LECTIO PRIMA ET VICESIMA ΜΑΘΗΜΑ XXI ΘΕΩΡΙΑ Η ΜΕΣΟΥΗ Η κεηνρή είλαη ξεκαηηθό επίζεην έηζη θξαηάεη κεξηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη από ην ξήκα θαη από ην επίζεην. Έρεη ηελ ίδηα ζύληαμε κε ην ξήκα από ην νπνίν παξάγεηαη, θσλή θαη δηάζεζε. Παξόιν όκσο πνπ κπνξεί λα εθθξάζεη παξνύζα, ζπκπιεξσκέλε ή κειινληηθή ελέξγεηα, δηαθέξεη από ην ξήκα ζην όηη δελ κπνξεί λα δειώζεη παξόλ, παξειζόλ θαη κέιινλ αλεμάξηεηα θαη απόιπηα από ην ξήκα ηεο πξόηαζεο ηεο. Επνκέλσο νη ρξόλνη ηεο κεηνρήο είλαη παξόλ, παξειζόλ ή κέιινλ κόλν ζε ζρέζε κε ην ρξόλν ηνπ ξήκαηνο ηεο πξόηαζεο ηεο. πκθσλεί κε ην πξνζδηνξηδόκελν νπζηαζηηθό ή αλησλπκία ζην γέλνο, ηνλ αξηζκό θαη ηελ πηώζε. Η κεηνρή ρξεζηκνπνηείηαη: (α) επηξξεκαηηθά, (β)επηζεηηθά, (γ) θαηεγνξεκαηηθά θαη (δ) γηα ηνλ πιάγην ιόγν. Οη κεηνρέο (participia) ιήγνπλ: 1. ζε us a um ηνπ ελεξγεηηθνύ κέιινληα θαη παζεηηθνύ παξαθεηκέλνπ: delet us, delet a, delet um θαη delet urus, delet ura, delet urum. Οη κεηνρέο απηέο θιίλνληαη όπσο ηα δεπηεξόθιηηα επίζεηα. 2. ζε ans (-antis) ή ens (-entis) ηνπ ελεξγεηηθνύ ελεζηώηα: amans (amantis) = «αγαπώλ ώζα ώλ», delens (delentis) = «θαηαζηξέθσλ -νπζα νλ». Απηέο νη κεηνρέο θιίλνληαη όπσο ηα ηξηηόθιηηα, ηξηγελή θαη κνλνθαηάιεθηα επίζεηα, όκσο ζηελ αθαηξεηηθή ηνπ εληθνύ δε ιήγνπλ ζε i αιιά ζε e. Οη κεηνρέο απηέο, όηαλ ρξεζηκνπνηνύληαη σο επίζεηα, ζηελ αθαηξεηηθή εληθνύ έρνπλ θαηάιεμε i. 3. Η κεηνρή θαη ζηελ επηξξεκαηηθή ηεο ιεηηνπξγία παξακέλεη επίζεην, γηαηί θαη εθείλν ρξεζηκνπνηείηαη επηξξεκαηηθά, γηα λα δειώζεη δηάθνξεο ζρέζεηο. 4. Η κεηνρή ζπκθωλεί κε ηνλ όξν πνπ πξνζδηνξίδεη ζην γέλνο, ηνλ αξηζκό θαη ηελ πηώζε. Επηξξεκαηηθή κεηνρή. Η επηξξεκαηηθή κεηνρή είλαη κία ζπληόκεπζε ησλ αληίζηνηρσλ επηξξεκαηηθώλ πξνηάζεσλ. Αιιά κε ηε κεηνρή ν ιόγνο γίλεηαη πεξηζζόηεξν γιαθπξόο, πνηθίινο θαη όκνξθνο, γηαηί ε κεηνρή κπνξεί λα απνδνζεί ζε νπνηνλδήπνηε
όξν ηεο πξόηαζεο θαη όρη κόλν ζην ππνθείκελν ηνπ ξήκαηνο. Σν όηη θάζε κεηνρή θξύβεη κέζα ηεο έλα ζύλδεζκν θαη έλα ξήκα θαίλεηαη από ην γεγνλόο όηη πάξα πνιιέο θνξέο ε ίδηα ε κεηνρή εηζάγεηαη κε ην ζύλδεζκν πνπ θξύβεη κέζα ηεο δίλνληαο έηζη κεγαιύηεξε ζαθήλεηα ζηε ζρέζε ηεο κε ην ξήκα. Η επηξξεκαηηθή κεηνρή ζε ζρέζε κε ην ξήκα ηεο πξόηαζήο ηεο ή κε έλα απαξέκθαην ή κε κία άιιε κεηνρή δειώλεη: 1. Υξόλν (Υξνληθή κεηνρή). Dionysius tyrannus Syracusis expulsus Corinthi pueros docebat, ν Δηνλύζηνο ν ηύξαλλνο δησγκέλνο (κεηά ηελ εμνξία ηνπ) από ηε πξαθνύζα, δίδαζθε ζε έλα ζρνιείν αγνξηώλ ζηελ Κόξηλζν. Η ρξνληθή κεηνρή γηα λα δνζεί κεγαιύηεξε ζαθήλεηα ζ απηό πνπ θαλεξώλεη, ζπλνδεύεηαη από ηνπο ζπλδέζκνπο ηεο πξόηαζεο κε ηελ νπνία ηζνδπλακεί ή από ηα κόξηα nondum, vixdum, statim, simul θαζώο θαη από ηνπο ζπλδέζκνπο priuwquam, antequam. 2. Αηηία (Αηηηνινγηθή κεηνρή). Laetabatur intellegens civitatem periculis ereptam esse, ραηξόηαλ, γηαηί δηαπίζησλε όηη ε πνιηηεία είρε ζσζεί από ηνλ θίλδπλν. Η αηηηνινγηθή κεηνρή γηα λα δνζεί κεγαιύηεξε ζαθήλεηα ζ απηό πνπ θαλεξώλεη, ζπλνδεύεηαη από ηνπο ζπλδέζκνπο ηεο πξόηαζεο κε ηελ νπνία ηζνδπλακεί ή από ηα κόξηα ut, utpote, tamquam, quasi, velut, γηα λα δεισζεί αηηία ππνθεηκεληθή (: κε ηελ ηδέα όηη, ζαλ). Antiochus securus de bello Romano erat tamquam non transituris in Asiam Romanis, ν Αληίνρνο αδηαθνξνύζε γηα ηνλ πόιεκν ελαληίνλ ησλ Ρσκαίσλ, ζαλ λα κελ επξόθεηην νη Ρσκαίνη λα πεξάζνπλ ζηελ Αζία. 3. Τπόζεζε, όξν (Τπνζεηηθή κεηνρή). Ipsi consulatum petenti magna spes (esset), senatus nihil sane intentus, (= si peteret), ζηνλ ίδην, εάλ ην επηδεηνύζε, ππήξρε κεγάιε ειπίδα λα επηηύρεη ηελ ππαηεία, ελώ ε ζύγθιεηνο δελ είρε θαζόινπ ην λνπ ηεο. Η ππνζεηηθή κεηνρή γηα λα δνζεί κεγαιύηεξε ζαθήλεηα ζ απηό πνπ θαλεξώλεη, ζπλνδεύεηαη από ην nisi όηαλ πξνεγείηαη άξλεζε.
Non mehercule mihi nisi admonito (= nisi admpnitum essem), κα ηνλ Ηξαθιή, δε ζα ην ζπκόκνπλ, εάλ δε κνπ ην ππελζύκηδαλ. 4.Παξαρώξεζε ή ελαληίωζε (Παξαρωξεηηθή ή Ελαληηωκαηηθή κεηνρή). Ut oculus sic animus se non videns alia cernit, όπσο ην κάηη έηζη θαη ην κπαιό, παξόιν πνπ ην ίδην δε βιέπεη, θαηαλνεί άιια πξάγκαηα. Η παξαρσξεηηθή κεηνρή γηα λα δνζεί κεγαιύηεξε ζαθήλεηα ζ απηό πνπ θαλεξώλεη, ζπλνδεύεηαη από ηνπο ζπλδέζκνπο quamquam, quamvis, etsi θαζώο θαη από ην κόξην tamen. Caesarem milites, quamvis recusantem, ultro in Africam sunt secuti, νη ζηξαηηώηεο παξόιν πνπ θαηεγόξεζαλ ηνλ Καίζαξα, ηνλ αθνινύζεζαλ απζόξκεηα ζηελ Αθξηθή. 5. Σξόπν (Σξνπηθή κεηνρή). Lacrimantes obsecrantes orant, θιαίγνληαο θαη ηθεηεύνληαο παξαθαινύζαλ. 6. θνπό (Σειηθή κεηνρή): πάληα ζε ρξόλν κέιινληα. Galli ad Clusium venerunt legionem Romanam oppugnaturi, νη Γαιάηεο ήξζαλ ζηνλ Κινύζην, γηα λα πξνζβάιινπλ ηε ξσκατθή ιεγεώλα. Η ηειηθή κεηνρή είλαη θαηά θαλόλα ε ηειεπηαία ιέμε κέζα ζηελ πξόηαζε. Υξεζηκνπνηείηαη κε ξήκαηα θίλεζεο. Αλαθνξηθή κεηνρή. Η αλαθνξηθή κεηνρή πξνήιζε από ηελ επηζεηηθή ρξήζε ηεο δηαηεξώληαο θαη ηα ξεκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Η κεηνρή απηή ηζνδπλακεί κε αλαθνξηθή πξόηαζε. Marcius Rufus quaestor in castris relictus a Curione cohortatur suos ne animo deficiant, ν Μάξθηνο Ρνύθνο, πνπ ν Κνπξίσλ ηνλ είρε αθήζεη ζην ζηξαηόπεδν, πξνηξέπεη ηνπο άληξεο ηνπ λα κε ράζνπλ ην ζάξξνο ηνπο.
Επηζεηηθή κεηνρή. Επηζεηηθή είλαη ε κεηνρή πνπ δελ πξνζδηνξίδεη πξόηαζε αιιά έλα νπζηαζηηθό, ζην νπνίν πξνζζέηεη κηα πνηόηεηα, ηδηόηεηα ή θαηάζηαζε, θαη ηζνδπλακεί κε επηζεηηθό πξνζδηνξηζκό: carbo ardens αλακκέλν θάξβνπλν, aqua fervens βξαζηό λεξό, homo sapiens ζνθόο άλζξσπνο, rosa florens ηξηαληάθπιιν αλζηζκέλν. Dionysius candente carbone sibi adurebat capillum, ν Δηνλύζηνο ζπλήζηδε λα θαςαιίδεη ηα καιιηά ηνπ κε αλακκέλν θάξβνπλν. Η ζπρλή ρξήζε ελεξγεηηθώλ κεηνρώλ σο επηζέησλ ζπλεηέιεζε ώζηε λα ζεσξνύληαη θαλνληθά επίζεηα, πνπ ράλνπλ ηα ξεκαηηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά, δέρνληαη εμαξηεκέλε γεληθή θαη ζρεκαηίδνπλ παξαζεηηθά. Corpus patiens inediae, ζώκα αλζεθηηθό ζηελ πείλα. Animus alieni appetens, ςπρή άπιεζηε γηα ηα έξγα. Florentissimis rebus domos suas Helvetii reliquerunt, νη Ειβεηνί κόιν πνπ βξίζθνληαλ ζε αλζεξόηαηε θαηάζηαζε, εγθαηέιεηςαλ ηηο εζηίεο ηνπο. Καηεγνξεκαηηθή κεηνρή. Η ρξήζε ηεο θαηεγνξεκαηηθήο κεηνρήο είλαη αξθεηά πεηνξηζκέλε. I. ε ρξόλν ελεζηώηα ηέηνηα κεηνρή δέρνληαη ηα εμήο ξήκαηα: (α) Σα ζπλδεηηθά θαη θπξίσο ην sum. ηελ πεξίπησζε απηή ε κεηνρή ηνπ ελεζηώηα άιινηε ράλεη εληειώο ηα ξεκαηηθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά θαη θαηαληάεη επίζεην, άιινηε πάιη ηα δηαηεξεί θαη δέρεηαη αληηθείκελν αληί γηα εμαξηεκέλε γεληθή. Η κεηνρή είλαη ζε πηώζε νλνκαζηηθή. Fuit civitas ampla atque florens, ήηαλ πνιηηεία κεγάιε θαη αλζεξά. Agesilaus dicto audiens fuit, ν Αγεζίιανο ππάθνπζε ζηε δηαηαγή. (β) Με ηα ξήκαηα facio, induco, fingo. Plato eum induxit commemorantem se pernoctasse cum Socrate, ν Πιάησλ ηνλ παξνπζηάδεη λα αλαθέξεη όηη πέξαζε κηα λύρηα νιόθιεξε κε ηνλ σθξάηε. Pecora natura prona atque ventri oboedientia finxit, ε θύζε έπιαζε ηα δώα πξελή θαη ππνηαγκέλα ζηηο αλάγθεο ηεο θνηιηάο. II. ε ρξόλν παξαθείκελν δέρνληαη ηα εμήο ξήκαηα: (α) Σν sum κε ην ξήκα απηό ε κεηνρή ηίζεηαη ζε πηώζε νλνκαζηηθή. Εδώ όκσο πξέπεη λα πξνζέμνπκε κήπσο ε κεηνρή ηνπ παζεηηθνύ παξαθεηκέλνπ καδί κε ηνπο ηύπνπο sum, eram, ero ζρεκαηίδεη ηνπο ζύλζεηνπο ρξόλνπο ηεο
παζεηηθήο θσλήο ή είλαη πξαγκαηηθό θαηεγνξνύκελν κε ιίγε πξνζνρή κπνξεί λα θαλεί απηό από ηε ζύλδεζε ή από ηα ζπκθξαδόκελα. Με ηνπο ρξόλνπο ηνπ esse (fuisse, fui, fueram, fuero) ε κεηνρή είλαη θαλνληθά θαηεγνξεκαηηθή: Arma, quae fixa in parietibus fuerant, humi inventa sunt, ηα όπια πνπ ήηαλ θαξθσκέλα (κπεγκέλα) ζηνλ ηείρν, βξέζεθαλ θάησ ζην ρώκα. (β) Σα ξήκαηα habeo, facio, do, reddo κε ηα ξήκαηα απηά ε κεηνρή ηίζεηαη ζε πηώζε αηηηαηηθή αλαθεξόκελε ζην αληηθείκελν ησλ ξεκάησλ απηώλ. Accedebat huc ut stationes dispositas haberent, επηπιένλ είραλ ηνπνζεηεκέλεο ηηο θξνπξέο θαηά δηαζηήκαηα. Missos faciant honores, αο ζεσξνύλ ηηο ηηκέο ρακέλεο. Υξόλνη ηεο κεηνρήο. I. Η κεηνρή ελεζηώηα ζε ans, -ens, -iens ζηελ επηξξεκαηηθή ηεο ρξήζε δειώλεη α) ππάξη ζύγσπονη με ηην ππάξη ηος πήμαηορ ηηρ ππόηαζηρ από ην νπνίν εμαξηάηαη. Alexander moriens anulum suum dederat Perdiccae, ν Αιέμαλδξνο πεζαίλνληαο είρε δώζεη ην δαρηπιίδη ηνπ ζηνλ Πεξδίθθα. β) Μεξηθέο θνξέο όκσο δειώλεη ηο πποηεπόσπονο ζε ζσέζη με ηο κύπιο πήμα: Areopagitae damnaverunt puerum coturnicum oculos eruentem, ν Άξεηνο πάγνο θαηαδίθαζε έλα αγόξη, γηαηί έβγαιε ηα κάηηα ησλ νξηπθηώλ. II. Η κεηνρή παξαθεηκέλνπ ζε tus, -sus δειώλεη ππάξη πποηεπόσπονη ζε ζσέζη με ηην ππάξη ηος κςπίος πήμαηορ. Quibus de rebus Caesar certior factus navis longas aedificari iubet, ν Καίζαξαο κόιηο πιεξνθνξήζεθε γηα απηά ηα πξάγκαηα, δηαηάδεη λα λαππεγεζνύλ πνιεκηθά πινία. III. Η κεηνρή ηνπ κέιινληα είλαη ξεκαηηθό επίζεην πνπ δειώλεη ικανόηηηα, ηάζη για κάηι. Μέρξη ηνλ Καίζαξα θαη ηνλ Κηθέξσλα βξίζθεηαη ζαλ θαηεγνξνύκελν καδί κε ην esse ζρεκαηίδνληαο ηνλ πεξηθξαζηηθό κέιινληα θαη εθθξάδνληαο ην ςζηεπόσπονο. Από ην Λίβην θαη πέξα ρξεζηκνπνηείηαη ειεύζεξα θαη δειώλεη δηάθνξεο ππνηαθηηθέο ζρέζεηο: 1. Υξόλν. Tiberius traiecturus (= cum traiecturus esset) Rhenum commeatum non transmisit, όηαλ ν Σηβέξηνο επξόθεηην λα δηαβεί ην Ρήλν, δελ πέξαζε απέλαληη ηηο πξνκήζεηεο.
2. Αηηία. Deridiculo fuit senex foedissimae adulationis tantum infamia usurus, θαηαγέιαζηνο έγηλε ν γέξνο, γηαηί ηελ αηηκία (ην αίζρνο) ζα απνδνθίκαδε ζαλ κόλν θέξδνο από ηε βξσκεξή ηνπ θνιαθεία. 3. θνπό. Consul Larisam est profectus ibi de summa belli consultaturus, ν ύπαηνο αλαρώξεζε γηα ηε Λάξηζα, γηα λα απνθαζίζεη εθεί γηα ηελ όιε δηεμαγσγή ηνπ πνιέκνπ. 4. Τπόζεζε. Dedituris se Hannibali fuisse accersendum Romanorum praesidium? αλ απηνί ζθόπεπαλ λα παξαδνζνύλ ζηνλ Αλλίβα, ζα δεηνύζαλ ηελ πξνζηαζία ησλ Ρσκαίσλ ; ΣΟ ΤΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΣΗ ΜΕΣΟΥΗ Σν ππνθείκελν ηεο κεηνρήο ζπκθωλεί κε απηήλ θαηά ην γέλνο, ηνλ αξηζκό θαη ηελ πηώζε, π.ρ. Eum extractum imperatorem salutavit. Αλάινγα κε ηε ζπληαθηηθή ιεηηνπξγία ηνπ ππνθεηκέλνπ ηεο κεηνρήο κέζα ζηελ πξόηαζε κηα κεηνρή κπνξεί λα είλαη: ΤΝΗΜΜΕΝΗ: Σν ππνθείκελό ηεο είλαη θάπνηνο όξνο (θύξηνο ή πξνζδηνξηζκόο) ηεο πξόηαζεο (ζπλήζσο ην ππνθείκελν ή ην αληηθείκελν ηνπ ξήκαηνο), π.σ. Plato scribens portuus est (Σν Plato πέξα από ππνθείκελν ηεο κεηνρήο είλαη θαη ππνθείκελν ηνπ ξήκαηνο). Eum latentem adgnovit (Σν eum πέξα από ππνθείκελν ηεο κεηνρήο είλαη θαη αληηθείκελν ηνπ ξήκαηνο). Υξεζηκνπνηείηαη όπσο θαη ζηα ειιεληθά. ΑΠΟΛΤΣΗ: Σν ππνθείκελό ηεο δελ είλαη θύξηνο όξνο ή άιινο πξνζδηνξηζκόο ηεο πξόηαζεο. ε απηήλ ηελ πεξίπησζε ε κεηνρή θαη ην ππνθείκελό ηεο ηίζεληαη ζε πηώζε αθαηξεηηθή (πξβι. ηε γεληθή απόιπηε ηεο αξραίαο ειιεληθήο), π.σ. Tarquinioregnante Romae Pythagoras philosophus in Italiam venit (= Ἐλ Ρώκῃ ηνῦ Σαξθπλίνπ βαζηιεύνληνο ἦιζελ εἰο Ἰηαιίαλ Ππζαγόξαο, ὁ θηιόζνθνο). Επεηδή ζηε ιαηηληθή ηα ξήκαηα (κε εμαίξεζε ηα απνζεηηθά) δε δηαζέηνπλ κεηνρή παξαθεηκέλνπ (= ανξίζηνπ), όηαλ ζηελ αξραία ειιεληθή έρνπκε ζπλεκκέλε κεηνρή ελεξγεηηθνύ ανξίζηνπ, ζηε ιαηηληθή έρνπκε αθαηξεηηθή απόιπηε κε κεηνρή παζεηηθνύ παξαθεηκέλνπ, π.ρ. Οἱ Ἕιιελεο θαηαιαβόληεο ηὴλ Σξνίαλ ἀπῆιζνλ νἴθαδε. *[Graeci? Troiam redierunt domum]
Graeci capta Troiam redierunt domum. Ιδηόκνξθε αθαηξεηηθή απόιπηε έρνπκε κε νλόκαηα ζε αθαηξεηηθή (σο ππνθείκελν) θαη επίζεηα ή νπζηαζηηθά, πνπ δείρλνπλ ειηθία, αμίσκα, θ.η.ό (σο θαηεγνξεκαηηθό πξνζδηνξηζκό), πνπ ηζνδπλακεί ζηελ αξραία ειιεληθή κε γεληθή απόιπηε ηεο κεηνρήο ηνπ ειμί, π.σ. Cicerone consule coniuravit Catilina. Τοῦ Κικέπωνορ ὄνηορ ὑπάηος ζςνωμόηηζεν ὁ Καηιλίναρ. ΑΦΑΙΡΕΣΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ Απόιπηε ιέγεηαη ε αθαηξεηηθή νλόκαηνο ή αλησλπκίαο πνπ ζπλδέεηαη κε κία κεηνρή ελεζηώηα ή παξαθεηκέκνπ θαη πνπ ην όλνκα απηό ή ε αλησλπκία δελ είλαη ηίπνηα άιιν κέζα ζηελ πξόηαζε παξά απνθιεηζηηθά θαη κόλν ππνθείκελν ηεο κεηνρήο. Η αθαηξεηηθή απόιπηε δειώλεη ρξόλν, αηηία, ηξόπν, ππόζεζε, παξαρώξεζε. Xerxes Thermopylis expugnatis protinus accessit astu idque nullis defendentibus interfectis sacerdotibus incendio delevit, ν Ξέξμεο, αθνύ θαηέιαβε ηηο Θεξκνπύιεο, πξνρώξεζε θαηεπζείαλ πξνο ην άζηπ θαη απηό, επεηδή δελ ην ππεξάζπηδε θαλέλαο, ζθνηώλνληαο ηνπο ηεξείο ην θαηέζηξεςε κε ππξθατά. ΠΑΡΑΣΗΡΗΕΙ: 1.Η ρξήζε ηεο απόιπηεο αθαηξεηηθήο είλαη πνιύ ζπλεζηζκέλε ζηνλ παξαθείκελν ελεξγεηηθώλ κεηαβαηηθώλ ξεκάησλ, κηα θαη ν ρξόλνο απηόο δελ έρεη κεηνρή ζηελ ελεξγεηηθή θσλή. Namque duobus senatui decretis ex tanta multitudine neque praemio inductus coniurationem patefecerat, γηαηί παξά ηα δύν δηαηάγκαηα ηεο ζπγθιήηνπ από έλα ηόζν κεγάιν πιήζνο κήηε θαλέλαο πνπ λα ηνλ πξνζήιθπζε ε ακνηβή είρε θαηαγγείιεη ηε ζπλσκνζία κήηε θαλέλαο εληειώο είρε απνρσξήζεη από ην ζηξαηόπεδν ηνπ Καηηιίλα. 2.Με απνζεηηθά ξήκαηα πνπ έρνπλ παζεηηθή ζεκαζία ζρεκαηίδεηαη αθαηξεηηθή απόιπηε ζε παξαθείκελν. Σέηνηεο αθαηξεηηθέο απόιπηεο είλαη: emerito, pacto, partito, adepto, auso, populato, confesso, comitato, experto, meditato, dimenso, interpretato. Sed civitas adepta libertate creverat, αιιά ε πνιηηεία απνθηώληαο ηελ ειεπζεξία ηεο είρε πξννδέςεη. 3.Αθαηξεηηθή απόιπηε ζε ρξόλν ελεζηώηα ζρεκαηίδνπλ όια ηα ξήκαηα κεηαβαηηθά θαη ακεηάβαηα, ελεξγεηηθά θαη απνζεηηθά.
Galba nullo hoste prohibente aut iter demorante incolumen legionem in Nantuates perduxit, ν Γάιβαο, κηα θαη θαλέλαο ερζξόο δελ ηνλ εκπόδηδε ή ηνπ θαζπζηεξνύζε ηελ πνξεία, νδήγεζε ρσξίο απώιεηεο ηε ιεγεώλα ζηνπο Ναληνπάηεο. 4.Καηά θαλόλα αθαηξεηηθή απόιπηε ππάξρεη κόλν ζηελ πεξίπησζε πνπ δελ ηαπηίδεηαη κε όξν ή κε ην ππνθείκελν ή κε ην αληηθείκελν ηνπ ξήκαηνο ηεο πξόηαζεο ζηελ νπνία βξίζθεηαη. Barbari, productis Romanorum copiis, sese castris tenebant, νη βάξβαξνη, κνινλόηη ηα ζηξαηεύκαηα ησλ Ρσκαίσλ είραλ πξνρσξήζεη, έκελαλ ζην ζηξαηόπεδν. Αθαηξεηηθή απόιπηε ρωξίο κεηνρή. Σν είδνο απηό ηεο αθαηξεηηθήο απόιπηεο ζρεκαηίδεηαη από έλα όλνκα ή αλησλπκία θαη από άιιε κία ιέμε πάληνηε θαηεγνξεκαηηθόο πξνζδηνξηζκόο ή επηξξεκαηηθό θαηεγνξνύκελν πνπ κπνξεί λα είλαη: 1. Οπζηαζηηθό πνπ δειώλεη: (α) αξίωμα: consul, praetor, imperator, dictator, rex, iudex θ.α. L. Caeasar et C. Figulo consulibus primo singulos appellare, επί ηεο ππαηείαο ηνπ Λεύθηνπ Καίζαξα θαη ηνπ Γάηνπ Φηγνύινπ ζηελ αξρή απεπζύλνληαλ ζ έλαλ έλα μερσξηζηά. Qui fuit annus Cn. Pompeio M. Crasso consulibus, ήηαλ ε ρξνληά ηεο ππαηείαο ηνπ Γλαίνπ Πνκπήηνπ θαη ηνπ Μάξθνπ Κξάζζνπ. (β) ενέπγεια: auctor, testis, socius, comes, dux, praceptor, deprecator, arbiter. Me auctore. Hoste auctore. Troiani Aenea duce profugi sedibus incertis vagabantur, νη Σξώεο κε αξρεγό ηνλ Αηλεία δησγκέλνη από ηελ παηξίδα πιαληόληαλ εδώ θαη εθεί ζε πξνζσξηλέο δηακνλέο. Σν Aenea duce = ducente. (γ) ηλικία: puer, puerulus, adulescens, adulescentulus, invenis, senex. Pater meus inquit Hamilcar puerelo me in Hispaniam proficiscens Karthagine Iovi optimo maximo hostias immolavit, ν παηέξαο κνπ είπε ν Ακίιθαο, όηαλ εγώ ήκνπλ κηθξό παηδί, αλαρσξώληαο γηα ηελ Ιζπαλία ζπζίαζε ζηελ Καξρεδόλα ζηνλ άξηζην θαη κέγηζην Δία. 2. Επίζεην πνπ δειώλεη καηάζηαζη, διάθεζη θ.α., όπσο conscius, nescius, incertus, dubius, vivus, superstes, incolumis, salvus, reliquus, bonus, adversus, secundus, invitus recens, magnus. Huius cum sententiam plurimi essent secuti, Miltiades non dubitans tam multis consciis ad regis aures consilia sua perventura, Chersonesum reliquit, επεηδή νη πεξηζζόηεξνη ζπκθώλεζαλ κε ηε γλώκε εθείλνπ, ν
Μηιηηάδεο, κηα θαη ην γλώξηδαλ ηόζη πνιινί, ζίγνπξνο όηη ηα ζρέδηά ηνπ ζα έθηαλαλ ζηα αθηηά ηνπ βαζηιηά, εγθαηέιεηςε ηε Υεξζόλεζν. Η αθαηξεηηθή απόιπηε απνθεύγεηαη, όηαλ: (α) Με ην ξήκα ππάξρεη θαηεγνξνύκελν. Ad quod bellum gerendum Themistocles praetor a populo factus non solum praesenti bello, sed etiam reliquo tempore ferociorem reddidit civitatem. ην παξάδεηγκα απηό απνθιείεηαη ε πεξίπησζε : Themistocle praetore a populo facto... (β) Τπάξρεη παξάζεζε ή κεηνρή. ΑΦΑΙΡΕΣΙΚΗ ΑΠΟΛΤΣΗ (Δηαγξακκαηηθή αλάπηπμε.) αθαηξεηηθή απόιπηε νλνκάδεηαη ε επηξξεκαηηθή κεηνρή (ρξνληθή, αηηηνινγηθή, ππνζεηηθή, ελαληηωκαηηθή) πνπ ην ππνθείκελό ηεο δελ έρεη θακηά ζρέζε κε: ην ππνθείκελν ην αληηθείκελν ηε δνηηθή πξνζωπηθή ην πνηεηηθό αίηην ηνπ ξήκαηνο αθαηξεηηθή απόιπηε γλήζηα πνηεηηθό ηεο αίηην δελ έρεη δειαδή κε ην νλνκάδεηαη ε επηξξεκαηηθή κεηνρή πνπ ην ζρέζε κε ηνπο βαζηθνύο όξνπο ηνπ ξήκαηνο, ππνθείκελν πνηεηηθό αίηην ηνπ ξήκαηνο αθαηξεηηθή απόιπηε λόζε νλνκάδεηαη ε επηξξεκαηηθή κεηνρή πνπ ην πνηεηηθό ηεο αίηην έρεη ζρέζε κε ηνπο βαζηθνύο όξνπο ηνπ ξήκαηνο, δειαδή ην πνηεηηθό αίηηό ηεο είλαη ζπλήζσο ην ππνθείκελν πνηεηηθό αίηην ηνπ ξήκαηνο Απηό γίλεηαη επεηδή ε ιαηηληθή δε δηαζέηεη ελεξγεηηθή κεηνρή γηα ην παξειζόλ αθαηξεηηθή απόιπηε ηδηόκνξθε νλνκάδεηαη ε επηξξεκαηηθή κεηνρή πνπ απνηειείηαη από έλα «ππνθείκελν» θαη έλα νπζηαζηηθό (πνπ δειώλεη αμίσκα, ειηθία, επάγγεικα) ή έλα εηδηθό επίζεην πνπ ρξεζηκνπνηείηαη σο θαηεγνξνύκελν ή
θαηεγνξεκαηηθόο πξνζδηνξηζκόο Ελλνείηαη ε κεηνρή sente ή sentibus, ε νπνία απνπζηάδεη επεηδή δε ζπλαληάηαη ζην ιόγν παξά κόλν ζηα ζύλζεηα ξήκαηα. ΠΩ ΜΕΣΑΣΡΕΠΟΤΜΕ ΠΡΟΣΑΕΙ (ΚΤΡΙΕ Η ΔΕΤΣΕΡΕΤΟΤΕ) Ε ΜΕΣΟΥΙΚΕ Έζησ όηη έρσ λα κεηαηξέςσ ζε κεηνρηθέο ηηο πξνηάζεηο κε καύξα γξάκκαηα: a. Cum Romani hostes feroces vicissent, templum deis condiderunt. b. Dum miles pugnat fortiter, occiditur. c. Hostes vicerunt Romanos et urbes eorum everterunt. d. Sulpicius Gallus legatus Luci Aemili Pauli erat, qui bellum adversus Persen regem gerebat. Αθνινπζώ ηελ εμήο δηαδηθαζία: 1. Γξάθσ ηελ θύξηα πξόηαζε θαη ζπκπιεξώλω ηνπο όξνπο πνπ ιείπνπλ (θαη ελλννύληαη) θαη ηαπηόρξνλα αληηθαζηζηώ ηηο αληωλπκίεο από ηα νπζηαζηηθά ζηα νπνία αλαθέξνληαη. a. Romani templum deis condiderunt. (αληί: templum deis condiderunt) b. Miles occiditur. (αληί: occiditur) c. Hostes urbes Romanorum everterunt. (αληί: urbes eorum everterunt) Αλ ε πξνο κεηαηξνπή πξόηαζε (ΠΜΠ) είλαη αλαθνξηθή αληηθαζηζηνύκε ηελ αλαθνξηθή αληωλπκία από ηνλ όξν ζηνλ νπνίν αλαθέξεηαη, δει. d. Lucius Aemilius Paulus bellum adversus Persen regem gerebat. (όρη: qui ) 2. Εμεηάδσ αλ ε ΠΜΠ δείρλεη ην ζύγρξνλν (νπόηε ρξεηάδνκαη κεηνρή ελεζηώηα), ην πξνηεξόρξνλν (νπόηε ρξεηάδνκαη κεηνρή παξαθεηκέλνπ) ή ην πζηεξόρξνλν (νπόηε ρξεηάδνκαη κεηνρή κέιινληα) ζε ζρέζε πάληα κε ηελ θύξηα πξόηαζε, δει. a. Cum Romani hostes feroces vicissent πξνηεξόρξνλν, άξα κεηνρή παξαθεηκέλνπ. b. Dum miles pugnat fortiter ζύγρξνλν, άξα κεηνρή ελεζηώηα. c. Hostes vicerunt Romanos πξνηεξόρξνλν, άξα κεηνρή παξαθεηκέλνπ. d. Lucius Aemilius Paulus bellum adversus Persen regem gerebat ζύγρξνλν, άξα κεηνρή ελεζηώηα. 3. α. Μεηαηξέπω ην ξήκα ηεο ΠΜΠ ζε κεηνρή (νλνκαζηηθήο πηώζεο), θαη παξαιείπω ζπλδέζκνπο, όπσο ην dum, cum θιπ., δει.
a. Cum Romani hostes feroces vicissent δελ ππάξρεη κεηνρή ελεξγεηηθνύ παξαθεηκέλνπ. b. Dum miles pugnat fortiter miles pugnans fortiter c. Hostes vicerunt Romanos δελ ππάξρεη κεηνρή ελεξγεηηθνύ παξαθεηκέλνπ. d. Lucius Aemilius Paulus bellum adversus Persen regem gerebat Lucius Aemilius Paulus bellum adversus Persen regem gerens. β. Επεηδή δελ ππάξρεη κεηνρή ελεξγεηηθνύ παξαθεηκέλνπ γηα ηα a. θαη c. παξαδείγκαηα, κεηαηξέπω ηελ ελεξγεηηθή ζύληαμε ζε παζεηηθή, δει. a. Cum Romani hostes vicissent Cum hostes victi essent a Romanis c. Hostes vicerunt Romanos Romani victi sunt a hostibus θαη ύζηεξα κεηαηξέπσ ην ξήκα ζε κεηνρή, παξαιείπνληαο ζπλδέζκνπο (αθξηβώο όπσο πξνεγνπκέλσο, βι. 3α.) δει. a. Cum hostes feroces victi essent a Romanis - hostes feroces victi a Romanis c. Romani victi sunt a hostibus - Romani victi a hostibus 4. α. Ελώλω ηελ θύξηα πξόηαζε θαη ηε κεηνρηθή θαη ειέγρσ αλ ην ππνθείκελν ηεο κεηνρήο ππάξρεη ζε νπνηαδήπνηε πηώζε ζηελ θύξηα πξόηαζε: a. Romani templum deis condiderunt + hostes feroces victi a Romanis (ην ππνθ. ηεο κηρ., ην hostes δελ ππάξρεη ζηελ θύξηα πξόηαζε) b. Miles occiditur + miles pugnans fortiter (ην ππνθ. ηεο κηρ., ην miles ππάξρεη ζηελ θύξηα πξόηαζε θαη κάιηζηα ζε νλνκαζηηθή) c. Hostes urbes Romanorum everterunt + Romani victi a hostibus (ην ππνθ. ηεο κηρ., ην Romani ππάξρεη ζηελ θύξηα πξόηαζε θαη κάιηζηα ζε γεληθή: Romanorum) d. Sulpicius Gallus legatus Luci Aemili Pauli erat + Lucius Aemilius Paulus bellum adversus Persen regem gerens (ην ππνθ. ηεο κηρ., ην Lucius Aemilius Paulus ππάξρεη ζηελ θύξηα πξόηαζε θαη κάιηζηα ζε γεληθή) β. Αλ ππάξρεη ην ππνθείκελν ηεο κεηνρήο σο όξνο ηεο θύξηαο πξόηαζεο, ηόηε ην παξαιείπω θαη κεηαθέξω ηε κεηνρή θαη ηηο άιιεο νλνκαζηηθέο ηεο κεηνρηθήο πξόηαζεο ζηελ πηώζε ηνπ όξνπ ηεο θύξηαο πξόηαζεο, δει. b. Miles occiditur + miles pugnans fortiter - Miles occiditur pugnans fortiter. c. Hostes urbes Romanorum everterunt + Romani victorum (αληί victi) a hostibus - Hostes urbes Romanorum victorum a hostibus everterunt. d. Sulpicius Gallus legatus Luci Aemili Pauli erat + Lucius Aemilius Paulus bellum adversus Persen regem gerentis (αληί gerens) - Sulpicius Gallus legatus Luci Aemili Pauli erat bellum adversus Persen regem gerentis. Αλ ην πνηεηηθό αίηην ηεο κεηνρήο είλαη ππνθείκελν ή αληηθείκελν ηνπ ξήκαηνο ηεο θύξηαο πξόηαζεο, παξαιείπεηαη, δει. c. Hostes urbes Romanorum victorum a hostibus everterunt. - Hostes urbes Romanorum victorum everterunt.
γ. Αλ ην ππνθείκελν ηεο κεηνρήο δελ ππάξρεη ζηελ πξόηαζε, ηόηε ε κεηνρή θαη όιεο νη νλνκαζηηθέο ηίζεληαη ζε αθαηξεηηθή πηώζε, δει. a. Romani templum deis condiderunt + hostibus (αληί hostes) ferocibus (αληί feroces) victis (αληί victi) a Romanis. - Romani templum deis condiderunt hostibus ferocibus victis. ΠΡΟΟΥΗ!!! Αλ ε ΠΜΠ έρεη ην ξήκα esse θαη δείρλεη ην ζύγρξνλν ηόηε γίλνληαη νη αλσηέξσ δηαδηθαζίεο ρωξίο όκωο λα βάδνπκε ηε κεηνρή, αθνύ δελ ππάξρεη κεηνρή ελεζηώηα ηνπ esse (ηδηόκνξθε αθαηξεηηθή απόιπηε), π.ρ. a. Cum Cicero erat consul Catilina coniuravit contra rem publicam. 1. Catilina coniuravit contra rem publicam. 2. Cum Cicero erat consul (δείρλεη ην ζύγρξνλν άξα κεηνρή ελεζηώηα) 3. Cicero consul. 4. α) Catilina coniuravit contra rem publicam + Cicero consul β) Catilina coniuravit contra rem publicam Ciceronem consulem. ΜΕΣΟΥΕ ΑΝΑΛΤΗ ΜΕΣΟΥΩΝ (Δηαγξακκαηηθή αλάπηπμε.) Οη επηζεηηθέο κεηνρέο αλαιύνληαη ζε αλαθνξηθέο* πξνηάζεηο πξνζδηνξηζηηθέο ζην ππνθείκελν ησλ κεηνρώλ Οη θαηεγνξεκαηηθέο κεηνρέο ζπάληα αλαιύνληαη ζε πξόηαζε Οη επηξξεκαηηθέο κεηνρέο αηηηνινγηθέο*** ππνζεηηθέο ελαληηωκαηηθέο ηειηθέο ρξνληθέο** αλαιύνληαη ζηηο αληίζηνηρεο δεπηεξεύνπζεο επηξξεκαηηθέο πξνηάζεηο ΠΡΟΟΥΗ: Καηά ηελ αλάιπζε ηεο κεηνρήο παξαθεηκέλνπ ρξεζηκνπνηείηαη (ζπλήζσο) ελεξγεηηθή ζύληαμε Η κεηνρή ηνπ ελεζηώηα ή ηνπ παξαθεηκέλνπ ηζνδπλακνύλ κε ελεζηώηα ή κε παξαθείκελν αληίζηνηρα, ύζηεξα από αξθηηθό ρξόλν ελώ κε παξαηαηηθό ή κε ππεξζπληέιηθν ύζηεξα από ηζηνξηθό ρξόλν. ηηο ρξνληθέο κεηνρέο γηα λα δεισζεί ην ζύγρξνλν κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί:
ν ρξνληθόο dum (ζπλερηδόκελε πξάμε ή ην παξάιιειν) ν ρξνληθόο cum ν ηζηνξηθόο cum (κε ππνηαθηηθή παξαηαηηθνύ) γηα λα δεισζεί ην πξνηεξόρξνλν κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί νη ρξνληθνί ubi, postquam, ut, simul (κε νξηζηηθή παξαθεηκέλνπ) ν ηζηνξηθόο cum (κε ππνηαθηηθή ππεξζπληειίθνπ) ν ρξνληθόο cum * Οη αλαθνξηθέο πξνηάζεηο απνδίδνληαη κε νξηζηηθή εθηόο αλ βξίζθνληαη ζε πιάγην ιόγν. ** Γηα ηε ρξνληθή κεηνρή: 1. ειέγρσ ηη δειώλεη ε κεηνρή, δει. ελεζηώηαο ζύγρξνλν παξαθείκελνο πξνηεξόρξνλν κέιινληαο πζηεξόρξνλν 2. ειέγρσ αλ ην ξήκα ηεο πξόηαζεο ζηελ νπνία βξίζθεηαη ε κεηνρή βξίζθεηαη ζε αξθηηθό ρξόλν 3. εθαξκόδσ αθνινπζία ρξόλσλ *** Όηαλ εθθξάδνπλ ην πξαγκαηηθό απνδίδνληαη κε νξηζηηθή Όηαλ εθθξάδνπλ ππνθεηκεληθή γλώκε απνδίδνληαη κε ππνηαθηηθή