Μαθαίνω τι είναι αειφορία εξασκώντας την.

SAME WORLD Μοιραζόμαστε σχολικές πρακτικές για την αειφορία 1ος Ευρωπαϊκός Διαγωνισμός Καλών Εκπαιδευτικών Πρακτικών Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Εκπαίδευσης για την Αειφόρο Ανάπτυξη του προγράμματος SAME WORLD Μαθαίνω τι είναι αειφορία εξασκώντας την. Χαλαζιά Ανδριανή, Α,Β,Γ Γυμνασίου ada@sch.gr Εσπερινό Γυμνάσιο Ι.Π. Μεσολογγίου με Λυκειακές Τάξεις Μεσολόγγι, 2017 SAME WORLD p. 1 from 6 2017-06-07

1. Θέμα(τα) Κλιματική αλλαγή Περιβαλλοντική δικαιοσύνη Περιβαλλοντική μετανάστευση 2. Περίληψη Βασική μας επιδίωξη ήταν οι μαθητές/τριες να αναγνωρίσουν ότι η αειφορία δεν είναι απλά μια ιδέα αλλά μια πρακτική. Επειδή οι πρακτικές μαθαίνονται μέσω της εξάσκησης, εφαρμόσαμε ενεργητικές εκπαιδευτικές τεχνικές προκειμένου οι μαθητές/τριες να συνειδητοποιήσουν πως η ατομική συμπεριφορά είναι ένας από τους καθοριστικούς παράγοντες για την πραγμάτωση μιας αειφορικής κοινωνίας. Μέσα από μια σειρά συμμετοχικών δράσεων, δημιουργήθηκε το κατάλληλο πλαίσιο για την εμπειρική και βιωματική μάθηση. Ως πρωτεύοντας στόχος των δράσεων τέθηκε η διαμόρφωση κώδικα συμπεριφοράς και η υιοθέτηση πρακτικών σε ατομικό και κατ επέκταση σε ομαδικό/κοινωνικό επίπεδο, για τη συμβολή μας στην προστασία του περιβάλλοντος. Μετά από μια μικρή έρευνα που έγινε στον τοπικό τύπο σχετικά με το ακανθώδες θέμα της διαχείρισης απορριμμάτων στην πόλη μας και τους κινδύνους που προκύπτουν από τη μη ορθή διαχείρισή τους, αναδύθηκαν προβληματισμοί οι οποίοι έδωσαν στους/στις μαθητές/τριές μας το έναυσμα να αναλάβουν δράση. Όλες οι δράσεις εντάσσονται στην προσπάθεια προώθησης των πρακτικών της μείωσης των απορριμμάτων, της επαναχρησιμοποίησης και κατ επέκταση της εξοικονόμησης πρώτων υλών, ενέργειας και φυσικών πόρων. Ζητήθηκε η συνεργασία φορέων της πόλης μας και η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας. Στις μαθησιακές εμπειρίες που σχεδιάσαμε και υλοποιήσαμε επιδιώξαμε την οικολογικά συνετή χρήση των πόρων και την ισορροπία μεταξύ θεωρίας και πράξης. 3. Περιγραφή Εκπαιδευτικής Πρακτικής 3.1 Εκπαιδευτικός/οί Ομάδα μαθητών Η εκπαιδευτικός που συντόνισε το πρόγραμμα: Ανδριανή Χαλαζιά Συμμετέχοντες εκπαιδευτικοί: Δατσέρη Γεωργία, Καρανικόλα Ελευθερία, Καρατζόγλου Χρυσάνθη, Μανθάτη Ευαγγελία. Ο αριθμός των μαθητών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα: 40 3.2 Εκπαιδευτικό πλαίσιο Σύντομη διδακτική παρέμβαση στο πλαίσιο ενός ή περισσοτέρων μαθημάτων (διάρκειας λίγων διδακτικών ωρών) Σχολικό πρόγραμμα project (διάρκειας μερικών εβδομάδων ή μηνών) Άλλο: Πρόγραμμα Σχολικών Δραστηριοτήτων( 2 ώρες/εβδομάδα- 5 μηνών) SAME WORLD p. 2 from 6 2017-06-07

Μαθησιακές δραστηριότητες & Μαθησιακά αποτελέσματα Δραστηριότητα 1 η - «Το έναυσμα» Δίνεται στους/στις μαθητές/τριες για μελέτη, άρθρο του τοπικού τύπου. Στο άρθρο παρουσιάζονται οι περιβαλλοντικές παραβάσεις που βεβαιώθηκαν στη λειτουργία του ΧΥΤΑ της πόλης μας και οι οποίες οδήγησαν σε επιβολή προστίμου. Οι μαθητές/τριες μελετούν σε ομάδες το άρθρο, συζητούν, προβληματίζονται, διατυπώνουν απορίες, καταθέτουν τις απόψεις τους και εν τέλει προτείνουν να ερευνήσουν, με ποιο τρόπο γίνεται η διαχείριση των απορριμμάτων στην πόλη τους και σε άλλες πόλεις στην Ελλάδα ή στο εξωτερικό. Η μελέτη του άρθρου λειτούργησε ως έναυσμα για τον προβληματισμό των μαθητών και την εμπλοκή τους στην ανάλυση και μελέτη ενός τοπικού προβλήματος που ταλανίζει και άλλους τόπους στην Ελλάδα. Δραστηριότητα 2 η -«Το αλφαβητάρι των εννοιών για τα απορρίμματα» Προκειμένου οι μαθητές/τριες να αποσαφηνίσουν κάθε έννοια που παρουσιάζεται στο άρθρο αλλά και κάθε έννοια που πιθανόν να συναντήσουν κατά την έρευνά τους, τους ζητείτε να δημιουργήσουν ένα αλφαβητάρι εννοιών για τα απορρίμματα. Κάθε ομάδα μαθητών διαλέγει μερικές λέξεις από τον «κάδο των εννοιών» και αναζητά πληροφορίες γι αυτές σε βιβλία ή στο διαδίκτυο. Οι ομάδες των μαθητών/τριών αναζητούν, μελετούν, και παρουσιάζουν τους ορισμούς και κάθε σημαντική πληροφορία που βρήκαν, στις άλλες ομάδες των συμμαθητών τους και δημιουργούν το αλφαβητάρι των εννοιών των απορριμμάτων αλλά και έναν εννοιολογικό χάρτη. Δραστηριότητα 3 η,- «Δεν πετάμε τίποτε» Οι μαθητές έχουν ήδη εκφράσει τις ανησυχίες τους σχετικά με τον ρυπογόνο τρόπο ζωής μας. Προτείνεται στους/στις μαθητές/τριες να αναζητήσουν τρόπους να μειώσουν τα απορρίμματά τους και παράλληλα να εμπλέξουν την τοπική κοινωνία στην ίδια αναζήτηση. Να συμμετέχουν στο σχεδιασμό μιας δράσης που να προωθεί τη μείωση των απορριμμάτων και την επαναχρησιμοποίηση των υλικών. Να οδηγήσουν την τοπική κοινωνία στη συνειδητοποίηση ότι καθένας μας οφείλει να συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος και ότι η ατομική μας συμπεριφορά ενταγμένη στη συλλογική δράση μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις που λαμβάνονται σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό, ευρωπαϊκό αλλά και παγκόσμιο επίπεδο. Έτσι αποφασίζουν να συμμετέχουν στη διοργάνωση με άλλους φορείς, ενός ανταλλακτικού παζαριού αντικειμένων από δεύτερο χέρι. Η δράση αυτή είχε στόχο υλικά αγαθά που δεν χρειαζόμαστε να τα διαθέσουμε σε συνανθρώπους μας που τα έχουν ανάγκη προωθώντας έτσι την επαναχρησιμοποίηση τους, δείχνοντας παράλληλα, έμπρακτα αλληλεγγύη. Το ανταλλακτικό-χαριστικό παζάρι διοργανώθηκε σε συνεργασία και με άλλους φορείς της πόλης που πείστηκαν για την αναγκαιότητα της υιοθέτησης αυτής της πρακτικής. Τα συνθήματα που κυριάρχησαν ήταν: «Καλύτερη είναι η αποφυγή των απορριμμάτων παρά η αξιοποίηση τους», «Ο καθένας προσφέρει ότι μπορεί και ο καθένας παίρνει με βάση τις ανάγκες του», «Δεν πετάμε τίποτε», «Αυτό που μας λείπει κάποιος το προσφέρει, αυτό που μας περισσεύει κάποιος το χρειάζεται», «Όλοι μαζί και ο καθένας μόνος του θα φροντίσουμε τη γη, θα φροντίσουμε τους ανθρώπους, θα φροντίσουμε τη ζωή». SAME WORLD p. 3 from 6 2017-06-07

Στην απολογιστική συνάντηση της δράσης, κάποιοι μαθητές διατύπωσαν την ανάγκη να δημιουργηθεί ένας χώρος αποθήκευσης και επισκευής αντικειμένων που είναι μεν άχρηστα σε κάποιο κάτοικο, αλλά μπορούν κάλλιστα να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες κάποιου άλλου. Μερικοί μαθητές παρουσίασαν στους συμμαθητές τους την περίπτωση των κατοίκων μιας μικρής πόλης της Γαλλίας που υιοθέτησαν την πρακτική της κομποστοποίησης και κατάφεραν να μειώσουν τα απορρίμματά τους σε 135 κιλά/χρόνο ανά κάτοικο, όταν ο μέσος Γάλλος παράγει 400 κιλά τον χρόνο. Διατυπώθηκε η ανάγκη να ακολουθήσουμε το παράδειγμα των κατοίκων του Saint Fhilibert στη Γαλλία και να προχωρήσουμε τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο στην λιπασματοποίηση (κομποστοποίηση) των οργανικών μας απορριμμάτων, αξιοποιώντας έτσι το μεγαλύτερο μέρος των απορριμμάτων μας. Δραστηριότητα 4 η -«Όταν ταξιδεύεις στις ομορφιές του χθες, μπορείς να χτίσεις ένα καλύτερο αύριο» Η αδυναμία των παππούδων και των γιαγιάδων να αγοράσουν κάποια αγαθά αλλά και η νοοτροπία της οικονομίας να μην πετάξουν τίποτα χρήσιμο τους οδηγούσε να μαθαίνουν και να δημιουργούν αντικείμενα και αγαθά, που σήμερα σε κάποιους φαίνεται αδιανόητο. Χωρίς να το αντιλαμβάνονται και ανεξάρτητα με το τι τους οδηγούσε να υιοθετούν τέτοιες συνήθειες και να αναλαμβάνουν τέτοιου είδους πρωτοβουλίες, στην πράξη ήταν οικολόγοι. Αξιοποιούσαν κάθε αγαθό, κάθε υλικό και σχεδόν δεν είχαν σκουπίδια. Προτρέπουμε τους/τις μαθητές/τριες να ρίξουν μια ματιά στις πρακτικές που εφάρμοζαν οι παππούδες και να αναζητήσουν τρόπους ελαχιστοποίησης των απορριμμάτων τους. Αναφέρεται ως παράδειγμα η παρασκευή του σαπουνιού. Ένα από τα υλικά αγαθά που έφτιαχναν οι παππούδες και οι γιαγιάδες μας ήταν το δικό τους σαπούνι. Η καλλιέργεια της ελιάς και η παραγωγή του λαδιού ήταν και είναι ένα μεγάλο κομμάτι στη ζωή των οικογενειών, αφού η περιοχή μας ήταν και είναι ελαιοπαραγωγική. Έτσι προέκυψε η ιδέα να χρησιμοποιήσουμε την εμπειρία των παππούδων μας και να φτιάξουμε το δικό μας σαπούνι χρησιμοποιώντας λάδι που δεν είναι κατάλληλο για φαγητό (λάδι από τηγάνισμα ή μούργα-το κατακάθι δηλαδή στο βαρέλι όπου φυλάσσεται το λάδι της χρονιάς). Ξεκίνησε η διαδικασία συλλογής των ελαίων (τηγανέλαιων ή μούργα) ενώ παράλληλα οι μαθητές/τριες αναζήτησαν τον παραδοσιακό τρόπο παρασκευής σαπουνιού, σύγκριναν μεθόδους και οργάνωσαν το όλο εγχείρημα. Αρχίσαμε τη συλλογή τηγανέλαιου από ελαιόλαδο, αγοράσαμε μόνο το NaOH (υδροξείδιο του Νατρίου) και παρασκευάσαμε 10 κιλά σαπούνι με μόνο 2. Η συνήθης πρακτική των οικογενειών στην πόλη μας είναι να απορρίπτεται το λάδι στην αποχέτευση. Με αυτή τη δραστηριότητα οι μαθητές απέκτησαν την κουλτούρα του «σκέφτομαι πριν πετάξω». και παράλληλα εφάρμοσαν αποκτηθείσες γνώσεις από τα γνωστικά αντικείμενα (Μαθηματικά, Φυσική, Χημεία).Συγκέντρωσαν τα υλικά και τα σκεύη που θα χρειαστούν. Υπολόγισαν τον όγκο και τις διαστάσεις του καλουπιού που θα έπρεπε να δημιουργήσουν, το οποίο θα δεχόταν το προϊόν και το κατασκεύασαν με υπολείμματα ξύλινων επιφανειών που αναζήτησαν. Υπολόγισαν τις ποσότητες των υλικών χρησιμοποιώντας αναλογίες και ζύγισαν τις μάζες των υλικών. Εφάρμοσαν τη μέθοδο της διήθησης, αναγνώρισαν χημικές ενώσεις που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας. Υπολόγισαν την περιεκτικότητα % w/w του διαλύματος. Χαρακτήρισαν χημικές αντιδράσεις (ενδόθερμες-εξώθερμες). Είδαν στην πράξη τις αντιδράσεις της εξουδετέρωσης και της σαπωνοποίησης. SAME WORLD p. 4 from 6 2017-06-07

Δραστηριότητα 5 η -Αποκτώ καταναλωτική κουλτούρα και συμβάλλω στον περιορισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου. Ο τρόπος ζωής που ακολουθούμε ρυπαίνει και είναι ενεργοβόρος κυρίως όσον αφορά τους τομείς της κατοικίας, της διατροφής, των μετακινήσεων και των απορριμμάτων. Υπάρχουν όμως απλές λύσεις για να μειωθούν οι επιπτώσεις, τουλάχιστον των απορριμμάτων. Επισκεφτήκαμε ένα πολυκατάστημα της πόλης και μάθαμε τα σύμβολα ανακύκλωσης στα υλικά συσκευασίας. Μάθαμε να επιλέγουμε με συγκεκριμένα κριτήρια τα προϊόντα που αγοράζουμε. Να επιλέγουμε τοπικά προϊόντα και όχι εκείνα που παράγονται σε μεγάλες αποστάσεις, να αγοράζουμε φρούτα και λαχανικά εποχής, να αποφεύγουμε τα προϊόντα με υπερβολική συσκευασία, και τα προϊόντα μιας χρήσης περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο τα απορρίμματά μας. Να προτιμούμε προϊόντα που φέρουν το σήμα ανακύκλωσης της συσκευασίας τους ή που η συσκευασία τους επιστρέφεται και να έχουμε πάντα µαζί μας, για τα ψώνια, µια τσάντα αποφεύγοντας τις πλαστικές σακούλες. Όλοι μαζί αλλά και ο καθένας μόνος του μπορούμε να συμβάλλουμε στον περιορισμό του φαινομένου του θερμοκηπίου. Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι εκπαιδευτικοί, οι μαθητές και οι μαθήτριες του σχολείου πιστοί στις περιβαλλοντικές και ηθικές αρχές: «Δεν ρυπαίνω, Μειώνω, Επαναχρησιμοποιώ, Ανακυκλώνω», διαδώσαμε τις δράσεις μας μέσω των ηλεκτρονικών εντύπων, των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, των ραδιοφωνικών σταθμών, και δεν τυπώσαμε κανένα φυλλάδιο ούτε έντυπο ούτε αφίσα. 4. Αναστοχασμός της Εκπαιδευτικής Πρακτικής Η πρακτική μπορεί να θεωρηθεί καλή γιατί ανακαλύψαμε ότι μπορεί ο καθένας μας στην καθημερινότητά του, να υιοθετήσει απλές ενέργειες, που προάγουν το ιδανικό της προστασίας της ζωής, απαλλαγμένες από την νοοτροπία «αγοράζω, χρησιμοποιώ, πετώ». Οι μαθητές/τριες αναθεώρησαν τη στάση τους και αναγνώρισαν πόσο σημαντικό για τον πλανήτη μας και τις μελλοντικές γενιές είναι ο περιορισμός της κατανάλωσης πρώτων υλών και ενέργειας και η μείωση των απορριμμάτων. Συνειδητοποίησαν τις ευθύνες τους ως μελλοντικοί πολίτες και διέθεσαν το πλεόνασμα των αγαθών τους στους συνανθρώπους τους, δείχνοντας έμπρακτα την αλληλεγγύη τους. Οι επιμέρους στόχοι που αφορούσαν στην ενημέρωση των μαθητών και την εφαρμογή των γνώσεων από γνωστικά αντικείμενα, επιτεύχθηκαν σε ικανοποιητικό βαθμό μέσα από τη μελέτη του υλικού, τη συλλογή και καταγραφή των πληροφοριών και τη μεταφορά και αξιοποίηση των γνώσεων τους στις δραστηριότητες. Η ενεργή εμπλοκή του/της κάθε μαθητή/τριας βοήθησε στην καλλιέργεια ικανοτήτων και σημαντικών δεξιοτήτων τους, όπως της επικοινωνίας, δεξιότητες συνεργασίας και ομαδικότητας, ανάληψης πρωτοβουλιών, ευελιξίας, λήψης αποφάσεων, ενεργού αναζήτησης και κριτικής ανάγνωσης των πληροφοριών και δεξιότητες καινοτομίας. Η καινοτομία έγκειται στο ότι δείξαμε στην πράξη πως με την υιοθέτηση ανάλογων πρακτικών μπορούν οι κοινωνίες να κάνουν πράξη την ιδέα της αειφορίας. Προσπαθήσαμε να δημιουργήσουμε ένα εργαστήριο για την αειφορία. Ένα εργαστήριο SAME WORLD p. 5 from 6 2017-06-07

όπου οι μαθητές δε θα προσθέσουν στο ήδη βεβαρημένο πρόγραμμά τους μια διαθεματική θεωρητική δραστηριότητα αλλά ένα σχέδιο δράσης που θα ευνοεί τη διαμόρφωση θετικού μαθησιακού κλίματος και θα ενισχύει την ενεργό συμμετοχή των μαθητών στην υλοποίησή του. Εστιάσαμε περισσότερο στην ενδυνάμωση των ατόμων στην πράξη, ώστε να γίνουν παράγοντες αλλαγής και να εφαρμόσουν στην πράξη το σύνθημα «Σκέψου παγκόσμια, δράσε τοπικά». Η πρακτική είχε πολύ θετικό αντίκτυπο σε επίπεδο σχολικής κοινότητας, αλλά και σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας. Στα αποτελέσματα της πρακτικής πρέπει να συμπεριλάβουμε και άλλες πρωτοβουλίες των μαθητών, όπως δημιουργία Χριστουγεννιάτικου δέντρου με παλιά σχολικά βιβλία, επαναχρησιμοποίηση κατεστραμμένου σκελετού ποδηλάτου για κατασκευή καθίσματος, συγκέντρωση των σχολικών βιβλίων στο τέλος της σχολικής χρονιάς, συλλογή πλαστικών για ανακύκλωση, καθαρισμός των ακτών της λιμνοθάλασσας και διαχωρισμό απορριμμάτων. Την επόμενη σχολική χρονιά, οι δράσεις αυτές αποτέλεσαν το υπόβαθρο για νέες δράσεις, που αφορούσαν στην προώθηση της ιδέας «Αγοράζω τοπικά προϊόντα στην εποχή τους». Η συνεργασία των μαθητών/τριών και εκπροσώπων φορέων της τοπικής κοινωνίας ήταν μια εποικοδομητική, γόνιμη διαδικασία και αξιολογήθηκε θετικά από όλους όσους συμμετείχαν. Σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης μπορούν να αναπτυχθούν παρόμοιες δράσεις με όχημα όχι μόνο τα Προγράμματα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης αλλά και τα γνωστικά αντικείμενα. SAME WORLD p. 6 from 6 2017-06-07