Περιβάλλον και Αεροδρόµια : Προς µια αειφορική σύγκλιση υποδείγµατος

Περιβάλλον και Αεροδρόµια : Προς µια αειφορική σύγκλιση υποδείγµατος ρ. Στάθης Μαλάκης Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας, Κρατικός Αερολιµένας Ρόδου ιαγόρας, Τµήµα Εναέριας Κυκλοφορίας, Παραδείσι 85106, Ρόδος, Ελλάδα, Τηλ.: +30 22410 88804 emalakis@otenet.gr Abstract As we make our first steps in the second decade of the 21 st century, our physical environment is once again placed with the heavy burden of supplying, our ever growing needs in a consumer-driven globalized world. Our amplified ecological footprint weights heavily on natural resources the earth s ecosystem capital that provides the solid foundation of goods and services that sustain human life and economic growth. The air transportation system is a key enabler to the worldwide economic growth. Driven by an ever growing concern and increased public environmental awareness the air transportation system faces new and improved environmental challenges while at the same time it is stressed to accommodate the amplified levels of capacity and the pressing need for improved safety. Decades of dedicated efforts to increase capacity and safety to record levels had explicitly left the environmental aspect of the aviation ecological footprint out of the equation. Now the whole aviation system paradigm is at a turning point where concepts of sustainability and eco-friendly initiatives gravitate equally with the traditional values of safety and capacity. Airports are playing a key role at the air transportation system and a pattern shift towards sustainability of their operations emerges as the only viable answer to their recently social and regulatory-imposed environmental goals. Περίληψη Καθώς πραγµατοποιούµε τα πρώτα µας βήµατα στη δεύτερη δεκαετία του 21 ου αιώνα το φυσικό µας περιβάλλον καλείται για µια ακόµη φορά να επωµιστεί το βαρύ φορτίο της υποστήριξης των διαρκώς αυξανόµενων αναγκών µας σε µια παγκοσµιοποιηµένη καταναλωτική κοινωνία. Το διαρκώς ενισχυόµενο οικολογικό µας ίχνος καταπονεί τους φυσικούς πόρους - το παγκόσµιο οικολογικό κεφάλαιο - που παρέχει τη βάση των αγαθών και υπηρεσιών που διατηρούν την ανθρώπινη ζωή και την οικονοµική πρόοδο. Το παγκόσµιο σύστηµα αεροµεταφορών είναι ένας από τους κεντρικούς πυλώνες της παγκόσµια οικονοµικής ανάπτυξης. Ανταποκρινόµενο σε µια Σελίδα 1 από 1

διαρκώς διογκουµένη ανησυχία και περιβαλλοντική ευαισθησία το παγκόσµιο σύστηµα αεροµεταφορών αντιµετωπίζει νέες και αναβαθµισµένες περιβαλλοντικές προκλήσεις παράλληλα µε τις πιέσεις για αύξηση της χωρητικότητας και των επιπέδων ασφάλειας. εκαετίες στοχευµένων προσπαθειών για την επαύξηση της χωρητικότητας και της ασφάλειας σε δυσθεώρητα επίπεδα είχαν αφήσει στο περιθώριο τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του οικολογικού ίχνους της αεροπορικής δραστηριότητας. Σήµερα το σύνολο του αεροπορικού χώρου βρίσκεται σε ένα σηµείο καµπής όπου οι έννοιες της αειφορικότητας και των περιβαλλοντικά-φιλικών δράσεων αποκτούν πλέον την ίδια βαρύτητα µε τις παραδοσιακές αξίες του χώρου της ασφάλειας και της χωρητικότητας. Τα αεροδρόµια διαδραµατίζουν κεντρικό ρόλο στο παγκόσµιο σύστηµα αεροµεταφορών και µια παραδειγµατική αλλαγή προς µια κατεύθυνση αειφορική λειτουργίας τους αναδύεται ως η µονή βιώσιµη απάντηση στους πρόσφατους κοινωνικά και θεσµικά επιβαλλόµενους περιβαλλοντικούς στόχους. Εισαγωγή Καθώς βρισκόµαστε στα πρώτα µας βήµατα στο δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα το φυσικό µας περιβάλλον καλείται να ανταποκριθεί στις ολοένα και αυξανόµενες απαιτήσεις, για να µας παρέχει όλα εκείνα τα αγαθά και τις υπηρεσίες που κατά κανόνα µας επιβάλλουν να πιστεύουµε ότι χρειαζόµαστε πραγµατικά σε µια υπερκαταναλωτική κοινωνία. Είναι αποδεδειγµένο, ότι η υπερκατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών αντιστοιχεί σε ένα διαρκώς διευρυνόµενο «οικολογικό ίχνος» στα φυσικά και τεχνητά οικοσυστήµατα, που υποστηρίζουν την οικονοµική και τεχνολογική µας ανάπτυξη. Το σύστηµα αεροµεταφορών αναγνωρίζεται ως ένας από τους σηµαντικότερους πυλώνες της παγκόσµιας οικονοµικής ανάπτυξης. Μόνο στην Ευρώπη η καθηµερινή διακίνηση 28.000 πτήσεων µε 4.700 εµπορικά αεροσκάφη στους ουρανούς και τα αεροδρόµια κινούνται ήδη στα όρια του συστήµατος της εναέριας κυκλοφορίας, αλλά και των αερολιµένων, που αποτελούν και τα κύρια υποσυστήµατα του συστήµατος των αεροµεταφορών. Οι παραδοσιακές αξίες του χώρου των αεροµεταφορών εστιάζονταν στην ασφάλεια των πτήσεων και στην παροχή πλεονάζουσας χωρητικότητας στους αιθέρες και στα αεροδρόµια. Για πολλά χρόνια το επιχειρησιακό υπόδειγµα λειτουργίας και ανάπτυξης στον χώρο των αεροµεταφορών είχε σχεδόν υπεραπλουστευτεί επικεντρωνόµενο στην συνεχή αναβάθµιση των επίπεδων ασφάλειας και την παροχή της απαιτουµένης χωρητικότητας µέσω καινοτοµικών τεχνολογικών λύσεων στο τοµέα των αεροσκαφών και των Σελίδα 2 από 2

υποστηριζόµενων συστηµάτων αεροναυτιλίας καθώς και της αυστηροποίησης- επιµήκυνσης του πλαισίου εκπαίδευσης των επαγγελµατιών του χώρου. Έννοιες όπως το περιβάλλον, η αειφορική διαχείριση και το «οικολογικό αποτύπωµα» µιας πτήσης ειδικότερα, αλλά και της αεροπορικής δραστηριότητας γενικότερα, βρίσκονταν εκτός πλαισίου και πολύ αργότερα άρχισαν δειλά να αντιµετωπίζονται ως περιφερειακές έννοιες, που έχρηζαν περιορισµένης έκτασης προσοχής από τη διεθνή αεροπορική κοινότητα. Η άφιξη του 21 ου αιώνα και η µεγέθυνση ενός αριθµού κρίσιµων περιβαλλοντικών ζητηµάτων αποτέλεσε την αφορµή µιας µεγάλης προσπάθειας ευαισθητοποίησης σχετικά µε το παγκόσµιο περιβάλλον. Ένας µεγάλος αριθµός έγκυρων επιστηµονικών ερευνών από µια πληθώρα ερευνητών, που ποικίλουν από µεµονωµένους ερευνητές έως και µεγάλες ερευνητικές οµάδες, µε επαρκή οικονοµική υποστήριξη κρατών ή/και παγκόσµιων οργανισµών κατέδειξαν τέσσερις κύριες πηγές ανησυχίας (Wright, 2008): Ο υπερπληθυσµός και η οικονοµική ανάπτυξη, η υποβάθµιση των κρίσιµων οικοσυστηµάτων, οι κλιµατικές αλλαγές και η µείωση της βιοποικιλότητας. Αναπόφευκτα, εποµένως, κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα άρχισε να αξιολογείτε µε επιστηµονικές µεθόδους ως προς την συνεισφορά στη µεγέθυνση των προβληµάτων αυτών. Όπως ήταν φυσικό, η αεροπορική κοινότητα και το σύστηµα αεροµεταφορών άρχισαν να «στοχοποιούνται», αφού το πολλαπλό οικολογικό τους ίχνος θεωρήθηκε ως κατεξοχήν µέρος των παγκόσµιων περιβαλλοντικών συστηµάτων. Επιστηµονικές έρευνες επιβεβαίωσαν τις αρχικές υποψίες και τώρα πλέον η αεροπορικές δραστηριότητες χωρίς καµία αµφιβολία συγκαταλέγονται σε εκείνες που συµβάλλουν στην επιδείνωση των περιβαλλοντικών προβληµάτων. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι πτήσεις των αεροσκαφών προκαλούν κυρίως θόρυβο και εκποµπές και η αεροπορία ευθύνεται σήµερα για το 3% περίπου του συνόλου των εκποµπών στην Ευρώπη, ποσοστό το οποίο βαίνει σταθερά αυξανόµενο. Σε παγκόσµιο επίπεδο το αεροπορικό σύστηµα συµβάλλει σε τρεις µεγάλες κατηγορίες περιβαλλοντικών προβληµάτων. Στην υποβάθµιση κρίσιµων οικοσυστηµάτων, στη µείωση της βιοποικιλότητας και στην κλιµατική αλλαγή. Σελίδα 3 από 3

Τα τελευταία χρόνια ήταν φανερή η αδυναµία συνέχισης του παραδοσιακού υποδείγµατος ανάπτυξης στο σύστηµα αεροµεταφορών. Η αυξανόµενη ανησυχία για τα περιβαλλοντικά ζητήµατα σε συνδυασµό µε την ευαισθητοποίηση των κοινωνιών σχετικά µε τους τρόπους αντιµετώπισης τους, οδήγησαν σε νοµοθετικές αλλά και άλλων ειδών κοινωνικές και οικονοµικές πιέσεις προς την κατεύθυνση αναγνώρισης των περιβαλλοντικών αξιών ως ισότιµων µε τις παραδοσιακές αεροπορικές αξίες. Κάθε υποσύστηµα του συστήµατος αεροµεταφορών φέρει πλέον την νοµοθετική, οικονοµική και κοινωνική ευθύνη της αλλαγής υποδείγµατος προς µια αειφορική κατεύθυνση στην αλληλεπίδραση του µε το περιβάλλον. Οι αεροναυτικές βιοµηχανίες που κατασκευάζουν αεροσκάφη και συστήµατα αεροναυτιλίας, οι εταιρίες που τα χρησιµοποιούν, το σύστηµα ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας µέσω του όποιου διακινούνται στον αέρα και τα αεροδρόµια ως πύλες εισόδου- εξόδου του συστήµατος στο έδαφος, καλούνται να συµµετάσχουν σε µια µεγάλης κλίµακας αλλαγή υποδείγµατος. Κυρίαρχο ρόλο στις δράσεις που έχουν αναπτυχθεί διαδραµατίζουν τα αεροδρόµια τα οποία και αντιµετωπίζουν ένα απαιτητικό σύνολο περιβαλλοντικών προκλήσεων, στα οποία οφείλουν να ανταπεξέλθουν µε επιτυχία αφού το πολυδιάστατο περιβαλλοντικό τους ίχνος βρίσκεται κοινωνικά εγγύτερα και είναι εµφανέστερο από εκείνο των υπόλοιπων υποσυστηµάτων. Αειφορία, Περιβάλλον και Αεροδρόµια Με τον όρο αειφορία ή αλλιώς βιώσιµη ή αυτοσυντηρούµενη ανάπτυξη (sustainable) εννοούµε εκείνη την µορφή ανάπτυξης, που ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος, χωρίς να µειώνει την ικανότητα των µελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους (Bonnet, 2009). Μια πιο αυστηρή προσέγγιση της έννοιας της αειφορίας αναφέρεται στην ικανότητα ενός συστήµατος ή µιας διαδικασίας, να εξακολουθεί απεριόριστα χωρίς να εξαντλεί το διαθέσιµο υλικό και την ενέργεια που απαιτείται για να συνεχίζει την λειτουργία της. Η έννοια της αειφορίας είναι εξαιρετικά διαδεδοµένη στη φύση. Για παράδειγµα οι φυτικοί και ζωικοί οργανισµοί αναπαράγονται µε ρυθµούς µεγαλύτερους από αυτούς που απαιτούνται για την απλή διατήρηση του αριθµού τους. Η εγγενής αυτή ικανότητα παραγωγής ενός επιπλέον αριθµού ζωικών και φυτικών οργανισµών επιτρέπει την οµαλή απορρόφηση των συνεπειών των φυσικών καταστροφών και άλλων εξωγενών παραγόντων, Σελίδα 4 από 4

που τείνουν να µειώσουν τον συνολικό αριθµό των µελών τους. Εποµένως, γίνεται δυνατή η αφαίρεση ενός αριθµού φυτικών και ζωικών οργανισµών από ένα φυσικό οικοσύστηµα χωρίς να µειώνεται ο συνολικός αριθµός των µελών µόνο εφόσον ο αριθµός αυτός είναι µικρότερος από την εγγενή περίσσεια τους. Η περίπτωση αυτή αποτελεί το κεντρικό υπόδειγµα αειφορικής διαχείρισης ενός φυσικού πόρου. Τα φυσικά οικοσυστήµατα αποτελούν κορυφαία παραδείγµατα αειφορικών συστηµάτων στον πλανήτη αφού κατάφεραν να διατηρήσουν τη βιοποικιλότητα τους στο πέρασµα των αιώνων αντιστεκόµενα και αυτορυθµιζόµενα στις περιπτώσεις µη ανθρωπογενών εξωγενών επιδράσεων. Τα πράγµατα άλλαξαν όταν οι ανθρωπογενείς επιδράσεις έγιναν εντονότερες, µε αποτέλεσµα να ξεπερνούν κατά πολύ τη φέρουσα ικανότητα ενός οικοσυστήµατος. Η έννοια της φέρουσας ικανότητας δηλώνει απλά το µέγιστο αριθµό µελών ενός οικοσυστήµατος, τα οποία αυτό µπορεί να στηρίζει επ αόριστον. Τα αεροδρόµια είναι οι κατεξοχήν χώροι όπου είναι εµφανής η αεροπορική δραστηριότατα και κατά συνέπεια αµεσότερα τα όποια προβλήµατα δηµιουργούνται από τις αλληλεπιδράσεις µε το περιβάλλον. Μόνο κατά τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε µια στροφή προς µια αειφορική προσέγγιση των αλληλεπιδράσεων των αεροδρόµιων µε το περιβάλλον τους. Τα προβλήµατα που καλούνται να αντιµετωπίσουν τα αεροδρόµια στα πλαίσια της καθηµερινής τους λειτουργίας καθώς και ορισµένοι ενδεικτικοί περιβαλλοντικά φιλικοί τρόποι αντιµετώπισης συνίστανται στα ακόλουθα: Θόρυβος: Αποτελεί ένα από τα σηµαντικότερα προβλήµατα αφού είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε την λειτουργία των αεροσκαφών. Τα υψηλοτέρα επίπεδα θορύβου καταγράφονται κατά τις διαδικασίες απογείωσης, όπου τα αεροσκάφη χρησιµοποιούν πλήρη στοιχεία στους κινητήρες καθώς και κατά τη φάση της προσγείωσης και αναστροφής της ώσης των κινητήρων για την επιβράδυνση του αεροσκάφους. Επειδή είναι προφανές ότι και στις δυο περιπτώσεις δεν είναι δυνατή για λόγους ασφάλειας η ουσιαστική µείωση των επιπέδων του παραγόµενου θορύβου - αν και τα σύγχρονα αεροσκάφη διαθέτουν µειωµένα επίπεδα θορύβου λόγω της τεχνολογίας που εφαρµόζουν οι δράσεις εστιάζονται κυρίως στην επιλεκτική χρήση διαδρόµων (preferential runway use), καθώς και στις διαδικασίες συνεχούς καθόδου (continuous Σελίδα 5 από 5

descend approach), µε µειωµένα στοιχεία. Η επιλεκτική χρήση διαδρόµων συνιστάται στη χρησιµοποίηση εκείνων των διαδρόµων µε το λιγότερο ηχητικό ίχνος στους γύρω οικισµούς, εφόσον φυσικά οι µετεωρολογικές συνθήκες το επιτρέπουν και δεν υφίστανται προβλήµατα ασφάλειας. Σύγχρονα αυτοµατοποιηµένα δίκτυα παρακολούθησης θορύβου συµβάλλουν αποφασιστικά στην εκπόνηση τακτικών αλλά και στρατηγικών δράσεων, αφού µπορούν να παρέχουν δεδοµένα από µετρήσεις σε κατάλληλα επιλεγµένες περιοχές γύρω, από και µέσα σε ένα αεροδρόµιο. Η ανάλυση των δεδοµένων αυτών συσχετίζει τύπους αεροσκαφών, τρισδιάστατα προφίλ αναχωρήσεων και αφίξεων, µετεωρολογικά δεδοµένα και χωρική κατανοµή των επιπέδων του θορύβου µε σκοπό την καταγραφή των ζωνών οχλήσεων και τη λήψη µέτρων για των περιορισµό τους. Σε ένα υψηλότερο επίπεδο ανάλυσης τα δεδοµένα µπορούν να υποστηρίξουν τη δηµιουργία στρατηγικών χαρτών θορύβου, που µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητας των δράσεων σε τακτικό επίπεδο. Ατµόσφαιρα: Κάθε αεροδρόµιο αποτελεί µια συνεχή πηγή ατµοσφαιρικών ρύπων. Οι βασικοί επιχειρησιακοί κύκλοι για τα αναχωρούντα αεροσκάφη, που περιλαµβάνουν τις διαδικασίες εκκίνησης κινητήρων τροχοδρόµησης απογείωσης - αρχικής ανόδου, και των αφικνούµενων αεροσκαφών, που περιλαµβάνει την τελική προσέγγιση προσγείωση - τροχοδρόµηση - στάθµευση σε συνδυασµό µε την επίγεια κυκλοφορία των οχηµάτων στο οδικό δίκτυο του αεροδρόµιου και τις διάφορες πηγές αερίων εκποµπών, επιβαρύνουν την ατµόσφαιρα µε µεγάλη ποικιλία ρύπων. Στο χώρο ενός αεροδρόµιου καταγράφονται εκποµπές οξειδίων του αζώτου (ΝΟΧ), όζον (Ο3), υδρογονανθράκων (ΗCs), οξειδίων του θειου (SO Χ), και οξειδίων του άνθρακα (COΧ), που επιβαρύνουν την ποιότητα της ατµόσφαιρας. Ένα αεροδρόµιο επιδρά ως πρωτογενής πηγή ατµοσφαιρικών ρύπων, αλλά και ως δευτερογενής, αφού προσελκύει εκτεταµένη οικιστική ανάπτυξη στις παρυφές του, που µε τη σειρά της συµβάλει στην ατµοσφαιρική ρύπανση της ευρύτερης περιοχής. Παρά το γεγονός ότι έχουν σηµειωθεί µεγάλες πρόοδοι στον τοµέα καταγραφής των ατµοσφαιρικών ρύπων, εντούτοις οι αεροδροµιακές κοινότητες λίγα έχουν να επιδείξουν προς την κατεύθυνση του ουσιαστικού περιορισµού των εκπεµπόµενων ρύπων. Φιλικότεροι προς το περιβάλλον κινητήρες αεροσκαφών, ευρείας έκτασης ηλεκτροκίνηση οχηµάτων εντός του Σελίδα 6 από 6

αεροδρόµιου καθώς και περιορισµός των εκπεµπόµενων ρύπων από τις διάφορες εµπορικές δραστηριότητες και τις ηλεκτροµηχανολογικές εγκαταστάσεις εντός του αεροδρόµιου, είναι οι πλέον αποτελεσµατικές από τις δράσεις περιορισµού της ατµοσφαιρικής ρύπανσης από τα αεροδρόµια. Ο σχεδιασµός των κτιριακών εγκαταστάσεων, µε γνώµονα τη µέγιστη ενεργειακή αποδοτικότητα, είναι ένας ιδιαίτερα κρίσιµος τοµέας που αναµένεται να αποδώσει περιορισµούς κλίµακας στο θέµα της ατµοσφαιρικής ρύπανσης, ιδιαίτερα σε περιοχές µε µεγάλες περιόδους ηλιοφάνειας όπως είναι η χώρα µας. Η δηµιουργία νησίδων πρασίνου µε τη φύτευση δέντρων και κατάλληλα επιλεγµένων ποικιλιών θάµνων αποτελεί µια ακόµα φιλική προς το περιβάλλον λύση στο πρόβληµα της ατµοσφαιρικής ρύπανσης, που µπορεί να συνδυαστεί µε προγράµµατα εναλλακτικής µετακίνησης των εργαζοµένων (carpooling) στο αεροδρόµιο. Η µείωση των εκποµπών του διοξειδίου του άνθρακα (CO2) αποτελεί συνήθως τον κεντρικό στόχο των δράσεων περιορισµού των ατµοσφαιρικών ρύπων για τις αεροδροµιακές κοινότητες χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι οι υπόλοιπες κατηγορίες ρύπων δεν τυγχάνουν της ανάλογης προσοχής. Επισηµαίνεται ότι σε κάποιες περιπτώσεις τα ίδια τα κλιµατολογικά και µετεωρολογικά στοιχεία της ευρύτερης περιοχής του αεροδρόµιου µπορούν να συµβάλουν αποφασιστικά στη µείωση των ατµοσφαιρικών ρύπων. Για παράδειγµα ένας ήπιος χειµώνας µπορεί να µειώσει αισθητά τις ανάγκες για θέρµανση και εποµένως τους εκπεµπόµενους ρύπους από τα κλιµατιστικά συστήµατα. Νερό: Το συγκεκριµένο πρόβληµα έχει δυο άξονες. Αφενός την αποφυγή υπερκατανάλωσης νερού και αφετέρου την αποφυγή ρύπανσης των υδατίνων αποθεµάτων. Η εξοικονόµηση νερού µπορεί να επιτευχτεί µε διάφορες δράσεις που απευθύνονται και στο προσωπικό του αεροδρόµιου αλλά και στους επιβάτες που κάνουν χρήση των εγκαταστάσεων του. Πρόκειται συνήθως για µέτρα που αφορούν στην παροχή προεπιλεγµένου όγκου νερού για την πλειονότητα των καθηµερινών χρήσεων ώστε να επιτευχθούν οικονοµίες κλίµακας στο επίπεδο της συνολικής ετήσιας κατανάλωσης του αεροδρόµιου. Ένα αεροδρόµιο, όµως, παράγει και αρκετές χιλιάδες τόνους αποβλήτων ετησίως που προκύπτουν από τον καθαρισµό του συστήµατος των τροχιοδρόµων και των διαδροµών, που µπορούν να αξιοποιηθούν µετά από κατάλληλη επεξεργασία για την άρδευση µη Σελίδα 7 από 7

προσβάσιµων χώρων. Ιδιαίτερη προσοχή µπορεί να δοθεί και στην παρακολούθηση της ποιότητας του ανώτερου και κατώτερου υδροφόρου ορίζοντα. Η ανάλυση των δειγµάτων µπορεί να καταδείξει έγκαιρα επικείµενα προβλήµατα και να στοιχειοθετήσει δράσεις για την αποφυγή τους. Απορρίµµατα: Ένα αεροδρόµιο παράγει ετησίως χιλιάδες τόνους απορριµµάτων που µπορούν ταξινοµηθούν γενικά σε στερεά µη επικίνδυνα απορρίµµατα, σε επικίνδυνα απόβλητα και σε ιατρικά/κλινικά απόβλητα. Τα στερεά µη επικίνδυνα απόβλητα αποτελούν και την πλειονότητα για ένα αεροδρόµιο, ενώ οι δυο άλλες κατηγορίες χρήζουν ειδικής διαχείρισης και ειδικών πρωτόκολλων επεξεργασίας. Κύρια δράση προς την κατεύθυνση περιορισµού του προβλήµατος αυτού είναι η ανακύκλωση. Η σπουδαιότητα της διαδικασίας της ανακύκλωσης έγκειται αφενός στην εξοικονόµηση ενέργειας και αφετέρου στην εξοικονόµηση πόρων. Για παράδειγµα, η ανακύκλωση ενός τόνου χαρτιού εξοικονοµεί 17 δέντρα, 6.953 γαλόνια νερό, 463 γαλόνια πετρέλαιο, 4000 ΚVh ενώ παράλληλα το ανακυκλωµένο χαρτί απαιτεί για την παραγωγή του 64% λιγότερη ενέργεια, παράγει 74% µικρότερη ατµοσφαιρική ρύπανση και κατά 35% λιγότερους υδάτινους ρύπους από την παραδοσιακή διαδικασία κοπής δέντρων και επεξεργασίας του ξύλου. Μια µεγάλη ποσότητα από τα ανακυκλωµένα υλικά µπορεί να αξιοποιηθεί κατάλληλα για τις καθηµερινές ανάγκες του αεροδρόµιου. Όµως, πέρα και πάνω από κάθε δράση που στοχεύει στην ανακύκλωση και τον εν γένει περιορισµό του όγκου των απορριµµάτων ενός αεροδρόµιου, βρίσκονται τα προγράµµατα αύξησης της περιβαλλοντικής υπευθυνότητας των εργαζοµένων στο χώρο ενός αεροδρόµιου. Πολύ απλά, χωρίς περιβαλλοντικά συνειδητοποιηµένους εργαζοµένους, η κάθε επιβαλλόµενη από τη διοίκηση του αερολιµένα δράση είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν θα έχει την προσδοκώµενη επιτυχία. Το προσεκτικό χτίσιµο µιας κουλτούρας περιβαλλοντικής υπευθυνότητας στους εργαζοµένους στις αεροδροµιακές κοινότητες είναι µια εύθραυστη διαδικασία που δεν µπορεί να διατηρηθεί µόνο από διοικητικές ντιρεκτίβες και συνθηµατολογία, αλλά αντιθέτως µέσα από προσεκτικά σχεδιασµένα προγράµµατα άτυπης εκπαίδευσης των εργαζοµένων µε στόχο τη δηµιουργία, διατήρηση και επαύξηση της περιβαλλοντικής υπευθυνότητας, όπως ακριβώς τα αντίστοιχα επιτυχηµένα προγράµµατα κουλτούρας ασφάλειας. Σελίδα 8 από 8

Οικοσυστήµατα: Κάθε αεροδρόµιο περιβάλλεται και λειτουργεί εν µέσω φυσικών και τεχνητών-ανθρωπογενών οικοσυστηµάτων. Στα πρώτα συµπεριλαµβάνονται κυρίως δάση και συστάδες δέντρων, θαµνώδεις εκτάσεις και υγρότοποι, ενώ στη δεύτερη κατηγορία συναντάµε καλλιέργειες, κτηνοτροφικές µονάδες αλλά και τεχνητά οικοσυστήµατα στις γειτονικές οικιστικές περιοχές. Η παρακολούθηση της κατάστασης των οικοσυστηµάτων επιτυγχάνεται µέσω προγραµµάτων βιοπαρακολούθησης, τα οποία παρέχουν συνεχής µετρήσεις της κατάστασης της χλωρίδας και της πανίδας µε ιδιαίτερη έµφαση στα ευαίσθητα οικοσυστήµατα (π.χ. υγρότοποι). Η πανίδα αποτελεί έναν εγγενή αλλά χαµηλής έντασης κίνδυνο για την ασφάλεια των πτήσεων αφού σύµφωνα µε το ιεθνή Οργανισµό Πολιτικής Αεροπορίας (International Civil Aviation Organization) λιγότερο από το 8% των προσκρούσεων µεταξύ αεροσκαφών και κάποιου ζώου έχει σοβαρές επιπτώσεις στην ασφάλεια των πτήσεων. Στις δράσεις που στοχεύουν στη µείωση των κινδύνων από την πανίδα, εντάσσονται και εκείνες που αποτρέπουν συγκεκριµένα είδη από την περιοχή του αεροδροµίου, περιορίζοντας τα διαθέσιµα και προσβάσιµα αποθέµατα τροφής και νερού καθώς και της ενδεχόµενες θέσεις φωλεοποίησης. Τέτοια µέτρα όµως εµπεριέχουν το κίνδυνο να αποσταθεροποιήσουν πλήρως τα φυσικά και τεχνητά µικροσυστήµατα της περιοχής και να διαταράξουν τις καθιερωµένες τροφικές αλυσίδες. Για το λόγο αυτό, απαιτείται προσεκτικός σχεδιασµός, που να λαµβάνει υπόψη τις βραχυπρόθεσµες αλλά και µακροπρόθεσµες αλληλεπιδράσεις µεταξύ όλων των επηρεαζόµενων οικοσυστηµάτων. Στα µετρά αποµάκρυνσης ζώων από ευαίσθητες περιοχές του αεροδρόµιου εντάσσονται επίσης η Βίο-ακουστική (δηµιουργία φυσικών ήχων και κραυγές αρπακτικών για εκφοβισµό) και η Πύρο-ακουστική (δηµιουργία σύντοµων µεγάλης έντασης ήχων όπως πυροβολισµοί για εκφοβισµό). Σε κάθε περίπτωση, τα όποια µέτρα οφείλουν να εντάσσονται σε ένα γενικότερο και προσεκτικά σχεδιασµένο πλαίσιο περιβαλλοντικών δράσεων. Γίνεται κατανοητό ότι η πλήρης εφαρµογή των παραπάνω αλλά και πολλών άλλων παρόµοιου χαρακτήρα µέτρων που απαλείφτηκαν από την παρούσα εισήγηση για λόγους οικονοµίας χώρου, απαιτεί την πλήρη στήριξη από τη διοίκηση του αεροδρόµιου καθώς και την αύξηση της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης του συνόλου των εµπλεκοµένων. Η οικονοµική Σελίδα 9 από 9

παράµετρος υλοποίησης των µέτρων είναι ιδιαίτερα σηµαντική στην παρούσα χρονική υφεσιακή περίοδο, όµως θεωρείται ότι η αυξηµένη και ουσιαστική περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση είναι εκείνη που θα συµβάλλει τα µέγιστα στην εξεύρεση των απαραιτήτων κονδυλίων. Με άλλα λόγια, η καθοδηγούµενη από τη διεθνή ύφεση τάση χρηµατοδότησης µέτρων και δράσεων, µε άµεσο οικονοµικό όφελος, µπορεί να αντισταθµιστεί µόνο µε την επαυξηµένη και βαθειά περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση που έχει κατά κανόνα µακροπρόθεσµο χαρακτήρα και καλλιεργείται από προγράµµατα περιβαλλοντικής πληροφόρησης και κουλτούρας. Επίλογος Από τις αρχές του 20 ου αιώνα που έκαναν δειλά την εµφάνιση τους οι πρώτες πτητικές µηχανές έως και σήµερα, την εποχή των διώροφων αεροπορικών µεγαθήριων, οι θεµελιώδες αξίες της αεροπορίας που αναφέρονται στη βελτίωση της ασφάλειας και την αύξηση της χωρητικότητα των αεροµεταφορών διατηρούν αυτούσια την ισχύ τους και καθορίζουν τους κεντρικούς άξονες του υποδείγµατος λειτουργίας και ανάπτυξης. Η κύρια διάφορα του «τότε» µε το «σήµερα» έγκειται στο γεγονός της συνειδητοποίησης των περιβαλλοντικών καταπονήσεων που επιφέρουν οι αεροπορικές δραστηριότητες. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες επιφέρουν πλέον µόνιµες στρεβλώσεις στο φυσικό περιβάλλον και η ίδια η τεχνολογική πρόοδος, που θεωρείται ως φορέας προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, είναι η ίδια που δηµιουργεί νέους και περισσότερο βίαιους τρόπους απορρύθµισης και καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος. Γίνεται, εποµένως, φανερή η ανάγκη για µια αλλαγή του υποδείγµατος που συνίσταται στην αναγνώριση των περιβαλλοντικών αξιών ως ισότιµων µε τις πρωταρχικές του αεροπορικού χώρου, χωρίς όµως να διαταράσσεται η συνεκτικότητα τους. Προς την κατεύθυνση αυτή διαπιστώνεται ότι η έννοια της αειφορίας είναι εκείνη η οποία θα οδηγήσει στα πραγµατικά πράσινα αεροδρόµια (green aerodrome) στα αµέσως επόµενα χρόνια, που τόσο έχει ανάγκη το παγκόσµιο σύστηµα αεροµεταφορών. Άλλωστε, παρά τις όποιες προσπάθειες και την ραγδαία τεχνολογική πρόοδο, τα αεροδρόµια απέχουν πολύ από το να χαρακτηριστούν πράσινα. Σελίδα 10 από 10

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Bonnet, M. (2009). Η περιβαλλοντική εκπαίδευση και το ζήτηµα της φύσης, στο Ε.Θεοδωροπούλου, Μ. Καΐλα, M,Bonnet, C. Larrere. (Επιµ.) Περιβαλλοντική Ηθική απο την έρευνα και τη θεωρία στην εφαρµογή. Εκδόσεις Ατραπός, Αθήνα. Wright, T, W. (2008). Environmental Science. Tenth Edition, Pearson Educational International, Upper Saddle River, New York. Σελίδα 11 από 11