Το παιδί ως αναγνώστης: Τα στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης και η σημασία της στην ευρύτερη καλλιέργεια του παιδιού Διεπιστημονικό Συνέδριο: InfoKid 2017 Κέρκυρα Σπυροπούλου Χριστίνα Μαργαρίτα, Εκπαιδευτικός Π.Ε. 02, M.Ed. «Διδακτική της γλώσσας και της Λογοτεχνίας» 1
Τι είναι η ανάγνωση; Η ανάγνωση δεν είναι μια έμφυτη ικανότητα και δεν αποτελεί βιολογική βάση, αλλά όλα τα παιδία περνάνε από κάποια στάδια μέχρι να την κατακτήσουν. «Ανάγνωση δεν είναι μόνο η μετάδοση πληροφοριών από το έντυπο στο μυαλό του αναγνώστη. Είναι μια ενεργητική χρησιμοποίηση των αποθηκευμένων γνώσεων του αναγνώστη. Χρησιμοποιούμε και τη δική μας εμπειρία συμπληρώνοντας κενά, ερμηνεύοντας και εξάγοντας συμπεράσματα από το περιεχόμενο του κειμένου.» Crowder. 2
Αναδυόμενος γραμματισμός και ανάγνωση Σύμφωνα με τη σύγχρονη τάση του «αναδυόμενου γραμματισμού» η ανάγνωση και η γραφή καλλιεργούνται σχεδόν ταυτόχρονα και η μάθησή τους είναι μια εξελικτική και αέναη πορεία που πηγάζει από το παιδί και ξεκινά από το πρώτο χρόνο της ζωής του (Τάφα, 2001). Αναφέρεται στη στάση, τις ικανότητες και το γνωστικό υπόβαθρο του παιδιού που έχει σχέση με την αποκωδικοποίηση όχι μόνο του γραπτού λόγου, αλλά και των μηνυμάτων που αυτός μεταφέρει. 3
Παράγοντες που επηρεάζουν την πρόσληψη του αναγνώστη Το ευρύτερο γνωστικό επίπεδο των παιδιών Εμπειρίες και συνειρμοί του παιδιού Συνθήκες ανάγνωσης Σχέση του αναγνώστη με το συγγραφέα 4
Στάδια ανάπτυξης της ανάγνωσης «Προαναγνωστικό» (από τη γέννηση του παιδιου - είσοδο στην τυπική εκπαίδευση) «Αρχική ανάγνωση ή αποκωδικοποίηση»(6-7 ετών) «Επιβεβαίωση κατακτήσεων» (7-8,5 ετών) «Ανάγνωση για εκμάθηση» (9-14 ετών) «Ανάγνωση από πολλαπλές οπτικές γωνίες» (15-17 ετών) «Δόμηση και Αναδόμηση» (18+ ) 5
Κατά τον Piaget και την αναπτυξιακή ψυχολογία αποδίδονται κάποια ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά στα παιδιά και σχετίζονται άμεσα με και τις αναγνωστικές τους ικανότητες Πρώτη σχολική ηλικία (5-8 χρονών): Η ζωηράδα, η κινητικότητα, η φαντασία η εγωκεντρικότητα- η ανάγνωση παραμυθιών, μύθων και κωμικών ιστοριών Στη μεσαία σχολική ηλικία (9-11 χρονών) Μείωση της εγωκεντρικότητας, ενδιαφέροντα για φιλίες, ηθικοποίησηαστείες ιστορίες, βιβλία με ήρωες και ανθρωπιστικά ιδεώδη, ποιητικά έργα με ρυθμό και μυθιστορήματα με ιστορικά στοιχεία Προεφηβεία του παιδιού (12-14 χρονών) Βιολογικές και ψυχοπνευματικές αλλαγές, κατάκτηση της κριτικής σκέψης, τάση επαναστατικότητας εκ μέρους του, αφύπνιση του νου αλλά και του σώματος- βιβλία των κοινωνικών προβλημάτων, των δύο φύλων και της αγάπης 6
Κατανόηση Φωνολογική Ενημερότητα Συστατικά της ανάγνωσης Λεξιλόγιο Φωνημική επίγνωση Ευχέρεια 7
Οφέλη της ανάγνωσης Πνευματική και γνωστική ανάπτυξη του παιδιού Συνιστά ένα βασικό μέσο απόκτησης γνώσεων, ιδεών και πληροφοριών (Σπίνκ,1990). Γλωσσική ανάπτυξη του παιδιού Η ανάγνωση ιστοριών στο παιδί κατά την προσχολική ηλικία επιδρά θετικά στην αρχική-πρώτη ανάγνωση και γλωσσική ανάπτυξη (Chomsky,1972). Επαφή με πιο ανεπτυγμένες μορφές και δομές της γλώσσας. Γλωσσικά πρότυπα για να αποκτήσει σταδιακά εκφραστική πληρότητα. Συναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού Εξοικειώνεται με τα συναισθήματα των ηρώων που διαβάζει. Κατανοεί και τα δικά του συναισθήματα. Εκτονώνει συναισθήματα και επιθυμίες που στην πραγματικότητα ίσως να μη μπορούσε. Βιώνει εκ τους ασφαλούς κάποια συναισθήματα και πλουτίζει - τρέφει- την ψυχή του με αυτά.
Οφέλη της ανάγνωσης Κοινωνική ανάπτυξη Ο συγγραφέας είναι δυνατό να μεταλαμπαδεύσει σωστά διδακτικά μηνύματα για τη διαμόρφωση ορθής κοινωνικής συμπεριφοράς από την πλευρά του παιδιού. Με άλλα λόγια, συνειδητοποιεί τα ανθρώπινα προβλήματα, μαθαίνει εμπειρίες άλλων και βιώνει συχνά όσα ζουν και οι ήρωες με έμμεσο τρόπο (Ροδοπούλου,1989). Μέσω της ανάγνωσης γνωρίζει και πρότυπα προς αποφυγή μίμησης, με φυσικό επακόλουθο να μπορεί βιωματικά να αποκτήσει ηθικά και κοινωνικά κριτήρια στη ζωή του. Ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού. Η ανάγνωση βιβλίων και δη λογοτεχνικών ενισχύει την αυτοαντίληψη και την αυτοπεποίθηση του παιδιού. Η ανάγνωση του βιβλίου αποτελεί γέφυρα για την επικοινωνία μεταξύ παιδιού και συγγραφέα, ο οποίος το επηρεάζει ηθικά και συμβάλλει στο να δομήσει μια σωστή και ολοκληρωμένη προσωπικότητα.
Ανάπτυξη και της αισθητική πλευράς της προσωπικότητάς του Έρχεται σε επαφή με το ωραίο και σταδιακά μέσα από τις πολλαπλές αναγνώσεις είναι δυνατό να το αναγνωρίζει σε διάφορες μορφές της τέχνης. Τότε, είναι πιθανό να το αναζητά και στην καθημερινή του ζωή αποβάλλοντας οτιδήποτε ευτελές και ακαλαίσθητο. Η καλλιέργεια της καλαισθησίας μέσα από την ανάγνωση λυτρώνει το παιδί -και τον ώριμο άνθρωπο στη συνέχεια- από το ψυχοφθόρο άγχος της καθημερινότητας και απαλλάσσει από αδιέξοδα. 10
Η ανάπτυξη της ανάγνωσης μέσα από τους ρόλους του αναγνώστη-παιδιού κατά τον Appleyard Ο αναγνώστης ως παίκτης (προσχολική ηλικία) Σε αυτήν την περίοδο δεν αναγιγνώσκει βιβλία αλλά είναι μόνο ακροατής. Ο κόσμος γύρω του φαίνεται φανταστικός και ο τρόπος της σκέψης του χαρακτηρίζεται από το άλογο στοιχείο και τον ανιμισμό. Ο αναγνώστης ως πρωταγωνιστής ή ως ήρωας και ηρωίδα (σχολική ηλικία) Ταυτίζεται με τον πρωταγωνιστή του βιβλίου που μελετά. Η προβολή της προσωπικότητας του παιδιού στον ήρωα λειτουργεί ως «υποκατάστατο» για την πραγματοποίηση κάποιων επιθυμιών που το κατακλύζουν σε αυτήν την περίοδο. 11
Ο σκεπτόμενος αναγνώστης (εφηβική ηλικία) Αναζητά ιδανικά και αρχές που επιβεβαιώνονται από την ίδια τη ζωή. Ο αναγνώστης ερευνητής (μετεφηβική ηλικία) Πρόκειται για έναν προσεκτικό και συστηματικό μελετητή κειμένων και ιδίως λογοτεχνικών. Ο πολυπράγμων αναγνώστης (ώριμη ηλικία) Έχει μάθει να διαβάζει με πολλούς τρόπους. Θα μπορούσε να πει κάποιος πως έχει κατακτήσει πολλές και ποικίλες αναγνωστικές τεχνικές και μεθόδους. 12
Η διαδικασία της ανάγνωσης σύμφωνα με τη σύγχρονη και διαδεδομένη θεωρία της αναγνωστικής ανταπόκρισης του παιδιού της L. M. Rosenblatt Κάθε αναγνωστική εμπειρία είναι κυρίως ατομική. Αναφέρεται σε μια ισότιμη συναλλαγή κειμένου και αναγνώστη, στις πεποιθήσεις του και την υπάρχουσα αναγνωστική προδιάθεσή του κατά την επαφή του με ένα κείμενο (Cooper, 1989). Υπονοεί ότι ο αναγνώστης φέρνει στο κείμενο ένα δίκτυο από παλιές εμπειρίες στη λογοτεχνία και τη ζωή, οι οποίες «κατευθύνουν» την ανάγνωση. 13
Δεν υπάρχει μια μόνο ερμηνεία και ένα μόνο νόημα από τον αναγνώστη-παιδί, αφού το ίδιο το κείμενο είναι δυνατό να φανερώσει διαφορετικά έργα-προσεγγίσεις στις συναλλαγές του με ποικίλους αναγνώστες ή με τον ίδιο αναγνώστη σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Κατά την αναγνωστική διαδικασία, δηλαδή, πλουτίζει με προσδοκίες που αντλεί από την προϋπάρχουσα εμπειρία του με τη ζωή και τη λογοτεχνία εν γένει, προκειμένου να βρει το συσχετισμό τους με το κείμενο. Τότε, το ίδιο το κείμενο θα τις διαψεύσει ή θα τις επιβεβαιώσει και το παιδί θα τους δώσει το προσωπικό του στίγμα, ώστε η ανάγνωση να αποτελέσει για αυτό μια αισθητική εμπειρία 14
Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή και τον χρόνο σας. 15