H κυκλική µετανάστευση στην Ευρώπη. Μια συγκριτική επισκόπηση Prof. Anna Triandafyllidou European University Institute, Robert Schuman Centre for Advanced Studies Ερευνητικό Πρόγραµµα ΜΕΤΟΙΚΟΣ Αθήνα, 12 Απριλίου 2011
Το ερευνητικό πρόγραµµα ΜΕΤΟΙΚΟΣ Οι χώρες υπό µελέτη: 6 ζευγάρια Αλβανία, Ελλάδα, Ιταλία Μαρόκο, Ιταλία, Ισπανία Ουκρανία, Πολωνία, Ουγγαρία Στόχος µας η ανάλυση σε βάθος του κάθε ζευγους χωρών Η συγκριτική ανάλυση µεταξύ τους Ερωτήµατα τι είναι η κυκλική µετανάστευση; πώς και γιατί αναπτύσσεται; είναι πράγµατι µια στρατηγική µε οφέλη και για τις τρεις εµπλεκόµενες πλευρές;
Ηκυκλική µετανάστευση κατά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Ορισµός Κυκλική και επαναλαµβόµενη µετακίνηση εργαζοµένων Μετακίνηση και απασχόληση ρυθµίζονται από διµερείς συµφωνίες Επιβράβευση των εργαζόµενων που τηρούν τους όρους της συµφωνίας (και επιστρέφουν στην χώρα προέλευσης όταν τελειώνει το συµβόλαιο τους) Στόχοι: Αναπτυξιακά οφέλη για τις χώρες προέλευσης Αποφυγή της µόνιµης εγκατάστασης στην χώρα προορισµού Ανταπόκριση στις ανάγκες της αγοράς εργασίας των χωρών της ΕΕ
Άλλοιεπιστηµονικοί ορισµοί Συνεχής συµµετοχή του µετανάστης στην χώρα προέλευσης και στην χώρα προορισµού Επαναλαµβανόµενη επιστροφή στην χώρα προέλευσης Καλύτερα αποτελέσµατα όταν η µετακίνηση και επιστροφή είναι εθελούσια και αυθόρµητη Οι άνθρωποι «κυκλοφορούν» για λόγους οικονοµικούς αλλά και για λόγους εκπαιδευτικούς, οικογενειακούς, αναπτυξιακούς/φιλανθρωπικούς Οι θετικές επιπτώσεις της κυκλικής µετανάστευσης µειώνονται όταν οι µετανάστες υποχρεούνται να επιστρέφουν περιοδικά στήν χώρα προέλευσης µόνο και µόνο για να αποφευχθεί η µακροπρόθεσµη εγκατάσταση τους στην χωρα προορισµού
Ορισµόςτης κυκλικής µετανάστευσης στο πρόγραµµα ΜΕΤΟΙΚΟΣ Τέσσερα στοιχεία χρόνος Χώρος επανάληψη στόχος ιεθνής προσωρινή και επαναλαµβανόµενη µετανάστευση για οικονοµικούς λόγους εν θα πρέπει να συγχέεται µε Την προσωρινή ή εποχιακή µετανάστευση Με τον γενικού τύπου οικονοµικό ή πολιτικό διεθνισµό των µεταναστών
Τυπολογίατης κυκλικής µετανάστευσης Νόµιµη ή παράτυπη Ρυθµιζόµενη ή αυθόρµητη Επίπεδο εκπαίδευσης και δεξιοτήτων των µεταναστών Περίοδος παραµονής στην κάθε χώρα Που έχει ο µετανάστης την βάση του, το «σπίτι» του
Νόµιµηκυκλική µετανάστευση Εποχιακήµετανάστευση (οι µετανάστες κατοικούν στην χώρα προορισµού) αυθόρµητη ή ρυθµιζόµενη π.χ.: Αλβανία-Ελλάδα, Μαρόκο-Ισπανία (αγροτικές εργασίες) Κυκλική µετανάστευση για λόγους εργασίας Οι µετανάστες κατοικούν στη χώρα προορισµού και µετακινούνται αυθόρµητα. Υψηλής δεξιότητας κυρίως π.χ.μαρόκο-ιταλία, Ουκρανία-Πολωνία (αναπτυξιακά προγράµµατα, επιστήµονες) Οι µετανάστες κατοικούν στην χώρα προορισµού, µετακινούνται αυθόρµητα, µεσαίας ή χαµηλής δεξιότητας, π.χ. Mαρόκο-Ιταλία, Αλβανία-Ιταλία/Ελλάδα (µακροπρόθεσµες άδειες διαµονής, αυτο-απασχόληση στην χώρα προέλευσης)
Ηµι-νόµιµη και παράτυπη κυκλική µετανάστευση Ηµι-νόµιµη Οι µετανάστες κατοικούν στην χώρα προέλευσης, µετακινούνται εποχιακά, η µετακίνηση και παραµονή τους είναι νόµιµη ή εργασία τους είναι παράτυπη, π.χ. Ουκρανία-Πολωνία/Ουγγαρία, αγροτικές καλλιέργειες, οικιακή φροντίδα, Οι µετανάστες κατοικούν στην χώρα προορισµού και µετακινούνται αυθόρµητα. Η οικονοµική τους δραστηριότητα είναι παράτυπη, π.χ. Μαρόκο-Ιταλία εµπόριο και µεταφορές Μη νόµιµη µετανάστευση, χωρίς χαρτιά για προσωρινή ή εποχική εργασία. Γειτονικές χώρες όπως Ελλάδα-Αλβανία.
Κοινά χαρακτηριστικά Όλεςοι µορφές κυκλικής µετανάστευσης που συναντήσαµε στην επιτόπια έρευνα, Είναι αυθόρµητες, Πηγάζουν από οικονοµική ανάγκη (ανεργία, υποαπασχόληση, ανεπαρκές εισόδηµα), Στηρίζονται στο κοινωνικό κεφάλαιο των µεταναστών Την συµµετοχή τους σε άτυπα δίκτυα που οργανώνουν την κυκλική µετακίνηση και δηµιουργούν τις προϋποθέσεις απασχόλησης Την γνώση τους και των δύο χωρών Νόµιµη (διάφοροι τύποι αδειών διαµονής ή θεωρήσεων εισόδου) Ηµι-νόµιµες (παραµονή νόµιµη, εργασία παράτυπη) Η δυνατότητα νόµιµης µετακίνησης είναι απαραίτητη για να υπάρξει κυκλική µετανάστευση.
Οιβασικοί παράγοντες Κίνητρα Φτώχεια, ανεργία στην χώρα προέλευσης Υπο-απασχόληση προσωρινή ανεργία στην χώρα προορισµού Επαγγελµατική εξέλιξη (σπάνια) ΣΥΝΘΗΚΕΣ: Από πλευράς κρατικής πολιτικής Η δυνατότητα νοµιµης µετακίνησης Για την ηµι-νόµιµη: οι αρχές επιτρέπουν την παράτυπη οικονοµική δραστηριότητα (ή χρηµατίζονται) Από πλευράς µεταναστών Συµµετοχή σε άτυπα δίκτυα που συνδέουν τις δύο χώρες Ο ρόλος των διαµεσολαβητών που διευκολύνουν την µετακίνηση και απασχόληση (βλ. Περίπτωση Πολωνίας)
Γιατίοι µετανάστες επιλέγουν την κυκλική µετακίνηση Η µεσοπρόθεσµη ή µακροπρόθεσµη µετανάστευση δεν είναι δυνατή Είναι δυνατή αλλά δεν παρέχει τα µέσα για επιβίωση εν επιθυµούν να αποµακρυνθούν από τη χώρα προέλευσης είτε λόγω οικογενειακών υποχρεώσεων (παιδιά ή υπέργηροι γονείς) είτε γιατί επιθυµούν να συνεχίσουν να ζουν στην χώρα τους
Συµπεράσµατα Η κυκλική µετανάστευση είναι µικρή σε όγκο (στο σύνολο της µετανάστευσης) Είναι αυθόρµητη και δηµιουργείται για λόγους οικονοµικής επιβίωσης και καλυτέρευσης του βιοτικού επιπέδου των µεταναστών Επίπεδο δεξιοτήτων Νότια-βόρεια: χαµηλό ή µεσαίο Ανατολικά-δυτικά: µεσαίο ή υψηλό (αλλά απασχόληση σε χαµηλής δεξιότητας επαγγέλµατα) Είναι κυρίως νόµιµη/ηµι-νόµιµη Περιλαµβάνει στοιχεία πολιτικού και οικονοµικού διεθνισµόυ Συχνά ξεκινάει µετά από µακρόχρονη παραµονή στην χώρα προορισµού και µέσα από την οικειότητα µε αυτήν
Είναιόντως ωφέλιµη για όλους; Οι µετανάστες γενικά δεν την θέλουν την κυκλικότητα είναι µια λύση όταν δεν υπάρχουν άλλες επιλογές Επανένταξη: Η οικονοµική επανένταξη στην χώρα προέλευσης δεν είναι συνήθως δυνατή µακροπρόθεσµα Η κοινωνική επανένταξη γίνεται µέσω της οικογένειας. Ένταξη: Για αυτούς που κατοικούν στην χώρα προέλευση δεν τίθεται θέµα Αυτοί που κατοικούν στην χώρα προορισµού οι «κανονικές» πολιτικές κοινωνικής ένταξης Χρειάζεται περαιτερω έρευνα για να κατανοήσουµε τις επιπτώσεις της κυκλικής µετακίνησης στις οικογένεις των µεταναστών και στις κοινότητες προέλευσης τους
Ηκυκλική µετανάστευση έχει οφέλη για όλους και κόστη (για τους µετανάστες) Χώρες προέλευσης: Η πολιτική ατζέντα καθορίζεται από τις χώρες προορισµού Η κυκλική µετανάστευση φέρνει χρήµα, µειώνει την ανεργία και την φτώχεια χωρίς να προκαλεί δηµογραφικές απώλειες Χώρες προορισµού που µελετήσαµε δεν δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στην ανάπτυξη κυκλικής µετανάστευσης Ενδιαφέρονται κυρίως για εποχική µετανάστευση σε συγκεκριµένους τοµείς Απολαµβάνουν οφέλη από τον οικονοµική διεθνισµό των µεταναστών (αλλά τα µεγέθη είναι µικρά) Μειώνουν το κόστος ένταξης των µεταναστών αφού οι οικογένεις τους παραµένουν στην χώρα προέλευσης Όταν οι µετανάστες διαµένουν στην χώρα προορισµού, η κυκλικότητα ανακουφίζει προβλήµατα ανεργίας ή υποαπασχόλησης αλλά εντείνει την παραοικονοµία (άτυπο εµπόριο για παράδειγµα)
Ευχαριστώ! Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα του προγράµµατος: http://metoikos.eui.eu