Α.Σ.Δ.Η ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΑ ΓΔΧΠΟΝΗΑ ΣΜΖΜΑ ΕΧΗΚΖ ΠΑΡΑΓΧΓΖ ΘΔΜΑ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ: Ζ ΠΔΣΡΟΦΑ ΚΑΗ Ζ ΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΑ ΣΖ ΣΟΝ ΠΟΣΑΜΟ ΛΟΤΡΟ ΣΟΤ Ν.

Α.Σ.Δ.Η ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΑ ΓΔΧΠΟΝΗΑ ΣΜΖΜΑ ΕΧΗΚΖ ΠΑΡΑΓΧΓΖ ΘΔΜΑ ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ: Ζ ΠΔΣΡΟΦΑ ΚΑΗ Ζ ΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΑ ΣΖ ΣΟΝ ΠΟΣΑΜΟ ΛΟΤΡΟ ΣΟΤ Ν. ΗΧΑΝΝΗΝΧΝ ΦΟΗΣΖΣΡΗΔ: ΚΑΗΟΤΜΖ ΒΑΗΛΗΚΖ ΣΗΡΧΝΖ ΑΗΚΑΣΔΡΗΝΖ ΤΠΔΤΘΤΝΖ ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ: ΚΤΡΗΣΖ ΣΑΤΡΟΤΛΑ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ 2009

ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ... 6 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 0 ΠΟΣΑΜΟ ΛΟΤΡΟ.....8 I. ΔΗΑΓΧΓΖ...8 II. ΤΓΡΟΛΟΓΗΑ.....9 ΗΗΗ.ΤΓΡΟΓΔΧΛΟΓΗΑ....10 IV. ΔΠΗΚΟΗΝΧΝΗΑ ΠΟΣΑΜΟΤ ΛΟΤΡΟΤ ΚΑΗ ΚΑΡΣΗΚΟΤ ΤΓΡΟΦΟΡΟΤ ΟΡΗΕΟΝΣΑ...12 V. ΦΤΗΚΟΥΖΜΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ.... 12 VI. ΚΛΗΜΑΣΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ..13 1.ΒΡΟΥΟΠΣΧΖ..13 2.ΘΔΡΜΟΚΡΑΗΑ.....14 3. ΓΔΧΛΟΓΗΑ...14 4.ΥΛΧΡΗΓΑ..15 5.ΠΑΝΗΓΑ.16 VII. ΤΦΗΣΑΜΔΝΔ ΥΡΖΔΗ ΝΔΡΧΝ ΠΟΣΑΜΟΤ.. 17 1. ΥΡΖΖ ΝΔΡΧΝ ΓΗΑ ΗΥΘΤΟΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΑ...17 2. ΥΡΖΖ ΝΔΡΧΝ ΓΗΑ ΑΡΓΔΤΖ...18 3. ΥΡΖΖ ΝΔΡΧΝ ΓΗΑ ΤΓΡΔΤΖ.. 19 4. ΒΗΟΜΖΥΑΝΗΚΖ ΥΡΖΖ..19 2

5. ΥΡΖΖ ΓΗΑ ΣΖ ΓΗΑΣΖΡΖΖ ΣΟΤ ΟΗΚΟΤΣΖΜΑΣΟ 19 6. ΤΓΡΟΛΖΦΗΔ ΚΑΗ ΓΗΧΡΤΓΔ ΜΔΣΑΦΟΡΑ ΓΗΑ ΑΡΓΔΤΣΗΚΖ ΥΡΖΖ..20 7. ΤΓΡΟΛΖΦΗΔ ΚΑΗ ΔΡΓΑ ΜΔΣΑΦΟΡΑ ΓΗΑ ΗΥΘΤΟΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΑ 20 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 0 ΠΔΣΡΟΦΑ... 22 Η. ΓΔΝΗΚΑ.. 22 ΗΗ. ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ....23 1.ΠΔΣΡΟΦΑ Ζ ΗΡΗΓΗΕΟΤΑ... 23 2.ΠΔΣΡΟΦΑ Ζ ΚΟΗΝΖ.... 24 ΗΗΗ. ΑΝΑΣΟΜΗΑ-ΦΤΗΟΛΟΓΗΑ ΠΔΣΡΟΦΑ 25 IV. ΓΗΑΣΡΟΦΖ ΠΔΣΡΟΦΑ. 31 1. ΠΡΧΣΔΨΝΔ...... 31 2. ΤΓΑΣΑΝΘΡΑΚΔ.... 32 3. ΛΗΠΖ... 32 4. ΒΗΣΑΜΗΝΔ. 32 5. ΥΖΜΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ....33 V. ΔΗΓΖ ΣΡΟΦΖ... 33 Α. ΦΤΗΚΖ ΣΡΟΦΖ....33 Α. α) ΤΝΘΔΖ ΝΧΠΧΝ ΣΡΟΦΧΝ...... 36 Α. β) ΠΡΟΠΑΡΑΚΔΤΖ ΚΑΗ ΓΗΑΣΖΡΖΖ ΝΧΠΧΝ ΣΡΟΦΧΝ...... 36 Β. ΣΔΥΝΖΣΖ ΣΡΟΦΖ.... 37 Β. α) ΠΟΟΣΖΣΑ ΣΡΟΦΖ... 38 3

Β. β) ΤΥΝΟΣΖΣΑ ΣΡΟΦΖ..... 38 Β. γ) ΓΗΑΚΗΝΖΖ ΕΧΝΣΑΝΧΝ ΠΔΣΡΟΦΧΝ..... 39 VI. ΔΚΣΡΟΦΖ ΠΔΣΡΟΦΑ... 39 1. ΔΠΗΛΟΓΖ ΚΑΣΑΛΛΖΛΖ ΣΟΠΟΘΔΗΑ... 40 2. ΠΡΟΔΛΔΤΖ ΣΟΤ ΤΓΑΣΟ.....41 3. ΠΟΗΟΣΖΣΑ ΣΟΤ ΤΓΑΣΟ....41 4. ΠΟΟΣΖΣΑ ΤΓΑΣΟ..... 42 5. ΚΑΣΑΚΔΤΔ ΠΔΣΡΟΦΟΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΑ.. 42 VII. ΑΝΑΠΑΡΑΓΧΓΖ. 47 1. ΦΤΗΚΖ ΑΝΑΠΑΡΑΓΧΓΖ...... 47 2. ΣΔΥΝΖΣΖ ΑΝΑΠΑΡΑΓΧΓΖ..... 48 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3 0 ΑΘΔΝΔΗΔ ΠΔΣΡΟΦΑ..... 51 I. ΠΡΟΛΖΦΖ ΑΘΔΝΔΗΧΝ... 51 ΗΗ. ΚΑΘΑΡΗΜΟ ΓΔΞΑΜΔΝΧΝ.... 52 1. ΚΑΘΑΡΗΜΟ ΓΔΞΑΜΔΝΧΝ ΗΥΘΤΓΗΧΝ.. 52 2. ΚΑΘΑΡΗΜΟ ΓΔΞΑΜΔΝΧΝ ΗΥΘΤΧΝ.. 53 III. ΜΔΘΟΓΟΗ ΘΔΡΑΠΔΗΑ..... 53 IV. ΥΡΖΗΜΟΠΟΗΖΖ ΦΑΡΜΑΚΧΝ ΜΔΑ ΣΟ ΝΔΡΟ. 54 1. ΜΔΘΟΓΟ ΣΟΤ ΒΑΠΣΗΜΑΣΟ. 54 2. ΜΔΘΟΓΟ ΣΟΤ ΜΠΑΝΗΟΤ.... 54 3. ΜΔΘΟΓΟ ΤΝΔΥΟΤ ΡΟΖ... 55 V. ΥΡΖΗΜΟΠΟΗΖΖ ΦΑΡΜΑΚΧΝ ΜΔΑ ΣΖΝ ΣΡΟΦΖ.... 55 4

VI. ΑΘΔΝΔΗΔ ΑΠΟ ΔΞΧΣΔΡΗΚΑ ΠΡΧΣΟΕΧΑ... 56 VII. ΑΘΔΝΔΗΔ ΑΠΟ ΔΧΣΔΡΗΚΑ ΠΡΧΣΟΕΧΑ...... 59 VIII. ΒΑΚΣΖΡΗΑΚΔ ΑΘΔΝΔΗΔ......61 IX. ΜΤΚΖΣΗΑΚΔ ΑΘΔΝΔΗΔ....... 66 X. ΑΘΔΝΔΗΔ ΑΠΟ ΗΟΤ... 68 XI. ΑΘΔΝΔΗΔ ΑΤΓΧΝ ΚΑΗ ΗΥΘΤΓΗΧΝ..70 XII. ΑΘΔΝΔΗ ΚΑΚΖ ΓΗΑΣΡΟΦΖ...72 XIII. ΑΘΔΝΔΗΔ ΠΑΡΑΗΣΗΚΔ ΜΖ ΜΟΛΤΜΑΣΗΚΔ....75 XIV. ΑΛΛΑ ΑΗΣΗΑ ΘΝΖΗΜΟΣΖΣΑ.... 77 XV. ΠΡΟΦΤΛΑΚΣΗΚΑ ΜΔΣΡΑ... 79 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4 0 ΗΥΘΤΟΓΔΝΝΖΣΗΚΟ ΣΑΘΜΟ ΛΟΤΡΟΤ.... 81 Η. ΔΗΑΓΧΓΖ.... 82 ΗΗ. ΗΣΟΡΗΚΑ ΓΔΓΟΜΔΝΑ... 83 1. ΗΥΘΤΟΓΔΝΝΖΣΗΚΟ ΣΑΘΜΟ ΗΧΑΝΝΗΝΧΝ 1951..84 2. ΗΥΘΤΟΓΔΝΝΖΣΗΚΟ ΣΑΘΜΟ ΗΧΑΝΝΗΝΧΝ 2004..... 84 ΗΗΗ. ΠΑΡΑΓΧΓΗΚΖ ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ..85 1.ΑΝΑΠΑΡΑΓΧΓΖ... 85 2.ΔΠΧΑΖ ΚΑΗ ΔΚΚΟΛΑΦΖ.... 86 3.ΔΓΚΑΣΑΣΑΔΗ ΔΚΣΡΟΦΖ... 87 4.ΔΡΓΑΣΖΡΗΟ......88 ΗV. ΔΜΠΛΟΤΣΗΜΟΗ.... 89 V. ΓΡΑΣΖΡΗΟΣΖΣΔ ΣΟΤ ΗΥΘ/ΟΤ ΣΑΘΜΟΤ ΗΧΑΝΝΗΝΧΝ...89 VI. ΗΥΘΤΟΣΡΟΦΔΗΑ..92 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ. 105 5

ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Γηα ηελ πινπνίεζε απηήο ηεο εξγαζίαο ππήξμε ζεκαληηθή ε ζπκβνιή δηαθφξσλ αηφκσλ. Καηαξρήλ ζα ζέιακε λα επραξηζηήζνπκε ηνπο θαζεγεηέο: θπξία Κπξίηζε., θπξία Μαδαξάθε Δ. θαη θχξην Μίρα Β., νη νπνίνη κε ηηο ζπκβνπιέο θαη ηηο επηζεκάλζεηο ηνπο καο ππνδείθλπαλ ηε ζσζηή θαηεχζπλζε πνπ έπξεπε λα αθνινπζήζνπκε πξνθεηκέλνπ λα πεηχρνπκε ην θαιχηεξν δπλαηφ απνηέιεζκα. Δπίζεο, έλα πνιχ κεγάιν ΔΤΥΑΡΗΣΧ ζε φινπο ηνπο δηθνχο καο αλζξψπνπο, πνπ κε ηελ θαηαλφεζή θαη ηελ ςπρνινγηθή ηνπο ζηήξημε καο έδηλαλ θνπξάγην θαη δχλακε ζηηο γεκάηεο κε θφξην εξγαζίαο, αγσλίαο θαη άγρνπο εκέξεο. 6

ΥΑΡΣΖ ΖΠΔΗΡΟΤ 7

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 0 ΠΟΣΑΜΟ ΛΟΤΡΟ Η. ΔΗΑΓΧΓΖ Ο πνηακφο Λνχξνο είλαη έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά πνηάκηα ηεο Ζπείξνπ θαη απνηειεί πφιν έιμεο γηα ηελ πεξηνρή. Παξάιιεια κε ηελ θνίηε ηνπ έρνπλ αλαπηπρζεί Κνηλφηεηεο θαη Γήκνη, αξρίδνληαο απφ ηηο πεγέο πνπ βξίζθνληαη ζηελ Κνηλφηεηα Βνπιηάζηαο κέρξη ην Γέιηα πνπ ζρεκαηίδεη ζηνλ Ακβξαθηθό θόιπν. Ίζσο είλαη ην κνλαδηθφ πνηάκη ηεο ρψξαο πνπ ζπλδέζεθε ηφζν έληνλα κε ηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο πεξηνρήο, ζην βαζκφ πνπ ηα λεξά (Δηθ.1) ρξεζηκνπνηνχληαη (ηδηαίηεξα ην κέξνο πνπ βξίζθεηαη ζην λνκφ Ησαλλίλσλ) γηα πδξνδφηεζε 22 κνλάδσλ εθηξνθήο πέζηξνθαο. Γελ είλαη ηπραίν πνπ ν πνηακφο Λνχξνο έρεη ραξαθηεξηζζεί σο ν «πεζηξφηξνθνο» πνηακφο ηεο ρψξαο. (Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) Δηθόλα 1: Πνηακόο Λνύξνο 8

ΗΗ. ΤΓΡΟΛΟΓΗΑ Σν ζπλνιηθφ κήθνο ηνπ πνηακνχ έρεη επηθάλεηα 1150km θαη δηαηξείηαη ζε 4 ππνιεθάλεο. Ζ πξψηε βξίζθεηαη αλάληη ηνπ πδξνειεθηξηθνχ ζηαζκνχ ηεο ΓΔΖ, έθηαζεο 365km. H δεχηεξε ππνιεθάλε αληηζηνηρεί ζηε ιεθάλε πνπ ζρεκαηίδεηαη αλάληη ηεο γέθπξαο ηεο Πέηξαο, έθηαζεο 520km. Oη άιιεο δχν ππνιεθάλεο αληηζηνηρνχλ ζηηο ιεθάλεο Θεζπξσηίαο, έθηαζεο 175km θαη Εαιόγγνπ έθηαζεο 90km, θαηάληη ηεο γέθπξαο ηεο Πέηξαο. Απφ ηηο παξαηεξήζεηο πνπ έγηλαλ ζηνλ πνηακφ Λνχξν, δηαπηζηψζεθε φηη ε παξνρή ηνπ απμνκεηψλεηαη ζηε δηαδξνκή ηνπ απφ Βνξξά πξνο Νφην, ιφγσ αιιεινηξνθνδνζίαο πνηακνχ θαη θαξζηηθνχ πδξνθφξνπ νξίδνληα. Ζ παξνρή ηνπ πνηακνχ παξαθνινπζείηαη απφ ην ΗΓΜΔ (Ηλζηηηνχην Γεσινγηθψλ Μεηαιιεπηηθψλ Δξεπλψλ) ζε 7 ζεκεία ηεο δηαδξνκήο ηνπ θαη απφ ηε ΓΔΖ ζε έλα ζεκείν. Σα ζεκεία είλαη ηα εμήο απφ Βνξξά πξνο Νφην: Σέξνβν 0,50 m 3 /sec Βνπιηάζηα 2,20 m 3 /sec Εήηα 3,30 m 3 /sec Κιεηζνχξα 2,50 m 3 /sec Oκνξθάδα 3,65 m 3 /sec Άγηνο Γεψξγηνο 6,40 m 3 /sec Φξάγκα ΓΔΖ 16,50 m 3 /sec Πέηξα 24,50 m 3 /sec Απφ ππαίζξηα αλαγλψξηζε πνπ έγηλε ζηελ ιεθάλε ηνπ Λνχξνπ, εληνπίζηεθαλ 17 πεγέο πνπ άκεζα ε έκκεζα ηξνθνδνηνχλ θπξίσο ηνλ πνηακφ Λνχξν, ελψ 4 ηξνθνδνηνχλ ηνλ πνηακφ Άξαρζν. (Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) Καηά κήθνο ηνπ πνηακνχ Λνχξνπ εκθαλίδνληαη δεμηά θαη αξηζηεξά ζηελ θνίηε ηνπ πεγέο. Οη θπξηφηεξεο είλαη: Μειίγγνη 0,16 m 3 /sec Υαλφπνπιν 3,70 m 3 /sec Βαζχ 1,60 m 3 /sec Μνπζησηίηζα 0,43 m 3 /sec Βπξφο Σεξφβνπ 0,6 m 3 /sec 9

ΗΗΗ. ΤΓΡΟΓΔΧΛΟΓΗΑ Ο Λνχξνο είλαη ν πνηακφο κε ηελ πιένλ ζηαζεξή δίαηηα ζηε δηάξθεηα ηνπ πδξνινγηθνχ θχθινπ. Απηφ νθείιεηαη ζην φηη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δηαδξνκήο ηνπ γίλεηαη κέζα ζηνπο αλζξαθηθνχο ζρεκαηηζκνχο ηεο εζσηεξηθήο θαη αμνληθήο Ηνλίνπ ππνδψλεο, κε απνηέιεζκα λα ππάξρεη ζεκαληηθή ξχζκηζε ησλ παξνρψλ ηνπ, ιφγσ ηεο κεγάιεο ιεθάλεο θαη ηεο ζεκαληηθήο ελαπνζεθεπηηθφηεηαο ησλ θαξζηηθνπνηεκέλσλ αζβεζηφιηζσλ. αλ θαξζηηθφ (θαξζηηθφο-ε-ν αλαθέξεηαη ζηηο κεηαβνιέο πεηξσκάησλ πνπ είλαη επδηάιπηα ζην λεξφ) ζχζηεκα Λνχξνπ πξνζδηνξίδνπκε ην ζχλνιν ησλ πδξνθφξσλ νξηδφλησλ πνπ αλαπηχζζνληαη ζηνπο αλζξαθηθνχο ζρεκαηηζκνχο ηεο πδξνγεσινγηθήο ιεθάλεο ηνπ πνηακνχ Λνχξνπ θαη εθθνξηίδνληαη είηε ζηε ζέζε ηνπ θξάγκαηνο (Δηθ.2) ηνπ πδξνειεθηξηθνχ ζηαζκνχ Λνχξνπ είηε απφ κία ζεηξά πεγέο βάζεο πνπ εκθαλίδνληαη ζην επίπεδν ηεο πεδηάδαο ηεο Άξηαο. Δηθόλα 2: ην θξάγκα ηνπ Λνύξνπ 10

Σν θαξζηηθφ ζχζηεκα ηνπ Λνχξνπ αλαπηχζζεηαη ζηνπο αλζξαθηθνχο ζρεκαηηζκνχο ηεο εζσηεξηθήο θαη αμνληθήο Ηνλίνπ ππνδψλεο. Οη αλζξαθηθνί ζρεκαηηζκνί ζπλίζηαληαη απφ δνινκίηεο θαη αζβεζηφιηζνπο ειηθίαο Αλσηέξνπ Σξηαδηθνχ-Ζσθαίλνπ, ζπλνιηθνχ πάρνπο κεγαιχηεξνπ ησλ 2000m. Σν κέζν πςφκεηξν ηεο ιεθάλεο ηξνθνδνζίαο ηνπ ζπζηήκαηνο είλαη πεξίπνπ ζηα 750m, ελψ ε ζπλνιηθή επηθάλεηα ηνπ θαξζηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη 900km 2. Σα πδξενινγηθά φξηα ηνπ ζπζηήκαηνο θαζνξίδνληαη ζε έλα κεγάιν βαζκφ απφ ηελ ηεθηνληθή δνκή ηεο πεξηνρήο θαη είλαη: Α. Πξνο ηα αλαηνιηθά ν θιχζρεο ηνπ κεγαζχγθιηλνπ ηεο Ζπείξνπ-Αθαξλίαο. Β. Πξνο ηα δπηηθά νη απνζέζεηο ηνπ Βνπξδηγαιίνπ θαη ν θιχζρεο (είλαη έλαο γεσινγηθφο ζρεκαηηζκφο πνπ απνηειείηαη απφ αθνινπζίεο ηδεκαηνγελψλ πεηξσκάησλ) ησλ ζχγθιηλσλ ηεο Άλσ Ράρεο, Γεξβηδηάλσλ, ηνπ Μπνηζαξά θαη ηεο Γσδψλεο. Γ. Πξνο ηα λφηηα νη ηεηαξηνγελείο απνζέζεηο ηνπ ηεθηνληθνχ βπζίζκαηνο ηεο πεδηάδαο ηεο Άξηαο. Γ. Πξνο ηα βφξεηα ην θαξζηηθφ ηνπ Λνχξνπ ζπλερίδεηαη ζηελ πφιε ησλ Ησαλλίλσλ, ζηελ νπνία αλαπηχζζεηαη έλα ζχζηεκα θαηαβνζξψλ πνπ δηνρεηεχνπλ ηα λεξά ηεο πξνο πεγέο ησλ πνηακψλ Καιακά, Λνχξνπ θαη Αξάρζνπ (Δηθ.3). Σα πδξνγεσινγηθά φξηα πξνο ηα βφξεηα δελ κπνξνχλ λα θαζνξηζηνχλ κε αθξίβεηα, αιιά κφλν κε βάζε ηελ ηεθηνληθή δνκή ηεο πεξηνρήο. Σα πηζαλά πδξνγεσινγηθά φξηα θαζνξίδνληαη απφ ηα ζπζηήκαηα ξεγκάησλ ηνπ αληίθιηλνπ ηεο Αξαρσβίηζαο πξνο ηα δπηηθά ηεο ιεθάλεο. (Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) Δηθόλα 3: Σν δέιηα Λνύξνπ - Άξαρζνπ 11

ΗV. ΔΠΗΚΟΗΝΧΝΗΑ ΠΟΣΑΜΟΤ ΛΟΤΡΟΤ ΚΑΗ ΚΑΡΣΗΚΟΤ ΤΓΡΟΦΟΡΟΤ ΟΡΗΕΟΝΣΑ Καηά κήθνο ηνπ πνηακνχ Λνχξνπ, κέζα ζηνπο αλζξαθηθνχο ζρεκαηηζκνχο ηνπ θαξζηηθνχ ζπζηήκαηνο, έρνπλ επηζεκαλζεί πεξηνρέο πνπ αλαβιχδνπλ πεγαία λεξά δηάζπαξηα ζηελ θνίηε ηνπ πνηακνχ θαη πεξηνρέο ζηηο νπνίεο ηα λεξά ην πνηακνχ δηεζνχληαη ζηνλ θαξζηηθφ πδξνθφξν νξίδνληα. πγθεθξηκέλα: Α. ηελ πεξηνρή κεηαμχ ησλ πεγψλ Μνπζησηίηζαο θαη ηεο γέθπξαο ηνπ Εήηα έρνπκε ζεκαληηθή ηξνθνδνζία ηνπ πνηακνχ απφ ηνλ θαξζηηθφ πδξνθφξν νξίδνληα. Β. ηελ πεξηνρή κεηαμχ ηεο γέθπξαο ηνπ Εήηα θαη κεηά ηεο γέθπξαο ηεο Κιεηζνχξαο έρνπκε δηήζεζε λεξνχ ηνπ πνηακνχ πξνο ηνλ θαξζηηθφ πδξνθφξν νξίδνληα, ζε ζεκείν πνπ ζε νξηζκέλεο πεξηφδνπο ν πνηακφο Λνχξνο μεξαίλεηαη ηειείσο. Γ. ηελ πεξηνρή κεηαμχ ηεο γέθπξαο ηεο Κιεηζνχξαο θαη ηεο πεγήο Οκνξθάδαο έρνπκε ζηαδηαθή επαλαηξνθνδνζία ηνπ πνηακνχ Λνχξνπ απφ ηνλ θαξζηηθφ πδξνθφξν νξίδνληα, ελψ ζηε πεγή Οκνξθάδαο θαη ηνπ θξάγκαηνο ηνπ Τδξνειεθηξηθνχ ηαζκνχ Λνχξνπ έρνπκε ππεξδηπιαζηαζκφ ηεο παξνρήο πνηακνχ, ιφγσ ηεο ηξνθνδνζίαο ηνπ απφ ηνλ θαξζηηθφ πδξνθφξν νξίδνληα. (Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) V. ΦΤΗΚΟΥΖΜΗΚΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Α. Ζ κέζε ζπγθέληξσζε ηνπ D.O (δηαιπκέλν νμπγφλν) θπκαίλεηαη πεξίπνπ ζηα 8 κε 9 mg/l, ελψ παξαηεξείηαη ηάζε αχμεζεο κεηά ην ζεκείν Γέθπξα Μνπζησηίηζαο. Ζ αχμεζε D.O. νθείιεηαη ζηελ ηπξβψδε ξνή (αιιαγή θιίζεο) ηνπ πνηακνχ, κε άκεζε ζπλέπεηα ηελ κεγαιχηεξε ηθαλφηεηα επαλνμπγφλσζεο. Οη ηηκέο D.O ζεσξνχληαη ηθαλνπνηεηηθέο, ελψ ζεηηθφ ζηνηρείν απνηειεί ην γεγνλφο φηη νη ειάρηζηεο ηηκέο δελ είλαη ρακειφηεξεο απφ 4,5 mg/l. (Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) 12

Β. Σν ph θπκαίλεηαη ζε θπζηνινγηθά επίπεδα, εκθαλίδνληαο κία κέζε ηηκή ε νπνία είλαη ζρεδφλ ζηαζεξή 7,75. Οη ηηκέο ραξαθηεξίδνληαη αλακελφκελεο, δεδνκέλνπ φηη δελ ππάξρνπλ δξαζηεξηφηεηεο ησλ νπνίσλ ηα απφβιεηα λα κεηαβάιινπλ ην ph ηνπ πνηακνχ. Γ. Ζ αγσγηκόηεηα ηεο νπνίαο νη ηηκέο ραξαθηεξίδνληαη θπζηνινγηθέο γηα ηελ πνηφηεηα ηνπ λεξνχ (ζηαζεξή ηηκή 360 κs/cm, κε εχξνο πνπ θπκαίλεηαη απφ 300-400 κs/cm), ην γεγνλφο φηη δελ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθπκάλζεηο, ζεκαίλεη φηη ε ηνληηθή ζχζηαζε ηνπ λεξνχ δελ κεηαβάιιεηαη ζεκαληηθά θαη θαζνξίδεηαη απφ ην πδξνγεσινγηθφ ππφζηξσκα ηνπ πνηακνχ. Γ. Ζ ακκσλία 1 (NH3) ζεσξείηαη απφ ηνπο πιένλ βαζηθνχο παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ πνηφηεηα ηνπ λεξνχ ηνπ πνηακνχ θαη βέβαηα ηε δηαβίσζε ησλ ςαξηψλ. Απμεκέλεο ηηκέο ειεχζεξεο ακκσλίαο απνηεινχλ ηνμηθφ παξάγνληα γηα ηελ πδξφβηα δσή θαη κπνξεί λα πξνθχςνπλ απφ δηάζεζε νξγαληθψλ απνβιήησλ ζην λεξφ, απφ πςειή ηρζπνθφξηηζε θιπ. Ζ κέζε ζπγθέληξσζε ακκψληνπ (NH4) ζηνλ πνηακφ Λνχξν δελ παξνπζηάδεη ηδηαίηεξεο δηαθπκάλζεηο. (Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) VI. ΚΛΗΜΑΣΗΚΑ ΣΟΗΥΔΗΑ 1. ΒΡΟΥΟΠΣΧΖ Ζ βξνρή θαη γεληθφηεξα φια ηα αηκνζθαηξηθά θαηαθξεκλίζκαηα, απνηεινχλ ην βαζηθφηεξν θιηκαηηθφ ζηνηρείν κίαο πεξηνρήο. Ο εκπινπηηζκφο ζε λεξφ ησλ ιηκλψλ θαη ησλ ππφγεησλ πδξνγεσινγηθψλ ιεθαλψλ, θαζψο θαη ε δίαηηα ησλ πεγψλ ησλ πνηακψλ, έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηηο βξνρέο. Με απηέο απμάλεη ε πδξνδπλακηθή ελέξγεηα, εμππεξεηνχληαη νη αξδεχζεηο ησλ θαιιηεξγεηψλ, πδξνδνηνχληαη θαηνηθεκέλνη ρψξνη, επλνείηαη ε αλάπηπμε ησλ δαζψλ θαη ησλ βνζθφηνπσλ θαη 1 Ζ ακκσλία ή αδάλην ή αδίδην ηνπ πδξνγόλνπ' είλαη έλσζε αδψηνπ θαη πδξνγφλνπ κε ρεκηθφ ηχπν NH 3. ηηο θαλνληθέο ζπλζήθεο απαληά σο άρξσκν αέξην, κε ραξαθηεξηζηηθή θαπζηηθή θαη απνπληθηηθή νζκή. Σν θαηηφλ ακκσλίνπ (NH 4 + ) απνηειεί ζεκαληηθφ αδσηνχρν ιίπαζκα γηα ηα θπηά. Υξεζηκνπνηείηαη αθφκε σο δηνξζσηηθφ ηεο νμχηεηαο ζε ηξφθηκα. Απνηειεί, επίζεο, άκεζα ή έκκεζα, πξντφλ γηα ζπλζέζεηο δηαθφξσλ ρεκηθψλ ή θαξκαθεπηηθψλ πξντφλησλ. Παξφιε ηελ επξχηαηε ρξήζε ηεο είλαη θαπζηηθή, δηαβξσηηθή θαη δειεηεξηψδεο. (http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%91%ce%bc%ce%bc%cf%89%ce%bd%ce%af%ce%b1) 13

γεληθά νη βξνρέο θαζίζηαληαη ξπζκηζηέο ηεο νηθνλνκίαο ελφο ηφπνπ, πφζν κάιινλ ζηελ πεξίπησζε ηεο εθηξνθήο πέζηξνθαο, ζηελ νπνία ηα πάληα εμαξηψληαη απφ ην λεξφ. Σν εηήζην χςνο ηεο βξνρήο θαη ε δηαλνκή ηνπ ζηηο επνρέο ηνπ έηνπο έρνπλ κεγάιε ζεκαζία γηα ηελ πδξνινγία θαη γηα δξαζηεξηφηεηεο φπσο ε γεσξγία θαη ε πεζηξνθνθαιιηέξγεηα. ( Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) 2. ΘΔΡΜΟΚΡΑΗΑ Ζ ζεξκνθξαζία ηνπ αέξα ζεσξείηαη έλα απφ ηα βαζηθφηεξα θιηκαηηθά ζηνηρεία, ηα νπνία ζπληεινχλ ζηε δηακφξθσζε ηνπ θιίκαηνο κηαο πεξηνρήο. Δμαξηάηαη γεληθά απφ ην γεσγξαθηθφ πιάηνο ηεο πεξηνρήο, ην πςφκεηξν, ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ, ην νξηδφληην θαη θαηαθφξπθν δηακειηζκφ ηεο, ηε γεηηλίαζε κε ηε ζάιαζζα θαη άιινπο δεπηεξεχνληεο παξάγνληεο. Ζ ζεξκνθξαζία ηνπ λεξνχ παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε ηεο πέζηξνθαο. Δίλαη ζθάικα λα πηζηεχεη θαλείο φηη νη ηδεψδεηο ζπλζήθεο γηα ηελ εθηξνθή ηεο πέζηξνθαο είλαη ηα πνιχ θξχα λεξά. Απηά, πξαγκαηηθά ηθαλνπνηνχλ ηηο αλαπλεπζηηθέο αλάγθεο ηεο πέζηξνθαο, γηαηί είλαη πινχζηα ζε νμπγφλν, δελ είλαη φκσο παξαγσγηθά, γηαηί ην ςάξη ηξψεη ιίγν, νπφηε ν ξπζκφο αλάπηπμεο είλαη βξαδχο. Σα πην θαηάιιεια φξηα ζεξκνθξαζίαο λεξνχ γηα ηελ νκαιή αλάπηπμε ηεο πέζηξνθαο είλαη 14-18 o C. Απηφο είλαη θαη ν θπξηφηεξνο ιφγνο πνπ ζηε ρψξα καο ν κέζνο ρξφλνο πνπ ρξεηάδεηαη λα θζάζνπλ νη πέζηξνθεο ην εκπνξεχζηκν βάξνο θπκαίλεηαη απφ 7-14 κήλεο, ελψ ζηηο ρψξεο ηεο Βφξεηαο Δπξψπεο είλαη 2-3 ρξφληα. Νεξά πνπ έρνπλ ζεξκνθξαζία κεγαιχηεξε απφ 20 o C ην θαινθαίξη, δελ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ εθηξνθή πεζηξφθσλ, εμαηηίαο ηεο ρακειήο πεξηεθηηθφηεηάο ηνπο ζε νμπγφλν, εθηφο αλ ιεθζνχλ εηδηθά κέηξα πξνζηαζίαο θαη πξνζαξκνγήο. 3. ΓΔΧΛΟΓΗΑ ηελ πεξηνρή ηεο ιεθάλεο ηνπ Λνχξνπ, δεμηά ηεο ξνήο ηνπ πνηακνχ, ην θαηψηεξν θαη κέζν Ληάζην εκθαλίδεηαη κε δνινκίηεο θαη αζβεζηφιηζνπο ηληψλ θαη Παληνθξάηνξα. ( Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) Οη αζβεζηφιηζνη ηληψλ είλαη θαηνί, ππνθίηξηλνη, κε Αθηηλνδψα, παξνπζηάδνληαη γεληθψο ππφ ηε κνξθή Amonifico Rosso θαη ην πάρνο ηνπο θηάλεη ηα 200m. 14

Oη αζβεζηφιηζνη Παληνθξάηνξα είλαη ζπκπαγείο, ιεπθνί, ζξνκβψδεηο, κε θχθε θαη βξαρηνλφπνδα 2 θαη ην πάρνο ηνπο θπκαίλεηαη απφ 1000m έσο 1500m. Οη αζβεζηφιηζνη Βηγιψλ είλαη ππνθίηξηλνη έσο εξπζξσπνί, κε κηθξέο ζηξψζεηο απφ ππξηηφιηζνπο. Δίλαη αξθεηά επηθιπζηγελείο ακέζσο επί ησλ αζβεζηφιηζσλ Παληνθξάηνξα, κε γσληψδε αζπκθσλία, αιιά θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο αξηζηεξά ηεο ξνήο ηνπ πνηακνχ. Δίλαη ζρεκαηηζκνί ηνπ αλψηεξνπ Ηνπξάζηνπ-θαηψηεξνπ ελψληνπ θαη ην πάρνο ηνπο πνηθίιεη απφ 20m ζηελ πεξηνρή βφξεηα ησλ πεγψλ Λνχξνπ, κέρξη 40m ζηηο πεξηνρέο θνληά ζην πνηάκη. Αλαηνιηθά ηνπ Λνχξνπ, απφ ην Σέξνβν κέρξη ηε θιίβαλε, νη βαζηθφηεξνη γεσινγηθνί ζρεκαηηζκνί πνπ ζπλαληψληαη είλαη νη αζβεζηφιηζνη ππνιηζνγξαθηθνί ηνπ Παιαηφθαηλνπ- αλψηεξνπ Ζψθαηλνπ, πάρνπο απφ 250m έσο 400m, θαζψο θαη νη αζβεζηφιηζνη κηθξνιαηππνπαγείο, πάρνπο απφ 200m έσο 300m. Οη αζβεζηφιηζνη απηνί ελαιιάζζνληαη κε θιχζρε, ν νπνίνο αλήθεη ζην κεγάιν ζχγθιηλν Ζπείξνπ- Αθαξλαλίαο. Γπηηθά ηνπ Λνχξνπ ππάξρεη γεσινγηθφ φξην πνπ ρσξίδεη ηνπο αζβεζηφιηζνπο ηληψλ θαη Παληνθξάηνξα απφ θιχζρε πνπ αλήθεη ζην ζχγθιηλν Γεξβηδηάλσλ- Άζζνπ θαη απφ ηα παιαηά ζπλεθηηθά θαη πιεπξηθά αζχλδεηα θνξήκαηα. Σέινο, παιαηά πιεπξηθά ζπλεθηηθά θαη πιεπξηθά αζχλδεηα θνξήκαηα, θψλνη θνξεκάησλ ρπκψδνπο πξνέιεπζεο θαη ζχγρξνλεο απνζέζεηο, ζπλαληψληαη ζηηο παξαπνηάκηεο πεξηνρέο. ( Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) 4. ΥΛΧΡΗΓΑ ηελ πεξηνρή ηνπ Λνχξνπ ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δαζηθέο εθηάζεηο, πνπ φκσο είλαη ππνβαζκηζκέλεο απφ ηηο αλζξψπηλεο παξεκβάζεηο θαη ηελ ππεξβφζθεζε. Οη δαζηθέο απηέο εθηάζεηο αλήθνπλ ζηηο Μεζνγεηαθέο δηαπιάζεηο, πνπ ζπλαληάκε ζηε ρψξα καο θαη ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Μεζνγείνπ. ηα κεζνγεηαθά απηά δάζε, πνπ βξίζθνληαη ζηηο ρακειέο πιαγηέο ησλ βνπλψλ, θπξηαξρεί ην πεχθν, αλάκεηθην κε βειαληδηέο, πνπξλάξηα, αξηέο, θξάμνπο θαη δηάθνξα ζακλψδε είδε. 2 Tα βξαρηνλφπνδα είλαη κε κεηαθηλνχκελνη ζαιάζζηνη βελζφβηνη νξγαληζκνί. Φέξνπλ θέιπθνο απνηεινχκελν απφ δχν άληζεο αιιά κε ακθίπιεπξε ζπκκεηξία ζπξίδεο. Δμσηεξηθά ηα βξαρηνλφπνδα κνηάδνπλ κε ηα Γίζπξα Μαιάθηα, αιιά πξφθεηηαη γηα εληειψο δηαθνξεηηθνχο νξγαληζκνχο. Σξέθνληαη θηιηξάξνληαο ζσκαηίδηα ηξνθήο απφ ην λεξφ.(http://www.geo.auth.gr/320/brachiopoda.htm) 15

Γχν είλαη νη ζεκαληηθφηεξεο θαηεγνξίεο ηεο κεζνγεηαθήο βιάζηεζεο: ηα αείθπιια ζθιεξφθπιια, πνπ είλαη γλσζηά σο καθθία βιάζηεζε θαη πεξηιακβάλεη γλσζηά είδε φπσο ε αγξηειηά, ην πνπξλάξη, ην ζθίλν, ε κπξηηά, ε δάθλε θ.ά. θαη ηα θξχγαλα, πνπ νλνκάδνληαη θαη θξπγαληθέο δηαπιάζεηο ή δηαπιάζεηο ησλ επνρηαθά δηκνξθηθψλ θπηψλ πνπ πεξηιακβάλνπλ είδε φπσο ε ξίγαλε, ην ζπκάξη, ε αζθάθα. Δθηφο απφ ηα είδε πνπ αλαθέξακε, κπνξνχκε αθφκα λα ζπλαληήζνπκε δέληξα θαη ζάκλνπο, φπσο: γθφξηζηα, βαηφκνπξα, θνπηζνππηά, γαχξνο θ.α. (Δηθ.4) Γελ κπνξνχκε φκσο, λα παξαιείςνπκε ηνλ πιάηαλν, ν νπνίνο ζρεκαηίδεη έλα πνιχ φκνξθν παξαπνηάκην δάζνο ζηηο φρζεο ηνπ Λνχξνπ. (Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) Δηθόλα 4 Μέξνο ηεο ρισξίδαο ηνπ παηακνύ Λνύξνπ 5. ΠΑΝΗΓΑ ηελ πεξηνρή ηνπ Λνχξνπ ε άγξηα παλίδα δελ είλαη ηφζν πινχζηα φζν άιισλ πεξηνρψλ ηνπ Ν. Ησαλλίλσλ. Ηδηαίηεξε έιιεηςε παξαηεξείηαη θαη ζηα κεγάια ζαξθνθάγα ζειαζηηθά (π.ρ. ιχθνο, αξθνχδα, ηζαθάιη θ.ά.), επεηδή ε πεξηνρή έρεη αξθεηά έληνλε ηελ αλζξψπηλε παξνπζία θαη δελ ππάξρνπλ κεγάια νξεηλά δάζε, ψζηε λα βξίζθνπλ θαηαθχγην. Ζ ίδηα έιιεηςε παξαηεξείηαη θαη ζηα κεγάια θπηνθάγα ζειαζηηθά ( π.ρ. ειάθη, δαξθάδη, αγξηνγνχξνπλν θ.ά.) γηα ηνπο ίδηνπο ιφγνπο. Μπνξεί φκσο λα ζπλαληήζεη θαλείο κηθξφηεξα ζειαζηηθά, φπσο ε αιεπνχ, ην θνπλάβη, ν αζβφο, ν ιαγφο θ.ά.. ηελ νηθνγέλεηα ησλ εξπεηψλ ππάξρεη αξθεηά κεγάιε πνηθηιία ζε θίδηα, ζαχξεο θαη ρειψλεο, ππάξρνπλ δε αξθεηά είδε ακθίβησλ, θπξίσο βάηξαρνη, ελψ ην βαζηθφ είδνο ςαξηνχ πνπ ζπλαληάηαη είλαη ε πέζηξνθα. Ζ θπξηφηεξε κνξθή παλίδαο ηεο πεξηνρήο είλαη ε νξληζνπαλίδα. πλαληνχκε ελδεκηθά θαη απνδεκεηηθά πνπιηά, πνιιά εθ ησλ νπνίσλ πξνηηκνχλ ηα πνηάκηα σο 16

βηφηνπν ηνπο, φπσο Πειαγφκνξθα (2 είδε), ηξνπζηφκνξθα (Δηθ.5) (48 είδε), Υελφκνξθα (5 είδε), Αεηφκνξθα (10 είδε), Πεξηζηεξφκνξθα (4 είδε), Ηεξαθφκνξθα (4 είδε), Γιαπθφκνξθα (6 είδε), Υαξαδξηφκνξθα (5 είδε) θαη Κνθθπγφκνξθα (1 είδνο). ( Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) Δηθόλα 5: ηξνπζηόκνξθα είδνο παλίδαο ηνπ πνηακνύ Λνύξνπ VII. ΤΦΗΣΑΜΔΝΔ ΥΡΖΔΗ ΝΔΡΧΝ ΠΟΣΑΜΟΤ Οη ππάξρνπζεο πθηζηάκελεο ρξήζεηο ησλ λεξψλ ηνπ ηκήκαηνο ηνπ πνηακνχ Λνχξνπ απφ ηηο πήγεο Βπξνχ κέρξη ηα φξηα ηεο θνηλφηεηαο Κνπθιεζίνπ, ηνπ νπνίνπ ην κήθνο αλέξρεηαη ζε 7km, είλαη νη παξαθάησ: 1. ΥΡΖΖ ΝΔΡΧΝ ΓΗΑ ΗΥΘΤΟΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΑ Απνηειεί ηελ θπξηφηεξε ρξήζε ησλ λεξψλ ηνπ ηκήκαηνο απηνχ ηνπ πνηακνχ Λνχξνπ θαη ην είδνο ησλ εθηξεθφκελσλ ςαξηψλ είλαη απνθιεηζηηθά, κέρξη ζηηγκήο, απηφ ηεο πέζηξνθαο. Σν θιίκα, θαζψο θαη νη θπζηθνρεκηθέο παξάκεηξνη ησλ λεξψλ, επλφεζαλ ηελ αλάπηπμε απηήο ηεο ρξήζεο ζην ζπγθεθξηκέλν ηκήκα. Έλαπζκα γηα ηελ έλαξμε, ηελ αξρηθή ζηήξημε θαη ηελ ελ ζπλερεία αλάπηπμε ηεο πεζηξνθνθαιιηέξγεηαο, απνηέιεζε ε ίδξπζε ην έηνο 1956 ηνπ Ηρζπνγελλεηηθνχ ζηαζκνχ θνληά ζηηο πεγέο Βπξνχ θνηλφηεηαο Βνπιηάζηαο. Απφ ηε δεθαεηία 1960 κέρξη ην 1986 ζην ππφ κειέηε ηκήκα ηνπ πνηακνχ Λνχξνπ δεκηνπξγήζεθαλ θαη ιεηηνπξγνχλ 22 ηρζπνηξνθεία πέζηξνθαο (19 ζηε δεμηά θαη 3 ζηελ αξηζηεξή πιεπξά), ζπλνιηθήο θαιππηφκελεο έθηαζεο ηρζπνιεθαλψλ 34.120m 2 πεξίπνπ. 17

Υσξνηαμηθά θαη δηνηθεηηθά, 8 ηρζπνηξνθεία βξίζθνληαη ζηα δηνηθεηηθά φξηα ηεο Κνηλφηεηαο Βνπιηάζηαο, 10 ζηελ Κνηλφηεηα Μνπζησηίηζαο, ελψ 4 ηρζπνηξνθεία βξίζθνληαη ζηελ πεξηνρή Πιαηαλάθηα Κνηλφηεηαο Σεξφβνπ.(Δηθ.6,7) Δηθ. 6 Δηθ. 7 Δηθόλα 6 θαη7 : Γύν από ηα ηρζπνηξνθεία πέζηξνθαο πνπ πδξνδνηνύληαη απ' ηνλ πνηακό Λνύξν Ζ αλάπηπμε ηεο πεζηξνθνθαιιηέξγεηαο θαηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα 1960-1986, θαζψο θαη ε ρσξνηαμηθή θαηαλνκή ησλ ηρζπνιεθαλψλ θαηά κήθνο ηνπ πνηακνχ έγηλε ρσξίο ζπληνληζκφ θαη πξφγξακκα, άλαξρα θαη αλεμέιεγθηα. Ζ θαηαζθεπή ησλ ηρζπνιεθαλψλ θαη ν ηξφπνο δηαλνκήο ηνπ λεξνχ κέζα ζε απηέο επίζεο ρσξίο θακία κειέηε εηδηθνχ, ψζηε νη αλάγθεο ζε λεξφ λα είλαη ειάρηζηεο δπλαηέο θαη έηζη ζηηο πεξηπηψζεηο ειάηησζεο ησλ παξνρψλ ηνπ πνηακνχ λα κελ είλαη εχθνιε ε ξχζκηζε. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη κε ηελ ρσξίο ζσζηή κειέηε θαη θαηαζθεπή έμνδν ηνπ λεξνχ απφ ηα ηρζπνηξνθεία, ε νπνία δελ δίλεη δπλαηφηεηα ζηαδηαθνχ αδεηάζκαηνο θαη θαζαξηζκνχ απηψλ, γηα λα απνθεχγνληαη απφηνκεο απμήζεηο θνξηίσλ ηνπ πνηακνχ. ( Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) 2. ΥΡΖΖ ΝΔΡΧΝ ΓΗΑ ΑΡΓΔΤΖ Δίλαη ε δεχηεξε ζε ζπνπδαηφηεηα ρξήζε ησλ λεξψλ ηνπ πνηακνχ, ε νπνία πξνυπήξρε απηήο γηα ηρζπνθαιιηέξγεηα. Οη παξαπνηάκηεο εθηάζεηο πνπ κπνξνχλ λα αξδεπηνχλ ιφγσ ηεο χπαξμεο αξδεπηηθψλ δησξχγσλ θαη σο εθ ηνχηνπ έρνπλ πθηζηάκελν δηθαίσκα ρξήζεο λεξψλ απφ ηνλ πνηακφ Λνχξν, αλέξρνληαη ζπλνιηθά ζε 890 ζηξ.. Απφ ην ζχλνιν απηφ, 290 ζηξ. αλήθνπλ ζηελ Κνηλφηεηα Βνπιηάζηαο, 420 ζηξ. ζηελ Κνηλφηεηα Μνπζησηίηζαο θαη 180 ζηξ. ζηε Κνηλφηεηα Σεξφβνπ. Ζ ρσξνηαμηθή θαηαλνκή θαηά κήθνο ηνπ πνηακνχ ησλ αξδεπνκέλσλ εθηάζεσλ θαίλεηαη ζηνπο ράξηεο. 18

3. ΥΡΖΖ ΝΔΡΧΝ ΓΗΑ ΤΓΡΔΤΖ Σα λεξά ησλ πεγψλ Μνπζησηίηζαο ρξεζηκνπνηνχληαη θαηά έλα κέξνο γηα ηελ ηθαλνπνίεζε πδξεπηηθψλ αλαγθψλ ησλ Κνηλνηήησλ. Δπηζεκαίλεηαη φηη ε χδξεπζε ζαλ ρξήζε πξνεγείηαη θάζε άιιεο ρξήζεο λεξνχ θαη δελ κπνξεί λα θαηαξγεζεί ε λα κεησζεί παξά κφλν ππφ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο. 4. ΒΗΟΜΖΥΑΝΗΚΖ ΥΡΖΖ ηελ πεξηνρή Υάλη Σεξφβνπ θαη δίπια απφ ηνλ ηρζπνγελλεηηθφ ζηαζκφ Λνχξνπ, ιεηηνπξγεί απφ πνιιψλ εηψλ λεξνηξηβή, ε νπνία θάλεη ρξήζε λεξνχ γηα ηελ πιχζε θιηλνζθεπαζκάησλ. Δπίζεο θαηά ην κήθνο ηνπ πνηακνχ ππάξρνπλ 3 λεξφκπινη, νη νπνίνη έρνπλ δηθαίσκα ρξήζεο λεξνχ απφ ην πνηάκη γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπο θάλνπλ ρξήζε απηνχ ηνπ δηθαηψκαηνο φηαλ ιεηηνπξγνχλ. 5. ΥΡΖΖ ΓΗΑ ΣΖ ΓΗΑΣΖΡΖΖ ΣΟΤ ΟΗΚΟΤΣΖΜΑΣΟ Ζ απαηηνχκελε πνζφηεηα λεξνχ πνπ κφληκα πξέπεη λα ξέεη ζηελ θνίηε ηνπ πνηακνχ, κε ζθνπφ, ηελ πξνζηαζία θαη ηε δηαηήξεζε ηνπ πδάηηλνπ νηθνζπζηήκαηνο, θαζψο θαη γηα ηελ επίηεπμε ησλ πνηνηηθψλ ζηφρσλ πεξί ραξαθηεξηζκνχ ησλ λεξψλ ηνπ Λνχξνπ, λνείηαη ζαλ ρξήζε. (Δηθ.8) Ζ παξαπάλσ απφθαζε θαζνξίδεη ζαλ αλψηεξε ηάμε ρξήζεο ησλ λεξψλ ηνπ πνηακνχ Λνχξνπ απφ ηηο πεγέο κέρξη ηε ζέζε Εήηα απηήλ ηεο άξδεπζεο, ελψ ε ηάμε ρξήζεο ησλ λεξψλ ηνπ ππφινηπνπ ηκήκαηνο απηήλ ηεο θνιχκβεζεο. Ζ ίδηα απφθαζε επηηξέπεη κφλν ζηα ππάξρνληα ηρζπνηξνθεία λα δηαζέηνπλ ιχκαηα ζην πνηάκη ηα νπνία νθείινπλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζχκθσλα κε ηνπο φξνπο θαζνξηζκέλνπο γηα ην λεξφ θνιχκβεζεο. Δηθόλα 8: Γεμακελή λεξνύ Ηρζπνγελλεηηθνύ ηαζκνύ Λνύξνπ 19

6. ΤΓΡΟΛΖΦΗΔ ΚΑΗ ΓΗΧΡΤΓΔ ΜΔΣΑΦΟΡΑ ΓΗΑ ΑΡΓΔΤΣΗΚΖ ΥΡΖΖ Καηά κήθνο ηνπ πνηακνχ ππάξρνπλ 5 ρσκάηηλεο πδξνιεςίεο, πνπ ηξνθνδνηνχλ αληίζηνηρα ρσκάηηλεο δηψξπγεο. (Δηθ.9) Ζ πξψηε βξίζθεηαη ζηε γέθπξα Βνπιηάζηαο ζην αξηζηεξφ ηνπ πνηακνχ 200 ζηξ. ηεο Κνηλφηεηαο Μνπζησηίηζαο θαη 80 ζηξ. ηεο Κνηλφηεηαο Σεξφβνπ. Ζ δεχηεξε βξίζθεηαη ζηα αξηζηεξά ζην χςνο ηνπ ηρζπνηξνθείνπ Υ. Μάλζνπ θαη αξδεχεη έθηαζε 150 ζηξ. ηεο Κνηλφηεηαο Μνπζησηίηζαο. Ζ Σξίηε βξίζθεηαη δεμηά ζηε γέθπξα Μνπζησηίηζαο θαη αξδεχεη έθηαζε 60 ζηξ. ηεο Κνηλφηεηαο Μνπζησηίηζαο. Οη επφκελεο δχν βξίζθνληαη ζηελ ηνπνζεζία Πιαηαλάθηα, δεμηά ηνπ πνηακνχ θαη αξδεχνπλ 100 ζηξ. πεξίπνπ ηεο Κνηλφηεηαο Σεξφβνπ. Δηθόλα 9: Έξγν πδξνιεςίαο γηα ηελ πδξνδόηεζε ηρζπνηξνθείνπ ζην Λνύξν 7. ΤΓΡΟΛΖΦΗΔ ΚΑΗ ΔΡΓΑ ΜΔΣΑΦΟΡΑ ΓΗΑ ΗΥΘΤΟΚΑΛΛΗΔΡΓΔΗΑ Καηά κήθνο ηνπ πνηακνχ ππάξρνπλ 18 πδξνιεςίεο, πνπ πδξνδνηνχλ αληίζηνηρν αξηζκφ ηρζπνηξνθείσλ, 15 ζηε δεμηά θαη 3 ζηελ αξηζηεξή πιεπξά απηνχ. Απφ ηηο πδξνιεςίεο απηέο 12 είλαη κφληκεο, ηζηκέληηλεο θαηαζθεπήο, κε ζηδεξέληεο ξπζκηζηηθέο πφξηεο, θαη 3 είλαη πξφρεηξεο ρσκάηηλεο. Οη ηρζπνηξφθνη, γηα ηελ απφιεςε κεγαιχηεξεο πνζφηεηαο λεξνχ, κπξνζηά απφ πδξνιεςίεο ηνπο επεκβαίλνπλ ζηελ θνίηε ηνπ πνηακνχ θάζε ρξφλν κε ρσκαηνπξγηθά κεραλήκαηα, θαηαζθεπάδνληαο, κε νγθφιηζνπο ή άιια πιηθά, πξφρεηξα θξάγκαηα. ε 2 ηρζπνηξνθεία, γηα ηελ επίηεπμε ηνπ παξαπάλσ ζθνπνχ, έρνπλ θαηαζθεπαζζεί απζαίξεηα κφληκα ρακειά ηζηκεληέληα θξάγκαηα. Οη δηψξπγεο πξνζαξκνγήο ηνπ λεξνχ ζηα ηρζπνηξνθεία είλαη ρσκάηηλεο ε ηζηκεληέληεο, αλνηρηέο ε ζσιελσηέο θιεηζηέο. 20

ε θακία άιιε δηψξπγα δελ παξεκβάιιεηαη κεηαμχ ηεο πδξνιεςίαο θαη ηρζπνηξνθείνπ έξγν επεμεξγαζίαο ηνπ λεξνχ ή δεμακελή θαζίδεζεο θεξηψλ, εθηφο απφ απηή ηνπ ηρζπνηξνθείνπ Η. Βαγγέιε. Σα λεξά κε ηελ έμνδν απφ θάζε ηρζπνηξνθείν νδεγνχληαη μαλά ζην πνηάκη κε ρσκάηηλεο αλνηρηέο δηψξπγεο ρσξίο λα παξεκβάιιεηαη ζε θαλέλα άιιν έξγν ηνπ ξππαληηθνχ θνξηίνπ. Γεληθά φια ηα ηρζπνηξνθεία έρνπλ δηθέο ηνπο πδξνιεςίεο θαη φηη απηέο είλαη επζχο ηνπνζεηεκέλεο ακέζσο κεηά ηελ έμνδν ηνπ πξνεγνχκελνπ, γηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ φια ηα λεξά ηνπ πνηακνχ. (Ννκαξρηαθή απηνδηνίθεζε Ησαλλίλσλ, 1997) 21

ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2 0 ΠΔΣΡΟΦΑ Η. ΓΔΝΗΚΑ πζηεκαηηθή ηαμηλφκεζε ηεο Οηθνγέλεηαο ησλ νινκίδσλ (SALMONIDAE). 1. Κιάζε: ΟΣΔΗΥΘΤΔ 2. Μεζνθιάζε: ΣΔΛΔΟΣΔΟΗ 3. Οηθνγέλεηα: SALMONIDAE (ΟΛΟΜΗΓΔ) 4. Γέλνο: SALMO (ΟΛΟΜΟ) 5. Δίδνο: ONCORHYNCHUS MYKISS (SALMO GAIRDNERI) Ακεξηθαληθή πέζηξνθα. Πέζηξνθα ε ηξηδίδνπζα. 6. Δίδνο: SALMO TRUTTA. Άγξηα πέζηξνθα. Πέζηξνθα ε θνηλή. Τπνείδε: α) S. T. DENTEX β) S. T. MACROSTIGMA γ) S. T. PELAGONICUS δ) S. T. PERISTERICUS ε) S. T. MACEDONICUS Δηθόλα 10: Ακεξηθάληθε πέζηξνθα Πέζηξνθα ηξηδίδνπζα 22

ΗΗ. ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ Ζ νηθνγέλεηα πεξηιακβάλεη ηρζχεο κε επίκεθεο ζψκα, ην νπνίν θέξεη ραξαθηεξηζηηθφ ιηπψδεο πηεξχγην πνπ βξίζθεηαη αλάκεζα απφ ην ξαρηαίν θαη νπξαίν πηεξχγην. Ζ βξαγρηαθή ζρηζκή είλαη κεγάιε θαη ηα βξαγρηαθά ηφμα θέξνπλ αλαπηπγκέλεο βξαγρηάθαλζεο. Σα κνπζηάθηα ιείπνπλ. Σα ιέπηα είλαη ζπλήζσο κηθξά. Γφληηα ππάξρνπλ, εθηφο απφ ηηο ζηαγφλεο, ηφζν πάλσ ζηε γιψζζα, φζν θαη ζηελ νξνθή ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο. Σα είδε ηεο νηθνγέλεηαο είηε δνπλ ηνλ πεξηζζφηεξν ρξφλν ηεο δσήο ηνπο ζηε ζάιαζζα, αλαπαξάγνληαη ζηα γιπθά λεξά, φπσο π.ρ. ν ζνινκφο, είηε δνπλ κφληκα ζηα γιπθά λεξά, φπσο π.ρ. ε πέζηξνθα ησλ ξεπκάησλ. Σα πεξηζζφηεξα είδε δνπλ ζε λεξά ςπρξά θαη πινχζηα ζε δηαιπκέλν νμπγφλν. Ζ αλαπαξαγσγή ηνπο γίλεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ςπρξφηεξσλ κελψλ ηνπ ρξφλνπ. Καηά ηελ πεξίνδν απηή ε εμσηεξηθή εκθάληζε πνιιψλ εηδψλ αιιάδεη πάξα πνιχ σο πξνο ην ρξσκαηηζκφ ηνπ ζψκαηνο θαη ην ζρήκα ηεο θάησ ζηαγφλαο. (Παπαγεσξγίνπ Ν, 1990). 1. ΠΔΣΡΟΦΑ Ζ ΗΡΗΓΗΕΟΤΑ Oncorhynchus mykiss Ζ πέζηξνθα ε ηξηδίδνπζα εθηξέθεηαη ζήκεξα ζε κεγάιε θιίκαθα, εμαηηίαο ηεο πξνζαξκνγήο ηεο ζηηο κεγάιεο ζρεηηθά ζεξκνθξαζίεο (15-16 C )θαη ηεο ηαρχηεηαο κε ηελ νπνία αλαπηχζζεηαη. ε κηθξφηεξν βαζκφ εθηξέθεηαη θαη ε πνηακίζηα πέζηξνθα. Μνξθνινγηθά ε πέζηξνθα ε ηξηδίδνπζα δηαθξίλεηαη απφ ηηο άιιεο πέζηξνθεο απφ κηα πνξθπξή ηαηλία πνπ θέξεη θαηά κήθνο ησλ πιεπξψλ ηνπ ζψκαηνο θαη κνηάδεη κε νπξάλην ηφμν. Ζ ηαηλία απηή είλαη πην έληνλε ζηα άηνκα ηα νπνία είλαη έηνηκα γηα αλαπαξαγσγή. Δπίζεο, ην ζψκα ηεο είλαη πην πιαηχ απφ εθείλν ηεο πνηακίζηαο, ελψ νη ζθνχξεο θειίδεο πνπ θέξεη ζηα πιεπξά ηεο είλαη πεξηζζφηεξεο θαη θαηέξρνληαη θάησ απφ ηελ πιάγηα γξακκή. ε ειεχζεξε θαηάζηαζε θηάλεη κήθνο 50-70cm θαη βάξνο 4-5 kg θαη πεξηζζφηεξν. Ζ πεξίνδνο αλαπαξαγσγήο είλαη ζρεηηθά κεγάιε θαη θπκαίλεηαη απφ ην Ννέκβξην κέρξη ηνλ Απξίιην αλάινγα κε ηελ πνηθηιία. Ο αξηζκφο ησλ απγψλ πνηθίιιεη απφ 1500-3000 αλά kg βάξνπο. Σν κέγεζνο ησλ απγψλ είλαη κεγάιν θαη ε δηάκεηξφο ηνπο θηάλεη κέρξη 5mm. Ζ γελλεηηθή σξίκαλζε θηάλεη ζηελ ειηθία 2-3 εηψλ. Χνηνθεί, φπσο ε 23

πέζηξνθα ε πνηακίζηα, ζηηο πεγέο ησλ ξεπκάησλ θαη ησλ κηθξψλ ξπαθηψλ ζε ζέζεηο ραιηθψδεηο θαη ζε ζρεηηθά κηθξφ βάζνο. (Διεπζεξηάδνπ Α, 2004) Πιενλεθηήκαηα ηεο πέζηξνθαο ηεο ηξηδίδνπζαο Αληέρεη ζε πςειφηεξεο ζεξκνθξαζίεο Αληέρεη ζε κηθξφηεξε πεξηεθηηθφηεηα νμπγφλνπ Αληέρεη ζε κεγάιεο ππθλφηεηεο πιεζπζκψλ Ζ αλάπηπμή ηεο είλαη πην γξήγνξε Δηθόλα 11: Oncorhynchus mykiss 2. ΠΔΣΡΟΦΑ Ζ ΚΟΗΝΖ Salmo trutta Δίλαη ε Δπξσπατθή πέζηξνθα θαη ηε ζπλαληάκε ζε θαζαξά δξνζεξά θαη νμπγνλσκέλα χδαηα. Έρεη ζψκα ιεπηφ θαη ρξψκα ιαδί πξνο ηε ξάρε, θηηξηλσπφ ή αζεκί πξνο ηελ θνηιηά θαη ηα πιεπξά κε δηάζπαξηεο ζθνχξεο ή θφθθηλεο θειίδεο. Μπνξεί λα θηάζεη κήθνο 1,30m θαη βάξνο απφ 10kg. Ζ ζειπθή ελαπνζέηεη 800-2000 απγά δηακέηξνπ 4-6mm θαηά θηιφ ζσκαηηθνχ βάξνπο. Ζ επψαζε δηαξθεί 400-460 «βαζκνεκέξεο». Ζ βαζκνεκέξα δείρλεη ηνλ απαηηνχκελν αξηζκφ εκεξψλ γηα ηελ επψαζε ησλ απγψλ θάζε είδνπο ηρζχνο, φηαλ ε ζεξκνθξαζία πεξηβάιινληνο είλαη 1 C. Γηαηξψληαο ηε ζηαζεξή απηή κε ηελ πξαγκαηηθή ζεξκνθξαζία ηνπ χδαηνο, βξίζθνπκε ηε δηάξθεηα επψαζεο. (Διεπζεξηάδνπ Α, 2004) 24

Δηθόλα 12: Salmo trutta III. ΑΝΑΣΟΜΗΑ-ΦΤΗΟΛΟΓΗΑ ΠΔΣΡΟΦΑ Όξγαλα θίλεζεο θαη ηζνξξνπίαο Ζ ζπνλδπιηθή ζηήιε απνηειείηαη απφ 58-59 ζπνλδχινπο ζπλδεδεκέλνπο κε ζπλδεηηθφ ηζηφ. Έρεη δπγά θαη κνλά πηεξχγηα. Επγά είλαη ηα ζσξαθηθά θαη ηα θνηιηαθά πνπ αληηζηνηρνχλ ζηα άλσ θαη θάησ άθξα ησλ ζειαζηηθψλ. Σα κνλά είλαη ην ξαρηαίν, εδξαίν, νπξαίν θαη ιηπψδεο. Ζ λεθηηθή θχζηε έρεη ζρήκα επηκήθνπο αζθνχ θαη εθηείλεηαη ζε φιν ην κήθνο ηεο θνηιηαθήο θνηιφηεηαο θάησ απφ ηε ζπνλδπιηθή ζηήιε θαη ηα λεθξά. πλδέεηαη κε ηνλ νηζνθάγν κε έλα ζηελφ αγσγφ, ηνλ αεξαγσγφ θαη κε ην ζηφκα κέζσ ηνπ νηζνθάγνπ. Δίλαη πδξνζηαηηθφ φξγαλν. Με ηε λεθηηθή θχζηε ν ηρζχο κπνξεί λα δηαηεξεί ηε ζέζε ηνπ ζε νπνηνδήπνηε βάζνο ηνπ λεξνχ ρσξίο λα αλέξρεηαη ή λα βπζίδεηαη. Γηα ηε δηαηήξεζε ηεο ζέζεο ηνπ ν ηρζχο πξέπεη λα απνβάιιεη αέξα ή λα ρξεζηκνπνηήζεη ηα πηεξχγηα. Πιεπξηθή γξακκή Καηά κήθνο ησλ πιεπξψλ ηνπ ζψκαηνο ηεο, απφ ην θεθάιη κέρξη ηελ νπξά, εθηείλεηαη κηα ζεηξά ιεπηψλ πνπ θέξνπλ ην θαζέλα ζην θέληξν ηνπ κία κηθξή ηξχπα. Ζ δηάηαμε ησλ ιεπηψλ ζρεκαηίδεη κία ραξαθηεξηζηηθή γξακκή πνπ νλνκάδεηαη πιεπξηθή γξακκή. Ζ πιεπξηθή γξακκή απνηειεί αηζζεηήξην φξγαλν ππεχζπλν γηα ηελ αίζζεζε ηεο εληάζεσο θαη ηελ δηεχζπλζε ησλ δνλήζεσλ ησλ θπκάησλ ηνπ λεξνχ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηε θίλεζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ηρζχνο ή απφ άιινλ ηρζχ πνπ θνιπκπά θνληά 25

ηνπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ν ηρζχο αληηιακβάλεηαη απφιπηα ηε ζέζε θαη ηελ απφζηαζε θάζε θηλεηνχ ή αθίλεηνπ αληηθεηκέλνπ κέζα ζην λεξφ. Γέξκα Σν δέξκα ηεο πέζηξνθαο απνηειείηαη απφ ηελ επηδεξκίδα θαη ην θπξίσο δέξκα. Ζ επηδεξκίδα απνηειείηαη απφ έλα ιεπηφ ζηξψκα επηζειηαθψλ θπηηάξσλ, ην νπνίν βνεζά ηνλ ηρζχ ζηελ θνιχκβεζε θαη ηνλ πξνζηαηεχεη απφ ηελ είζνδν δηαθφξσλ παξαζίησλ. Σν θπξίσο δέξκα απνηειείηαη απφ παρχ ζπλδεηηθφ ηζηφ. Πάλσ ζην δέξκα ππάξρνπλ ηα ρξσκαηνθφξα θχηηαξα θαη ιέπηα. Σα ρξσκαηνθφξα θχηηαξα είλαη εηδηθά αζηεξνεηδή θχηηαξα, ζηα νπνία ν ηρζχο νθείιεη ηνλ ρξσκαηηζκφ ηνπ. Σα ιέπηα θαιχπηνπλ νιφθιεξν ην δέξκα ηνπ ηρζχνο θαη είλαη ιεπηά θαη επιχγηζηα. Ζ εκθάληζε ησλ ιεπηψλ αξρίδεη ακέζσο κεηά ηε εθθφιαςε ηνπ ηρζχνο θαη φηαλ απηφο απνθηήζεη έλα ζσκαηηθφ κήθνο 2-2,5cm. Μεηά ηελ εκθάληζε φισλ ησλ ιεπηψλ,ν αξηζκφο παξακέλεη ζηαζεξφο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ ηρζχνο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ηα ιέπηα απμάλνπλ ζε κέγεζνο αλάινγα κε ην κήθνο ηνπ ηρζχνο. ε πεξίπησζε θαηαζηξνθήο ελφο ιεπηνχ, ηφηε ζηελ αληίζηνηρε ζέζε αλαγελλάηε λέν ιέπη. Αλαπλεπζηηθό ζύζηεκα Ζ πέζηξνθα αλαπλέεη κε ηε βνήζεηα εηδηθψλ νξγάλσλ ηα νπνία νλνκάδνληαη βξάγρηα. Με απηά πξνζιακβάλεη απφ ην λεξφ ην νμπγφλν θαη απνβάιιεη δηνμείδην ηνπ άλζξαθα θαη ακκσλία, πνπ ζρεκαηίδνληαη θαηά ηνλ κεηαβνιηζκφ ηνπο. ε θάζε πιεπξά θαη ζην νπίζζην κέξνο ηνπ θεθαιηνχ ππάξρνπλ 4 δεχγε βξαγρίσλ ηνπνζεηεκέλα κέζα ζε θνηιφηεηα ε νπνία θαιχπηεηαη κε βξαγρηνθάιπκκα. Με ην άλνηγκα ηνπ ζηφκαηνο ηνπ ηρζχνο ηα βξαγρηνθαιχκαηα θιείλνπλ ηαπηφρξνλα, ελψ κε ην θιείζηκν ηνπ ζηφκαηνο απηά αλνίγνπλ, κε απνηέιεζκα λα εμαζθαιίδεηαη κία ζπλερήο ξνή λεξνχ. ε απηά γίλεηαη ν εκπινπηηζκφο ηνπ αίκαηνο κε νμπγφλν θαη ε απνβνιή ησλ ππφ απηνχ κεηαθεξνκέλσλ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθνο θαη ακκσλίαο. Πεπηηθό ζύζηεκα Ζ πέζηξνθα είλαη απνθιεηζηηθά ζαξθνθάγν είδνο θαη ρξεζηκνπνηεί γηα ηελ αλαδήηεζε θαη αλαγλψξηζε ηεο ηξνθήο, ηνπο νθζαικνχο. Γηα ηε ζχιιεςε ηεο ηξνθήο ρξεζηκνπνηεί ηα δφληηα, ηα νπνία βξίζθνληαη πάλσ θαη ζηελ θάησ ζηαγφλα θαζψο θαη ζηελ γιψζζα θαη ζηελ νξνθή ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο. Ζ ηξνθή δελ ζπλζιίβεηαη 26

αιιά θαηαπίλεηαη θαη πεξλψληαο απφ ηνλ νηζνθάγν νδεγείηαη ζην ζηνκάρη. Μεηαμχ ηνπ ζηνκάρνπ θαη ηνπ εληέξνπ ππάξρεη έλαο κπψδεο ζθηγθηήξαο, πέξαλ ηνπ νπνίνπ ππάξρεη κία δηφγθσζε ηνπ πεπηηθνχ ζσιήλα, ε νπνία θέξεη γχξσ ζηηο 35 ζθσιεθνεηδείο απνθχζεηο, νη νπνίεο νλνκάδνληαη ππισξηθά ηπθιά. Ζ ιεηηνπξγία ησλ ππισξηθψλ ηπθιψλ είλαη άγλσζηε. Καηά ηελ δηαθίλεζε ηεο ηξνθήο κέζσ ηνπ πεπηηθνχ ζσιήλα απηή δέρεηαη ηελ επίδξαζε δηαθφξσλ πεπηηθψλ πγξψλ, ηα νπνία εθθξίλνληαη απφ ην ζηνκάρη, ηα ππισξηθά ηπθιά, ην πάγθξεαο θαη ην έληεξν. Οη πξσηεΐλεο, ηα ιίπε θαη νη πδαηάλζξαθεο ηεο ηξνθήο δηαζπψληαη αληίζηνηρα ζε ακηλνμέα, ιηπαξά νμέα, γιπθεξίλε θαη απιά ζάθραξα θαη φηαλ ε ηξνθή θηάζεη ζην ηέινο ηνπ εληέξνπ έρεη πιήξσο δηαζπαζζεί, εθηφο απφ ησλ κε πέκπησλ ζπζηαηηθψλ ηεο. Απεθθξηηηθό ζύζηεκα Ζ πέζηξνθα θαη γεληθά φια ηα είδε ηνπ γιπθνχ λεξνχ, δεη ζε έλα πνιχ ππνηνληθφ πεξηβάιινλ. Ζ πεξηεθηηθφηεηα δειαδή ησλ αιάησλ ηνπ λεξνχ, είλαη πνιχ κηθξφηεξε απφ εθείλεο ηνπ αίκαηνο ηεο κε απνηέιεζκα ην λεξφ λα δηαρέεηαη κέζα ζην αίκα κέζσ ησλ βξαγρίσλ ηεο. Ζ πεξίζζεηα απηή ηνπ λεξνχ κέζα ζην αίκα πξέπεη λα απνβιεζεί, γηαηί ε κείσζε ηεο πεξηεθηηθφηεηαο ησλ αιάησλ ηνπ αίκαηνο θάησ απφ κία νξηζκέλε ππθλφηεηα πξνθαιεί ζάλαην ηεο πέζηξνθαο. Ζ απνβνιή απηή ηνπ λεξνχ απφ ην αίκα γίλεηαη απφ ηα δχν λεθξά. ην κπξνζηηλφ ηκήκα ησλ λεθξψλ ππάξρεη έλαο αηκαηνπνηεηθφο ηζηφο ν νπνίνο παξάγεη ιεπθά θαη εξπζξά αηκνζθαίξηα ηνπ αίκαηνο. Ζ παξαγσγή ησλ αηκνζθαηξίσλ γίλεηαη θπξίσο απφ έλα άιιν φξγαλν, ηε ζπιήλα. Ζ ζπιήλα έρεη ρξψκα ζθνχξν θφθθηλν θαη βξίζθεηαη πξνζθνιιεκέλε ζην εμσηεξηθφ ηνίρσκα ηνπ ζηφκαρνπ. Αλαπαξαγσγηθό ζύζηεκα Οη ζεμνπαιηθψο ψξηκνη ηρζχεο πθίζηαληαη ζεκαληηθέο αιιαγέο ζην ζσκαηηθφ βάξνο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ. Οη αιιαγέο απηέο είλαη απνηέιεζκα θπξίσο ησλ κεηαβνιψλ ηνπ κεγέζνπο ησλ αλαπαξαγσγηθψλ νξγάλσλ, δειαδή ησλ σνζεθψλ θαη ησλ φξρεσλ. Οη αδέλεο απηνί ελψ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο άλνημεο είλαη κηθξνχ κεγέζνπο θαηά ην θζηλφπσξν δηνγθψλνληαη πάξα πνιχ. Οη δχν σνζήθεο λσξίο ηελ άλνημε είλαη κηθξνχ κεγέζνπο, επηκήθεηο θαη βξίζθνληαη θαηά κήθνο θαη θάησ απφ ηε λεθηηθή θχζηε. Κάζε σνζήθε έρεη έλα κεγάιν αξηζκφ σνζπιαθίσλ απφ ηα νπνία παξάγνληαη απγά. Σα απγά θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ θαινθαηξηνχ απμάλνπλ ζε κέγεζνο θαη ηειηθά πξηλ 27

απφ ηελ σνηνθία ην βάξνο ησλ σνζεθψλ αληηζηνηρεί ζην 20% πεξίπνπ ηνπ ζπλνιηθνχ βάξνπο ηνπ ηρζχνο. Σα απγά πεξηβάιινληαη απφ κία δηαθαλή ιεπηή κεκβξάλε, ε νπνία δηαξξεγλχεηαη φηαλ ν ηρζχο είλαη έηνηκνο γηα σνηνθία θαη έηζη ηα απγά ειεπζεξψλνληαη κέζα ζηελ θνηιηαθή θνηιφηεηα. ηα αξζεληθά άηνκα ν θχθινο αλαπηχμεσο ησλ δχν φξρεσλ είλαη ίδηνο φπσο απηφο ησλ σνζεθψλ. Γειαδή θαηά ηελ άλνημε νη φξρεηο αξρίδνπλ λα απμάλνπλ ζε κέγεζνο θαη γχξσ ζηηο αξρέο Οθησβξίνπ κέρξη ηέινο Ννεκβξίνπ θζάλνπλ ζην κεγαιχηεξν κέγεζφο ηνπο πνπ ζπλήζσο αληηζηνηρεί ζην 5% ηνπ ζσκαηηθνχ βάξνπο ηνπ ηρζχνο. Οη φξρεηο φκσο νπδέπνηε θαηαιακβάλνπλ ηελ θνηιηαθή θνηιφηεηα, φπσο ζπκβαίλεη θαη κε ηηο σνζήθεο. Οη θχθινη αλαπηχμεσο ησλ γελλεηηθψλ αδέλσλ εμαξηψληαη απφ ηελ θπζηνινγηθή θαηάζηαζε ησλ αηφκσλ θαη ξπζκίδνληαη απφ ηελ ππφθπζε. Κπθινθνξηθό ζύζηεκα Ζ κεηαθνξά ησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ θαη ε απνβνιή ησλ άρξεζησλ απφ ην ζψκα ηεο πέζηξνθαο γίλεηαη κε ηε βνήζεηα ηεο θπθινθνξίαο ηνπ αίκαηνο. Σν αίκα πεξηέρεη εξπζξά θαη ιεπθά αηκνζθαίξηα, ειεθηξνιχηεο, ξπζκηζηέο θ.ι.π. δηαιπκέλα κέζα ζην πιάζκα απηνχ. Σα ιεπθά αηκνζθαίξηα ρξεζηκεχνπλ ζηελ άκπλα ηνπ ηρζχνο, ελαληηνχκελα ζε νπνηαδήπνηε κηθξνβηαθή εηζβνιή. Σα εξπζξά αηκνζθαίξηα πεξηέρνπλ ηελ αηκνζθαηξίλε ε νπνία ελψλεηαη κε ην νμπγφλν θαη ζρεκαηίδεη ηελ νμπναηκνζθαηξίλε θαη κε ηε κνξθή απηή κεηαθέξεηαη ην νμπγφλν απφ ηα βξάγρηα ζην ζψκα ηνπ ηρζχνο. Σν βαζηθφ φξγαλν ηεο θπθινθνξίαο ηνπ αίκαηνο είλαη ε θαξδηά, ε νπνία βξίζθεηαη ζηε βάζε ηνπ ιάξπγγα. Ζ θαξδηά είλαη δίρσξνο, δειαδή απνηειείηαη απφ έλαλ θφιπν θαη κία θνηιία. Σν αίκα πεξλάεη απφ ηνλ θφιπν ζηε κπψδε θνηιία, ε νπνία παξάγεη ηελ θχξηα πίεζε ηνπ αίκαηνο θαη απφ εθεί νδεγείηαη ζηνλ ανξηηθφ βνιβφ. Ο ανξηηθφο βνιβφο έρεη ρξψκα ιεπθφ θαη απνηειείηαη απφ ειαζηηθά ηνηρψκαηα. Ζ ιεηηνπξγία ηνπ είλαη λα ξπζκίδεη θαη ηε ξνή ηνπ αίκαηνο πξνο ηα βξάγρηα. Απφ ηα βξάγρηα ην αίκα, ζηαζεξνπνηεί αθνχ εκπινπηηζζεί κε νμπγφλν θαη απειεπζεξψζεη ηα άρξεζηα πξντφληα ηνπ κεηαβνιηζκνχ, κεηαθέξεηαη ζηνπο ηζηνχο ηνπ ηρζχνο κε ηα αηκνθφξα αγγεία, ζηα θχηηαξα ησλ νπνίσλ ρνξεγεί ηελ απαηηνχκελε πνζφηεηα δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα θαη ακκσλία θαζψο θαη άιισλ ππνπξντφλησλ ηνπ κεηαβνιηζκνχ ηνπο. ηε ζπλέρεηα ην αίκα έξρεηαη κε ηε κεγάιε νπίζζηα θιέβα ζηα λεθξά θαη απφ εθεί πίζσ πάιη ζηελ θαξδηά. 28

Δλδνθξηληθό ζύζηεκα Οη ελδνθξηλείο αδέλεο παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε ξχζκηζε φισλ ησλ ιεηηνπξγηψλ ηνπ ζψκαηνο ηεο πέζηξνθαο. Με ηα εθθξίκαηά ηνπο, ηηο νξκφλεο, πνπ κεηαθέξνληαη κε ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο, ζπληνλίδνπλ ηηο επί κέξνπο ιεηηνπξγίεο ησλ δηαθφξσλ ζπζηεκάησλ. Ο ζπνπδαηφηεξνο απφ ηνπο ελδνθξηλείο αδέλεο είλαη ε ππφθπζε πνπ βξίζθεηαη ζηε βάζε ηνπ εγθεθάινπ, θιεηζκέλε ζε θάςα. Ζ ππφθπζε, κε ηηο νξκφλεο πνπ παξάγεη επεξεάδεη ηε ιεηηνπξγία φισλ ησλ ππνινίπσλ ελδνθξηλψλ αδέλσλ. Σαπηφρξνλα απηή δέρεηαη ηα εξεζίζκαηα ηνπ πεξηβάιινληνο (π.ρ ζεξκνθξαζία), πνπ εηζέξρνληαη ζηνλ νξγαληζκφ κέζσ ησλ δηαθφξσλ αηζζεηήξησλ νξγάλσλ θαη ηα νπνία πεξλνχλ απαξαίηεηα απφ ηνλ ππνζάιακν. Ο ππνζάιακνο απνηειεί ηνλ ζπλδεηηθφ θξίθν κεηαμχ ηνπ ελδνθξηληθνχ θαη λεπξηθνχ ζπζηήκαηνο. Οη νξκφλεο ηεο ππνθχζεσο πνπ επεξεάδνπλ ην αλαπαξαγσγηθφ ζχζηεκα (γνλαδνηξφπεο νξκφλεο), ξπζκίδνπλ αθελφο ηελ ειηθία ελάξμεσο ηεο αλαπαξαγσγήο θαη αθεηέξνπ ηελ επνρή κέζα ζηνλ ρξφλν δξαζηεξηνπνηήζεσο ηεο αλαπαξαγσγηθήο ιεηηνπξγίαο. Μία άιιε νξκφλε ηεο ππφθπζεο, ε κειαλνρξσζηηθνηξφπνο νξκφλε, ξπζκίδεη ηε ζπγθέληξσζε ησλ θνθθίσλ ηεο κειαλίλεο ζηα επηδεξκηθά θχηηαξα θαη έηζη ε πέζηξνθα πξνζαξκφδεη ηνλ ρξσκαηηζκφ ηνπ δέξκαηνο ζχκθσλα κε ηελ έληαζε ηνπ θσηφο. Δπίζεο, ε νξκφλε ηεο ππνθχζεσο, πνπ θαιείηαη θινηνθνξηηθνηξφπνο νξκφλε ξπζκίδεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ θινηνχ ησλ επηλεθξηδίσλ. Σα επηλεθξίδηα είλαη επηκήθεηο αδέλεο ηνπνζεηεκέλνη ζην πξφζζην ρείινο ηνπ λεθξνχ. Σέινο, ε ζπξενηξφπνο νξκφλε ηεο ππνθχζεσο, πνπ παξάγεηαη απφ ηνλ ζπξενεηδή αδέλα, ξπζκίδεη ην βαζηθφ κεηαβνιηζκφ ηεο πέζηξνθαο ζχκθσλα κε ηηο ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο. Όξαζε Οη νθζαικνί ηεο πέζηξνθαο είλαη ζρεηηθά κεγάινη θαη δελ έρνπλ βιέθαξα, φπσο φινη νη ηρζχεο. Ο θξπζηαιινεηδήο θαθφο ηνπ νθζαικνχ κπνξεί λα κεηαηνπίδεηαη ειαθξά αλάινγα κε ηε ζέζε ηνπ αληηθεηκέλνπ, κε ηε βνήζεηα εηδηθψλ κπψλ, ζε αληίζεζε κε ηα ζειαζηηθά, φπνπ ε πξνζαξκνγή ηνπ θαθνχ απηνχ γίλεηαη κε ηε κεηαβνιή ηνπ ζρήκαηφο ηνπ. Ο νθζαικφο ηεο πέζηξνθαο έρεη ηελ ηθαλφηεηα λα βιέπεη πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθά ζε θσηηζκφ κηθξφηεξεο εληάζεσο απφ φηη βιέπεη ν άλζξσπνο. Κάζε νθζαικφο έρεη νπηηθφ πεδίν 160 0-170 0 νξηδφληηα θαη 150 0 θάζεηα. Μπξνζηά θαη νη δχν νθζαικνί θαιχπηνπλ κία θνηλή πεξηνρή 20 0 κε 30 0 θαη έηζη ν ηρζχο 29

κπνξεί λα βιέπεη αληηθείκελα έμσ απφ ην λεξφ πξνο ηνλ αέξα κφλν πάλσ απφ απηφλ κε ζπλνιηθή γσλία 98 0. Πέξα απφ ηελ γσλία απηή ην θψο αληαλαθιάηαη θαη έηζη ν ηρζχο βιέπεη ηα αληηθείκελα ηνπ βπζνχ. Αθνή Σν φξγαλν ηεο αθνήο ησλ ηρζχσλ απνηειείηαη απφ έλαλ κεκβξαλψδε ζάθθν θαη ηξεηο εκηθπθιηθνχο ζσιήλεο ηνπνζεηεκέλα κέζα ζε έλαλ ζάιακν πίζσ απφ ηνλ εγθέθαιν δεμηά θαη αξηζηεξά. Ο ζθνπφο ηνπο είλαη δηπιφο, δειαδή εθηφο φηη είλαη ην θέληξν ηεο αίζζεζεο ηεο αθνήο, έρεη επίζεο ζρέζε θαη κε ηε δηαηήξεζε ηεο ηζνξξνπίαο ηνπ ηρζχνο. Υξσκαηηζκόο Ο ρξσκαηηζκφο ηεο πέζηξνθαο νθείιεηαη ζηελ παξνπζία πάλσ ζην δέξκα εηδηθψλ θπηηάξσλ, ησλ ρξσκαηνθφξσλ, ηα νπνία έρνπλ ζην θπηηαξφπιαζκά ηνπο θφθθνπο ρξσζηηθήο νπζίαο. Αλάινγα κε ην είδνο ηεο νπζίαο ρσξίδνληαη ζε κειαλνθφξα, εξπζξνθφξα θαη μαλζνθφξα. Ζ πέζηξνθα κε ηε βνήζεηα ησλ παξαπάλσ θπηηάξσλ, κπνξεί λα δεκηνπξγεί αιιαγέο ηνπ ρξψκαηφο ηεο έηζη, ψζηε λα επηηπγράλεηαη απφιπηε ρξσκαηηθή πξνζαξκνγή κε ην πεξηβάιινλ. Απηέο νη αιιαγέο νθείινληαη ζε κεηαθηλήζεηο ηεο ρξσζηηθήο νπζίαο κέζα ζηα ίδηα ηα θχηηαξα. Ζ εληνιή γηα απηέο ηηο κεηαθηλήζεηο ησλ ρξσζηηθψλ νπζηψλ πξνέξρνληαη ή απφ ην λεπξηθφ ζχζηεκα ή απφ εθθξίζεηο νξκνλψλ. Δθηφο ησλ ρξσκαηνθφξσλ, πάλσ ζην δέξκα ηνπ ηρζχνο ππάξρνπλ θαη ηα ηξηδνθχηηαξα, ηα νπνία πεξηέρνπλ θξπζηάιινπο γνπαλίλεο, ηα ηξηδνθχηηαξα απηά νθείιεηαη θπξίσο ε ιάκςε ηνπ ηρζχνο, ιφγσ ηεο αληαλάθιαζεο ηνπ θσηφο πάλσ ζηνπο θξπζηάιινπο ηεο γνπαλίλεο. (Παπαγεσξγίνπ Ν, 1980) ` 30

IV. ΓΗΑΣΡΟΦΖ ΠΔΣΡΟΦΑ Έλα πιήξεο ζηηεξέζην πξέπεη λα πεξηέρεη ηηο απαξαίηεηεο πνζφηεηεο πξσηετλψλ, ιηπψλ, πδαηαλζξάθσλ, βηηακηλψλ θαη δηαθφξσλ ρεκηθψλ ζπζηαηηθψλ. Ζ αμία κηαο ηξνθήο εθθξάδεηαη απφ ηνλ ζπληειεζηή κεηαηξεςηκφηεηάο ηεο. Ο ζπληειεζηήο απηφο εθθξάδεηαη κε πνζφηεηα ηξνθήο ζε Kg, ε νπνία πξέπεη λα θαηαλαισζεί απφ ηνπο ηρζχεο γηα λα απμεζεί ην βάξνο ηνπο θαηά 1 Κg. Γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ ζπληειεζηή απηνχ πξέπεη λα ππνινγίδνπκε εθηφο απφ ην βάξνο ησλ ηρζχσλ θαη ην βάξνο ησλ ηρζχσλ πνπ ςφθεζαλ θαηά ηελ πεξίνδν παξνρήο ηεο ηξνθήο. Σν κέγεζνο ηνπ ζπληειεζηνχ κεηαηξεςηκφηεηαο κηαο ηξνθήο εμαξηάηαη φρη κφλν απφ ηελ πνηφηεηα απηήο, αιιά θαη απφ έλαλ άιινλ αξηζκφ παξαγφλησλ, φπσο ε ππθλφηεηα ηνπ πιεζπζκνχ, ε ειηθία ησλ ηρζχσλ, ε ζεξκνθξαζία ηνπ λεξνχ θαη ν ηφπνο δηαηξνθήο. 1. Πξσηεΐλεο Σν βαζηθφ δνκηθφ ζπζηαηηθφ ησλ ηζηψλ ησλ πεζηξφθσλ, φπσο θαη θάζε δσηθνχ νξγαληζκνχ είλαη νη πξσηεΐλεο, νη νπνίεο απνηεινχληαη απφ ακηλνμέα. Απηά ζπλήζσο ζπληίζεληαη θπξίσο απφ άδσην, πδξνγφλν θαη νμπγφλν. Γηα ηελ θαλνληθή αλάπηπμε ηεο πέζηξνθαο ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλνληαη ζην ζηηεξέζηφ ηεο ηα εμήο ακηλνμέα: αξγηλίλε (4,3%), ηζηηδίλε (1,8%), ηζνιεπθίλε (2,9%), ιπζίλε (3,6%), κεζηνλίλε (1,4%), ζξενλίλε (1,8%), ηξππηνθάλε (0,7%) θαη βαιίλε (2,9%). Οη απαηηήζεηο ηεο πέζηξνθαο ζε πξσηεΐλεο πνηθίινπλ θαηά ηα δηάθνξα ζηάδηα ηεο δσήο ηεο. Έηζη, λεαξνί ηρζχεο, απαηηνχλ κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο πξσηετλψλ αλά κνλάδα βάξνπο ηρζχνο, ζε ζχγθξηζε κε ηνπο κεγάινπο. Οη απαηηήζεηο απηέο απμάλνληαη αθφκε πεξηζζφηεξν θαζψο απμάλεηαη ε ζεξκνθξαζία ηνπ λεξνχ. Οη πξσηεΐλεο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ αχμεζε ηνπ ζψκαηνο ησλ ηρζχσλ. Ζ ππεξβνιηθή, φκσο πεξηεθηηθφηεηα ησλ ηξνθψλ ζε πξσηεΐλεο έρεη ζαλ απνηέιεζκα ηελ ελαπφζεζή ηνπο ππφ κνξθή ιηπψλ. ε πεξηπηψζεηο κε επαξθψλ πνζνηήησλ πδαηαλζξάθσλ θαη ιηπψλ ζην ζηηεξέζην ησλ ηρζχσλ, νη πξσηεΐλεο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζαλ πεγή ελέξγεηαο. Γηα ηελ θαλνληθή αλάπηπμε ηεο πέζηξνθαο ζα πξέπεη ζην ζηηεξέζηφ ηεο λα πεξηέρεη ηνπιάρηζηνλ 28-35% πξσηεΐλεο. Όηαλ ην πνζνζηφ απηφ είλαη κηθξφηεξν, ηφηε πεξηνξίδεηαη ζεκαληηθά ε αχμεζε ηνπ ζσκαηηθνχ βάξνπο. 31

2. Τδαηάλζξαθεο Οη πδαηάλζξαθεο, ζε αληίζεζε κε ηηο πξσηεΐλεο, δελ πεξηέρνπλ άδσην θαη απνηεινχληαη απφ άλζξαθα, πδξνγφλν θαη νμπγφλν. Υξεζηκνπνηνχληαη δε απνθιεηζηηθά απφ ηνπο ηρζχεο ζαλ πεγή ελέξγεηαο. Τπεξβνιηθή πεξηεθηηθφηεηα πδαηαλζξάθσλ ζην ζηηεξέζην ησλ ηρζχσλ κπνξεί λα πξνθαιέζεη ηπκπαληζκφ θαζψο θαη αιινηψζεηο ηνπ ήπαηνο. ηηο πεξηπηψζεηο απηέο ε ζλεζηκφηεηα είλαη κεγάιε. Γεληθά, ζηα ζηηεξέζηα ησλ πεζηξφθσλ ε πεξηεθηηθφηεηα ησλ πέκπησλ πδαηαλζξάθσλ (γιπθφδε, ιαθηφδε, θ.η.ι.) δελ πξέπεη λα ππεξβαίλεη ην 8%. Δπίζεο, ε εκεξήζηα πνζφηεηα ησλ πέκπησλ πδαηαλζξάθσλ δελ πξέπεη λα είλαη κεγαιχηεξε απφ 4, 5g αλά Kg βάξνο ηρζχνο. 3. Λίπε Σν ιίπνο ηεο πέζηξνθαο πξνέξρεηαη απφ ηα ιίπε ησλ ηξνθψλ ηεο, αιιά κπνξεί λα ζρεκαηίδεηαη επίζεο θαη απφ πιενλάζκαηα ησλ πξσηετλψλ θαη πδαηαλζξάθσλ. Ο βαζκφο πέςεο ησλ ιηπψλ πνηθίιιεη απφ 70-90% θαη εμαξηάηαη απφ δχν βαζηθνχο παξάγνληεο: α) ην ζεκείν ηήμεο ηνπο θαη β) ηε ζεξκνθξαζία ηνπ ζψκαηνο ησλ ηρζχσλ. Γεληθά, καιαθά ιίπε αθνκνηψλνληαη επθνιφηεξα απφ ηα ζθιεξά. Σα ζθιεξά ιίπε κπνξνχλ λα επηβξαδχλνπλ ή λα εκπνδίζνπλ ηελ αθνκνίσζε ησλ πξσηετλψλ θαη πδαηαλζξάθσλ ιφγσ επηθάιπςεο ησλ κνξίσλ ηνπο κε ιηπνεηδή, κε επαθφινπζν ηελ αλαζηνιή ηεο δξάζεο ησλ πεπηηθψλ ελδχκσλ θαη νμέσλ. Πηζηεχεηαη επίζεο φηη ηα ζθιεξά ιίπε κεηψλνπλ ηελ ηθαλφηεηα ηεο πέζηξνθαο ζην λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο αιιαγέο ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ λεξνχ. Σα ιίπε πεξηέρνπλ θαη δηάθνξεο ιηπνδηαιπηέο βηηακίλεο, νη νπνίεο είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ θαιή πγηεηλή θαηάζηαζε θαη ηθαλνπνηεηηθή αχμεζε ησλ ηρζχσλ. Σν ζηηεξέζην ηεο πέζηξνθαο δελ πξέπεη λα πεξηέρεη ιίπε πάλσ απφ 8%. ε αληίζεηε πεξίπησζε, κπνξεί λα πξνθιεζνχλ ζνβαξέο βιάβεο ζην ήπαξ θαη ηα λεθξά. 4. Βηηακίλεο Οη βηηακίλεο απαηηνχληαη ζε ειάρηζηεο πνζφηεηεο θαη κε ηελ θαηαιπηηθή ηνπο δξάζε βνεζνχλ ηελ αθνκνίσζε ησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ ησλ ηξνθψλ. Γηαθξίλνληαη ζε πδαηνδηαιπηέο (Α, D, E, K) θαη ιηπνδηαιπηέο (ζεηακίλε, βηνηίλε, ρνιίλε θ.η.ι.). Ζ πεξίζζεηα ιηπνδηαιπηψλ βηηακηλψλ κπνξεί λα απνζεθεχεηαη ζην ζψκα ησλ ηρζχσλ θαη εηδηθφηεξα ζην ήπαξ, φρη φκσο θαη ησλ πδαηνδηαιπηψλ. 32

5. Υεκηθά ζηνηρεία Οξηζκέλα ρεκηθά ζηνηρεία έρνπλ κεγάιε ζπνπδαηφηεηα γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ νζηψλ, ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο θαη ην κεηαβνιηζκφ ηεο πέζηξνθαο. Απφ ηα ζηνηρεία απηά, ην αζβέζηην θαη ην θψζθνξν, απαηηνχληαη ζε κεγάιεο πνζφηεηεο θαη νλνκάδνληαη θχξηα ζηνηρεία ή πξσηεχνληα. Σα ππφινηπα (θνβάιηην, ζίδεξνο, ραιθφο, καγλήζην, ριψξην, λάηξην, θάιην, καγγάλην, θζφξην θαη ηψδην) απαηηνχληαη ζε ειάρηζηεο πνζφηεηεο θαη θαινχληαη ηρλνζηνηρεία ε δεπηεξεχνληα ζηνηρεία. (Παπαγεσξγίνπ Ν, 1980) V. ΔΗΓΖ ΣΡΟΦΖ Ζ ηξνθή ηεο πέζηξνθαο δηαθξίλεηαη ζε θπζηθή θαη ζπλζεηηθή ή ηερλεηή. Α. Φπζηθή ηξνθή Σα βαζηθά είδε πνπ απνηεινχλ ηε θπζηθή ηξνθή ηεο πέζηξνθαο είλαη: ηρζχεο, ηρζπάιεπξα, θαξθηλνεηδή, θξέαο ζπιήλα, ζπθψηη, αίκα, ηπξί, πιαγθηφλ θ. η. ι. 1) Ηρζύεο Γηάθνξα είδε ησλ ηρζχσλ ηεο ζάιαζζαο θαη ηνπ γιπθνχ λεξνχ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ εθηξνθή ηεο πέζηξνθαο. Οη ηρζχεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ δηαηξνθή ηεο πέζηξνθαο πξέπεη λα είλαη θξέζθνη, άπαρνη θαη θζελνί δειαδή παξάγνληεο πνπ κεηψλνπλ ζεκαληηθά ηε δπλαηφηεηα ρξεζηκνπνίεζήο ζήκεξα απφ ηα πεζηξνθνηξνθεία, ηα νπνία βξίζθνληαη καθξηά απφ ιηκάληα κε ηρζπφζθαιεο. 2) Ηρζπάιεπξα Σα ηρζπάιεπξα (Δηθ.13) απνηεινχληαη απφ νιφθιεξνπο ηρζχεο ή απφ δηάθνξα κέξε απηψλ (θεθάιηα, έληεξα θ.η.ι.), ηα νπνία θαηαηεκαρίδνληαη ζε κηθξά κέξε, μεξαίλνληαη θαη ζηε ζπλέρεηα αιέζνληαη. Ζ απνμήξαλζή ηνπο δελ είλαη ζπλήζσο κεγάιε, γηαηί ε πςειή ζεξκνθξαζία θαηαζηξέθεη ηηο πξσηεΐλεο. Έλα ηρζπάιεπξν δελ πξέπεη λα πεξηέρεη πνιχ ιίπνο θαη νζηά. Σα ηρζπάιεπξα απνηεινχλ εμαηξεηηθή ηξνθή γηα ηελ πέζηξνθα κε ζπληειεζηή κεηαηξεςηκφηεηαο 1,5-3. 33

Δηθόλα 13: Ηρζπάιεπξν, βαζηθό κέξνο ηεο δηαηξνθήο ηεο πέζηξνθαο 3) Καξθηλνεηδή Σα δηάθνξα είδε θαξθηλνεηδψλ (Δηθ.13,14) (θαξαβίδεο, γαξίδεο θ.η.ι.) απνηεινχλ ηε ζπνπδαηφηεξε θπζηθή ηξνθή ηεο πέζηξνθαο θαη πξνζδίδνπλ εμαηξεηηθή γεχζε θαη θφθθηλν ρξψκα ζηε ζάξθα ηεο. Λφγσ φκσο ηνπ πςεινχ θφζηνπο, ε ρξεζηκνπνίεζή ηνπο είλαη πεξηνξηζκέλε. Δηθόλεο 13 θαη 14: Καξαβίδα θαη Γαξίδα, δύν είδε θαξθηλνεηδώλ πνπ ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε δηαηξνθή ηεο πέζηξνθαο 4) Κξέαο Σν λσπφ θξέαο απνηεινχζε ζην παξειζφλ ηελ απνθιεηζηηθή ηξνθή ηεο πέζηξνθαο. πλήζσο ρξεζηκνπνηνχζαλ θξέαο αιφγνπ θαη βννεηδψλ. Ο ζπληειεζηήο κεηαηξεςηκφηεηαο ηνπ λσπνχ θξέαηνο είλαη 5-8 θαη κπνξεί λα θηάζεη 10 φηαλ ην θξέαο βξάδεηαη. Σν λσπφ θξέαο έρεη ην πιενλέθηεκα φηη, φηαλ ρξεζηκνπνηείηαη αιεζκέλν γηα ηξνθή ηεο πέζηξνθαο, δελ δηαιχεηαη εχθνια κέζα ζην λεξφ θαη έηζη ε πέζηξνθα κπνξεί λα ην θαηαλαιψζεη γξήγνξα πξηλ απφ ηε θαζίδεζή ηνπ ζηνλ ππζκέλα, νπφηε θαζίζηαηαη άρξεζην. 34

5) πιήλα, ζπθώηη Ζ ζπιήλα θαη ην ζπθψηη κεγάισλ δψσλ (άινγν, αγειάδα, πξφβαην θ..η.ι.) απνηεινχλ ηα ζπνπδαηφηεξα είδε ηξνθήο ησλ ηρζχσλ ηεο πέζηξνθαο. Δίλαη πινχζηα ζε πξσηεΐλεο θαη βηηακίλεο, κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζαλ απνθιεηζηηθή ηξνθή κέρξη ηηο πξψηεο 4-6 εβδνκάδεο ηεο ειηθίαο ηνπο θαη αξγφηεξα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ζαλ ζπκπιήξσκα ησλ άιισλ λσπψλ ηξνθψλ. 6) Αίκα Σν μεξακέλν αίκα απνηειεί εμαηξεηηθή ηξνθή γηα ηελ πέζηξνθα, θαζψο είλαη πινχζην ζε πξσηεΐλεο. Μπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί είηε ζθέην, είηε αλακηγκέλν κε άιιεο ηξνθέο. 7) Σπξί Σν ηπξί κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηξνθή ηεο πέζηξνθαο κφλν φηαλ είλαη άπαρν. Ο ζπληειεζηήο κεηαηξεςηκφηεηάο ηνπ, είλαη 19-15. 8) Πιαγθηόλ Σα Daphnia pulex (Δηθ.15) ρξεζηκνπνηνχληαη ζε δηάθνξεο ρψξεο γηα ηε δηαηξνθή ηεο πέζηξνθαο. Σν Dapnhia κπνξεί λα αλαπηπρζεί ζε ρσκάηηλεο ε απφ ηζηκέλην δεμακελέο. Οη κηθξννξγαληζκνί αλαπηχζζνληαη γξήγνξα θαη ην λεξφ παίξλεη θφθθηλν ρξψκα ιφγσ ηεο αθζνλίαο ηνπο. Ζ ζπιινγή ησλ κηθξννξγαληζκψλ γίλεηαη κε ηε βνήζεηα δηθηπσηήο απφρεο απφ κεηάμη θαη κεηά απφ πξνζεθηηθή πιχζε ηνπο δηαζθνξπίδνληαη ζηηο δεμακελέο ζε κηθξέο πνζφηεηεο. Σέινο, γηα ηελ εθηξνθή ηεο πέζηξνθαο κπνξνχκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηνλ θξφθν βξαζκέλσλ απγψλ θαη γάια ζθφλεο. (Παπαγεσξγίνπ Ν, 1980) Δηθόλα 15: Daphnia pulex, κηθξννξγαληζκόο γηα ηε δηαηξνθή ηεο πέζηξνθαο 35

Α. α) ύλζεζε λσπώλ ηξνθώλ Σν ζηηεξέζην ηεο πέζηξνθαο ζπλήζσο δελ απνηειείηαη απφ έλα είδνο ηξνθήο, αιιά απφ πεξηζζφηεξα, ηα νπνία αλακεηγλχνληαη. Σα βαζηθά ζπζηαηηθά ηεο ηξνθήο επεξεάδνληαη αλάινγα κε ηελ νηθνλνκηθή αμία θαη ηε δπλαηφηεηα πξνκήζεηάο ηνπο. πλήζσο ζηα λεαξά ηρζχδηα 4-5 εβδνκάδσλ, δίλεηαη απνθιεηζηηθά πνιηφο ζπθσηηνχ ή ζπιήλαο κε ηε πξνζζήθε 2-5% καγηάο κπχξαο. Ζ ηειεπηαία είλαη πινχζηα ζε αθνκνηψζηκεο πξσηεΐλεο θαη βηηακίλεο. Ζ πξνζζήθε καγηάο κπχξαο επλνεί ηελ θαιχηεξε αλάπηπμε ησλ ηρζπδίσλ, κεηψλεη ηελ ζλεζηκφηεηά ηνπο θαη βειηηψλεη ηελ πγηεηλή ηνπο θαηάζηαζε. Α. β) Πξνπαξαζθεπή θαη δηαηήξεζε ησλ λσπώλ ηξνθώλ Όηαλ ε δηαηξνθή ηεο πέζηξνθαο γίλεηαη κε λσπή ηξνθή, απηή απαξαίηεηα πξέπεη λα ρνξεγείηαη θξέζθε θαη θαιά πξνπαξαζθεπαζκέλε. Ζ θαιή απνζήθεπζε, ην άιεζκα θαη ε θαιή αλάκεημή ηνπο, έρεη ζπνπδαία ζεκαζία γηα ηε ζσζηή δηαηξνθή ηεο πέζηξνθαο. Πνηνηηθά άξηζηεο ηξνθέο κπνξεί λα ράζνπλ ηε ζξεπηηθή ηνπο αμία αλ δελ θπιαρζνχλ ζε θαηάιιεινπο ρψξνπο. Έηζη, είλαη δπλαηφ νη ηξνθέο λα είλαη αθαηάιιειεο αλ βξεζνχλ ζε ζπλζήθεο πνπ επλννχλ ηε δξάζε κηθξννξγαληζκψλ, ηελ νμείδσζε, ηελ απηφιπζε θ. η. ι. Οη πξσηεΐλεο, ηα ιίπε θαη νη βηηακίλεο είλαη πην επαίζζεηα ζπζηαηηθά ησλ ηξνθψλ θαη θαηαζηξέθνληαη ζπάληα ιφγσ πιεκκεινχο πξνπαξαζθεπήο θαη απνζήθεπζήο ηνπο. Οη πξσηεΐλεο θαηαζηξέθνληαη ιφγσ δξάζεο κηθξννξγαληζκψλ, ελδχκσλ, θαη πςειήο ζεξκνθξαζίαο. Σα ιίπε θαηαζηξέθνληαη ή κεηαβάιινπλ ηε ζχλζεζή ηνπο ιφγσ απηφιπζεο ε νμείδσζεο. Οη βηηακίλεο Α, D θαη E κπνξνχλ λα θαηαζηξαθνχλ κε απηφιπζε, νμείδσζε, κε ηε δξάζε κηθξννξγαληζκψλ, θσηφο, ζεξκφηεηαο θαη πγξαζίαο. Ο θαιχηεξνο ηξφπνο δηαηήξεζεο ησλ λσπψλ ηξνθψλ γηα κεγάια ρξνληθά δηαζηήκαηα, είλαη ε θαηάςπμε θαη ε δηαηήξεζή ηνπο ζηα ςπγεία. Με ηελ θαηάςπμε ή απηφιπζε ε δξάζε ησλ κηθξννξγαληζκψλ αλαζηέιιεηαη ζεκαληηθά. Σν κέγεζνο ησλ ρακειψλ ζεξκνθξαζηψλ έρεη άκεζε ζρέζε κε ην βαζκφ απηφιπζεο θαη ηεο θαηαιπηηθήο δξάζεο ησλ κηθξννξγαληζκψλ. Γηα ηελ θαιχηεξε δηαηήξεζε ησλ λσπψλ ηξνθψλ, πξέπεη λα θαηαςχρνληαη θξέζθηεο ζηνπο -35 0 C θαη ζηε ζπλέρεηα λα απνζεθεχνληαη ζηνπο -25 0 C δελ πξέπεη φκσο ε ηξνθή θαη ζε απηή αθφκε ηε ζεξκνθξαζία, λα θπιάγεηαη πάλσ απφ 3 κήλεο, γηαηί κεηψλεηαη έηζη ε ζξεπηηθή ηνπο αμία. Ο ρξφλνο 36

θαηά ηνλ νπνίν νη δσηθήο πξνέιεπζεο ηξνθέο δηαηεξνχληαη πξηλ απφ ην ρξφλν θαηάςπμήο ηνπο, έρεη κεγάιε ζπνπδαηφηεηα γηα ηε δηαηήξεζε ηεο ζξεπηηθήο ηνπο αμίαο. Έηζη, κε ηελ ειάηησζε ηνπ ρξφλνπ απηνχ ζην ειάρηζην, ε κείσζε ηεο πνηφηεηαο ησλ πξσηετλψλ θαη ηεο πεξηεθηηθφηεηαο ησλ ηξνθψλ ζε βηηακίλεο παξεκπνδίδεηαη ζεκαληηθά. Καηά ηελ πξνπαξαζθεπή ησλ ηξνθψλ πξέπεη λα έρνπκε ππφςε καο φηη ηα ζξεπηηθά ηνπο ζηνηρεία γίλνληαη άρξεζηα κε αθαηάιιειε πξνπαξαζθεπή. Οη ηξνθέο πξέπεη πάληνηε λα είλαη θξέζθεο θαη θαιά αιεζκέλεο. Παξακνλή αιεζκέλσλ ηξνθψλ γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα κεηά ηελ απφςπμε ζπληειεί ζηε κείσζε ηεο ζξεπηηθήο ηνπο αμίαο. Πξέπεη λα ππνινγίδεηαη ε απαηηνχκελε γηα ηηο αλάγθεο πεζηξνθνηξνθείνπ πνζφηεηα ηξνθήο γηα ηηο επφκελεο 48 ψξεο θαη λα αιέζεηαη ε αλάινγε πνζφηεηα γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ησλ απσιεηψλ ηεο ζξεπηηθήο αμίαο ηεο ηξνθήο. Σα αιεζκέλα θξέαηα νη ηρζχεο θ.η.ι. πξέπεη κεηά ην άιεζκά ηνπο λα δηαηεξνχληαη ζε ρακειέο ζεξκνθξαζίεο κέζα ζην ςπγείν κέρξη λα θαηαλαισζνχλ. πλήζσο ζεξκνθξαζία -1 0 C είλαη ηθαλνπνηεηηθή γηα ηελ πξφρεηξε δηαηήξεζε ησλ αιεζκέλσλ ηξνθψλ. Καηά ην άιεζκα ησλ θξεάησλ ησλ δψσλ θαη ησλ κεγάισλ ηρζχσλ, απηά πξέπεη λα θαζαξίδνληαη θαη απφ ηα θφθθαια θαη απφ ην πεξηηηφ πάρνο. Καηά ηε δηαηξνθή ησλ ηρζχσλ ε αθαίξεζε ηνπ πάρνπο πξέπεη λα είλαη νινθιεξσηηθή. Οη ηξνθέο πξέπεη λα είλαη αιεζκέλεο ζε θαηάιιεια, γηα ην κέγεζνο ησλ ηρζχσλ, ηεκάρηα. Γη απηφ ε αιεζηηθή κεραλή ζα πξέπεη λα είλαη εθνδηαζκέλε κε δίζθνπο πνπ λα έρνπλ ηξχπεο δηαθφξσλ δηακεηξεκάησλ. Γηα λεαξά ηρζχδηα ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη δίζθνη κε ηξχπεο δηακεηξήκαηνο 2-4mm, ελψ γηα κεγάινπο ηρζχεο ζπλήζσο 5-8mm. (Παπαγεσξγίνπ Ν, 1980) Β. ΣΔΥΝΖΣΖ ΣΡΟΦΖ Καηά ηελ δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ ε δηαηξνθή ηεο πέζηξνθαο ζε φια ηα κέξε ηνπ θφζκνπ γίλεηαη κε ηερλεηή ε ζπλζεηηθή ηξνθή ππφ ηε κνξθή ζπκπήθησλ (θπξάκαηα). Ο ζπληειεζηήο κεηαηξεςηκφηεηαο ησλ ηξνθψλ απηψλ, ιφγσ ηεο άξηζηεο ζχλζεζήο ηνπο απφ άπνςεο ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ, βηηακηλψλ θ.η.ι., είλαη πνιχ κηθξφο θαη θηάλεη ην 1-1,5. Οη ηερλεηέο ηξνθέο εθηφο απφ ην κηθξφ ζπληειεζηή κεηαηξεςηκφηεηάο ηνπο, έρνπλ θαη ηα εμήο πιενλεθηήκαηα: α) είλαη εχθνιε ε πξνκήζεηά ηνπο, β) κπνξνχλ λα απνζεθεπηνχλ ρσξίο ςπγείν, γ) κπνξνχλ λα ρνξεγεζνχλ κε απηφκαηεο ηαΐζηξεο, δ) έρνπλ ρακειφ θφζηνο ζε ζχγθξηζε κε ηηο θπζηθέο. 37