Σ τις 31 Οκτωβρίου 2005 έληξε η περίοδος υλοποίησης των προγραμμάτων του κανονισμού

Προγράμματα φάκελλος Aπολογισμός Προγραμμα Kρητική Συνεργασία κανονισμού 1334/02 Σ τις 31 Οκτωβρίου 2005 έληξε η περίοδος υλοποίησης των προγραμμάτων του κανονισμού 1334/02 για το έτος 2004/05. Τα προγράμματα του κανονισμού 1334/02, που χρηματοδοτήθηκαν κυρίως από τα παρακρατήματα 0,8% της επιδότησης τριών ετών ολοκλήρωσαν τον προορισμό τους. Αποτέλεσαν την πρόβα τζενεράλε των νέων προγραμμάτων, που θα διαρκέσουν (ελπίζουμε) μέχρι το 2013, θα έχουν αυξημένη κοινοτική χρηματοδότηση 5% της νέας αποσυνδεδεμένης ενίσχυσης (δηλ. 27,7 περίπου εκατομ. 5 ετησίως). Ο νέος κανονισμός 2080/05 ήδη πήρε την σκυτάλη από τον 1334/02. Τα προγράμματα αυτά «εργασίας των Οργανώσεων Ελαιουργικών Φορέων (Ο.Ε.Φ.)» όπως είναι ο επίσημος τίτλος τους, είναι πολύ σημαντικά και για πολλούς λόγους: Είναι πολλά τα διαθέσιμα χρήματα (θα ξεπερνούν τα 33 εκατομ. 5 κάθε χρόνο). Το ότι είναι χρήματα των παραγωγών, που παρακρατούνται από την επιδότησή τους, αυξάνει τις ευθύνες και υποχρεώσεις για τη σωστή αξιοποίησή τους. Αποτελούν το ένα από τα δύο εργαλεία άσκησης εθνικής ελαϊκής πολιτικής που απέμειναν στο πλαίσιο της νέας ΚΑΠ (το άλλο είναι το ποιοτικό παρακράτημα 4%). Μπορούν να χρηματοδοτήσουν (με πολύ υψηλά ποσοστά από 100 έως 75%) σημαντικές και χρήσιμες δραστηριότητες, σε όλα τα στάδια, από την καλλιέργεια έως και την τελική προώθηση του προϊόντος (αρκεί φυσικά να υπάρχει η θέληση πραγματικής αξιοποίησής τους) Ειδικά για Οργανώσεις Παραγωγών (Ε.Α.Σ.) και Ενώσεις τους (Ελαιουργική) αποτελούν ένα αποτελεσματικό και υγιή τρόπο να ενισχύσουν τους δεσμούς με τα μέλη τους, παρέχοντάς τους χρήσιμες υπηρεσίες, για τις οποίες μπορούν να έχουν άμεσα και έμμεσα ανταποδοτικά οφέλη. Λόγω ακριβώς της ιδιαίτερης σημασίας τους, τα προγράμματα αυτά πυροδότησαν σοβαρές ανακατατάξεις στο χώρο των οργανωμένων Φορέων (π.χ. Διεπαγγελματική). Οι ανακατατάξεις αυτές δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί και δεν αποκλείονται εκπλήξεις στο μέλλον, ίσως και στο πολύ προσεχές. Έχοντας παρακολουθήσει και ζήσει «από τα μέσα» όλη την εξέλιξή τους, από την πρώτη στιγμή που ξεκίνησε η ιστορία αυτών των προγραμμάτων με τον κανονισμό 1513/01 τον Ιούλιο του 2001, και επειδή η υπόθεση αφορά όλους και θα συνεχίσει να επηρεάζει όλο τον τομέα της ελιάς και του λαδιού τουλάχιστον μέχρι το 2013, γι αυτό και ήρθε η ώρα του απολογισμού, ώστε όλοι να μπορούν να κριθούν από τα έργα τους. Σε ότι αφορά εμένα και τους συνεργάτες μου της ΑΞΙΟΝ, μπορούμε να μιλήσουμε για τα δύο προγράμματα, των οποίων υπήρξαμε οι εμπνευστές, οργανωτές και συντονιστές: Της «Συνεργασίας», με Ο.Ε.Φ. την Ελαιουργική και συμμέτοχες τις 23 Ο.Π./Ε.Α.Σ. (2002/04) Της «Κρητικής Συνεργασίας», με Ο.Ε.Φ. τις 4 Ο.Π./Ε.Α.Σ. Μεραμβέλλου, Μυλοποτάμου, Πεζών και Σητείας, (2004/2005). Τέλος, οφείλουμε να ευχαριστήσουμε και δημόσια τους υπεύθυνους της διοίκησης, της διεύθυνσης και το προσωπικό των Ενώσεων για την άψογη συνεργασία και την υποστήριξη. Ειδικά των τεσσάρων Ενώσεων του φετινού (περυσινού) προγράμματος της Κρητικής Συνεργασίας, οι οποίες είχαν την ευθύνη ως ΟΕΦ και επέτυχαν την υλοποίηση όλων των δράσεων και την απορρόφηση του συνολικού προϋπολογισμού τους με διαφανή, χρηστή και αποτελεσματική διαχείριση. Επίσης οφείλουμε να ευχαριστήσουμε και όλους τους επιστημονικούς συνεργάτες των δύο προγραμμάτων. Σε λίγες ημέρες κλείνω 26 χρόνια αποκλειστικής πραγματικής απασχόλησης στο λάδι και την ελιά. Νοιώθω την εσωτερική ανάγκη ενός απολογισμού, ο οποίος θα συμπεριλάβει και το κεφάλαιο της Ελαιουργικής. Aυτός ο απολογισμός στο επόμενο τεύχος. Βασίλης Ζαμπούνης 17

φάκελλος Προγράμματα Kρητική Συνεργασία 2004/2005 Προϋπολογισμός: 705.901 W Συμμετοχή: ΕΑΣ Μεραμβέλλου, ΕΑΣ Μυλοποτάμου, ΕΑΣ Πεζών, ΕΑΣ Σητείας. Επί πολλά χρόνια οι ελαιοπαραγωγοί έχουν μείνει α- βοήθητοι, χωρίς γεωπονικές συμβουλές και τους περισσότερους ελαιώνες δεν έχει επισκεφθεί ποτέ γεωπόνος. Πολύ περισσότερο, δεν έχουν γίνει ποτέ α- ναλύσεις του εδάφους για να προσδιοριστούν οι α- νάγκες σε λιπάσματα κλπ. Έτσι τα προγράμματα του 1334/02, όπως και η συνέχειά τους με τον νέο κανονισμό 2080/05, αποτελούν μια «χρυσή ευκαιρία» για να ξαναγεμίσει η ύπαιθρος γεωτεχνικούς, που θα ξαναβρούν το φυσικό τους ρόλο, κοντά στη γη, στα προϊόντα της και τους παραγωγούς τους. Ώστε να ξαναμπεί η ελληνική ελαιοκομία σε μια πορεία προόδου και ανάπτυξης. Με προϊόντα ελεγχόμενης ποιότητας, ανταγωνιστικά, πηγές εισοδήματος και προστιθέμενης αξίας και συγχρόνως ασφαλή για τους καταναλωτές, παραγόμενα με μεθόδους φιλικές προς το περιβάλλον. Με το σκεπτικό αυτό σχεδιάστηκε η δράση των Κωδίκων Ορθής Ελαιοκομικής Πρακτικής (ΚΟΡΕΠ) πέρυσι (2003/04) και αποτέλεσε την πιο σημαντική α- πό τις 17 δράσεις του προγράμματος της Ελαιουργικής και των 23 ΕΑΣ καθώς διατέθηκαν 1.236.000 H (35% επί του συνολικού προγράμματος). Το έργο είχε αναλάβει η Ρόδαξ Άγρο ΕΠΕ, με υπεύθυνο τον γεωπόνο κ. Γ. Μιχαλόπουλο συνεπικουρούμενο από ένα επιτελείο πανεπιστημιακών (Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, ΤΕΙ Κρήτης) και ερευνητών του ΕΘΙΑΓΕ, οι οποίοι είχαν την γνώση και κυρίως τη βούληση να δημιουργήσουν μία δομή και έ- να σύστημα, το οποίο να λειτουργήσει επωφελώς στην πράξη με τους παραγωγούς και τους ελαιώνες τους. Κι έτσι, ξεκίνησε στην Ελλάδα η πρώτη σε μεγάλη έ- κταση εφαρμογή Ολοκληρωμένης Διαχείρισης στην ελαιοκαλλιέργεια. Ή, για να ακριβολογούμε, τα πρώτα της βήματα, στα οποία συμμετείχαν 1319 ελαιοπαραγωγοί, με 50.000 στρέμματα σε 22 ΟΠ/ΕΑΣ, κατανεμημένοι σε 30 θύλακες. Κάθε θύλακας είχε τον επιβλέποντα γεωπόνο του, εξοπλισμένο με τον Η/Υ και το ειδικό λογισμικό του. Το έργο που έγινε και τα αποτελέσματά του ήταν ο- Kώδικες Oρθής Eλαιοκομικής Πρακτικής ρατά, παρά τα αναπόφευκτα προβλήματα μιας πρωτόγνωρης προσπάθειας, τα γραφειοκρατικά ε- μπόδια, το περιορισμένο διαθέσιμο χρονικό διάστημα. Γι αυτό και στο τέλος οι παραγωγοί ήταν ευχαριστημένοι, έστω και μόνο γιατί είδαν για πρώτη φορά γεωπόνο στους ελαιώνες τους και πήραν κάποιες συγκεκριμένες συμβουλές βάσει μετρήσεων. Οι γεωπόνοι ήταν ευχαριστημένοι γιατί, νέοι άνθρωποι ό- λοι και όλες, έβρισκαν δουλειά με προοπτικές και πάνω στο αντικείμενό τους. Οι ΕΑΣ/ΟΠ ήταν ευχαριστημένες γιατί ενίσχυαν τους δεσμούς και τις συναλλαγές με τους ελαιοπαραγωγούς μέλη τους, άρχισαν να αποκτούν τεχνογνωσία ενώ οι δαπάνες τους καλύφθηκαν από το πρόγραμμα. Τέλος, ευχαριστημένοι ήταν οι επιστημονικοί συνεργάτες και κατ επέκταση το Υπουργείο (κράτος) γιατί είχαν αρχίσει να παράγονται συμπεράσματα τεκμηριωμένα, ενώ παράλληλα οι Κώδικες άρχιζαν να εξειδικεύονται σε ε- πίπεδο ελαιοκαλλιέργειας και να συγκεκριμενοποιούνται για το μικροκλίμα των διαφόρων περιοχών/εκμεταλλεύσεων. Ο απόηχος των παραπάνω έφτασε και σε άλλες Ε- ΑΣ/ΟΠ, που αποφάσισαν να ενταχθούν στο σχήμα της «Συνεργασίας» ώστε να συμμετάσχουν στο νέο πρόγραμμα του 1334/02 για την ελαιοκομική χρονιά 2004/05. Το νέο πρόγραμμα είχε προετοιμασθεί όλο το καλοκαίρι του 2004 από τους συμβούλους, είχε ε- μπλουτισθεί και ανανεωθεί αξιοποιώντας τις εμπειρίες που είχαν αποκτηθεί. Υπήρχαν δηλαδή όλες οι προϋποθέσεις ώστε, την δεύτερη χρονιά η δράση των ΚΟΡΕΠ να εξειδικευτεί, περιλαμβάνοντας περισσότερες καλλιεργητικές πρακτικές και να επεκταθεί, αριθμητικά με περισσότερους παραγωγούς και γεωπόνους και γεωγραφικά με τις νέες ΕΑΣ/ΟΠ. Η δυναμική αυτή διακόπηκε απότομα όταν η Ελαιουργική αποφάσισε την τελευταία στιγμή να διακόψει τη συνεργασία με όλους τους συμβούλους. Διασώθηκε όμως, έστω και σε μικρότερη έκταση, μέσω του σχήματος της «Κρητικής Συνεργασίας» τεσσάρων ΕΑΣ/ΟΠ οι οποίες συνέχισαν και την περίοδο 2004/05 στις βάσεις που είχαν τεθεί. Στο πρόγραμμα του 2005 λειτούργησαν 13 θύλακες, με ισάριθμους γεωπόνους, κατανεμημένους στις ΕΑΣ Σητείας (6), Μεραμβέλλου (2), Πεζών (1), Μυλοποτάμου (4) και 650 συνολικά ελαιοπαραγωγούς. Ο διαθέσιμος προϋπολογισμός για τους ΚΟΡΕΠ και των 18

Προγράμματα φάκελλος τεσσάρων Ενώσεων ανερχόταν σε 655.000 W, τα οποία απορροφήθηκαν πλήρως. Οι επιβλέποντες γεωπόνοι υποστηρίχθηκαν με επανειλημμένες εκπαιδεύσεις και με σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό. Με τον Η/Υ του ο κάθε ένας, το GPS και το ειδικό λογισμικό, το οποίο αναβαθμίστηκε και εμπλουτίστηκε ώστε να παρακολουθεί για κάθε αγροτεμάχιο κρίσιμα στοιχεία, ό- πως π.χ. η άρδευση, η φυτοπροστασία, η διάβρωση, ερημοποίηση και αλάτωση του εδάφους. Αγοράστηκαν επίσης όργανα για να μετριούνται από τον επιβλέποντα επί τόπου το ph, η αλατότητα, η συμπίεση και η διηθητικότητα του εδάφους. Πραγματοποιήθηκαν 480 εδαφολογικές αναλύσεις και φυλλοδιαγνωστικές, τοποθετήθηκαν 450 παγίδες μέτρησης πυρηνοτρήτη και συνολικά συντάχθηκαν 4.500 έγγραφα οδηγιών για εισροές/καλλιεργητικές πρακτικές. Στο πλαίσιο του προγράμματος έγιναν 25 επισκέψεις (περίπου 90 ανθρωποήμερες) από την τεχνική διεύθυνση της Ρόδαξ Άγρο, που υποστηρίχθηκαν και συμπληρώθηκαν από 6 ομαδικές καταρτίσεις των επιβλεπόντων γεωπόνων με θεωρία και επιτόπια πρακτική εφαρμογή. Εκτός από αυτές τις καταρτίσεις, οι επιστημονικοί συνεργάτες πραγματοποίησαν το τελευταίο δίμηνο και 25 ανθρωποημέρες επισκέψεων σε επιλεγμένα αγροτεμάχια για να αξιολογήσουν το έργο που πραγματοποιήθηκε. Ο χρόνος και τα χρήματα που διατέθηκαν έχουν α- ποφέρει ένα όγκο στοιχείων. Ήδη έχουν επιβεβαιωθεί τα εξής ιδιαίτερα χρήσιμα ευρήματα: 1. Έχουν μεγάλη σημασία οι λεπτομερείς και ακριβείς καταγραφές των εισροών (φυτοφάρμακα, λιπάσματα, νερό, ενέργεια) ανά αγροτεμάχιο, που βασίζονται στην ενεργό συμμετοχή των παραγωγών, στις επιτόπιες επισκέψεις των επιβλεπόντων γεωπόνων και στην αξιοποίηση του λογισμικού. Α- ντίστοιχα προσανατολίζονται και οι οδηγίες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που μπορεί να είναι η φυτοπροστασία ή η άρδευση ή η διαχείριση τους εδάφους. Επιβεβαιώνεται ότι ο κανόνας «ό,τι συμφέρει το περιβάλλον, συμφέρει και τον παραγωγό, και αντίστροφα» είναι σωστός. 2. Οι δείκτες για τη χρήση των εισροών παρουσιάζουν τιμές που κυμαίνονται π.χ. για το κόστος φυτοπροστασίας από 1,15 έως 23,40./στρέμμα, το κόστος λίπανσης από 0,01 έως 203,44./στρέμμα, η άρδευση από μηδέν έως 17 κυβικά νερού ανά δένδρο κ.ο.κ. Μεγάλες αποκλίσεις, παρουσιάζει και η παρενιαυτοφορία, η οποία εξαρτάται από πρακτικές όπως το κλάδεμα, ενώ με τη σειρά της έχει επιπτώσεις σε άλλες, όπως π.χ. η δακοκτονία. 3. Από την δειγματοληπτικό έλεγχο των 4.500 έγγραφων οδηγιών που εκδόθηκαν, προκύπτει ότι οι απαιτήσεις της πολλαπλής συμμόρφωσης ικανοποιούνται σε ποσοστό από 64 έως 100 %. Με το ειδικό λογισμικό το κόστος των ελέγχων, διαπίστωσης των ελλείψεων και έκδοσης των απαιτούμενων οδηγιών, ελαχιστοποιείται. 4. (και ίσως το πιο σημαντικό) Το σύστημα διαχείρισης (με τα στοιχεία που καταγράφονται, την ι- χνηλασιμότητα ανά αγροτεμάχιο και τις στοχευμένες δειγματοληπτικές αναλύσεις βάσει εκτίμησης της επικινδυνότητας) δίνει τη δυνατότητα να προσδιορίζονται και συγκεντρώνονται οι ποσότητες ελαιολάδου που είναι απαλλαγμένες από υπολείμματα φυτοφαρμάκων. Αυτό εξοικονομεί χρόνο και χρήμα γιατί μειώνει την εξάρτηση από τις χημικές αναλύσεις. Aυτό, δηλαδή το να είναι γνωστό από πριν ότι σχεδιάζεται και διασφαλίζεται η απουσία υπολειμμάτων φυτοφαρμάκων είναι όχι απλά αποδεκτό, αλλά ιδιαίτερα επιθυμητό και από τους αγοραστές. (Η πιλοτική ε- φαρμογή φέτος σε δύο ΟΠ/ΕΑΣ έδωσε μια ποσότητα 200 τόνων ελαιολάδου, για τους οποίους οι χημικές αναλύσεις επιβεβαίωσαν ότι το ελαιόλαδο δεν είχε ανιχνεύσιμα υπολείμματα φυτοφαρμάκων.) Τα δύο χρόνια εκτεταμένης εφαρμογής της δράσης ΚΟΡΕΠ στο πλαίσιο των προγραμμάτων «Συνεργασία» και «Κρητική Συνεργασία» αποτελούν πιά μία πολύτιμη επένδυση. Οι καλύτεροι κριτές είναι οι ίδιοι οι παραγωγοί. Από ότι δείχνουν τα πράγματα οι παραγωγοί, βλέποντας ότι οι προσπάθειες των γεωπόνων ακολουθούν ένα συγκεκριμένο σχεδιασμό, ό- τι οι επιβλέποντες είναι περισσότερο χρόνο στους ελαιώνες και λιγότερο στο γραφείο, ότι οι οδηγίες δίδονται βάσει μετρήσεων και αναλύσεων με τη συνεχή βοήθεια των επιστημονικών συνεργατών-και όχι μόνο εμπειρικά-ή μόνο με την «έμπνευση» του γεωπόνου, αρχίζουν να ενδιαφέρονται όλο και περισσότερο για την συμμετοχή τους στο πρόγραμμα. Όλα αυτά μαζί είναι ανέκαθεν η βάση της Ολοκληρωμένης Διαχείρισης. Την αξία την έχει το σύστημα που πιστοποιείται, δηλαδή η αποτελεσματική οργάνωση, και όχι απλώς το χαρτί της πιστοποίησης. 19

φάκελλος Προγράμματα Διατήρηση ελαιώνων υψηλής περιβαλλοντικής αξίας που κινδυνεύουν να εγκαταλειφθούν Προϋπολογισμός: 50.000 2 Συμμετοχή: ΕΑΣ Μυλοποτάμου. Συμμετοχή: ΕΑΣ Πεζών. Προϋπολογισμός: 5.233 2 Στο προηγούμενο πρόγραμμα μελετήθηκαν ελαιώνες υψηλής περιβαλλοντικής αξίας, που κινδυνεύουν όμως να εγκαταλειφθούν στην Κέρκυρα, Σάμο και Σέλινο. Βάσει των αποτελεσμάτων πραγματοποιήθηκαν κάποιες παρεμβάσεις (κλαδέματα αναμόρφωσης, έργα αγροτικής οδοποιίας κλπ) μικρής έκτασης λόγω και των περιορισμένων διαθέσιμων πόρων. Με το νέο πρόγραμμα και την αποκτηθείσα εμπειρία οι γεωπόνοι της ΕΑΣ ΜΥΛΟΠΟΤΑΜΟΥ κατέγραψαν την παρούσα κατάσταση σε μία χαρακτηριστική για το φαινόμενο περιοχή της Ελλάδας, στην ημιορεινή Κρήτη, στη ζώνη χονδρολιάς Μυλοποτάμου. Σε εμπεριστατωμένη μελέτη με αξιόλογο φωτογραφικό υλικό διαμόρφωσαν μία σειρά προτάσεων, οι οποίες συμβάλουν στο να αποτραπεί η εγκατάλειψη αυτών των ελαιώνων υψηλής περιβαλλοντικής αξίας ελαιώνων. Από στοιχεία της μελέτης προκύπτει ότι τα δέντρα λόγω της εγκατάλειψης τους για πολλά χρόνια έ- χουν μείνει ακλάδευτα, με αποτέλεσμα να έχουν κακό σχήμα το οποίο δυσκολεύει την εκμετάλλευση και την καλλιέργεια τους. Το έδαφος έχει μείνει ακαλλιέργητο, με πέτρες και ξερά κλαδιά, καθιστώντας αδύνατο το άπλωμα ελαιοδιχτύων για τη συλλογή του ελαιοκάρπου. Οι ελαιώνες αυτοί, ε- πιπρόσθετα, δεν προσεγγίζονται εύκολα λόγω δυσβατότητας ή ανυπαρξίας αγροτικού οδικού δικτύου. Στην συνολική εγκατάλειψη συμμετέχουν και τα αγροτικά κτίσματα. Σε πολλά από τα αγροκτήματα υπάρχουν πέτρινες αποθήκες, δεξαμενές και στέρνες, φάμπρικες, τα οποία λόγω της εγκατάλειψης έχουν υποστεί σημαντικές φθορές. Οι ενέργειες που προτάθηκαν περιελάμβαναν βελτίωση του οδικού δικτύου ώστε οι ελαιώνες να γίνουν προσβάσιμοι από αγροτικά αυτοκίνητα για την μεταφορά του ελαιοκάρπου, παρεμβάσεις για τον καλλωπισμό δένδρων για να διευκολυνθεί η ελαιοσυλλογή, καθαρισμός, αναπαλαίωση των χρηστικών ιστορικών αγροτικών κτισμάτων με ταυτόχρονη α- νάδειξη της αρχιτεκτονικής τους και της ιστορίας της περιοχής, διατήρηση ξερολιθιών. Οι προτάσεις έχουν λάβει υπόψη τους την διατήρηση των φυσικών ελαιώνων, φυσικών πρανών, χωρίς να κίνδυνο υποβάθμισης του περιβάλλοντος χώρου. Παράλληλα αναζητήθηκε τρόπος ανάδειξης του φυσικού τοπίου ώστε να δημιουργηθεί ένας χώρος η- ρεμίας με δυνατότητα πρόσβασης από το κοινό το οποίο θα επιθυμεί να ακολουθήσει φυσικές διαδρομές, να πληροφορηθεί για τους ελαιώνες αυτούς, να μάθει τον τρόπο καλλιέργειας τους και να ακούσει για την ιστορία της περιοχής. Σε πρώτη φάση ολοκληρώθηκε μέρος της αγροτικής οδοποιίας και ελπίζεται ότι με νέο πρόγραμμα θα δοθεί η δυνατότητα να ολοκληρωθούν οι παρεμβάσεις ώστε να διασφαλισθεί η συνέχιση της ε- λαιοκαλλιέργειας της χονδρολιάς Μυλοποτάμου. Προγράμματα επίδειξης βιολογικής καλλιέργειας Η ανάπτυξη της βιοκαλλιέργειας οφείλεται κατά κύριο στις ευαισθησίες που έχουν αναπτύξει οι καταναλωτές σχετικά με τις επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου από την εντατική χρήση χημικών και την καταστροφική τους επίπτωση στο περιβάλλον. Η αξιοσημείωτη επιτυχία των εκπαιδευτικών σεμιναρίων που οργανώθηκαν στο περσινό πρόγραμμα και το έντονο αίτημα από πλευράς παραγωγών οδήγησαν στην επανάληψή τους και στο φετινό της «Κρητικής Συνεργασίας». 30 ελαιοκαλλιεργητές συμμετείχαν στο διήμερο επιμορφωτικό σεμινάριο το οποίο περιελάμβανε δύο μέρη: θεωρητική επιμόρφωση και πρακτική επίδειξη των τεχνικών βιολογικής ελαιοκαλλιέργειας. Διανεμήθηκε ειδικά προετοιμασμένο υλικό το οποίο πε- 20

Προγράμματα φάκελλος ριλάμβανε την νομοθεσία που διέπει την βιολογική ελαιοκαλλιέργεια και πρόσθετο υλικό για την βιολογική ελαιοκαλλιέργεια. Μέσω της πρακτικής επίδειξης η οποία παρουσιάστηκε από γεωπόνους της ΔΗΩ δόθηκε η ευκαιρία να συζητηθούν τα προβλήματα εφαρμογής στην πράξη και να απαντηθούν συγκεκριμένα και πειστικά τα ερωτήματα και οι αμφιβολίες που έχουν οι ελαιοκαλλιεργητές και τα ο- ποία εμποδίζουν την ένταξη τους στην βιολογική γεωργία. Με τον τρόπο αυτό επιτεύχθηκε η ενημέρωση του ελαιοπαραγωγού και ειδικότερα των νέων και πρωτοπόρων ελαιοκαλλιεργητών της περιοχής, πάνω στη φιλοσοφία της βιολογικής γεωργίας αλλά κυρίως στην πρακτική εφαρμογή των κανόνων παραγωγής, όπως αυτοί περιγράφονται στον καν. (Ε- ΟΚ) 2092/91και ενθαρρύνθηκε η ένταξη τους στην βιολογική γεωργία. Τοποθέτηση και χρήση συσκευών μέτρησης της ελαιοπεριεκτικότητας Προϋπολογισμός: 127.743 2 Συμμετοχή: ΕΑΣ Μεραμβέλλου, ΕΑΣ Μυλοποτάμου, ΕΑΣ Σητείας Με το περυσινό πρόγραμμα 2003/04, τρεις Ενώσεις (Κυνουρίας, Πεζών, Σητείας) προμηθεύτηκαν ισάριθμες συσκευές μέτρησης της ελαιοπεριεκτικότητας. Το γεγονός αυτό προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον σε όλη τη χώρα και έτσι η δράση αυτή επαναλήφθηκε και στο φετινό πρόγραμμα της «Κρητικής Συνεργασίας» με την προμήθεια από την ΒΙΟΔΥΝΑ- ΜΙΚΗ Α.Ε. άλλων τριών συσκευών για τις Ενώσεις Μυλοποτάμου, Μεραμβέλλου και Σητείας. Η χρησιμότητα αυτών των συσκευών είναι διπλή. Δίνοντας με μεγάλη ακρίβεια και σε ελάχιστο χρόνο την περιεκτικότητα ενός δείγματος ελαιοκάρπου σε ελαιόλαδο, μας επιτρέπει να μετατρέψουμε το βάρος των ελιών σε ισοδύναμο ελαιόλαδο. Προϋπολογισμός: 199.992 2 Συμμετοχή: ΕΑΣ Πεζών Το πρώτο όφελος είναι η επιλογή του άριστου χρόνου συγκομιδής που θα δώσει και τις υψηλότερες αποδόσεις. Το δεδομένο αυτό μπορεί να συνδυαστεί και με τα πορίσματα της μελέτης για τα άριστα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Το δεύτερο μεγάλο όφελος είναι ότι η συσκευή είναι απαραίτητη για την εφαρμογή της κοινής άλεσης, όπως γίνεται και στα ελαιουργεία της Ισπανίας. Σύστημα, που τώρα με την αλλαγή της επιδότησης μπορεί να επεκταθεί και στη χώρα μας ώ- στε να μειώσει σημαντικά το κόστος της άλεσης στα ελαιουργεία. Το μόνο αρνητικό είναι το σχετικά υψηλό της κόστος της, γι αυτό και υπάρχει η προσδοκία ότι σημαντικός αριθμός συσκευών θα τοποθετηθεί επιδοτούμενος από τα προγράμματα των επόμενων ετών. Βελτίωση συνθηκών αποθήκευσης και αξιοποίησης των καταλοίπων της παραγωγής ελαιολάδου (κατσίγαρου) Επί δεκαετίες, ιδίως μετά την εξάπλωση των φυγοκεντρικών ελαιουργικών μηχανημάτων, το πρόβλημα της διάθεσης των αποβλήτων (λιόζουμων, κατσιγάρου) ταλανίζει τις τοπικές κοινωνίες και επιβαρύνει σημαντικά το περιβάλλον. Παρά τις συνεχείς και δαπανηρές έρευνες το πρόβλημα παραμένει άλυτο και αναζητείται η άριστη, τεχνικά και οικονομικά, λύση. Υπό την πίεση του οξυμένου αυτού προβλήματος σε ολόκληρο τον κατ εξοχήν ελαιοπαραγωγικό νομό του Ηρακλείου η Ένωση Πεζών αποφάσισε να ε- πενδύσει σε μία μονάδα επεξεργασίας κατσιγάρου για το ελαιουργείο της στο Αλάγνι. Η αυστριακή εταιρεία η οποία ανέλαβε την προμήθεια και εγκατάσταση του εξοπλισμού έκανε επανειλημμένες επισκέψεις στο χώρο τοποθέτησης του εξοπλισμού και μετά από επισταμένη μελέτη και συνεχείς δοκιμές προχώρησε στην εγκατάστασή του. Τα αποτελέσματα των πρώτων δοκιμών ικανοποίησαν ιδιαίτερα ως προς την ποιότητα της ε- πεξεργασίας του κατσιγάρου. Με άλλα λόγια ο κυριότερος στόχος, δηλαδή η τεχνική δυνατότητα ε- πεξεργασίας του κατσιγάρου, ώστε να είναι πλέον αποδεκτή η ρίψη του σε φυσικούς αποδέκτες, ε- πιτεύχθηκε. Το μεγάλο πλεονέκτημα της μονάδας είναι ότι είναι κινητή - υπάρχει δηλαδή η δυνατότητα μεταφοράς της στα ελαιουργεία καθόσον η εγκατάσταση είναι τοποθετημένε μέσα σε ένα 40 κοντέινερ. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η ε- πεξεργασία όσο το δυνατόν μεγαλύτερου όγκου α- ποβλήτων και διευκολύνεται η απόσβεση της αρχικής επένδυσης. 21

φάκελλος Προγράμματα Μελέτη παραμέτρων που σχετίζονται με την ποιότητα του παρθένου ελαιολάδου Προϋπολογισμός: 167.674 2 Συμμετοχή: ΕΑΣ Μεραμβέλλου, ΕΑΣ Μυλοποτάμου, ΕΑΣ Πεζών, ΕΑΣ Σητείας. Η δράση αυτή αποτελεί συνέχιση της αντίστοιχης του περυσινού προγράμματος 2003/04. Είχε σχεδιασθεί ώστε να εξειδικευθεί στη μελέτη ενός πολύ κρίσιμου παράγοντα της ποιότητας για τον οποίο μάλιστα υπάρχει έλλειψη πληροφοριών: την περιεκτικότητα σε φυσικά αντιοξειδωτικά σε συνάρτηση με το βαθμό ωρίμανσης του ελαιοκάρπου. Δυστυχώς όμως είναι και η δράση που επηρεάστηκε περισσότερο από την καθυστέρηση έναρξης υλοποίησης του προγράμματος, λόγω της απώλειας των κρίσιμων χειμερινών μηνών που γίνεται η συγκομιδή και πρέπει να συλλεγούν τα κατάλληλα δείγματα. Η εντοπιότητα του Τμήματος Χημείας (καθηγητής κ. Νίκος Χανιωτάκης) του Πανεπιστημίου Κρήτης, που ανέλαβε επιστημονικός υπεύθυνος μαζί με το Ινστιτούτο Βιολογικών Ερευνών (Δρ. Άρης Ξενάκης) του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, επέτρεψε τη στενή συνεργασία με τους χημικούς όλων των Ενώσεων της «Κρητικής Συνεργασίας». Χάρις στις έντονες προσπάθειες όλων και τον καλό προγραμματισμό επιτεύχθηκε τελικά η συγκέντρωση κατάλληλα στοχοθετημένων δειγμάτων ελαιολάδων. Οι επί μέρους αναλύσεις και συμπεράσματα κατέληξαν σε μια διαπίστωση. Ότι η αύξηση του βαθμού ωρίμανσης του ελαιοκάρπου οδηγεί σε μείωση της συγκέντρωσης των ολικών πολυφαινολών, αλλά και σε ταυτόχρονη αύξηση της συγκέντρωσης της α-τοκοφερόλης. Λαμβάνοντας υπόψη, ότι η σταθερότητα του ελαιολάδου ως προς την οξείδωσή του από το ατμοσφαιρικό οξυγόνο (τάγγισμα), είναι κυρίως συνάρτηση της συνολικής ποσότητας πολυφαινολών, καταλήγουμε στο πολύ σημαντικό συμπέρασμα ότι προκειμένου το ελαιόλαδο να εμφανίζει υψηλή οξειδωτική σταθερότητα, το βέλτιστο στάδιο συγκομιδής του ελαιοκάρπου, είναι αυτό του πρώιμου και μέσου βαθμού ωρίμανσης. Η σταθερότητα ενός παρθένου ελαιολάδου καθορίζει την αυξημένη διάρκεια διατηρησιμότητάς του, άρα και της καλής του ποιότητας, είτε κατά την α- ποθήκευση, είτε κατά την παραμονή του στα ράφια των καταστημάτων. Επίσης διαπιστώθηκε ότι η οξειδωτική σταθερότητα μειώνεται σημαντικά όταν χρησιμοποιούνται πολυμερικά δοχεία φύλαξης ελαιολάδου αντί των α- νοξείδωτων δεξαμενικών χώρων. Θετική επίδραση στα επίπεδα πολυφαινολών, άρα και σταθερότητας των ελαιολάδων, διαπιστώθηκε ότι έχουν τα διφασικά συστήματα εξαγωγής, σε αντίθεση με τα τριφασικά. Έχοντας λοιπόν ως στόχο τη βελτίωση της ποιότητας του παρθένου ελαιολάδου και την αποδοχή των κατάλληλων πρακτικών από όλους τους εμπλεκόμενους (ελαιοπαραγωγούς, ελαιουργούς, τυποποιητές), αποδεικνύεται πόσο αναγκαία είναι η πολύχρονη και καλά προγραμματισμένη μελέτη όλων των ποιοτικών παραμέτρων, που θα πρέπει επιπλέον να είναι προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες συνθήκες και συνήθειες που επικρατούν σε κάθε ελαιοπαραγωγική περιφέρεια. Βελτίωση συγκομιδής ελαιών με τη χρήση πλαστικών κλωβών Προϋπολογισμός: 83.997 2 Συμμετοχή: ΕΑΣ Μεραμβέλλου, ΕΑΣ Μυλοποτάμου, ΕΑΣ Πεζών, ΕΑΣ Σητείας. Η δράση αυτή είχε ξεκινήσει στο περυσινό πρόγραμμα και αποδείχθηκε ιδιαίτερα δημοφιλής. Φέτος είχαμε τη δυνατότητα να διαθέσουμε 68.450. για να την επεκτείνουμε εφοδιάζοντας κι άλλους παραγωγούς ώστε να προχωρήσει σιγά-σιγά η α- ντικατάσταση των σάκων από πλαστικά τελάρα. Πράγματι, έχει αποδειχθεί ότι η χρήση των σάκων συμπιέζει τον ελαιόκαρπο, που τραυματίζεται, πολτοποιείται και «ανάβει» σε θερμοκρασία όταν σωρεύεται στο ελαιουργείο. Όλοι αυτοί οι παράγοντες υποβαθμίζουν την ποιότητα του ελαιολάδου που θα παραχθεί. Αντίθετα, με τα τελάρα, οι ε- λιές αερίζονται και δεν πιέζονται. Είναι επίσης και πιο εύκολη η μεταφορά τους, μειώνοντας και το κόστος των εργατικών. Για αυτούς τους λόγους και χρησιμοποιούνται ευρέως στη συγκομιδή της επιτραπέζιας ελιάς, καθώς και σε άλλες χώρες (Ιταλία). Ο διαγωνισμός, που έγινε, κατακυρώθηκε στις ε- ταιρείες ΠΑΒΙΠΛΑΣΤ Α.Ε. και ΣΕΦΕΡ ΕΛΛΑΣ Α.Ε. Οι πλαστικοί κλωβοί που αγοράσθηκαν διανεμήθηκαν από τις Ενώσεις σε ελαιοπαραγωγούς που συμμετείχαν στη δράση των Κωδίκων Ορθής Πρακτικής. Βάσιμα μπορούμε να προσδοκούμε ότι και άλλοι συνάδελφοί τους ελαιοπαραγωγοί, βλέποντας τα πλεονεκτήματα από τη χρήση τους, θα ακολουθήσουν το παράδειγμά τους. 22

Προγράμματα φάκελλος Προϋπολογισμός : 141.860 2 Συμμετοχή: ΕΑΣ Σητείας Προϋπολογισμός: 6.333 2 Συμμετοχή: ΕΑΣ Μεραμβέλλου Σύμφωνα με τον κοινοτικό κανονισμό (ΕΚ) 796/02 η εκτίμηση των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών των παρθένων ελαιολάδων πραγματοποιείται από ο- μάδες δοκιμαστών αναγνωρισμένων από τα κράτη μέλη σύμφωνα με τυποποιημένα κριτήρια και διαδικασίες. Η αντικειμενική αυτή αξιολόγηση, κατοχυρώνει την ποιότητα των διακινούμενων ελαιολάδων στην εγχώρια και διεθνή αγορά Παρά το γεγονός ότι το ελληνικό εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο έ- χει την κορυφαία διεθνώς ποιότητα, ωστόσο η χώρα μας διαθέτει τις λιγότερες ομάδες δοκιμαστών σε σύγκριση με άλλες, ακόμη και μη ελαιοπαραγωγικές χώρες. Για την διοργάνωση του σεμιναρίου παραγγέλθηκαν τα ειδικά ποτήρια γευσιγνωσίας από την Ισπανία, ίδια με αυτά που χρησιμοποιεί το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιολάδου. Στο σεμινάριο συμμετείχαν εκπαιδευόμενοι και από τις τέσσερις Ο.Π. που συμμετέχουν στο πρόγραμ- Βελτίωση συστημάτων ιχνηλασιμότητας Ιχνηλασιμότητα είναι η παρακολούθηση και καταγραφή των διαδοχικών φάσεων της παραγωγικής διαδικασίας ώστε να γνωρίζουμε για κάθε παρτίδα την προέλευςη και τον προορισμό της (τήρηση της αρχής 1/+1). Η εφαρμογή της από τη βιομηχανία τροφίμων είναι από 1/1/2005 υποχρεωτική σύμφωνα με τον κανονισμό 178/02. Επεκτείνεται συνέχεια όμως και σαν απαίτηση των αγοραστών, γιατί α- ποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για τη διακίνηση ασφαλών προϊόντων στους καταναλωτές. Έχοντας υπ όψη αυτές τις εξελίξεις συμπεριλάβαμε στο πρόγραμμα «Συνεργασία» το 2004 την ε- γκατάσταση συστήματος ιχνηλασιμότητας στο εργοστάσιο Ελευσίνας της Ελαιουργικής, συνολικής δαπάνης 142.400.. Η επιτυχής υλοποίηση της δράσης αποτέλεσε τον οδηγό και για την εγκατάσταση ανάλογου συστήματος ιχνηλασιμότητας και τον επόμενο χρόνο, στο εργοστάσιο τυποποίησης της Ο.Π./Ε.Α.Σ. Σητείας με το πρόγραμμα της «Κρητικής Συνεργασίας». Η δαπάνη ανήλθε στα 141.860. Το σύστημα περιλαμβάνει όλο τον εξοπλισμό παγίων, το ειδικό λογισμικό για την πλήρως αυτοματοποιημένη λειτουργία και κεντρικό έλεγχο όπως και την εκπαίδευση του προσωπικού. Ήδη εγκαταστάθηκε και λειτουργεί. Επόμενος στόχος θα πρέπει να είναι η επέκταση του συστήματος ώστε να συμπεριλάβει και τα προηγούμενα στάδια, του ελαιοτριβείου και του ε- λαιώνα/ελαιοπαραγωγού, καλύπτοντας όλη τη διαδρομή του προϊόντος από τον ελαιόκαρπο έως το τελικό προϊόν. Συγκρότηση ομάδων δοκιμαστών ελαιολάδων (Panel Test) μα «Κρητική Συνεργασία», υπάλληλοι της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης Λασιθίου και όλων των Αγροτικών Συνεταιρισμών που υπάγονται στην Έ- νωση Μεραμβέλλου, συνολικά 24 εκπαιδευόμενοι. Όλοι οι συμμετέχοντες, έδειξαν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για το σεμινάριο, το παρακολούθησαν ανελλιπώς και εξέφρασαν την άποψη ότι είναι αναγκαία η δημιουργία ομάδας δοκιμαστών στους συνεταιρισμούς αλλά και στους φορείς εκείνους που είναι υπεύθυνοι για τον έλεγχο της Αγοράς για να μπορούν να ελέγχουν την ποιότητα, και την σωστή κυκλοφορία του προϊόντος στην εγχώρια και διεθνή Αγορά. Παρά το ιδιαίτερο ενδιαφέρον το οποίο επεδείχθη από τους εκπαιδευόμενους και την ανελλιπή παρακολούθηση, η συγκρότηση ομάδας δοκιμαστών δεν είναι δυνατόν να ολοκληρωθεί με ένα και μόνο τριήμερο σεμινάριο. Γι αυτό και υπάρχει ανάγκη επαρκών κονδυλίων για την περαιτέρω επιμόρφωση και εκπαίδευση σε τακτική βάση και για μια διετία τουλάχιστον. 23

φάκελλος Προϋπολογισμός: 72.966 2 Συμμετοχή: ΕΑΣ Μεραμβέλλου, ΕΑΣ Μυλοποτάμου, ΕΑΣ Πεζών, ΕΑΣ Σητείας Οι Ενώσεις που συμμετείχαν στο προηγούμενο πρόγραμμα και είχαν προμηθευθεί εξοπλισμό ύ- ψους 792.000., είχαν την υποχρέωση να προχωρήσουν σε διαπίστευση των εργαστηρίων τους α- πό το ΕΣΥΔ (Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης). Οι τρεις Ο.Π. της «Κρητικής Συνεργασίας» που είχαν επωφεληθεί πέρσι με εξοπλισμό ύψους 214.000. προχώρησαν στο φετινό πρόγραμμα με την εταιρεία AB Quality σε διαδικασία διαπίστευσης των χημικών τους εργαστηρίων. Η διαπίστευση, δηλαδή η εγκατάσταση και λειτουργία συστήματος ποιότητας που συμμορφώνεται με τις απαιτήσεις του διεθνούς προτύπου ISO 17025, ακολουθεί μια συνθέτη διαδικασία τριών φάσεων, στην οποία μετείχαν ενεργά οι υπεύθυνοι των χημείων των Ενώσεων. Τόσο κατά την πρώτη όσο και κατά την τελική α- ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Τμήμα Χημείας, Εργαστήριο Χημείας και Τεχνολογίας Τροφίμων: Καθ.: Δ. Μπόσκου, Μαρία Τσιμίδου, Γ. Μπλέκας, Ε. Ψωμιάδου (Πανεπ.Ιωαννίνων) ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ- Τμήμα Αξιοποίησης Φυσικών Πόρων και Γεωργικής Μηχανικής: Καθ.: Γ. Καραντούνιας, Κ. Κοσμάς ΔΗΩ. Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΕΘΙΑΓΕ- Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Χανίων, Δρ. Ευ. Μπούρμπος, Μαρ. Λουπασάκη, Κ. Χαρτζουλάκης ΕΘΙΑΓΕ- Ινστιτούτο Ελιάς και Οπ/κών Καλαμάτας, Δρ. Γ. Ζερβάκης ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΡΕΥΝΩΝ- Ινστιτούτο Βιολογικών Ερευνών και Βιοτεχνολογίας: Αρ. Ξενάκης ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Τμήμα Περιβάλλοντος: Καθ. Ν. Μάργαρης (Διαχείριση Οικοσυστημάτων) Διαπίστευση του χημικού εργαστηρίου ξιολόγηση και τα τρία χημικά εργαστήρια εντυπωσίασαν τους αξιολογητές με την αρτιότητα της εκπαίδευσης του προσωπικού αλλά και την διεξαγωγή των διεργαστηριακών αναλύσεων, που είχαν οργανωθεί με χημικά εργαστήρια του εξωτερικού. Με την διαπίστευσή τους τα χημικά εργαστήρια των Ενώσεων μπορούν πλέον να εκδίδουν τα ίδια πιστοποιητικά ποιοτικού ελέγχου κατά ISO 17025 αναλαμβάνοντας αναλύσεις για τρίτους. Η διαπίστευση των εργαστηρίων διασφαλίζει την εγκυρότητα, ορθότητα και αξιοπιστία των αναλύσεων, τόσο σε ε- θνικό όσο και διεθνές επίπεδο. Η αγορά με τα σημερινά δεδομένα αλλά πολύ περισσότερο στο μέλλον θα απαιτεί πιστοποιητικά τα οποία εκδίδονται από διαπιστευμένα εργαστήρια. Το ίδιο απαιτείται και για τα πιστοποιητικά που εκδίδονται για τις ανάγκες της πιστοποίησης συστημάτων ISO9001 και HACCP. Α- ξίζει να σημειωθεί ότι διαπιστευμένα χημικά εργαστήρια για ελαιόλαδο υπήρχαν μέχρι σήμερα εννέα σε όλη την Ελλάδα. Η διαπίστευση επομένως μπορεί να προσφέρει σημαντικά έσοδα στις Ο.Π. Επιστημονικοί Συνεργάτες των προγραμμάτων Συνεργασία και Kρητική Συνεργασία Καθ. K. Χαλβαδάκης (Περιβαλλοντική Μηχανική). ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγρ. Περιβάλλοντος Καθ.: Ι.Τσιτσιπής (Εντομολογία). ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ, Εργαστήριο Αναλυτικής Χημείας, Τμήμα Χημείας: Νικόλαος Χανιωτάκης, καθηγητής. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Αν. Καθ.: Δημ. Σκούρας, Κ. Τσεκούρας, Δ. Ψαλτόπουλος. Τ.Ε.Ι. ΚΡΗΤΗΣ Τμήμα Διαχείρισης Γεωργικών Οικοσυστημάτων Καθ. Ευ. Καπετανάκης. ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Χημικά Εργαστήρια Έφη Χριστοπούλου, Μαρία Λαζαράκη. ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝ/ΜΙΟ Αθηνών, Δέτσης Βασίλης, Λέκτορας. 24 TEYXOΣ 42, OΚΤΩΒΡΙΟΣ - ΔΕΚΕΜΒΡΙOΣ 2004