ΤΟΠΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ενότητα ΙV Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 1
ΕΝΟΤΗΤΑ ΙV Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης 2
[1] α. 1950-1981 : Η Πολική Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Χαρακτηριστικά Συγκέντρωση δυναμικών κλάδων στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας, στη Θεσσαλονίκη και στα αστικοβιομηχανικά συγκροτήματα κατά μήκος του κύριου αναπτυξιακού άξονα Πάτρα Αθήνα Θεσσαλονίκη Καβάλα. Συγκέντρωση πληθυσμού στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη. Υπερεκμετάλλευση ορισμένων φυσικών πόρων και αδρανοποίηση άλλων. Διαμόρφωση διαπεριφερειακών και ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων. Δυαδικές χωρικές ανισότητες: Πόλη - Ύπαιθρος, Παράκτιες - Ορεινές περιοχές, Νησιωτικός Ηπειρωτικός χώρος [1] Χριστοφάκης Μανώλης, 2001, Τοπική Ανάπτυξη και Περιφερειακή Πολιτική, Κεφ. 8, σελ 193 3
α. 1950-1981 : Η Πολική Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη (συν) Πολιτικές Ενίσχυση υποδομών και ενδυνάμωση Θεσσαλονίκης (1951-1961) Προώθηση πολιτικής για δημιουργία πόλων ανάπτυξης : Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λάρισα Βόλος, Ιωάννινα, Αλεξανδρούπολη, Ηράκλειο (1961-1971) Επικράτηση δόγματος των πόλων ανάπτυξης και θέσης ότι η διασπορά στον χώρο δεν προάγει την περιφερειακή ανάπτυξη (Αναπτυξιακό Πρόγραμμα 1976-1980) Πολιτική ενδυνάμωσης αντίπαλων πόλεων (1971-1981) Πολιτική συγκράτησης της ελκτικής δύναμης των δυο μεγάλων Μητροπολιτικών Κέντρων και τη δημιουργία δυναμικών κέντρων που όμως δεν εφαρμόζεται αποτελεσματικά Συστηματοποίηση της πολικής προσέγγισης με προσδιορισμό οικιστικών κέντρων Αθήνα Θεσσαλονίκη Κέντρα Εντατικών Προγραμμάτων Ανάπτυξης (Κ.Ε.Π.Α.) Λάρισα Βόλος, Πάτρα Αίγιο, Κοζάνη -Πτολεμαΐδα, Ηράκλειο, Καβάλα, Ιωάννινα Αστικά Οικιστικά Κέντρα (ΑΣΤ.Ο.Κ) τα οποία ήταν πρωτεύουσες των Νομών Αγροτοβιομηχανικά Οικιστικά Κέντρα (ΑΓΡ.Ο.Κ) 4
α. 1950-1981 : Η Πολική Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη (συν) Πολιτικές (συν) Παράλληλα με διπολική κυριαρχία, αναπτύσσεται ολιγοπολικό σύστημα περιφερειακών αστικών κέντρων (Πάτρα, Ηράκλειο, Λάρισα, Βόλος, Ιωάννινα, Αγρίνιο, Κοζάνη, Καβάλα) 5
β. 1981-1989 : Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνικές Πρωτοβουλίες Χαρακτηριστικά Ένταξη στην ΕΟΚ επιφέρει παραγωγικές αναδιαρθρώσεις Υπογραφή Μνημονίου Ελλάδας ΕΟΚ (1983) με προστατευτικές και θεσμικές παρεκκλίσεις για μη εφαρμογή ΦΠΑ με μεταβατικές περιόδους Μείωση βιομηχανικής απασχόλησης Διαρθρωτικά προβλήματα στην Αθήνα και στα μεγάλα αστικοβιομηχανικά κέντρα Άνοδος ΠΑΣΟΚ Μετατόπιση πολιτικής στο πρότυπο της τοπικής ενδογενούς ανάπτυξης και της ανάπτυξης από τα κάτω Διάχυση αναπτυξιακών ωφελειών σε ολόκληρη την επικράτεια Συγκράτηση πληθυσμού και μείωση εσωτερικών μεταναστευτικών ροών προς αστικά κέντρα Βελτίωση ποιότητας ζωής στις περιφέρειες Στήριξη απασχόλησης 6
β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν) Πολιτικές Εισαγωγή Δημοκρατικού Προγραμματισμού (1983-1987) Θεσμοθέτηση Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης ως Τοπικής Αυτοδιοίκησης Δεύτερου Βαθμού Ανασυγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης Συγκρότηση Περιφερειακής Διοίκησης Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης (ΕΠΑ, 1983). Κάλυψη αναγκών πληθυσμού στον τόπο διαβίωσης στο πλαίσιο οικιστικών ενοτήτων : Αναβάθμιση και ισχυροποίηση των μικρών οικιστικών κέντρων Προσδιορισμός κατηγοριών οικιστικών κέντρων / δικτύων και οικιστικών ενοτήτων, δηλ. ανοικτών πόλεων Καθιέρωση πέντε επιπέδων οικισμών (ΥΧΟΠ, 1984): Μικροί οικισμοί (5 ο επίπεδο) Κεφαλοχώρια (4 ο επίπεδο) Κωμοπόλεις (3 ο επίπεδο) Νομαρχιακά κέντρα/πρωτεύουσες νομών (2 ο επίπεδο) Εξυπηρετούν μεμονωμένους κατοίκους Εξυπηρετούν 2-8.000 κατοίκους με ανάλογες λειτουργίες (γυμνάσιο, λύκειο, ιατρείο, ταχυδρομείο, αστυν. σταθμό κά.) Εξυπηρετούν 20.000 κατοίκους Εξυπηρετούν 80.000 κατοίκους Περιφερειακά κέντρα/έδρες περιφερειών (1 ο επίπεδο) Εξυπηρετούν 450.000 κατοίκους 7
β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν) Πολιτικές (συν) Οριοθέτηση μικροπεριφερειών στη βάση ροών και σχέσεων που αποτελούν βασικό συστατικό για ενεργοποίηση τοπικής ανάπτυξης - Οικιστικές ενότητες αστικού τύπου: πυρήνας η πόλη > 10.000 κατοίκων με δορυφόρους οικισμούς στην άμεση ζώνη επιρροής - Ανοικτές πόλεις: πυρήνας 4 ου επιπέδου και άνω < 10.000 κατοίκους με διασκορπισμένους οικισμούς Οικιστικές ενότητες > 5.000 κατοίκων Αγροτικές και προβληματικές περιοχές 8
β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν) Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες Πρόγραμμα Περιφερειακής Ανάπτυξης 1981-1985 Ανάπτυξη οικονομικών δραστηριοτήτων υψηλής παραγωγικότητας Ενθάρρυνση τοπικών πρωτοβουλιών Προστασία περιβάλλοντος και ορθολογική χωροθέτηση Υποδομές για οικονομικές δραστηριότητες Αποκέντρωση αρμοδιοτήτων Αναπτυξιακά κίνητρα (Ν. 1262/82) Προβλέπονται 4 είδη κινήτρων: Επιχορηγήσεις Επιδοτήσεις Επιτοκίου Πρόσθετες Αποσβέσεις Αφορολόγητες Εκπτώσεις από τα Κέρδη Για μεγάλες επενδύσεις, προβλέπεται συμμετοχή του κράτους στο εταιρικό κεφάλαιο των επιχειρήσεων που επιχορηγούνται Διευρύνεται η έννοια της παραγωγικής επένδυσης και περιλαμβάνονται δραστηριότητες της πρωτογενούς παραγωγής, καθώς και κοινωνικές και πολιτικές υπηρεσίες 9
β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν) Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν) Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης και Δημοκρατικός Προγραμματισμός (1983 1987) [2] Εισαγωγή Δημοκρατικού Προγραμματισμού: δυνατότητα συμμετοχής του πολίτη και των τοπικών φορέων στην διαμόρφωση της περιφερειακής αναπτυξιακής πολιτικής και στην κατάρτιση μεσοπρόθεσμων προγραμμάτων Συγκρότηση οργάνων προγραμματισμού και σχεδιασμός αναπτυξιακών προγραμμάτων (Περιφερειακά, Νομαρχιακά, Τοπικά) σε κάθε χωρικό επίπεδο (κεντρικοί φορείς, περιφερειακά συμβούλια, νομαρχιακά συμβούλια, δημοτικά και κοινοτικά συμβούλια) Αρμοδιότητα έγκρισης μεσοπρόθεσμων προγραμμάτων μιας βαθμίδας ανήκει στα όργανα της άμεσης ανώτερης ιεραρχικά βαθμίδας. Αρμοδιότητα έγκρισης ετήσιων προγραμμάτων ανήκει στα όργανα της ίδιας βαθμίδας [2] Κατσέλη, Λ., 1986, Building a Process of Democratic Planning in T. Tzannatos (ed.), Socialism in Greece: The First Four Years, Gower, Aldershot, England. 10
β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν) Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν) Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης και Δημοκρατικός Προγραμματισμός (1983 1987) (συν) Προώθηση ενεργού προγραμματισμού Δραστηριοτήτων (ΚΕΠΕ) για: μέσω Ολοκληρωμένων Συμπλεγμάτων Καταπολέμηση της οικονομικής στασιμότητας Καταπολέμηση της ανεργίας Προώθηση της αποκέντρωσης Ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη Δημιουργία νέων φορέων επενδύσεων σε τοπικό επίπεδο για την ενεργοποίηση ενδογενούς δυναμικού: Δημοτικές επιχειρήσεις Εταιρείες Λαϊκής Βάσης Συνεταιριστικές Οργανώσεις Ανάδειξη εθνικών πρωταθλητών και προώθηση δημοσίων επενδύσεων Συντονισμένο πρόγραμμα έργων του δημόσιου τομέα Συνεργασία μεγάλων επιχειρήσεων με ΜΜΕ Δημιουργία μεγάλων επιχειρήσεων καταλυτών στην αναπτυξιακή διαδικασία Παρακολούθηση εξελίξεων για αναπροσαρμογή του προγράμματος και προσέλκυση επενδύσεων 11
β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν) Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν) Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης και Δημοκρατικός Προγραμματισμός (1983 1987) (συν) Πρόσληψη, επιμόρφωση και στελέχωση Νομαρχιακών υπηρεσιών προγραμματισμού με 150 νέους επιστήμονες Αποτελέσματα 5ετούς 1983-87 : Υλοποίηση 70% του ΠΔΕ σύμφωνα με το Πρόγραμμα Δημιουργία νέων αναπτυξιακών φορέων και δομών Πολιτική ανατροπή του Προγράμματος μετά το 1985 12
β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν) Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν) Προώθηση προγραμματικών συμβάσεων σε τοπικό/περιφερειακό επίπεδο, πχ. Πρόγραμμα Ανάπτυξης και Προστασίας Αμβρακικού Κόλπου 27-03-1985 : Υπογραφή Σύμβασης μεταξύ 15 Κεντρικών και 13 Τοπικών Φορέων Σύμβαση περιέχει αναπτυξιακές επιλογές για την περιοχή, υποχρεώσεις κάθε φορέα, σύνολο βασικών έργων για ανάπτυξη περιοχής και δημιουργία φορέα κινητοποίησης και υποστήριξης (ΕΤΑΝΑΜ) Περιλαμβάνει 5ετές πρόγραμμα: Αλιευτικής και ιχθυοτροφικής ανάπτυξης Ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού Προστασίας και διαχείρισης φυσικού περιβάλλοντος Διαχείρισης λυμάτων κι αποβλήτων 13
β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν) Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν) Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (1986-92) Στόχος: αντιμετώπιση αρνητικών επιπτώσεων από ένταξη Ισπανίας και Πορτογαλίας και βελτίωση κοινωνικοοικονομικής κατάστασης μεσογειακών περιοχών Πρώτη προσπάθεια Ευρωπαϊκής περιφερειακής πολιτικής μέσω ολοκληρωμένων προγραμμάτων Τα Ελληνικά ΜΟΠ αφορούσαν όλη την Ελληνική επικράτεια και αποτελούνταν 7 προγράμματα (6 με χωρική διάσταση και 1 με κλαδική διάσταση): ΜΟΠ Αττικής ΜΟΠ Μακεδονίας Θράκης ΜΟΠ Ανατολικής Κεντρικής Ελλάδας ΜΟΠ Αιγαίου ΜΟΠ Δυτικής Ελλάδας Πελοποννήσου ΜΟΠ Κρήτης ΜΟΠ Πληροφορικής Μέτρα εντάσσονται σε πέντε κατηγορίες: Γεωργία, Αλιεία, Βιομηχανία Βιοτεχνία ΜΜΕ, Υπηρεσίες, Ανθρώπινο Δυναμικό Στηρίζονταν στη δημοκρατική συμμετοχή, στην αποκέντρωση της εφαρμογής τους και στην ενεργοποίηση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα 14
β. 1981-1989: Η Ενδογενής Προσέγγιση στην Περιφερειακή Ανάπτυξη Εθνικές Πρωτοβουλίες (συν) Αναπτυξιακά Προγράμματα & Πρωτοβουλίες (συν) Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης (1988-1992) Στόχοι: Προώθηση της αποκέντρωσης και του δημοκρατικού προγραμματισμού Μείωση της έντασης των περιφερειακών ανισοτήτων Αύξηση των δυναμικών περιφερειών Κλαδική αναδιάρθρωση Μέτρα: Αποκέντρωση, ενίσχυση των ΟΤΑ Ενσωμάτωση υψηλής τεχνολογίας Βελτίωση κλίματος για ιδιωτικές επενδύσεις Προγράμματα με τοπική και περιβαλλοντική κατεύθυνση Αποτελέσματα Δεν προωθήθηκε για έγκριση στη Βουλή Τροποποιήθηκε και υποβλήθηκε ως Σχέδιο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΣΠΑ) 1989-1993 στην Κοινότητα, ως βάση για πρώτο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης 15
γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες Χαρακτηριστικά: ΚΠΣ αποτέλεσμα της μεταρρύθμισης των Διαρθρωτικών Ταμείων της Κοινότητας που προωθήθηκε με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1987) Στόχος 1: μείωση ανισοτήτων, προώθηση ανάπτυξης και διαρθρωτικής προσαρμογής των αναπτυξιακά καθυστερημένων περιφερειών Πολυταμειακές, πολυτομεακές και πολυπεριφερειακές παρεμβάσεις Αποκεντρωτικές διαδικασίες και εταιρική σχέση μεταξύ εθνικών, περιφερειακών και τοπικών φορέων Δέσμευση για σταδιακή αποκέντρωρη τεχνικών, χρηματοδοτικών και θεσμικών αρμοδιοτήτων 16
γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες(συν) Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης Ι, 1989-1993 15,5 δις ECU (τιμές 1989) 12 τομεακά προγράμματα 13 περιφερειακά προγράμματα Ειδικά Αναπτυξιακά Προγράμματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΕΑΠΤΑ) που ενσωματώνονται στα 13 ΠΕΠ. Σχεδιάζονται και υλοποιούνται από τοπικούς φορείς (ενίσχυση υποδομών, προστασία περιβάλλοντος, υποστήριξη τοπικής οικονομίας, ενίσχυση θεσμών ΟΤΑ) 6 Προτεραιότητες στόχοι: Υποδομές (29%) Ανάπτυξη Πρωτογενούς Τομέα (6%) Ανταγωνιστικότητα Επιχειρήσεων (4%) Ισόρροπη Ανάπτυξη Τουρισμού (1%) Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού (10%) Περιφερειακή Τοπική Ανάπτυξη (50%) 17
γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (συν) Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΙΙ, 1994-1999 Νέα Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Μάαστριχτ 1992) Αύξηση χορηγούμενων πόρων Δημιουργία Ταμείου Συνοχής για χρηματοδότηση περιβάλλοντος και διευρωπαϊκών δικτύων υποδομών & μεταφορών στην Ελλάδα, Ισπανία, Ιρλανδία, Πορτογαλία Επιμήκυνση προγραμματικής περιόδου σε 6 έτη 29,72 δις ECU και 3,061 δις ECU για Ταμείο Συνοχής Βαρύτητα στην άρση της απομόνωσης του νησιωτικού χώρου 5 Προτεραιότητες στόχοι: Βασικές υποδομές/μεγάλα έργα (28%) Ποιότητα ζωής (9%) Ανάπτυξη Ανταγωνιστικότητα (25%) Ανθρώπινο Δυναμικό (13%) Περιφερειακή Τοπική Ανάπτυξη (25%) (ΠΕΠ & ΕΑΠΤΑ) 18
γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (συν) Κοινοτικές Πρωτοβουλίες Σχέδια δράσης που διατυπώνονται από ομάδες τοπικής δράσης και συλλογικούς φορείς προς κράτος, περιφέρεια, νομό, επαρχία Έντονες εταιρικές σχέσεις σε τοπικό επίπεδο: μεταξύ οικονομικών και κοινωνικών εταίρων, πχ Πρόγραμμα Leader για αγροτουρισμό Πρόγραμμα Urban για αστικές περιοχές Πρόγραμμα Interreg για παραμεθόριες συνεργασίες 19
IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (συν) Ειδικό Πρόγραμμα Τοπικής Αυτοδιοίκησης (Ε.Π.Τ.Α) Ν. 2539/97 Συγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης Σχέδιο Ι Καποδίστριας (1997-2000): συνένωση κοινοτήτων σε μεγαλύτερους δήμους με στόχο την βελτιστοποίηση της δημόσιας διοίκησης στο επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης Ειδικό πενταετές αναπτυξιακό πρόγραμμα (1998-2002 ή 1998-2004) που αποσκοπεί στην υποστήριξη και οργάνωση της λειτουργίας των ΟΤΑ και την πραγματοποίηση δημοσίων επενδύσεων τοπικής ανάπτυξης και καταρτίζεται στη βάση προτάσεων των ΟΤΑ με ευθύνη Περιφερειακής Διοίκησης Πόροι προέρχονται από Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους, ΠΔΕ και από Εθνικά και Περιφερειακά Κοινοτικά Προγράμματα και Πρωτοβουλίες Προτεραιότητες Στόχοι Κάλυψη αναγκαίων λειτουργικών δαπανών (μισθοδοσία) Οργάνωση και μηχανοργάνωση ΟΤΑ (μελέτες, προμήθεια εξοπλισμού) Τεχνικές υποδομές αναβάθμιση ποιότητας ζωής (πχ αναπλάσεις) Κοινωνικές, πολιτιστικές και λοιπές υποδομές Πρόγραμμα για ΟΤΑ Αττικής και Θεσσαλονίκης 20
γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (συν) Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΙΙΙ, 2000-2006 Δομείται σε γενικό, τομεακό και περιφερειακό σκέλος Εισαγωγή τριών ειδικών αναπτυξιακών σχεδίων για ορεινές περιοχές, νησιωτικές περιοχές και μητροπολιτικά κέντρα που ενσωματώνονται στα τομεακά και περιφερειακά προγράμματα Επανεισαγωγή πολικής ανάπτυξης με ανάδειξη του αναπτυξιακού ρόλου των αστικών κέντρων. Προώθηση λειτουργικού συνδυασμού των δυο προτύπων ανάπτυξης, της πολικής και της ολοκληρωμένης ενδογενούς ανάπτυξης Προτεραιότητα στην ολοκλήρωση μεγάλων έργων υποδομής (Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, Μετρό Αθήνας, Οδικός Άξονας ΠΑΘΕ, εκσυγχρονισμός αυτοκινητοδρόμων κλπ) Συνολική Δημόσια Χρηματοδότηση: 39,20 δις (τρέχουσες τιμές), Δαπάνη Διαρθρωτικών Ταμείων 22,71 δις Εθνική Δημόσια Δαπάνη 11,21 δις Ταμείο Συνοχής 3,32 δις Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων 3,80 δις (δάνεια και εγγυήσεις). Ιδιωτική χρηματοδότηση: 11,50 δις Υλοποίηση μέσω 24 Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (11 εθνικές τομεακές πολιτικές και 13 ΠΕΠ) 21
γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (συν) Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΙΙΙ, 2000-2006 (συν) Προτεραιότητες στόχοι Ανθρώπινοι Πόροι (11%) Μεταφορές (28%) Ανταγωνιστικότητα (15%) Ανάπτυξη της Υπαίθρου και Αλιεία (9%) Ποιότητα Ζωής (4%) Κοινωνία της Πληροφορίας (7%) Περιφερειακή Ανάπτυξη (26%) Προώθηση δράσεων για άρση απομόνωσης, ενίσχυση ανταγωνιστικότητας και εξωστρέφειας Περιφερειών, προώθηση καινοτομιών, πρόσβαση στην Έρευνα και Τεχνολογία και αναβάθμιση δεξιοτήτων Ειδικές δράσεις για: Καινοτομία: δημιουργία μέσω τοπικών ομάδων εργασίας δικτύων συνεργασίας μεταξύ επιχειρηματικού κόσμου, ΜΜΕ, εκπαίδευσης και δημόσιου τομέα και ευρωπαίους εταίρους. Προβολή τομέων ειδίκευσης και αριστείας Αστική ανάπτυξη: προώθηση τοπικών προγραμμάτων ολοκληρωμένου χαρακτήρα σε υποβαθμισμένες περιοχές μεγάλων αστικών κέντρων. Πολλαπλές και συνεκτικές δράσεις Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη της Υπαίθρου: προώθηση ολοκληρωμένων αναπτυξιακών προγραμμάτων σε τοπικές γωνιές της υπαίθρου. Πολλαπλές και συνεκτικές δράσις. Τοπικά Σύμφωνα Απασχόλησης 22
γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (συν) Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΙV: Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007-2013 Συνάδει με στόχους πολιτικής συνοχής της ΕΕ που εστιάζουν στη σύγκλιση και την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή Υλοποίηση μέσω 8 τομεακών προγραμμάτων 5 ΠΕΠ και 12 επιχειρησιακών προγραμμάτων Εδαφικής Συνεργασίας Καθεστώς μεταβατικής στήριξης για 63% του πληθυσμού της χώρας (περιοχές το ΑΕΠ των οποίων είναι < 75% του μέσου Ευρωπαϊκού όρου των 15 αλλά > του μέσου όρου της Ευρώπης των 25. Προσωρινή χρηματοδότηση μέχρι 2013. Μεταβατική στήριξη για Κεντρική Μακεδονία, Δυτική Μακεδονία και Αττική έως 2013. Καθεστώς σταδιακής εισόδου στο Στόχο 2 (phase-in) για Στερεά Ελλάδα και Νότιο Αιγαίο το ΑΕΠ των οποίων > 75% της ΕΕ των 15 και εντάσσονται σε καθεστώς προσωρινής χρηματοδότησης Στόχος 1 για υπόλοιπες 8 περιφέρειες Βάση του ΕΣΠΑ η αναθεωρημένη Στρατηγική της Λισσαβόνας και το Εθνικό Πρόγραμμα Μεταρρυθμίσεων 23
γ. 1989-2003: Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες (συν) Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης ΙV: Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2007-2013 (συν) Συνολική Δημόσια Δαπάνη Διαρθρωτικών Ταμείων: 20,2 δις Ενισχύσεις ΕΤΠΑ 12,1 δις ΕΚΤ 4,4 δις Ταμείο Συνοχής 3,7 δις 24
ΕΝΟΤΗΤΑ ΙV Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΤΟΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ IV.1 Εξέλιξη των Προτύπων Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης 25
IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης Δομή Από 1/1/2011 λειτουργούν 7 Αποκεντρωμένες Διοικήσεις αντί 13 κρατικών περιφερειών Θεμελιώνεται σύστημα αιρετής δευτεροβάθμιας αυτοδιοίκησης με 13 αιρετές Περιφέρειες, αντί 54 Νομαρχιών, 3 διευρυμένων νομαρχιακών αυτοδιοικήσεων και 19 επαρχείων (76 διοικητικές ενότητες του Β ΟΤΑ) Συνενώσεις Δήμων: από 1034 δημιουργούνται 325 νέοι δήμοι βάσει πληθυσμιακών κριτηρίων (10.000 μονίμων κατοίκων απογραφή 2001) και χωροταξικών (όχι διάσπαση ορίων συνενούμενων δήμων, ένα νησί, ένας Δήμος Θεσμοθετούνται δύο Μητροπολιτικές Περιφέρειες στην Ελλάδα: Α) Η Μητροπολιτική Περιφέρεια Αττικής και Β) Η Μητροπολιτική Ενότητα Θεσσαλονίκης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας : Ανατίθενται σε αυτές όλες οι αρμοδιότητες των περιφερειών και επιπλέον αρμοδιότητες μητροπολιτικού χαρακτήρα που κατανέμονται σε 4 τομείς, και ανατίθενται όταν υπερβαίνουν τα διοικητικά όρια του Δήμου: Περιβάλλον και Ποιότητα Ζωής, Χωρικός Σχεδιασμός και Αστικές Αναπλάσεις, Μεταφορές και Συγκοινωνίες, Πολιτική Προστασίας και Ασφάλειας 26
IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης Δομή (συν) Συγκροτούνται 5μελείς συντονιστικές μητροπολιτικές επιτροπές για κάθε ένα από τους τομείς αρμοδιοτήτων (αποτελούμενες από περιφερειακούς συμβούλους, με θητεία έως 2,5 έτη) με σκοπό την: Επίβλεψη, προετοιμασία, τον έλεγχο και συντονισμό των δράσεων Επεξεργασία σχεδίων και προγραμμάτων δράσης ανά τομέα αρμοδιότητας Ενημέρωση και εισήγηση στο περιφερειακό συμβούλιο για τη λήψη αναγκαίων μέτρων Ειδικά για τη διαχείριση αποβλήτων στη Περιφέρεια Αττικής συνίσταται δημιουργείται ειδικός δια-βαθμιδικός σύνδεσμος (ΝΠΔΔ) για την αξιοποίηση των στερεών αποβλήτων και αποκατάστασης υφιστάμενων Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (X.A.Δ.Α.), εντός της χωρικής αρμοδιότητας της περιφέρειας Αττικής Τα νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου των ΟΤΑ περιορίζονται από 6000 ΝΠΔΔ και επιχειρήσεις σε 1500 Μέλη ΔΣ μειώνονται από 60.000 σε κάτω από 20.000 Σύμβουλοι στους μεγάλους δήμους εκλέγονται ανά δημοτική κοινότητα Εκλογές κάθε πέντε χρόνια μαζί με Ευρωεκλογές Ηλικιακό όριο για δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι μειώνεται από 21 στα 18 και παρέχεται δυνατότητα συμμετοχής ομογενών και νόμιμων μεταναστών 27
IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν) Λειτουργικές και Διαχειριστικές Καινοτομίες Σε κάθε έδρα αποκεντρωμένης διοίκησης θεσπίζεται ανεξάρτητη Αυτοτελής Υπηρεσία Εποπτείας των ΟΤΑ, της οποίας προΐσταται ο Ελεγκτής Νομιμότητας (ανώτατος διοικητικός υπάλληλος με πενταετή θητεία που επιλέγεται από Ειδικό Συμβούλιο Επιλογής Προϊσταμένων) Δαπάνες περιφέρειας, δήμου ή δημοτικής επιχείρησης υπόκεινται σε προληπτικό έλεγχο του Ελεγκτικού Συνεδρίου και αναρτώνται στο διαδίκτυο όπως και συνοπτική οικονομική κατάσταση του προϋπολογισμού και τριμηνιαίος απολογισμός. Παρακολουθείται επίσης η πορεία είσπραξης των εσόδων των ΟΤΑ. Ελεγκτικό Συνέδριο πραγματοποιεί προσυμβατικό έλεγχο νομιμότητας για συμβάσεις άνω των 100.000. Τίθενται όρια για λήψη δανείων και προβλέπεται ειδικό πρόγραμμα εξυγίανσης υπερχρεωμένων δήμων Όλες οι προσλήψεις μόνιμου αλλά και εποχικού προσωπικού υπάγονται στο ΑΣΕΠ Τίθενται περιορισμοί στην ίδρυση ΝΠΔΔ & ΝΠΙΔ Στον προϋπολογισμό κάθε Δήμου προβλέπεται υποχρεωτικό ποσοστό για κατανομή πιστώσεων στις Δημοτικές και Τοπικές Κοινότητες και ορίζεται σε συνεργασία με ΚΕΔΚΕ ορισμένο ποσοστό προϋπολογισμού που λαμβάνει κάθε κοινότητα 28
IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν) Λειτουργικές και Διαχειριστικές Καινοτομίες (συν) Παρέχεται στους δήμους η δυνατότητα να επιβάλλουν ανταποδοτικό τέλος απαλλοτρίωσης για δημιουργία κοινόχρηστων χώρων και κοινωφελών χρήσεων Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι των ΟΤΑ περιλαμβάνουν ισοδύναμους αλλά και σταθερούς πόρους (Σύνταγμα απαγορεύει επιβολή ιδίων φόρων). Δήμοι λαμβάνουν: 12% εσόδων από ΦΠΑ 50% από Φόρο Μεγάλης Ακίνητης Περιουσίας 20% από Φόρο Εισοδήματος Φυσικών και Νομικών Προσώπων Περιφέρειες λαμβάνουν: 4% εσόδων από ΦΠΑ 2,4% από Φόρο Εισοδήματος Φυσικών και Νομικών Προσώπων 29
IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν) Αναπτυξιακές Ρυθμίσεις Αιρετή περιφέρεια αναλαμβάνει καθοριστικό ρόλο στο σχεδιασμό και την υλοποίηση του αναπτυξιακού περιφερειακού προγραμματισμού Κατάρτιση ΠΕΠ Συμμετοχή στην κατάρτιση και εφαρμογή του ΕΣΠΑ Αιρετή περιφέρεια αποκτά ευρύτατες αρμοδιότητες όπως ο αναπτυξιακός σχεδιασμός, η δημόσια υγεία και η κατασκευή μεγάλων έργων Νησιωτικές και ορεινές περιοχές αντιμετωπίζονται με ξεχωριστές ρυθμίσεις και νησιωτικοί δήμοι αναλαμβάνουν επιπλέον αρμοδιότητες. Συστήνεται Ερευνητικό Ινστιτούτο Νησιωτικής Πολιτικής. Θεσμοθετείται Ενιαίος Φορέας Διαχείρισης Αποβλήτων που υποκαθιστά τους συνδέσμους και τις ΑΕ που έχουν συσταθεί ως φορείς διαχείρισης στερεών αποβλήτων σε επίπεδο περιφέρειας, στον οποίο συμμετέχουν υποχρεωτικά όλοι οι Δήμοι 30
IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν) Αναπτυξιακές Ρυθμίσεις(συν) Δήμοι αποκτούν νέες αρμοδιότητες: έκδοση οικοδομικών και επαγγελματικών αδειών, σύνολο αρμοδιοτήτων που αφορούν την κοινωνική πρόνοια και την ανέγερση σχολείων, γραφεία Γεωργικής Ανάπτυξης για την εξυπηρέτηση αγροτών Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΕΛΛ.Α.Δ.Α (Ελληνική Αρχιτεκτονική Διοίκησης Αυτοδιοίκησης) που χρηματοδοτεί έργα και δράσις από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους προερχόμενους από Κεντρικό κράτος και Αυτοδιοίκηση υλοποιείται με συμμετοχή αυτοδιοίκησης Σε κάθε δήμο συγκροτείται Συμβούλιο Ενταξης Μεταναστών ως συμβουλευτικό όργανο του Δήμου Θεσμοθετείται σε κάθε Δήμο και Περιφέρεια Επιτροπή Διαβούλευσης από Παραγωγικούς Φορείς για ανοικτή συμμετοχή των φορέων Καθιέρωση θεσμού Συμπαραστάτη του Δημότη και της Επιχείρησης για αντιμετώπιση προβλημάτων κακοδιοίκησης και μεροληψίας 31
IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν) ΕΠΙΠΕΔΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ / ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ Ι. Εθνικό Περιφερειακές Υπηρεσίες Υπουργείων ΙΙ. Αποκεντρωμένη Περιφερειακή Διοίκηση 1) Έλεγχος Νομιμότητας Κατωτέρω Επιπέδων 2) Περιβάλλον 3) Δάση και Δασαρχεία 4) Χωροταξία 5) Διαχείριση Μεταναστευτικών Ροών & Ενσωμάτωση Μεταναστών ΙΙΙ. Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση 1) Αναπτυξιακός Σχεδιασμός 2) Υλοποίηση Αναπτυξιακών Προγραμμάτων (Διαχείριση ΕΣΠΑ και ΠΔΕ) 3) Κρατικές Ενισχύσεις Αναπτυξιακού Νόμου 4) Αδειοδοτήσεις για Μικρές και Μεσαίες Επιχειρήσεις 5) Εφαρμογή Περιβαλλοντικής Πολιτικής (Έλεγχοι Αδειοδότησης, Τήρηση Περιβαλλοντικών Όρων) 6) Πολιτική Προστασία IV. Δήμοι 1) Κοινωνικές Υπηρεσίες (Παιδικοί Σταθμοί, Προστασία Ευπαθών Ομάδων κλπ.) 2) Πολεοδομίες 3) Διαχείριση Τοπικών Περιβαλλοντικών Ζητημάτων (Αποχέτευση, Σκουπίδια κλπ) 4) Εξυπηρέτηση Πολιτών (Δημοτικά ΚΕΠ) 32
IV.2 Πρόγραμμα Καλλικράτης (συν) ΕΠΙΠΕΔΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ / ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΟΡΟΙ Ι. Εθνικό Κρατικός Προυπολογισμός (Τακτικός και ΠΔΕ) ΙΙ. Αποκεντρωμένη Περιφερειακή Διοίκηση Κρατικός Προυπολογισμός (Τακτικός και ΠΔΕ) ΙΙΙ. Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση 1) Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς (ΕΣΠΑ) 2) Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι για Λειτουργικές Ανάγκες (KAΠ) 3) Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι για Επενδύσεις / Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΣΑΤΑ) 4) Αυτοτελείς Πόροι IV. Δήμοι 1) Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι για Λειτουργικές Ανάγκες (KAΠ) 2) Κεντρικοί Αυτοτελείς Πόροι για Επενδύσεις / Συλλογική Απόφαση Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΣΑΤΑ) 3) Έσοδα από Επιχορηγήσεις για Λειτουργικές Δαπάνες (ΚΑΕ) 4) Ανταποδοτικά Τέλη 33