ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓOΣ... 13 ΣΥΝΤΟΜΟΡΑΦΙΕΣ... 15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 19 I. Άδικο: θεωρητικές βάσεις και ερµηνευτικές προεκτάσεις... 19 II. εοντοκρατία και τελεολογία... 22 1. εοντοκρατία και αδικοπραξία... 22 2. Τελεολογία και αδικοπραξία... 25 III. Εναλλακτικές διακρίσεις ως βάσεις ανάπτυξης... 28 1. ιόρθωση και διανοµή... 28 2. Αποκατάσταση και πρόληψη... 30 3. Κύρωση κα µη κύρωση... 31 4. Ωφελιµισµός αντιωφελιµισµός... 34 IV. Θεωρία του αδίκου και εξωτερικά γνωρίσµατα των κανόνων ευθύνης... 35 1. οµή και γλώσσα των κανόνων ευθύνης... 35 2. Γενική ρήτρα και περιπτωσιολογικό σύστηµα... 38 3. Συµπέρασµα: το αδιάφορο των εξωτερικών γνωρισµάτων... 44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ Α ΙΚΟΥ 1. εοντοκρατική προσέγγιση: η ελευθερία ως βάση... 47 Ι. Εισαγωγικά στοιχεία... 47 ΙΙ. Ανάλυση και θεµελίωση της ηθικότητας... 49 1. Από την υποχρέωση στην αυτονοµία... 49 2. Τι σηµαίνει πράττω δεοντοκρατικά... 53 α) Σηµαίνει ένα ή περισσότερα;... 53 β) Το πρώτο γνώρισµα: η αφετηρία δεν παράγει έκβαση... 57 γ) Το δεύτερο γνώρισµα: η αφετηρία δεν κρίνει την έκβαση... 62 δ) Το τρίτο γνώρισµα: η αξίωση ισχύος της έκβασης... 63 ε) Το τέταρτο γνώρισµα: ο κανονιστικός χαρακτήρας της ιστορικότητας... 65
8 Περιεχόµενα στ) Επίµετρο για τη µεταηθική βάση... 67 3. Η θεµελίωση στην ελευθερία... 68 α) Αυτονοµία και πρακτική ελευθερία... 69 β) Ξέρω ότι είναι δυνατή µια έλλογη πράξη;... 71 γ) Η ελευθερία από θεωρητική άποψη... 73 ΙΙΙ. Εφαρµογές: δίκαιο, δικαίωµα, αδικοπραξία... 76 1. ίκαιο... 76 2. ικαίωµα... 80 α) Αρνητικό σκέλος... 80 β) Θετικό σκέλος Τι είναι η «lex permissiva»... 81 γ) Θεωρητικός ορισµός... 89 αα) Ορισµός µε βάση τη θεµελίωση... 89 ββ) ικαίωµα και πρόσωπο... 90 γγ) Meum iuris Το δικαίωµα ως σχέση... 92 3. Άδικο... 94 4. Το ιδιωτικό και το δηµόσιο... 98 5. Συσχετικότητα και διορθωτική δικαιοσύνη... 108 α) Ο συσχετικός χαρακτήρας της ευθύνης ως εξηγητικό πρόβληµα... 108 β) Το άδικο ως κανονιστικό έλλειµµα και συνεπαγωγές... 111 γ) Κανονιστικότητα του οντικού σκέλους και συνεπαγωγές... 112 δ) Κανονιστικότητα της ιστορικής κατανοµής και συνεπαγωγές... 116 αα) Έµµεσες ζηµίες... 118 ββ) Αδικαιολόγητος πλουτισµός... 119 γγ) Αντικειµενικό µέτρο επιµέλειας... 123 ε) ιορθωτική δικαιοσύνη... 124 2. Τελεολογικές προσεγγίσεις: η σχετική θέση της ελευθερίας... 133 Ι. Εισαγωγικά στοιχεία Κοινωνική δικαιοσύνη, ωφελιµισµός, ελευθερία... 133 ΙΙ. Θεωρίες κοινωνικής δικαιοσύνης... 135 ΙΙΙ. Ωφελιµιστικές προσεγγίσεις... 140 1. Ωφελιµισµός και ελευθερία... 140 α) Γενικά γνωρίσµατα του ωφελιµισµού... 140 β) Η σχετική θέση της ελευθερίας... 142 γ) Ωφελιµισµός των κανόνων Θεσµικός ωφελιµισµός... 144 2. Οικονοµική Ανάλυση του δικαίου και ελευθερία... 150
Περιεχόµενα 9 α) Οι αξιολογικές θέσεις της Οικονοµικής Ανάλυσης του δικαίου... 150 β) Σχέση µε ωφελιµισµό... 155 γ) Παρέµβαση κατά µίµηση της αγοράς... 163 δ) Αδυναµία θεµελίωσης στη συναίνεση... 165 ΙV. Εφαρµογές: δίκαιο, δικαίωµα, αδικοπραξία... 174 1. ίκαιο Η αµφίσηµη θέση του θετικισµού... 174 2. ικαίωµα... 177 α) Η µορφική προσέγγιση... 177 αα) Προτεραιότητα της ατοµικής υποχρέωσης... 178 ββ) Προτεραιότητα της ατοµικής εξουσίας... 180 γγ) Τα εννοιολογικά στοιχεία και η προτεραιότητα του συµφέροντος... 182 β) Η εξειδίκευση του αξιολογικού στοιχείου... 186 3. Αδικοπραξία... 198 4. Το ιδιωτικό και το δηµόσιο... 200 5. Συσχετικότητα και διορθωτική δικαιοσύνη... 203 α) Αδυναµία παραγωγής του συσχετικού χαρακτήρα... 204 β) Αδυναµία ανεξάρτητης θεµελίωσης της συσχετικής δοµής στην αιτιότητα... 210 γ) Αδυναµία ένταξης της συσχετικής δοµής θεµελιωµένης σε δεοντοκρατική βάση... 214 δ) ιορθωτική δικαιοσύνη... 218 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΥΤΕΡΟ ΘΕΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ Α ΙΚΟΥ 3. Θετικοποίηση του αδίκου σε δεοντοκρατική βάση... 221 Ι. Εισαγωγικά στοιχεία... 221 ΙΙ. ικαίωµα και παράνοµο... 224 1. Το δικαίωµα ως σχέση... 224 α) Η δέσµευση του προσώπου και η δευτερεύουσα διάκριση ενοχικού και εµπράγµατου δικαιώµατος... 224 β) Η προσβολή ενοχικού δικαιώµατος και η προϋπόθεση του παρανόµου... 235 2. Ο κατηγορικός χαρακτήρας του δικαιώµατος... 244 α) Οντική εκδήλωση και ιστορική µοναδικότητα... 244 β) Στάθµιση, συµφέρον, σκοπός Η προβληµατική της καταχρηστικής άσκησης... 246 γ) Προφάνεια του αντικειµένου και διαγνωσιµότητα του περιεχοµένου... 256
10 Περιεχόµενα δ) Οριοθετηµένο εύρος... 259 ε) Ελαστικό εύρος... 263 στ) Επίµετρο: Alterum non laedere Περιουσία Επιχείρηση... 265 3. Ορισµός του δικαιώµατος... 279 ΙΙΙ. Παραβίαση άλλων κανόνων... 284 1. ιάκριση από την προσβολή δικαιώµατος... 284 2. Ο κύκλος των κρίσιµων κανόνων... 288 3. To προστατευτικό εύρος των κρίσιµων κανόνων... 292 4. Η καταχρηστική άσκηση δικαιώµατος ως παρανοµία... 298 IV. Περιορισµοί και διευρύνσεις... 299 1. Έννοια και λειτουργία... 299 2. Περιορισµοί... 301 α) Κατάσταση ανάγκης... 302 β) Αποκλεισµός της αξίωσης άρσης ή παράλειψης της προσβολής... 304 3. ιευρύνσεις (Α): Εισαγωγικά στοιχεία... 312 4. ιευρύνσεις (Β): Έµµεσες ζηµίες... 314 α) Έµµεσες ζηµίες και υπαιτιότητα... 316 β) Έµµεσες ζηµίες και πρόσφορη αιτιότητα... 318 γ) Έµµεσες ζηµίες και σκοπός του κανόνα δικαίου... 322 δ) Σύνοψη κριτικής Θέση και διακρίσεις... 324 5. ιευρύνσεις (Γ): «Υποχρεώσεις» πρόνοιας... 329 α) Πρακτική εκδήλωση... 329 β) Θεωρητική βάση Η σχέση ειδικού προς γενικό και ο ρόλος του δικαστή... 333 γ) ογµατική βάση... 337 αα) Το ίδιο το «παράνοµο»... 337 ββ) Η καλή πίστη... 338 γγ) Η αµέλεια... 340 δδ) Κοινή παρατήρηση στις προηγούµενες βάσεις... 349 εε) Τυπολογία... 351 στστ) Το ενοχικό δικαίωµα... 352 4. Θετικοποίηση του αδίκου σε τελεολογική βάση... 365 Ι. Εισαγωγικά στοιχεία και ταξινοµήσεις... 365 ΙΙ. Η συνήθης διχοτόµηση: αντικειµενική και υποκειµενική ευθύνη Κριτική και αναδιατύπωση... 366 1. Υπαιτιότητα και αξιόµεµπτο του δράστη... 367 2. Υποκειµενική ευθύνη και ατοµικιστικό πνεύµα... 372
Περιεχόµενα 11 3. Αναδιατύπωση... 373 ΙΙΙ. Ενιαίες προσεγγίσεις... 378 1. Εισαγωγικά στοιχεία ιάγραµµα ιστορικής εξέλιξης... 378 2. Οικονοµική Ανάλυση του δικαίου... 386 α) Ελαχιστοποίηση πρωτογενούς κόστους... 386 β) Μοντέλα ταξινόµησης... 388 3. Θεωρίες κοινωνικής δικαιοσύνης... 396 α) Αµοιβαιότητα στην κατανοµή του κινδύνου... 396 β) Η συνεκτίµηση της έντασης της επίπτωσης... 398 γ) Βασική δοµή και διαπροσωπικές συναλλαγές Το ατοµικό σχέδιο ως αγαθό... 402 4. Θεωρίες πλαισίου... 407 α) Εισαγωγικά στοιχεία... 407 β) Η ιδέα της υπευθυνότητας για την έκβαση των πράξεων και η επιρροή της... 408 IV. Τα µεγέθη στον προσδιορισµό του αδίκου... 417 1. Εισαγωγικά στοιχεία... 417 2. ικαιώµατα και προστατευτικοί κανόνες ως διαβάθµιση συµφερόντων... 419 3. Περιορισµοί και διευρύνσεις... 428 α) Παράδειγµα: σχέση της αξίωσης παράλειψης µε την αξίωση αποζηµίωσης... 428 β) Παράδειγµα: η αποκατάσταση της καθαρώς περιουσιακής ζηµίας... 430 ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ... 435 Ι. Η ασυµβατότητα των δύο προσεγγίσεων... 435 ΙΙ. Η επιλογή της δεοντοκρατικής προσέγγισης... 438 1. Η ηθική διάσταση... 439 2. Εξήγηση και κοινή αντίληψη Η σοφία των πολλών και η σοφία των σοφών... 441 3. Το δίκαιο και η επιστήµη του... 444 IΙΙ. Ιστορικές προοπτικές... 446 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 449 Ελληνική... 449 Ξενόγλωσση... 462 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΘΕΜΑΤΩΝ... 491 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΝΟΜΑΤΩΝ... 509