Η προσαρμογή του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον Το παιδί μας πάει σχολείο Η αρχή της προσχολικής εκπαίδευσης σηματοδοτεί και την αρχή μιας νέας φάσης ζωής για το παιδί και την οικογένειά του. Το παιδί κάνει ένα καινούριο βήμα αυτονόμησης και η οικογένειά του παύει να είναι ο μόνος φορέας κοινωνικοποίησης του. Οι σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες συχνά επιβάλλουν αυτός ο αποχωρισμός από τη μητέρα και η είσοδος του παιδιού στο σχολείου να γίνεται αρκετά νωρίς. Πως νιώθει το παιδί Το παιδί αποχωρίζεται τους οικείους του, γνωρίζει ένα καινούριο περιβάλλον, χρειάζεται να μάθει νέους κανόνες, συνυπάρχει με πολλά καινούρια πρόσωπα παιδιά και ενήλικες. Κάθε μέρα του στο Κέντρο Προσχολικής αγωγής είναι γεμάτη καινούρια ερεθίσματα στα οποία το παιδί καλείται να προσαρμοστεί. Η πρώτη απομάκρυνση από το σπίτι δεν είναι ποτέ εύκολη. Το κάθε παιδί τη βιώνει διαφορετικά ανάλογα με την ιδιοσυγκρασία του και τις ήδη υπάρχουσες εμπειρίες του. «Ποια είναι όλα αυτά τα παιδάκια;», «Που πάει η μαμά, θα ξαναγυρίσει να με πάρει;», «Τι κάνει στο σπίτι με το αδερφάκι μου όσο λείπω;», «Η δασκάλα θα με αγαπάει;», «Γιατί δεν μπορώ να έχω όλα τα παιχνίδια δικά μου;», «Δε θέλω να ξαναπάω σήμερα, θα μείνω στη γιαγιά.». Τα παιδιά βιώνουν ανασφάλεια, αγωνία, ενθουσιασμό, κάποιες φορές φόβο. Πως νιώθει ο γονιός τους. Οι γονείς για πρώτη φορά εμπιστεύονται το παιδί τους σ ένα περιβάλλον που έχουν επιλέξει με προσοχή, αλλά που ακόμα και εκείνοι δεν έχουν εδραιώσει την εμπιστοσύνη Οι γονείς λαχταρούν το παιδί τους να γνωρίσει καινούριους φίλους, να αναπτύξει κοινωνικοσυναισθηματικές δεξιότητες, να μάθει καινούρια πράγματα, να μεγαλώσει. Οι γονείς ανησυχούν, αγωνιούν, φοβούνται, αμφιβάλλουν: «Είναι αυτό το σχολείο κατάλληλο για τις ανάγκες του παιδιού μου;», «Θα το φροντίζουν; Θα το προσέχουν όσο χρειάζεται;», «Θα είναι η δασκάλα του καλή και ενθαρρυντική;»,
«Τα άλλα παιδιά πως θα συμπεριφέρονται;», «Κι αν κλαίει πάρα πολύ;», «Είναι η κατάλληλη στιγμή για να κάνει ένα τέτοιο βήμα;», «Μήπως είναι καλύτερα να μείνει για λίγο καιρό ακόμα στο σπίτι;». Για μια δημιουργική προσαρμογή χρειάζεται: Η ετοιμότητα του παιδιού να δεχθεί τις αλλαγές Η ετοιμότητα των γονιών να αποχωριστούν το παιδί και να το στηρίξουν στα νέα του βήματα. Ως δημιουργική προσαρμογή εννοούμε το να νιώσει το παιδί ασφάλεια με τα νέα πρόσωπα και το νέο χώρο. Ένα σημαντικό μέρος της προετοιμασίας των γονιών είναι: Να έχουν αναγνωρίσει και να έχουν αρχίσει κάπως να απαντούν στα δικά τους ερωτήματα. Να απευθύνουν στους παιδαγωγούς τις ερωτήσεις που χρειάζονται για να νιώσουν την αρχή μιας σχέσης εμπιστοσύνης.( Στην εποχή της εύκολης πρόσβασης στην πληροφορία, χρειάζεται να είμαστε πολύ προσεκτικοί από που και από ποιόν ενημερωνόμαστε. Συχνά οι πληροφορίες, των οποίων την πηγή δεν έχουμε ελέγξει, προσθέτουν άγχος και αβεβαιότητα.) Να σιγουρευτούν για το κίνητρό τους να στείλουν το παιδί στο σχολείο. Όσο πιο σίγουροι, σταθεροί και αποφασισμένοι είναι οι γονείς για την επιλογή και την απόφασή τους, τόσο πιο ασφαλές θα νιώθει και το παιδί. Βοηθάει πολύ ο κάθε γονιός να εκφράσει ελεύθερα στο σύντροφό του ή στους οικείους του τις σκέψεις του και τα συναισθήματά του. Μαθαίνοντας κανείς να δέχεται τη θλίψη του αποχωρισμού και καθώς τη μοιράζεται με τον οικείο του, βρίσκει τρόπους να την ελέγξει, αναζητά λύσεις για να την αντιμετωπίσει και σιγά-σιγά να την ξεπεράσει. Και αυτό αποτελεί μοντέλο για το παιδί και ανοίγει το δρόμο για να κάνει κι αυτό το ίδιο. Η θλίψη που νιώθει το παιδί αφήνοντας τη σιγουριά και τη ζεστασιά του σπιτιού είναι αναπόφευκτη. Όμως, η έλξη που του ασκούν τα άλλα παιδιά, τα παιχνίδια και οι ομαδικές δραστηριότητες κάποια στιγμή ελαχιστοποιούν αυτήν τη θλίψη και ωθούν το παιδί να ενταχθεί στο νέο του περιβάλλον.
Άλλωστε, μεγαλώνοντας, τα παιδιά έχουν ανάγκη να συναναστραφούν άλλα παιδιά και να μάθουν μέσα από οργανωμένες δραστηριότητες, κάτι που το σπίτι δεν μπορεί πια να τους προσφέρει. Μερικά βήματα που σύμφωνα με την εμπειρία μας έχουμε δει ότι βοηθούν πολύ και εσάς και το παιδί, είναι τα εξής: Σηκωθείτε πιο νωρίς ώστε να έχετε χρόνο να χαϊδέψετε ή να παίξετε ήρεμα με το παιδί προτού το εμπιστευθείτε στο σταθμό. Επιτρέψτε του να μη φάει αν δεν θέλει. Αφήστε το να σας βασανίσει με το πρωινό του ντύσιμο. Λίγες τέτοιες στιγμές θα του δώσουν την αίσθηση ότι έχει «το πάνω χέρι» και έτσι πιθανά θα εκδηλώσει λιγότερο αρνητισμό στο σχολείο. Προετοιμάστε το παιδί και τον εαυτό σας με λίγα και απλά λόγια προσθέτοντας πάντα κάτι που αφορά την επανασύνδεσή σας π.χ. «θα τα πούμε το μεσημέρι», «θα σε περιμένω σπίτι» κλπ. Μιλήστε του για την απόλαυση του παιχνιδιού με τα άλλα παιδιά χωρίς να προσπαθείτε να το πείσετε. Συνεργαστείτε με τον υπεύθυνο του σταθμού για τη διαμόρφωση μιας σταθερής μεθόδου αποχωρισμού και το ίδιο κάνετε αν το παιδί χρησιμοποιεί σχολικό. Γνωρίστε του εξαρχής τη δασκάλα του και βεβαιωθείτε ότι το παιδί σας ξέρει ότι την εμπιστεύεστε. Μην παρατείνετε την αναχώρησή σας γιατί κάνετε τα πράγματα πιο δύσκολα. Με την αναχώρησή σας δίνετε στο παιδί αφορμή για διαμαρτυρία αλλά και τη δυνατότητα να στραφεί στις δραστηριότητες της ημέρας. Εμπιστευθείτε το παιδί σας και τις δυνατότητες που έχει καθώς και την έμφυτη ικανότητα προσαρμογής σε ένα περιβάλλον που το σέβεται και το φροντίζει. Όταν γυρίσει σπίτι δείξτε υπομονή και σταθερότητα σε πιθανή γκρίνια του, καθησυχάζοντάς το ότι πρόκειται για κάτι που σύντομα θα καταλαγιάσει. Κι αν κάτι δεν πάει καλά; Το παιδί μου ήταν πάντα κοινωνικό, περίμενα ότι θα προσαρμοστεί εύκολα. Η κοινωνικότητα που έχει το παιδί, όταν είναι κοντά του οι γονείς του ή τα πολύ οικεία του πρόσωπα, είναι διαφορετική από αυτή που αναπτύσσει στο χώρο του σχολείου στο οποίο εκπαιδεύεται για πρώτη φορά να σχετιστεί μόνο του. Η γνώση, η εμπειρία και η τρυφερότητα της παιδαγωγού καθώς και το κατάλληλα σχεδιασμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα θα δημιουργήσουν το πλαίσιο για να νιώσει το παιδί ασφάλεια και να εξελίξει τις κοινωνικές του δεξιότητες.
Γιατί ενώ την πρώτη εβδομάδα ήταν καλά τώρα δεν θέλει να έρχεται; Κάθε μέρα είναι γεμάτη εκπαιδευτικές εμπειρίες για το παιδί που έρχεται για πρώτη φορά στο σχολείο. Κάποιες από αυτές ευχάριστες, κάποιες απογοητευτικές και σίγουρα όλες καινούριες. Η καθυστερημένη αντίδραση στον αποχωρισμό και στον «υποχρεωτικό» χαρακτήρα του σχολείου είναι φυσιολογική και αναμενόμενη. Χρειάζεται χρόνο. Μου λέει πως το «τάδε» παιδάκι το χτύπησε, του πήρε το παιχνίδι, το έσπρωξε, γι αυτό δε θέλει να ρθει. Πολλές φορές το παιδί αισθάνεται την ανάγκη να δώσει όνομα στις άγνωστες ακόμα συμπεριφορές των άλλων παιδιών με τις οποίες μέχρι να εξοικειωθεί και ψυχοκινητικά και συναισθηματικά αισθάνεται κάποιες φορές να το απειλούν. Ακούστε το προσεκτικά και καθησυχάστε το δίνοντας μια θετική διάσταση στην εμπειρία του. Συζητήστε το με τη δασκάλα του αν κάτι σας ανησύχησε. Τα μεσημέρια όταν γυρίζει σπίτι είναι πολύ νευρικό. Κάνει πράγματα που πριν δεν τα έκανε. Τον πρώτο καιρό μέχρι να προσαρμοστεί στη νέα του ρουτίνα ενδέχεται να είναι κουρασμένο. Δείξτε αποδοχή και υπομονή. Μην αλλάξετε τις δικές σας ήδη γνώριμες ρουτίνες που κάνουν το παιδί να νιώθει ασφάλεια. Βρέχεται, έχει ανήσυχο ύπνο, ζητάει να έρθει στο κρεβάτι μας, δεν μας αφήνει να πάμε πουθενά. Τα «πισωγυρίσματα» είναι φυσιολογικά μέχρι να εδραιώσει το παιδί τη νέα του ρουτίνα. Αντιμετωπίστε τα με υπομονή και δώστε στο παιδί το μήνυμα με τη συμπεριφορά σας ότι θα απαλλαγεί από όλα αυτά όταν θα ξαναπάρει και πάλι τον έλεγχο του εαυτού του στα χέρια του. Δεν μου λέει πως τα περνάει στο σχολείο. Συχνά το παιδί δυσκολεύεται να απαντήσει στις άμεσες ερωτήσεις που αφορούν πως τα πέρασε στο σχολείο, ειδικά όταν αυτές εκφράζονται με αγωνία από την πλευρά των γονέων. Είναι δύσκολο για τα παιδιά να ανασύρουν μνήμες έξω από το νοηματικό πλαίσιο στο οποίο δημιουργήθηκαν. Αυτό δεν σημαίνει τίποτα για το πως περνάνε στο σχολείο. Το πιο πιθανό είναι ότι το παιδί θα μιλήσει μόνο του όταν θέλει ή όταν συνειρμικά κάτι που ζει εκείνη τη στιγμή θα του θυμίσει μία εμπειρία από το σχολείο. Το πρωί δε θέλει να ετοιμαστεί και δεν συνεργάζεται για να φύγουμε από το σπίτι. Τα παιδιά στη φάση της προσαρμογής στην καινούρια τους ρουτίνα, με αυτή την συμπεριφορά πιο πολύ δηλώνουν τη δυσκολία τους να αποχωριστούν τους γονείς τους και το σπίτι τους παρά την άρνησή τους να πάνε σχολείο.
Δείξτε στο παιδί ότι το καταλαβαίνετε και ότι τόσο εσείς όσο και η δασκάλα του κάνετε ότι μπορείτε για να γίνει η ζωή του στο σχολείο πιο ευχάριστη. Εξηγείστε του ότι με το να μείνει στο σπίτι δεν πρόκειται να λύσει το πρόβλημα. Μείνετε σταθεροί στην απόφασή σας να πάει το παιδί στο σχολείο. Το Κέντρο Προσχολικής αγωγής αποτελεί την πρώτη και πολύ σημαντική ευκαιρία του παιδιού να μάθει να προσαρμόζεται στον έξω κόσμο. Θα μπορέσει να συμμετέχει στην ομάδα, να μάθει τρόπους κοινωνικής συμπεριφοράς και προσαρμογής σε νέες καταστάσεις, να ανταποκρίνεται στις προσδοκίες και στους κανόνες των μεγάλων, να δημιουργεί και να διατηρεί με το δικό του προσωπικό και μοναδικό τρόπο νέες φιλίες και να αποκτήσει γνώσεις πολύτιμες για μια ολόκληρη ζωή. Aγγελική Ζαχαριά Ψυχολόγος Συνεργάτης του «Κουκλότοπου»