοδοχείων...31 3.4 Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των ξενοδοχείων μικρών επιχειρήσεων εναντίον των επιχειρησιακών ξενοδοχείων πολυτέλειας... 33 4 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΑ...37 4.1 Περιβαλλοντικός έλεγχος...37 4.2 Περιβαλλοντικοί Σκοποί και Στόχοι...38 4.3 Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ)...40 4.3.1 Σύστημα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ)...40 4.4 Οι πόροι που χρειάζονται για την εφαρμογή ενός Συστήματος Περιβαλλοντικής Διαχείρισης...41 4.5 Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός...41 4.6 Βήματα για την εφαρμογή περιβαλλοντικού σχεδιασμού...42 4.7 Προγράμματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης...42 4.8 Διακύρηξη Περιβαλλοντικής Πολιτικής των ξενοδοχείων...43 ΐΐ

4.9 Εφαρμογή Περιβαλλοντικής Πολιτικής στα ξενοδοχεία...44 4.10 Οικολογικά Σήματα...44 4.11 Πως απονέμονται τα Οικολογικά Σήματα;...45 4.12 Λόγοι για την υιοθέτηση ενός οικολογικού σήματος...46 4.13 Περιβαλλοντικά Πρότυπα...47 4.14 Πράσινες σημαίες (Green Flags)... 50 4.15 Το Ευρωπαϊκό σήμα Ecolab... 51 5 ΘΑΣΟΣ... 55 5.1 Εισαγωγή... 55 5.2 Ιστορία... 56 5.3 Το κλίμα... 57 5.4 Προιόντα... 58 5.5 Συγκοινωνίες... 58 5.6 Μια μικρή περιγραφή των χωριών της Θάσου... 59 5.7 Τουρισμός και δραστηριότητες στην Θάσο...60 5.8 Παραλίες...61 5.9 Πολιτισμός...62 5.10 Παράδοση... 62 6 ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ... 63 6.1 Η ηλικία των εγκαταστάσεων...63 6.2 Μέγεθος... 63 6.3 Χρήση Αλυσίδων... 64 6.4 Κοινωνική πίεση...65 6.5 Τεχνικές διαχείρισης διοικητικών διαδικασιών... 66 7 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ... 68 7.1 Εισαγωγή...68 7.2 Σκοπός της έρευνας... 68 7.3 Το ερωτηματολόγιο... 69 7.4 Στατιστική επεξεργασία των δεδομένων... 74 7.5 -Ανάλυση των απαντήσεων της έρευνας... 75 8 Συμπεράσματα... 132 8.1 Ανάλυση συμπερασμάτων... 132 8.2 Συμπεράσματα... 133 8.3 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 134 9 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 136 10 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 140 iii

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 7-1 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση της ιδιοκτησίας των ξενοδοχείων - ενοικιαζομένων δωματίων... 75 Πίνακας 7-2 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση για τον τύπο του ξενοδοχείου...76 Πίνακας 7-3 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποια κατηγορία αστέρων - κλειδιών ανήκει το ξενοδοχείο - ενοικιαζόμενο δωμάτιο σας;...77 Πίνακας 7-4 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Από πότε κατασκευάστηκε και λειτουργεί η μονάδα;...79 Πίνακας 7-5 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Αριθμός δωματίων...81 Πίνακας 7-6 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Η μονάδα έχει γραπτή περιβαλλοντική πολιτική η οποία είναι αναρτημένη στους χώρους της;...82 Πίνακας 7-7 Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αν ναι πόσα χρόνια είναι διατυπωμένη;... 82 Πίνακας 7-8 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Αν ναι παρατηρείτε θετική στάση από την τοπική κοινωνία;... 83 Πίνακας 7-9 Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Πιστεύετε ότι η ύπαρξη γραπτής περιβαλλοντικής πολιτικής δίνει πλεονεκτήματα μάρκετινγκ σε σχέση με τους ανταγωνιστές;... 84 Πίνακας 7-10 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Αν ΟΧΙ θα σας ενδιέφερε να διατυπώσετε γραπτή περιβαλλοντική πολιτική τα επόμενα 2 χρόνια;... 85 Πίνακας 7-11 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Θα επιθυμούσατε να δημοσιοποιούσατε την περιβαλλοντική πολιτική για διαφημιστικούς λόγους;... 87 Πίνακας 7-12 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Η μονάδα έχει πιστοποιηθεί κατά ΚΘ 9001;... 87 Πίνακας 7-13 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Αν ΟΧΙ θα σας ενδιέφερε να πιστοποιηθείτε τα επόμενα 2 χρόνια;... 89 Πίνακας 7-14 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Πιστεύετε ότι η πιστοποίηση Ι8Θ 9001 δίνει πλεονεκτήματα μάρκετινγκ σε σχέση με τους ανταγωνιστές;... 90 Πίνακας 7-15 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Η μονάδα έχει πιστοποιηθεί κατά ΕΜΛ8;...90 Πίνακας 7-16 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Αν ΟΧΙ θα σας ενδιέφερε να πιστοποιηθείτε τα επόμενα 2 χρόνια;...92 Πίνακας 7-17 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Πιστεύετε ότι η πιστοποίηση με Σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης δίνει πλεονεκτήματα μάρκετινγκ σε σχέση με τους ανταγωνιστές;...93 Πίνακας 7-18 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Η μονάδα έχει πιστοποιηθεί κατά ΗΛΟΟΡ;... 93 Πίνακας 7-19 Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση : Αν ΟΧΙ θα σας ενδιέφερε να πιστοποιηθείτε τα επόμενα 2 χρόνια;...95 Πίνακας 7-20 Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση:.αν ΟΧΙ θα σας ενδιέφερε να πιστοποιηθείτε τα επόμενα 2 χρόνια;...96 Πίνακας 7-21 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Εφόσον υπάρχει εστιατόριο στη μονάδα διατίθονται γεύματα με βιολογικά προϊόντα;...96 Πίνακας 7-22 Κατανομή απαντήσεων στην ερώτηση: Θα σας ενδιέφερε να πραγματοποιήσετε ανακαίνηση με σκοπό τη βελτίωση της ενεργειακής επίδοσης της μονάδας ( μείωση κατανάλωσεις ενέργειας, τοποθέτηση διπλών παραθύρων, τουαλέτες επιλεγόμενης ποσότητας νερού κ.α.);...97 ΐν

Πίνακας 7-23 Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση : Για την παροχή ζεστού νερού στους πελάτες σας, έχετε εγκαταστήσει θερμικά ηλιακά ή αντίστοιχη εγκατάσταση;... 98 Πίνακας 7-24 Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση : Κλιματίζονται οι χώροι της μονάδας (δωμάτια, εσωτερικοί χώροι, κ.α.);...99 Πίνακας 7-25 Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση : Τα κλιματιστικά που χρησιμοποιούνται είναι τεχνολογίας inverter;... 100 Πίνακας 7-26Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση : Στα παράθυρα των δωματίων έχετε τοποθετημένες ειδικές παγίδες που σταματούν τη χρήση του κλιματιστικού, όταν αυτά είναι ανοιχτά;... 102 Πίνακας 7-27Κατανομή των απαντήσεων Στην ερώτηση: Χρησιμοποιείτε λαμπτήρες εξοικονόμησης ενέργειας;... 103 Πίνακας 7-28 Κατανομή των απαντήσεων Στην ερώτηση : Έχετε εγκατεστημένες ειδικές κάρτες δωματίων, ώστε όταν δεν υπάρχει κάποιος στο δωμάτιο να μην υπάρχει ρεύμα;... 104 Πίνακας 7-29 Κατανομή των απαντήσεων Στην ερώτηση: Αν ΔΕΝ χρησιμοποιείται τις ειδικές κάρτες, έχετε ενημερώσει το προσωπικό σας να κλείνει τους διακόπτες του ηλεκτρικού όταν δεν υπάρχει κάποιος στο δωμάτιο;...105 Πίνακας 7-30Κατανομή των απαντήσεων Στην ερώτηση: Χρησιμοποιείται υγραέριο ή φυσικό αέριο για την λειτουργία των συσκευών της κουζίνας σας;...106 Πίνακας 7-31 Κατανομή των απαντήσεων Στην ερώτηση: Αν δεν χρησιμοποιείτε, υπάρχει πρόβλεψη στην εγκατάσταση για μελλοντική χρήση;... 108 Πίνακας 7-32Κατανομή των απαντήσεων Στην ερώτηση: Έχετε εγκατεστημένους χρονοδιακόπτες για τον εξωτερικό φωτισμό;... 109 Πίνακας 7-33Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Έχετε εγκατεστημένους αισθητήρες κίνησης για τον εξωτερικό φωτισμό;... 110 Πίνακας 7-34Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Θα σας ενδιέφερε να τοποθετήσετε φωτοβολταϊκά για την παραγωγή ρεύματος και τη χρήση εντός της μονάδος... 111 Πίνακας 7-35Κατανομή των απαντήσεων Στην ερώτηση: Χρησιμοποιείται ελεγχόμενη κεφαλή ντούζ; (ή βρύσες- καταβρεχτήρες);... 112 Πίνακας 7-36Κατανομή των απαντήσεων Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό διενεργείτε ελέγχους για τη σωστή λειτουργία του εξοπλισμού;... 113 Πίνακας 7-37Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό χρησιμοποιείται ενεργειακές αποδοτικές συσκευές;... 114 Πίνακας 7-38Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό ελέγχεται εάν υπάρχουν διαρροές στο εσωτερικό δίκτυο του νερού;... 115 Πίνακας 7-39Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό είναι ενημερωμένο το προσωπικό σας και οι πελάτες σας για την εξοικονόμηση νερού;... 116 Πίνακας 7-40Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό υπάρχουν τοποθετημένα διπλά τζάμια στους χώρους... 118 Πίνακας 7-41Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Στην περίπτωση που έχετε κήπο με τι νερό ποτίζεται;... 119 Πίνακας 7-42Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Στην περίπτωση ύπαρξης πισίνας στο χώρο του ξενοδοχείου με τι νερό τη γεμίζεται;...119 Πίνακας 7-43 Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Έχετε εγκαταστήσει βιολογικό καθαρισμό... 120 Πίνακας 7-44Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Αλλάζετε σε καθημερινή βάση τις πετσέτες και τα σεντόνια των δωματίων;... 121 v

Πίνακας 7-45 Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Υπάρχει η δυνατότητα κατόπιν συννεονόησης με τον πελάτη να μην αλλαχθούν τα σεντόνια και οι πετσέτες εφόσον δεν το επιθυμεί;...122 Πίνακας 7-46Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Χρησιμοποιείται σαπούνι επαναληπτικής χρήσης;... 122 Πίνακας 7-47 Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Χρησιμοποιείται καθαριστικά βιοδιασπόμενα;... 123 Πίνακας 7-48Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Εγκατεστημένες διπλής λειτουργίας (ποσότητας νερού) τουαλέτες;... 124 Πίνακας 7-49Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Κάνετε ανακύκλωση;...125 Πίνακας 7-50Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Ευκολία εύρεσης των κάδων ανακύκλωσης στο χώρο του ξενοδοχείου; (εφόσον υπάρχουν)...127 Πίνακας 7-51Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Υπάρχει ενημέρωση των πελατών όσο αφορά την προσπάθεια σας αυτή;...128 Πίνακας 7-52Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Υπάρχει ανταπόκριση των πελατών σας σε αυτή την προσπάθεια;... 128 Πίνακας 7-53Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Σε ποιο βαθμό αγοράζεται ανακυκλωμένα ή ανακυκλώσιμα προϊόντα;... 129 Πίνακας 7-54Κατανομή των απαντήσεων στην ερώτηση: Στην περίπτωση ύπαρξης πισίνας, σε πιο βαθμό ανακυκλώνεται και καθαρίζεται το νερό της;...130 νι

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 4-1 Σήμα ΕΜΛ8... 54 γΐΐ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 1 Η δομή του συστήματος τουρισμός... 5 Σχήμα 2 Λειτουργικό πλαίσιο τουρισμού...8 Σχήμα 3 Η αγοραστική διαδικασία του τουρίστα και οι βασικές μεταβλητές προς εξέταση... 19 Σχήμα 4 Προτεινόμενο Μοντέλο...67 Σχήμα 5. Ποσοστιαία ανάλυση του τύπου ιδιοκτησίας των ξενοδοχείων...75 Σχήμα 6 Ποσοστιαία ανάλυση για τον τύπο ξενοδοχείων...76 Σχήμα 7 Ποσοστιαία ανάλυση της κατηγορίας αστέρων...77 Σχήμα 8 Ποσοστιαία ανάλυση της ύπαρξη περιβαλλοντικής πολιτικής... 82 Σχήμα 9 Ποσοστιαία ανάλυση στα χρόνια ύπαρξης γραπτής περιβαλλοντικής πολιτικής. 83 Σχήμα 10 Ποσοστιαία ανάλυση θετικής στάσης από τη κοινωνία...84 Σχήμα 11 Ποσοστιαία ανάλυση στα πλεονεκτήματα μάρκετινγκ στην ύπαρξη γραπτής περιβαλλοντικής πολιτικής... 85 Σχήμα 12 Ποσοστιαία ανάλυση στο ενδιαφέρον για γραπτή περιβαλλοντική πολιτική...86 Σχήμα 13Ποσοστιαία ανάλυση στη δημοσιοποίηση για διαφημιστικούς λόγους... 87 Σχήμα 14 Ποσοστιαία ανάλυση για την πιστοποίηση ISO 9001... 88 Σχήμα 15 Ποσοστιαία ανάλυση για το ενδιαφέρον για το ISO 9001... 89 Σχήμα 16Ποσοστιαία ανάλυση για τα πλεονεκτήματα μάρκετινγκ του ISO 9001... 90 Σχήμα 17. Ποσοστιαία ανάλυση για πιστοποίηση EMAS...91 Σχήμα 18 Ποσοστιαία ανάλυση για το ενδιαφέρον στο EMAS...92 Σχήμα 19Ποσοστιαία ανάλυση για τα πλεονεκτήματα μάρκετινγκ του EMAS...93 Σχήμα 20. Ποσοστιαία ανάλυση για την πιστοποίηση HACCP...94 Σχήμα 21. Ποσοστιαία ανάλυση για ενδιαφέρον για την πιστοποίηση HACCP... 95 Σχήμα 22. Ποσοστιαία ανάλυση για τα πλεονεκτήματα μάρκετινγκ του HACCP... 96 Σχήμα 23. Ποσοστιαία ανάλυση για τα γεύματα με τα βιολογικά προιόντα...97 Σχήμα 24. Ποσοστιαία ανάλυση... 98 Σχήμα 25. Ποσοστιαία ανάλυσ... 99 Σχήμα 26. Ποσοστιαία ανάλυση... 99 Σχήμα 27. Ποσοστιαία ανάλυση... 100 Σχήμα 28. Ποσοστιαία ανάλυση... 102 Σχήμα 29. Ποσοστιαία ανάλυση... 103 Σχήμα 30. Ποσοστιαία ανάλυση... 104 Σχήμα 31. Ποσοστιαία ανάλυση... 105 Σχήμα 32. Ποσοστιαία ανάλυση... 107 Σχήμα 33. Ποσοστιαία ανάλυση... 108 Σχήμα 34. Ποσοστιαία ανάλυση... 109 Σχήμα 35. Ποσοστιαία ανάλυση... 110 Σχήμα 36. Ποσοστιαία ανάλυση... 111 Σχήμα 37. Ποσοστιαία ανάλυση για ελεγχόμενη κεφαλί ντούζ... 112 Σχήμα 38. Ποσοστιαία ανάλυση για έλεγχο της σωστής λειτουργίας εξοπλισμού... 114 Σχήμα 39. Ποσοστιαία ανάλυση για την χρήση ενεργειακών αποδοτικών συσκευών... 115 Σχήμα 40. Ποσοστιαία ανάλυση για τον έλεχγο στο δίκτυο νερού... 116 Σχήμα 41. Ποσοστιαία ανάλυση για την ενημέρωση προσωπικού στο θέμα της εξοικονόμησης ενέργειας... 117 Σχήμα 42. Ποσοστιαία ανάλυση χρήση διπλών τζαμιών... 118 Σχήμα 43. Ποσοστιαία ανάλυση χρήση... 120 Σχήμα 44. Ποσοστιαία ανάλυση χρήση στην καθημερινή αλλαγή σεντονιών... 121 Σχήμα 45. Ποσοστιαία ανάλυση στη μη αλλαγή σεντονών... 122 Σχήμα 46. Ποσοστιαία ανάλυση στη χρήση σαπουνιού επαναληπτικής χρήσης... 123 viii

Σχήμα 47. Ποσοστιαία ανάλυση στη χρήση βιοδιασπόμενων καθαριστικών... 124 Σχήμα 48. Ποσοστιαία ανάλυση στη χρήση τοαλέτας διπλής λειτουργίας... 125 Σχήμα 49. Ποσοστιαία ανάλυση ανακύκλωσης... 126 Σχήμα 50. Ποσοστιαία ανάλυση στην εύρεση κάδων ανακύκλωσης...127 Σχήμα 51. Ποσοστιαία ανάλυση στην ενημέρωση πελατών...128 Σχήμα 52. Ποσοστιαία ανάλυση στην ανταπόκριση των πελατών στην ανακύκλωση... 129 Σχήμα 53. Ποσοστιαία ανάλυση στην αγορά ανακυκλώσιμων προιόντων...130 Σχήμα 54. Ποσοστιαία ανάλυση στην ανακύκλωση νερού της πισίνας...131 IX

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Ε Σ Α.Ε.Π. ΑΚΖ Α.Μ.ΕΑ. ΑΣΑΟΣ ΣΠΔ ΤΦΙ Ξ Ε Ν Ε Σ EMAS Οικολογικής ISO HACCP Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν Ανάλυση Κύκλου Ζωής Άτομα με ειδικές ανάγκες Αρμόδιος Φορέας του ΥΠΕΧΩΔΕ Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης Τουριστική φέρουσα ικανότητα Eco - management and Audit Scheme ή Σχήμα Διαχείρισης και Επιθεώρησης Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης Ανάλυση Κινδύνων-Κρίσιμα Σημεία Ελέγχου x

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της εργασίας είναι η περιβαλλοντική αξιολόγηση των ξενοδοχείων και των ενοικιαζόμενων δωματίων στη Θάσο και η διερεύνηση των διάφορων παραγόντων που επηρεάζουν τις περιβαλλοντικές διοικητικές πρακτικές. Στο 2ο κεφάλαιο αναλύεται ο ορισμός του τουρισμού, αναφέρονται οι μορφές του, τα είδη του τουρισμού όπως επίσης και οι οποιεσδήποτε θετικές ή αρνητικές του ιδιότητες. Στο 3ο κεφάλαιο θα ασχοληθούμε με την κατάταξη των ξενοδοχείων σε κατηγορίες αστέρων, όπως επίσης θα γίνει και μία αναφορά στα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των μικρών και μεγάλων ξενοδοχειακών μονάδων. Στο 4ο κεφάλαιο θα ασχοληθούμε με τον περιβαλλοντικό έλεγχο, τους σκοπούς και στόχους, με το σύστημα περιβαλλοντικής διαχείρισης και τα διάφορα περιβαλλοντικά σήματα. Στο 5ο κεφάλαιο αναφερόμαστε στην Θάσο, στην ιστορία της, το κλίμα, τα χωριά της, στα προϊόντα, στις συγκοινωνίες και γενικά σε διάφορες πληροφορίες για το νησί. Στα πλαίσια αυτά εξετάζεται η ύπαρξη και λειτουργία συστήματος περιβαλλοντικής διαχείρισης, συστήματος διασφάλισης ποιότητας και HACCP και διερευνάται σε πιο βαθμό αυτά αποτελούν επιχειρηματικά πλεονεκτήματα. Αξιολογείται οι ενεργειακή επίδοση και η χρήση νερού στις εγκαταστάσεις. Τέλος καταγράφεται η μέθοδος διαχείρισης των αποβλήτων και η δυνατότητα ανακύκλωσης. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με τη βοήθεια ερωτηματολογίου σε περισσότερες από 100 μονάδες σε όλη την έκταση του νησιού. Τα συμπεράσματα που εξήχθησαν είναι χρήσιμα για την καταγραφή της πραγματικής περιβαλλοντικής διάστασης της λειτουργίας των ξενοδοχειακών μονάδων και των περιθωρίων βελτίωσης της. Λέξεις Κλειδιά: ξενοδοχεία, τουρισμός, περιβαλλοντική αξιολόγηση, περιβαλλοντικές πρακτικές. xi

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ - ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1.1 Προοίμιο Ο εξευτελισμός του περιβάλλοντος αποτελεί κύρια ανησυχία της σύγχρονης κοινωνίας, και αυτό έχει επιπτώσεις στη συνέχεια στη στρατηγική των εταιριών. Κάθε τομέας μπορεί να εφαρμόσει τις δικές του στρατηγικές για να αντιμετωπίσει τα περιβαλλοντικά ζητήματα (Handfield, Walton, Seegers και Melnyk, 1997). Οι έρευνες που εξετάζουν τις περιβαλλοντικές ανησυχίες των εταιριών, έχουν εστιάσει συντριπτικά στη βιομηχανία κατασκευής (Foster, Sampson και Dunn, 2000). Αντιθέτως, οι εταιρίες υπηρεσιών, " οι σιωπηλοί καταστροφείς του περιβάλλοντος " (Hutchinson, 1996) έχουν προσελκύσει την πολύ λιγότερη ερευνητική προσοχή. Στην βιομηχανία υπηρεσιών, ο τομέας των τουριστών είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων ως εστίαση μιας έρευνας στις περιβαλλοντικές διοικητικές πρακτικές για δύο κύριους λόγους. Κατ' αρχάς, αυτός ο τομέας έχει μια αυξανόμενη οικονομική σημασία (Hunter, 1997; De Rato y Figaredo, 1999). Δεύτερον, η βιομηχανία τουριστών παρουσιάζει όλο και περισσότερο υψηλότερη περιβαλλοντική ανησυχία (Hunter, 1997). Η βιομηχανία τουριστών περιλαμβάνει δύο κύριες δραστηριότητες, την στέγαση και την μεταφορά. Σε αυτήν την μελέτη, εστιάζουμε στον υποτομέα στέγασης και για το σημαντικό ρόλο της στην προσφορά των υπηρεσιών στους τουρίστες και για τον αντίκτυπό της στο περιβάλλον. Η μελέτη είναι δομημένη ως εξής. Κατ' αρχάς, αναφορά στην υπάρχουσα βιβλιογραφία της περιβαλλοντικής διαχείρισης, που εστιάζει σε εκείνες τις έρευνες που απευθύνονται στον κλάδο ξενοδοχείων. Στην συνέχεια γίνεται περιγραφή των παραγόντων που μπορούν να επηρεάσουν την εταιρική περιβαλλοντική διαχείριση. Με αποτέλεσμα την δημιουργία διάφορων υποθέσεων. Η εμπειρική έρευνά μας παρουσιάζεται σε εύθετο χρόνο και εξετάζει το βαθμό στον οποίο τα συμπεράσματά μας παρουσιάζουν υποστήριξη για τις υποθέσεις μας. 1.2 Σκοπός και Στόχοι της Πτυχιακής Εργασίας Στόχος αυτής της μελέτης είναι να διερευνήσουμε τους διάφορους παράγοντες που επηρεάζουν τις περιβαλλοντικές διοικητικές πρακτικές, Οι κύριοι σκοποί της εργασίας είναι να διερευνήσουμε την περιβαλλοντική επίδοση των ξενοδοχείων της Θάσου, και να προσδιορίσουμε τα κίνητρα για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής απόδοσης των ξενοδοχείων. 1

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.1 Εισαγωγή Στις μέρες μας ο τουρισμός θεωρείται ως η μεγαλύτερη παγκόσμια βιομηχανία (Dobriys Assessment, 1995). Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς συμβάλλοντας στο 10,7% του συνολικού Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) της παγκόσμιας οικονομίας (Παγκόσμια Επιτροπή Ταξιδίων και Τουρισμού - ΠΕΤΤ, 1997). Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (World Tourism Organization), υπολογίζεται ότι πραγματοποιούνται περισσότερα από 600 εκατομμύρια ταξίδια αναψυχής και επιχειρηματικών σκοπών σε διεθνείς προορισμούς ετήσια. Εκτιμάται επίσης ότι περίπου 2 δισεκατομμύρια ταξίδια εσωτερικού λαμβάνουν χώρα ετήσια, από τα οποία τα μισά στην Ευρώπη, με μεγαλύτερο μερίδιο προορισμών τη Μεσόγειο και τις Άλπεις. Στην Ελλάδα, ο τουρισμός αποτελεί ένα από τους δυναμικότερους παραγωγικούς τομείς της εθνικής οικονομίας συμβάλλοντας στο 7% του ΑΕΠ, καλύπτοντας το 29,3% του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών και απασχολώντας 500.000 εργαζόμενους (ΕΣΥΕ, 1999). Άν και βασική του επιδίωξη αποτελεί η προσφορά υπηρεσιών σε ένα καλής ποιότητας φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, η δυναμική παρουσία και εντατικοποίηση της τουριστικής βιομηχανίας την έχει καταστήσει ως ένα από τους παραγωγικούς τομείς με το μεγαλύτερο φάσμα περιβαλλοντικών πιέσεων. Στις μέρες μας το κυρίαρχο μοντέλο του μαζικού τουρισμού, ο εποχιακός κυρίως χαρακτήρας του, η δυσανάλογα μεγάλη συγκέντρωση ανθρώπων και υποδομών σε ένα τόπο και οι συνεχώς αυξανόμενες τάσεις ανάπτυξής του, συντείνουν στην αύξηση της υποβάθμισης των φυσικών κοινωνικών και πολιτιστικών πόρων. Η απάντηση της τουριστικής βιομηχανίας στο αυξανόμενο επίπεδο της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και του ενδιαφέροντος των τουριστών καθώς και στο νέο οικονομικό περιβάλλον, είναι η ανάπτυξη πρωτοβουλιών και Συστημάτων Περιβαλλοντικής Διαχείρισης (ΣΠΔ) των τουριστικών επιχειρήσεων. Η εφαρμογή των σχημάτων (Συστημάτων) αυτών αποσκοπεί στην περιβαλλοντική βελτίωση των λειτουργιών της τουριστικής επιχείρησης, στην εξοικονόμηση οικονομικών πόρων και στην εξυπηρέτηση των αναγκών και ικανοποίηση των ανησυχιών των «πράσινων πελατών». Ο απώτερος σκοπός της ανάπτυξης αυτών των σχημάτων είναι η πρακτική προώθηση της αειφόρου ανάπτυξης στον τουριστικό τομέα. 2

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.2 Ορισμός του τουρισμού Ο πρώτος ορισμός, ο οποίος έτυχε ευρείας αποδοχής, διατυπώθηκε από τους Ελβετούς Hunziger και Krafp το 1942(σελ.21). μετά από ορισμένες τροποποιήσεις πήρε την ακόλουθη μορφή (Hunziger 1965, σελ. 48): Τουρισμός (Fremdenverkehr) είναι το σύνολο των σχέσεων και φαινομένων που προκύπτουν από το ταξίδι και την παραμονή ξένων προς ένα τόπο στον τόπο αυτόν, εφόσον η παραμονή δεν έχει το χαρακτήρα της μόνιμης εγκατάστασης και συνεπώς δεν ασκείται κάποια δραστηριότητα για την εξασφάλιση εισοδήματος. Η σημασία αυτού του ορισμού υπήρξε καταλυτική, αφού τα περισσότερα μεταγενέστερα συγγράμματα, στηρίχθηκαν σε αυτόν, ενώ τον υιοθέτησε μια σειρά από επιστημονικούς φορείς, όπως η διεθνής ένωση AIEST. Οι Hunziger και Krafp εξαίρεσαν τα επαγγελματικά ταξίδια από τα ταξίδια που θεωρούν τουριστικά. Αυτό οφείλεται στον παραγωγικό χαρακτήρα των επαγγελματικών ταξιδιών, αφού οι δυο συγγραφείς θεωρούν τον τουρισμό ως μια καθαρά καταναλωτική δραστηριότητα. Λίγα χρόνια αργότερα διατυπώνεται από τον ΟΗΕ ένας νέος ορισμός, ο οποίος σε αντίθεση με των Hunziger και Krafp, δεν εξαιρεί τα επαγγελματικά ταξίδια (Fighiera 1987, σελ.1). Ο συγκεκριμένος ορισμός δεν αναφέρεται άμεσα στην έννοια του τουρισμού αλλά σε αυτήν του επισκέπτη, δηλαδή του ατόμου που ασκεί τον τουρισμό: Ως επισκέπτης νοείται κάθε άτομο που ταξιδεύει σε μια χώρα διαφορετική από εκείνη στην οποία έχει τη συνήθη διαμονή και εφόσον ο σκοπός του ταξιδιού του δεν είναι η εξάσκηση ενός επαγγέλματος, το οποίο αμείβεται από φορέα της χώρας - προορισμού. Ο ορισμός του ΟΗΕ διατυπώθηκε με σκοπό τη στατιστική μέτρηση του διεθνούς τουρισμού. Με την πάροδο του χρόνου διάφοροι συγγραφείς προσέγγισαν την έννοια του τουρισμού βασιζόμενοι στους Hunziger και Krafp, κάποιοι από αυτούς είναι η Simone Frombling, Zedek, Leiper και ο Kaspar. Σύμφωνα με την Simone Frombling (1993, σελ.6-8) τουρισμός είναι ένα σύστημα σχέσεων που προκύπτουν από την παραμονή ξένων προς ένα τόπο στον τόπο αυτόν, εφόσον η παραμονή δεν έχει το χαρακτήρα της εγκατάστασης για τη μόνιμη ή περιορισμένης διάρκειας άσκηση της κύριας επαγγελματικής δραστηριότητας. 3

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ο Zedek συσχετίζει τον τουρισμό με τον ελεύθερο χρόνο. Προσδιορίζει τα τουριστικά ταξίδια ως ταξίδια αναψυχής και επίσκεψης σε συγγενείς και φίλους και εξαιρεί τα επαγγελματικά ταξίδια. Ο δε Leiper( 1990b, σελ.601)προσδιορίζει των τουρισμό ως μια ανθρώπινη συμπεριφορά και πιο συγκεκριμένα ως τη συμπεριφορά των ατόμων που υποδύονται τουριστικούς ρόλους. Ο Kaspar (1991) προσεγγίζει τον τουρισμό ως ένα σύστημα. Το σύστημα είναι σύμφωνα με τον Ulrich ένα σε τάξη ευρισκόμενο σύνολο στοιχείων, ανάμεσα στα οποία υπάρχουν ή μπορούν να δημιουργηθούν σχέσεις. Το σχήμα 1 περιέχει το σύστημα τουρισμός, τις πολλαπλές διασυνδέσεις του με το περιβάλλον καθώς και τις εσωτερικές σχέσεις των υποσυστημάτων που το συνθέτουν. Στο σχήμα παρατίθεται μια απλοποιημένη απεικόνιση, ώστε να γίνει καλύτερα κατανοητή η διασύνδεση του συστήματος «Τουρισμός» με τα υπερκείμενα συστήματα καθώς και με τα επιμέρους στοιχεία του (υποσυστήματα). Στα υπερκείμενα συστήματα περιλαμβάνονται το: οικονομικό περιβάλλον κοινωνικό περιβάλλον πολιτικό περιβάλλον τεχνολογικό περιβάλλον οικολογικό περιβάλλον. Ως υποσυστήματα του συστήματος «Τουρισμός» επελέγησαν από τον Kaspar τα εξής: το υποσύστημα «Τουριστικό Υποκείμενο» το υποσύστημα «Τουριστικό Αντικείμενο» αποτελούμενο από τα Θερμικά υποσυστήματα, τα οποία είναι τα εξής: «Τουριστικός Τόπος». «Τουριστικές Επιχειρήσεις». «Τουριστικές Οργανώσεις». 4

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Σύστημα «Τ ο νισ μ ό ς Τ ο υ ρ ισ τικό Α ντικείμ ενο 1Ιευμικο νττοουατήμοτιι Υ π ο σ ύ σ τη μ α «Τ ο ι\κσ τι.κό Υ π οκείμενο» T ο ικ ισ τ ικ ό ς Τόπος Γ ο ν ν ιο τ ικ έ ς Ε π ιχ ε ιρ ή σ ε ις I i.'iiyiotix.t O y, ( vt.ion Οικονομικό Κοινωνικό Οικολογικό Περιβάλλον Πολιτικό περιβάλλον Τεχνολογικό Περιβάλλον Σχήμα 1 Η δομή του συστήματος τουρισμός. Πηγή : Kaspar, Claude (1991), Die Tourismusiehre im Grundrib,4. Auflage (Berne & Stuttgart: Verlag Paul Haupt),S14. Το σύστημα «Τουρισμός» είναι εξαιτίας των διασυνδέσεων με το εξωτερικό περιβάλλον ένα ανοικτό σύστημα. Έτσι, δεν δέχεται μόνο επιρροές από τα άλλα συστήματα, αλλά ασκεί και το ίδιο επιρροή στο περιβάλλον. Μπορεί συνεπώς να γίνεται λόγος για εισροές (επιδράσεις από τα άλλα συστήματα ή από τα επιμέρους στοιχεία του συστήματος) και εκροές (επιδράσεις επί των άλλων συστημάτων και των επιμέρους στοιχείων του συστήματος). Από την ένταση των εισροών και εκροών μπορούν να βγουν συμπεράσματα για το πόσο εύκολα επηρεάζεται αλλά και επηρεάζει ο τουρισμός το περιβάλλον του. 5

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.3 Τα συστατικά στοιχεία του λειτουργικού πλαισίου του τουρισμού Ο τουρισμός, από θεωρητική σκοπιά είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο, που συντελείται στα πλαίσια του ελεύθερου χρόνου του ανθρώπου και εκδηλώνεται με την πρόσκαιρη μετακίνηση προς και την παραμονή σε προορισμούς, που είναι έξω από τον συνηθισμένο γεωγραφικό χώρο διαμονής του και έχει σαν βασικό και άμεσο σκοπό την ψυχαγωγία, Ο παραπάνω ορισμός περιλαμβάνει δύο σκέλη: S Το πρώτο σκέλος, που αναφέρεται στη μετακίνηση των ατόμων, αντιπροσωπεύει το καταναλωτικό μέρος του τουριστικού φαινομένου και ταυτίζεται με την τουριστική ζήτηση S Το δεύτερο σκέλος που αναφέρεται στην εξυπηρέτηση των μετακινούμενων, αντιπροσωπεύει το παραγωγικό, μέρος αυτού και ταυτίζεται με την τουριστική προσφορά. Τόσο η τουριστική προσφορά, όσο και η τουριστική ζήτηση προϋποθέτουν την ύπαρξη ενός προϊόντος, που μπορεί να εκφραστεί ποσοτικά αλλά και ποιοτικά. Το προϊόν αυτό υπάρχει και χαρακτηρίζεται σαν τουριστικό προϊόν ή τουριστικό πακέτο, αποτελείται από ένα σύνολο αγαθών και υπηρεσιών, που καταναλώνονται και χρησιμοποιούνται σε ποικίλους βαθμούς από τους τουρίστες - καταναλωτές. Το τουριστικό αυτό προϊόν ή πακέτο περιλαμβάνει ένα ταξίδι στον τόπο του τελικού προορισμού με διαμονή και ψυχαγωγία και εκφράζεται παραστατικά με τα παρακάτω συνθετικά στοιχεία, που συνθέτουν βασικά και την έννοια του παραγωγικού μέρους του τουρισμού: - Τόπος προορισμού. - Ταξίδι - Διαμονή. - Ψυχαγωγία. Ο τουρισμός, από πρακτική σκοπιά, ρυθμίζει τις καθημερινές συναλλακτικές σχέσεις σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο για την παρακολούθηση των πολυποίκιλων τουριστικών δραστηριοτήτων με ομοιόμορφο τρόπο. Επίσης, ο παραπάνω ορισμός του τουρισμού συντίθεται από τρία βασικά στοιχεία (Mathieson and Wall 1989:14): 6

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 1. Ένα δυναμικά στοιχείο, που εκφράζεται με την ταξιδιωτική μετακίνηση σε έναν ή περισσότερους επιλεγμένους γεωγραφικούς χώρους (τουριστικός προορισμός) και υποδηλώνει την τουριστική ζήτηση. 2. Ένα στατικό στοιχείο, που εκφράζεται με την πρόσκαιρη παραμονή ατόμων σε έναν τουριστικό προορισμό και υποδηλώνει τα χαρακτηριστικά της τουριστικής δραστηριότητας και του τόπου προορισμού. 3. Ένα στοιχείο συνέπειας ή επίπτωσης, που προκύπτει από τα δύο προηγούμενα στοιχεία και αναφέρεται στα αποτελέσματα της τουριστικής δραστηριότητας από τα οικονομικά, κοινωνικά, φυσικά (περιβαλλοντικά) και πολιτικά υποσυστήματα, με τα οποία ο τουρισμός, ως σύστημα, βρίσκεται σε μια αλληλοεπίδραση και σύζευξη αντιδράσεων. Τα παρακάτω, συστατικά στοιχεία απαρτίζουν το λειτουργικό πλαίσιο του τουρισμού (Σχήμα 2), το οποίο ενσωματώνει ένα σύνολο μεταβλητών και σχέσεων που δείχνουν την πολυσυνθετότητα του τουριστικού φαινομένου. 7

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 6ΥΜΑΜΚΟ ΓΥΓΓΑΤτκα ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ Τ Ο Υ ΡΙΣΤΑ Σ; Μ Ο Ρ θ Ι Τ Ο Υ ΡΙΣΜ Ο Υ Διάρκεια τταρσυονης Π Ρ Ο Ο Ρ ΙΣ Μ Ο Σ ΤΟΥ ΡΙΣΤΑ ΓϋίιύίΐΑΑοντκίς (ςιλίςας ΓΠΓΓΑτικσ Είδος το υ ρισ τικ ή ς δρσσττιριόιητα ΕγγιτγςΛο ΜΡΠ6 ΔΗΜ ΙΟ ΥΡΓΙΑ ΠΙΕΣΗΣ ΠαΑίΠκή ΟΟγάνι^η Ε π ιπ ο ο α τσ υρκτπ κ ή ς κσνοττοίγ.σης ΚοΓνωνικ»- ΟΜΜΟμικά ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΧΟΡΠ ΊΚΟΤΗΤΑ ν.τ Γ,Τ.Ζ :*3 Γαυριστυατς ο,λι 0ΙΒ6Κ Κοινατν*κτ ο σ μ ή και ΕΠΓΠΤαΣΕιΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕ! ΦΥΧΙΚΕΧ Η ΠΕΡΙΒνΚΕΧ ;τι ί χ Π» ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΓΓΤΓΑΠΚΟ ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΠΙΓΤΤαΧΕΟΝ ΧΡΗΜΑΤΟΔ ΟΤΗΓΗ ΠΗΓΗ:Μ«α.Νρ οπ *πα νν»ι ( 1 0*2 1 : 1ί ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΟΥ ΜΑΝΑΟΕΜΕΚΓ» ' ~ Ανάδραση ΟΔΗΠΕΧ-ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΜΕΤΑΦΟΡΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ Μ Η Χ Α Ν ΙΚ Ο! ΕΛΕΓΧΟΙ Σχήμα 2 Λειτουργικό πλαίσιο τουρισμού 8

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.4 Οι μορφές του τουρισμού Ο τουρισμός είναι ένας γενικός όρος και περιλαμβάνει πολλές μορφές (γενικές και ειδικές). Οι μορφές ταυ τουρισμού εξαρτώνται κυρίως από τους συντελεστές της τουριστικής δραστηριότητας. Η διάκριση του τουρισμού σε μορφές είναι αναγκαία προϋπόθεση για την ακριβή εκτίμηση των επιπτώσεων κάθε μορφής τουρισμού στο παραγωγικό σύστημα. Στην τουριστική βιβλιογραφία δεν υπάρχει ομοφωνία για την ταξινόμηση των διαφόρων μορφών τουρισμού. Οι μελετητές χρησιμοποιούν μεταβλητές ευρείας έκτασης για την ταξινόμηση του τουρισμού σε μορφές, όπως σκοποί και κίνητρα των ατόμων, μορφές οργάνωση συμμετοχής, σχήματα συμπεριφοράς και κοινωνικοοικονομική θέση (status) των συμμετεχόντων ατόμων, χώρος-χρόνος εκδήλωσης των τουριστικών δραστηριοτήτων, μέσα μετακίνησης, φύλο, ηλικία κ.λπ. Τυπολογίες για τις μορφές του τουρισμού, ανάλογα του χρησιμοποιούμενου κριτηρίου, έχονν προταθεί από τους Λογοθέτη (1971:32-35), Καλφιώτη (1372:559-70), Cohen (1972:197-8) Wahab ( 1975:10), Smith (1977:2-3) και Κομίλη (1986:23-40). Ειδικότερα -Τυπολογίες στηριζόμενες στους σκοπούς - κίνητρα των ατόμων που χωρίζουν τον τουρισμό σε (Wahab, 1975:10): S Διακοπών - Αναψυχής. S Πολιτιστικό S Υγείας (θερμαλισμός) Ύ Αθλητικό, Ύ Συνεδρίων. Η τυπολογία του Smith (1977) περιλαμβάνει τις δύο πρώτες κατηγορίες του Wahab και επιπλέον: Ύ Ιστορικό. Ύ Εθνολογικό Ύ Περιβαλλοντικό τουρισμό -Τυπολογίες που χωρίζουν τον τουρισμό σε (Λογοθέτη (1971:32-35), Καλφιώτη (1974): Ύ Ψυχαγωγικό Ύ Φυσιολατρικό 9

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Μορφωτικό ^ Καλλιτεχνικό ^ Θρησκευτικό Αθλητικό ^ Επαγγελματικό ^ Υγείας (θερμαλισμός) - Τυπολογίες που χωρίζουν τις μορφές του τουρισμού σε τρείς ομάδες με επιμέρους διακρίσεις (Κομίλης 1986:23-40): Ο»άδα Α: Κατηγορίες τουρισμού ως προς τους σκοπούς και τα κίνητρα 1. Διακοπών - Αναψυχής 2. Επαγγελματικός -Μορφωτικός 3. Υγείας - θεραπείας- Ανάρρωσης Ο»άδα Β: Κατηγορίες τουρισμού ως προς τις μορφές οργάνωσης-συμμετοχής - συμπεριφοράς και κοινωνικοοικονομικήε θέσης των ατόμων που συμμετέχουν 1. Μαζικός. 2. Ατομικός. 3. Εοινωνικός Ο»άδα Γ: Κατηγορίες τουρισμού ως προς τον παράγοντα χωρου-χρόνου 1. Χειμερινός 2. Ορεινός 3. Αγροτουρισμός Γενικά οι διακρίσεις του τουρισμού, όπως ταξινομούνται από τους διάφορους μελετητές, είναι αρκετά δογματικοί, αφού δεν λαμβάνουν υπόψη τους, ότι ο τουρίστας ταξιδεύει, συνήθως για περισσότερους από ένα λόγους, και ότι η τουριστική του συμπεριφορά δεν αντανακλά -πάντα την αρχική ταξιδιωτική του αιτία. 10

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.5 Τα είδη του τουρισμού Σύμφωνα με τον Kaspar (1994/95) τα είδη του τουρισμού ταξινομούνται από τη σκοπιά του καταναλωτή και με βάση το κίνητρο του ως εξής: 1. τουρισμός αναψυχής S πολυήμερες διακοπές ή ολιγοήμερο ταξίδι, με σκοπό τη σωματική και ψυχική αναζωογόνηση S ταξίδι υγείας με σκοπό την ψυχική και σωματική αποκατάσταση μέσω της χρήσης φυσικών τρόπων θεραπείας (ύδατα, αέρια, λάσπη, κλίμα). 2. πολιτιστικός τουρισμός S μορφωτικός τουρισμός (γνωριμία με άλλους πολιτισμούς, ήθη και έθιμα) S εναλλακτικός τουρισμός (γνωριμία με. τον τρόπο ζωής άλλων ανθρώπων στο οίκο τους περιβάλλον) S θρησκευτικός τουρισμός (με σκοπό το προσκύνημα) 3. τουρισμός για κοινωνικούς λόγους S επίσκεψη συγγενών S ταξίδια που διοργανώνονται από λέσχες, συλλόγους κοκ, (συνειδητή ένταξη του τουρίστα στις ομαδικές δραστηριότητες, ύπαρξη ψυχαγωγικού προγράμματος) S αθλητικός τουρισμός S τουρισμός ενεργητικού ή παθητικού αθλητισμού 4. τουρισμός για οικονομικούς λόγους S επαγγελματικά/ επιχειρηματικά ταξίδια S συνεδριακός τουρισμός S εκθεσιακός τουρισμός S ταξίδια κινήτρων (incentives) 5. τουρισμός για πολιτικούς λόγους S τουρισμός διπλωματών και συνεδρίων S τουρισμός σχετιζόμενος με πολιτικές εκδηλώσεις. 11

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.6 Τα οικονομικά χαρακτηριστικά του τουρισμού Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του τουρισμού είναι: 1. Ο τουρισμός ως ιδιαίτερη μορφή της ζήτησης. Ο τουρισμός ως οικονομική δραστηριότητα, εκφράζει μια ειδική μορφή της οικονομικής ζήτησης, η οποία έχει δύο χαρακτηριστικές ιδιομορφίες: (α) Ο τουρισμός συνεπάγεται τη ζήτηση ενός ιδιαίτερου πακέτου (bundle) αγαθών και υπηρεσιών. Τα πακέτο αυτό απαρτίζει το τουριστικό προϊόν, το οποίο είναι ένα σύνθετο προϊόν που αποτελείται από φυσικά στοιχεία ή εγκαταστάσεις, ή υπηρεσίες που σχετίζονται με τη χρήση του και αφηρημένα στοιχεία δημιουργίας κατάλληλης ατμόσφαιρας ή περιβάλλοντος που συμμετέχουν στην ικανοποίηση του καταναλωτή. Το τουριστικό προϊόν είναι ένας συνδυασμός διαφόρων προϊόντων που παράγονται ή προσφέρονται από διαφορετικούς παραγωγούς. (β) Από το σύνολο των αγαθών και υπηρεσιών, που απαρτίζουν το τουριστικό προϊόν, τα σημαντικότερο ρόλο παίζουν οι τουριστικές υπηρεσίες της διαμονής (κατάλυμα), διατροφής και μετακίνησης. Οι υπηρεσίες αυτές αποτελούν τις βασικές καταναλωτικές κατηγορίες για την εξυπηρέτηση του τουρίστα - καταναλωτή και απορροφούν το υψηλότερο ποσοστό της τουριστικής δαπάνης. 2. Ο τουρισμός ω; ιδιαίτερη μορφή της προσφοράς. Ο συμπληρωματικός χαρακτήρας του τουρισμού, ως ιδιαίτερης μορφής της ζήτησης, επηρεάζει μια ευρεία έκταση οικονομικών δραστηριοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει ετερογένεια και, πολυσυνθετότητα και στην τουριστική προσφορά όπου διαφορετικοί κλάδοι και τομείς της οικονομίας συμβάλλουν στη διαμόρφωση του προσφερόμενου στην αγορά τουριστικού προϊόντος. Ο τουρισμός θεωρείται ως μια ιδιαίτερη μορφή της προσφοράς. Η ιδιαιτερότητα του έγκειται στο γεγονός ότι με τα οικονομικά κριτήρια το τουριστικό προϊόν δεν αποθηκεύεται ούτε μεταφέρεται. Αυτό σημαίνει ότι παραγωγή, πώληση και κατανάλωση ταυτίζονται. Συνεπώς, η ετερογένεια και πολυσυνθετότητα της τουριστικής βιομηχανίας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τουρισμός δεν μπορεί να αποτελέσει αυτοτελή παραγωγικό τομέα ή κλάδο στην οικονομική δραστηριότητα. Επίσης, κανένας οικονομικός τομέας ή κλάδος δεν παράγει αποκλειστικά για τον τουρισμό. 12

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 3. Ο τουρισα0 ω; ιδιωτική κατανάλωση Από οικονομική άποψη το τουριστικό φαινόμενο είναι μια αιτία. Η αιτία αυτή, εκφράζει την τουριστική ζήτηση για αγαθά και υπηρεσίες, η οποία έχει άμεσο αποτέλεσμα στους παραγωγικούς κλάδους ή τομείς της οικονομίας. Με βάση τις πηγές προέλευσης της τουριστικής ζήτησης διακρίνουμε: Τουρισμό ως ιδιωτική κατανάλωση (τουριστική ζήτηση από τα νοικοκυριά). Τουρισμό ως δημόσια κατανάλωση (τουριστική ζήτηση από το δημόσιο). Τουρισμό ως τμήμα της παραγωγής (τουριστική ζήτηση από τις επιχειρήσεις). Οι παραπάνω δυο πρώτες μορφές του τουρισμού είναι τμήμα της τελικής ζήτησης, ενώ η τρίτη μορφή αποτελεί ενδιάμεση εισροή στην παραγωγική δραστηριότητα. Αξιοσημείωτο είναι ότι το μεγαλύτερο μέγεθος του τουρισμού οφείλεται στην οικονομική δραστηριότητα των νοικοκυριών. Για το λόγο αυτό τα τελευταία χρόνια, η τουριστική έρευνα αντιμετωπίζει τον τουρισμό, σε θεωρητικό επίπεδο, ως μια ιδιαίτερα διαμορφωνόμενη ιδιωτική κατανάλωση (Antunac 1975, Car 1916, Varley 1978:42-64, Stegger 1980:72~75, Richter 1981:530-31, Zacharatos 1984, 1986 και Λαγός 1988). 4. Ο τουρισμός ως τμήμα του διεθνούς εμπορίου. Ο τουρισμός, ως οικονομικό φαινόμενο στα πλαίσια μιας ευρύτερης έννοιας, θεωρείται ότι είναι ένα τμήμα των εισαγωγών και εξαγωγών ή ένα τμήμα του εμπορίου, γι' αυτό και βρίσκεται σε σχέση με το διεθνές εμπόριο. Μεταξύ του τουρισμού και του διεθνούς εμπορίου υπάρχουν οι παρακάτω διαφορές: Η τουριστική ζήτηση απευθύνεται προς την κατανάλωση ορισμένων ειδών αγαθών και υπηρεσιών της αλλοδαπής. Τα τουριστικά αγαθά και υπηρεσίες δεν μεταφέρονται όπως τα άλλα εισαγόμενα οικονομικά αγαθά και υπηρεσίες στους χρήστες αυτών εντός της χώρας, αλλά οι τουρίστες -καταναλωτές πηγαίνουν στην αλλοδαπή για τα αγαθά και τις υπηρεσίες, που εκδηλώνουν ενδιαφέρον για την ικανοποίηση των αναγκών. Συνεπώς, ο στόχος και η κατεύθυνση της μεταφοράς των διεθνών ανταλλαγών των τουριστικών αγαθών και υπηρεσιών είναι διαμετρικά αντίθετη με εκείνη των άλλων αγαθών και. υπηρεσιών του διεθνούς εμπορίου. Ο διεθνής τουρισμός είναι μόνο εισαγωγή ή αντίστοιχα εξαγωγή αγαθών και υπηρεσιών και πραγματοποιείται κυρίως από τα νοικοκυριά (Peters 1969). 13

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.7 Θεωρητική εξήγηση των οικονομικών επιπτώσεων του τουρισμού Το ζήτημα των οικονομικών επιπτώσεων του τουρισμού στην περιφερειακή ανάπτυξη μιας χώρας, έχει αποτελέσει αντικείμενο συζητήσεων από ειδικούς επιστήμονες και κρατικούς παράγοντες και έχουν αναπτυχθεί σχετικά τρείς διαφορετικές θέσεις (^υ^βαβ, 1977): Κατά την πρώτη θέση, υποστηρίζεται η θετική πλευρά της τουριστικής οικονομικής ανάπτυξης. Η ανάπτυξη του τουρισμού, φέρνει ξένο συνάλλαγμα που βελτιώνει το Ισοζύγιο Πληρωμών της χώρας, αυξάνει το εισόδημα των κατοίκων, συμβάλλει στην αύξηση του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος, δημιουργεί ευκαιρίες απασχόλησης, ενισχύει οικονομικά την περιφέρεια, προσφέρει τη δυνατότητα ανταλλαγής ιδεών μεταξύ τουριστών και μονίμων κατοίκων, γεγονός που συμβάλλει στην άνοδο του πολιτιστικού επιπέδου των κατοίκων της περιοχής. Οι "υπέρμαχοι" της θέσης αυτής, κυρίως κρατικές αρχές και άτομα που αποκομίζουν οφέλη από την προαγωγή του τουρισμού, αν και αναγνωρίζουν ορισμένες δυσμενείς επιπτώσεις της τουριστικής ανάπτυξης, θεωρούν αυτές ως αναγκαίο κακό. Επιδίωξη τους είναι η προώθηση του τουρισμού και η επέκταση της τουριστικής ανάπτυξης. Κατά τη δεύτερη θέση υποστηρίζεται ότι η προτεραιότητα στην τουριστική περιφερειακή ανάπτυξη αποπροσανατολίζει την επενθυτική δραστηριότητα της περιοχής και μπορεί να δημιουργήσει περισσότερες ζημιές παρά κέρδη. Η αύξηση των τουριστών προκαλεί πληθωριστικές πιέσεις στην οικονομία της περιοχής, ελλείψεις τροφίμων και κυρίως στροφή μεγάλου τμήματος του εργατικού δυναμικού από άλλους παραγωγικούς κλάδους της οικονομίας στο εύκολο κέρδος που αποφέρουν οι τουριστικές επιχειρήσεις- Η περιοχή καταστρέφεται από το μαζικό τουρισμό, εξαφανίζονται οι τοπικές αξίες, εξαρθρώνεται η κοινωνική ζωή και' καταστρέφεται το φυσικό περιβάλλον» Η οικονομία της περιοχής γίνεται έρμαιο των διεθνών διακυμάνσεων της οικονομικής συγκυρίας και της εποχικότητας του τουρισμού Οι υποστηρικτές της θέσης αυτής αναγνωρίζουν τις οικονομικές δυνατότητες που προσφέρει το εμπόριο του τουρισμού και προσπαθούν, με διάφορους τρόπους να ελλατώσουν τις αρνητικές επιδράσεις και να αυξήσουν τις θετικές. Κατά. την τρίτη θέση, υποστηρίζεται ότι η τουριστική οικονομική ανάπτυξη σε μια περιφέρεια, μπορεί να έχει διαφορετικά οικονομικά αποτελέσματα, που κύρια εξαρτώνται από το κοινωνικό σύστημα που επικρατεί σε κάθε χώρα και από τις σχέσεις των μέσων παραγωγής στην καπιταλιστική κοινωνία. Σε ένα σύστημα ελεύθερης αγοράς ο τουρισμός, απλώς, είναι μια άλλη εκδήλωση του νεοαποικισμού, όπου η χώρα γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από τα διεθνή μητροπολιτικά κέντρα προέλευσης-πηγών 14

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ τουρισμού. Οι υποστηρικτές της θέσης αυτής δεν βλέπουν να υπάρχει περιθώριο βελτιώσεως της κατάστασης μέσα στα πλαίσια του υπάρχοντος κοινωνικοοικονομικού συστήματος, λόγω των βασικών αντιφάσεων που υπάρχουν στην λειτουργία του συστήματος. Έτσι κάθε βελτίωση της κατάστασης είναι αδύνατη και μόνο η ανατροπή του υπάρχοντος συστήματος μπορεί να οδηγήσει σε πραγματικές μεταβολές. 2.8 Τα προβλήματα του τουρισμού Το φαινόμενο του τουρισμού από πρακτική πλευρά παρουσιάζει διάφορα προβλήματα. Τα σημαντικότερα είναι τα εξής: 1. Στη δυσκολία κοινής αποδοχής του εννοιολογικού περιεχομένου των όρων τουρίστας, επισκέπτης και εκδρομέας. 2. Στην αδυναμία καταγραφής των τουριστικών στατιστικών -πληροφοριών (π.χ. αφίξεις, διανυκτερεύσεις, έσοδα, πληρωμές κ.λπ,), κατά ομοιόμορφο τρόπο, σε διεθνές και εθνικό επίπεδο, λόγω της ασυμφωνίας καθορισμού ενιαίων κριτηρίων για τους σκοπούς των ταξιδιών, τα μέσα μετακίνησης, τη διάρκεια παραμονής και την απόσταση των ταξιδιών1. 3. Στην αδυναμία ένταξης του τουρισμού στο παραδοσιακό σύστημα κατάταξης των κλάδων της οικονομικής δραστηριότητας είτε στη διεθνή ταξινόμηση των δραστηριοτήτων, είτε στα συστήματα των εθνικών λογαριασμών των διαφόρων χωρών. 2.9 Δείκτες της τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής Βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες (δείκτες) της τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής θεωρούνται οι εξής: α) Συσχέτιση της τουριστικής δραστηριότητας (άμεσης και έμμεσης) με τις άλλες οικονομικές δραστηριότητες. β) Συσχέτιση της περιφερειακής ροής τουριστικής κίνησης (ζήτηση αλλοδαπών - ημεδαπών) προς τα εθνικά και διεθνή επίπεδα. γ) Σύνθεση της προσφοράς-ζήτησης. δ) Μορφή, κλίμακα και βαθμός ανάδειξης-προβολής των τουριστικών πόρων της περιφέρειας (ελκυστικότητα του χώρου). 1Για τα προβλήματα που δημιουργούνται βλ. Rossi (1975) σελ.3-1, Frechtling (1976) σελ.60, Baron (1977) σελ.1-24 και Bhatia (1989) σελ.101-102. 15

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ε) Προσπελασιμότητα του χώρου (αεροδρόμια, μαρίνας, εθνικά και -περιφερειακά οδικά δίκτυα). στ) Ανάπτυξη του τεχνικού και κοινωνικού εξοπλισμού της περιφέρειας (υποδομή). ζ) Η τουριστική πυκνότητα, που εκφράζει το βαθμό των εξυπηρετήσεων των τουριστών από τα ξενοδοχειακά καταλύματα. η) Συσχέτιση του υφιστάμενου τουριστικού δυναμικοί (διαθέσιμα καταλύματα) προς τον πληθυσμό2. 2.10 Προυποθέσεις μιας περιοχής για την ανάπτυξη του τουρισμού Οι προϋποθέσεις που πρέπει να διαθέτει μια περιοχή για την ανάπτυξη του τουρισμού είναι: α. Φυσικές-κλιματολογικές. β. Γεωγραφικές. δ. Οικονομικές. Ε. Διαβιώσεως. στ. Πολιτιστικές. 2.11 Η αγοραστική διαδικασία του τουρίστα και οι βασικές μεταβλητές προς εξέταση Τα στάδια που ακολουθεί ο τουρίστας για να λάβει την τελική απόφαση όσο αφορά τα ταξίδια διακοπών, συνοπτικά είναι τα παρακάτω: > Διευκρινίζει την εποχή και τη διάρκεια παραμονής. Η απόφαση αυτή εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την εργοδοσία, και το εργατικό δίκαια της χώρας. > επιλέγει τον προορισμό. Η απόφαση αυτή, εξαρτάται από τις πηγές πληροφόρησης, και επιρροής του τουρίστα. Οι φίλοι και συγγενείς, τα άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, οι διαφημίσεις σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, σχετικές με προσφορές ταξιδιωτικών πακέτων και τουριστικών υπηρεσιών, τα Βιβλία., οι ταινίες, και τα ντοκιμαντέρ, αποτελούν ενδεικτικά τα βασικά, στοιχεία πληροφόρησης του τουρίστα. 2 Η συσχέτιση αυτή είναι γνωστή και σαν δείκτης ή συνάρτηση του Όεεεκτ που είναι ένα μέτρο της σπουδαιότητας του τουρισμού μέσα στην περιφερειακή οικονομία (Β.Κeogh,1984). 16

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ένας άλλος βασικός, παράγοντας επιρροής κατά τη διάρκεια επιλογής του προορισμού από τον τουρίστα, είναι οι προσωπικές προτιμήσεις του επισκέπτη. Από τις παραπάνω, εξαρτάται η επιλογή του προορισμού διακοπών, καθώς και το είδος του καταλύματος που θα επιλεγεί. Τέλος, το είδος του ταξιδιού το οποίο θα επιλεγεί εξαρτάται από το εισόδημα και τις προσωπικές προτιμήσεις του τουρίστα. > Επιλέγει τα μεταφορικό μέσο. Η απόφαση αυτή εξαρτάται από το εισόδημα και τις προσωπικές προτιμήσεις του τουρίστα. Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η προτίμηση του τουρίστα για διακοπές γνωστές ως διακοπές τουρισμού πακέτου ή για διακοπές προσωπικών επιλογών. Η παραπάνω διευκρίνιση γίνεται με βάση τον φορέα οργάνωσης του ταξιδιού και των διακοπών. Στην πρώτη περίπτωση, ο τουρίστας καταφεύγει σε έτρεμες προσφορές διακοπών οι οποίες οργανώνονται από τουριστικά γραφεία ή πρακτορεία, Η επιλογή του μεταφορικού μέσου, συνδυάζεται και από άλλες ενέργειες και αποφάσεις, οι οποίες βοηθούν στην ομαλή παραμονή του τουρίστα στον προορισμό αρεσκείας του. Οι ενέργειες και αποφάσεις εξαρτώνται από το φορέα οργάνωσης του ταξιδιού. Στην περίπτωση των διακοπών οι οποίες οργανώνονται από τον ίδιο τον τουρίστα, οι αποφάσεις οι οποίες λαμβάνονται υπόψη είναι περισσότερες από ότι στις διακοπές με έτοιμα τουριστικά πακέτα προσφορών. Τέτοιες αποφάσεις είναι οι παρακάτω: ^ τόπος παροχής φαγητού, ^ είδος καταλύματος για διανυκτέρευση και παραμονή, ^ εξυπηρετήσεις π.χ. IX, τράπεζες, τηλεπικοινωνίες, υγεία, ^ περίθαλψη, ^ πληροφόρηση. > Δραστηριότητες κατά την μεταφορά. Η απόφαση αυτή εξαρτάται από την διαδικασία προγραμματισμού του ταξιδιού του τουρίστα, απ' τον ίδιο ή άλλους φορείς, (π.χ. τουριστικά γραφεία, πρακτορεία) καθώς και από το αυθόρμητο ενδιαφέρον ή την περιέργεια του τουρίστα κατά την μεταφορά. Επίσης λαμβάνετε υπόψη και η φύση του μεταφορικού μέσου όσον αφορά τις δυνατότητας που παρέχονται. 17

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ > Τόπος προορισμού/ επαφή μ ε το τουριστικά προϊόν. Οι προσωπικές προτιμήσεις του τουρίστα οι οποίες οδήγησαν τον ίδιο στην επιλογή του προορισμού για διακοπές, συγκρίνονται με τις πραγματικά διαθέσιμες ελκυστικότητες του προορισμού. Στον τόπο προορισμού ο τουρίστας, βάσει των προτιμήσεων του, αποφασίζει για όλες τις δυνατές υπηρεσίες και προϊόντα που μπορούν να του προσφερθούν. Επιστροφή στα νοικοκυριά ή στον τοπο μόνιμης κατοικίας και ενδεχόμενη απόφαση για επανέλευση. Οι εμπειρίες που αποκόμισε ο τουρίστας στον τόπο διακοπών που επέλεξε, μεταφέρονται σε φίλους και συγγενείς, Η ολοκλήρωση ή μη ολοκλήρωση των αναμονών του, αποτελούν αντικείμενα συζητήσεων και επηρεάζουν την στάση και των υπόλοιπων μελών όσο αφορά τον προορισμό. Τα δώρα, τα στιγμιότυπα φωτογραφιών, και οι έγχρωμες διαφάνειες αποτελούν εμπράγματα αποδεικτικά στοιχεία των εμπειριών που αποκόμισε ο τουρίστας. Με τον παραπάνω τρόπο, ο τουρίστας συνεισφέρει στην μεταφορά εντυπώσεων και προς άλλα άτομα, που δεν αποκόμισαν παρόμοιες εμπειρίες. Η θετική ή αρνητική εμπειρία, ή ο βαθμός ικανοποίησης του τουρίστα επηρεάζει την προδιάθεση του ή συγγενικών / φιλικών προσώπων για επίσχεση στα επόμενα έτη. Συνοπτικά τα παραπάνω έξι στάδια παρουσιάζονται στο παρακάτω σχήμα : 18

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Σχήμα 3 Η αγοραστική διαδικασία του τουρίστα και οι βασικές μεταβλητές προς εξέταση 19

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.12 Τα χαρακτηριστικά των τουριστών Τα χαρακτηριστικά των τουριστών είναι τα εξής: 1. Κοινωνικό-οικονομικά χαρακτηριστικά των τουριστών (φύλο, ηλικία, εισοδηματικό επίπεδο, κίνητρα, αντιλήψεις, φυλετικές ή εθνιστικές διακρίσεις, προσδοκίες κ.λπ.). 2. Το επίπεδο της τουριστικής χρήσης (αριθμός τουριστών, η κατανομή τους στο χώρο και στο χρόνο, η τουριστική πυκνότητα κ.λπ). 3. Η διάρκεια της τουριστικής παραμονής. 4. Η μορφή της τουριστικής δραστηριότητας. 5. Τα επίπεδα της τουριστικής ικανοποίησης. 2.13 Η τουριστική κατανάλωση Η τουριστική κατανάλωση είναι οι δαπάνες των οικονομούντων ατόμων και των συλλογικών μονάδων αποφάσεως, ιδιωτικού και δημοσίου χαρακτήρα, για καταναλωτικά αγαθά και υπηρεσίες προς ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών σε δοσμένο τουριστικό προορισμό και χρόνο. Η τουριστική κατανάλωση διακρίνεται: - Σε εγχώρια, η οποία περιλαμβάνει το άθροισμα των τουριστικών δαπανών των ατόμων, νοικοκυριών, δημοσίου τομέα (κεντρικού και περιφερειακού) και ιδιωτικού, επιχειρηματικού τομέα που πραγματοποιούνταζ για την ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών-επιθυμιών των ντόπιων τουριστών καθώς και από τους εγχώριους συλλογικούς φορείς για την εξυπηρέτηση του όλου τουριστικού κυκλώματος. - Σε αλλοδαπή ή διεθνή η οποία περιλαμβάνει τις τουριστικές δαπάνες των ξένων σε δεδομένο τουριστικό προορισμό και χρόνο της χώρας υποδοχής για την ικανοποίηση των τουριστικών τους αναγκών. Είναι μια τουριστική εισροή για την οικονομία. - Σε τουριστική κατανάλωση του εξωτερικού, η οποία περιλαμβάνει δαπάνες των μονίμων κατοίκων μιας τουριστικής περιοχές για ζήτηση τουριστικών υπηρεσιών στο εξωτερικό. Η μορφή αυτή της τουριστικής κατανάλωσης είναι μια τουριστική εκροή για την οικονομία και αποτελεί διαρροή (πληρωμή) στο τουριστικό κύκλωμα. 20

2. ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.14 Τουρισμός και περιβάλλον 2.15 2.14.1 Συστατικά στοιχεία του τουρισμού Το περιβάλλον στις βασικότερές του εκφάνσεις, φυσικό, πολιτιστικό, και δομημένο, αποτελεί κύριο συστατικό του τουρισμού, αφού συνδέεται άμεσα με τη διαμόρφωση των ποιοτικών του προδιαγραφών και επομένως προσδιορίζει τις μορφές του και επηρεάζει την ανταγωνιστικότητά του. Περιοχές με ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες, εκτεταμένες παραλίες, καθαρές θάλασσες, έντονα ιστορικά και αρχαιολογικά ενδιαφέροντα, με πλούσια χλωρίδα και πανίδα με τοπία ιδιαιτέρου φυσικού κάλους και με ένα δομημένο περιβάλλον, που σέβεται την αισθητική και την ιστορία του τόπου και ανταποκρίνεται στις λειτουργικές και πολιτιστικές ανάγκες των ανθρώπων, βρίσκονται στις πρώτες προτιμήσεις των σύγχρονων τουριστών. Έρευνες για τα κίνητρα επιλογής προορισμών της Μεσογείου, στους οποίους συγκαταλέγεται και η Ελλάδα, καταδεικνύουν ότι τα περιβαλλοντικά στοιχεία, όπως το κλίμα, ο ήλιος, η θάλασσα, η παραλίες και βεβαίως το επίπεδο των υπηρεσιών κατέχουν κυρίαρχη θέση μεταξύ των προτιμήσεων των υποψηφίων επισκεπτών του τόπου. 2.14.2 Περιβαλλοντικά προβλήματα και τουρισμός Τα περιβαλλοντικά προβλήματα κυριαρχούν σήμερα στους προορισμούς της Μεσογείου που δέχονται μαζικό τουρισμό. Πολλοί από τους επισκέπτες τους στο τέλος των διακοπών τους στον τόπο που επέλεξαν με περιβαλλοντικά κριτήρια, διαπίστωσαν πως οι προσδοκίες τους είχαν διαψευσθεί από μια σειρά περιβαλλοντικών προβλημάτων, που έχουν να κάνουν με την κυκλοφοριακή συμφόρηση, το «στίβαγμα» των λουόμενων στις παραλίες, τις ελλείψεις νερού, τις διακοπές του ρεύματος, τους θορύβους, τα φαινόμενα της αισθητικής ρύπανσης, την καθαριότητα των ακτών, την ποιότητα του νερού κολύμβησης, τις ουρές στις θυρίδες των τραπεζών και των ταχυδρομίων, τις αλόγιστες επεμβάσεις στο τοπίο, τις αυθαίρετες δομήσεις και με τόσα άλλα. Η πραγματικότητα αναίρεσε τις προσδοκίες τους και επιβεβαίωσε τη διατάραξη της σχέσης ισορροπίας μεταξύ τουρισμού και περιβάλλοντος, ως αποτέλεσμα της υπερμεγένθυσης της τουριστικής ανάπτυξης πέραν των ορίων της φέρουσας ικανότητας του τουριστικού τόπου. Η υπερμεγένθυση και η φέρουσα ικανότητα είναι δύο έννοιες κλειδιά στη μελέτη των σχέσεων τουρισμού και περιβάλλοντος. 21