Θεματικός οδηγός 2 Το Δίκαιο Εμπόριο και η σχέση του με την Ηθική Οικονομία Η Ηθική Οικονομία μοιάζει να είναι ένας καλός σύμμαχος για το Δίκαιο Εμπόριο καθώς και οι δύο θέτουν τον άνθρωπο, όχι το κέρδος, στο κέντρο της οικονομίας και θεωρούν τα χρήματα ως το μέσο, όχι τον σκοπό, για την επίτευξη των στόχων της συλλογικής ευημερίας, της αξιοπρέπειας και της δικαιοσύνης.
Φορέας: Ευχαριστίες: Fondazione Culturale Responsabilità Etica www.fcre.it Συγγραφή: Irene Palmisano Επίβλεψη και μετάφραση: Jason Nardi Διόρθωση και επιμέλεια: Francisco Fuentes, Silvia Prince, Natalia Leal, Katie Ramsbottom Design: Tomás Sánchez Αυτός ο οδηγός συντάχθηκε στα πλαίσια του προγράμματος P.R.I.C.E. Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα μπορείτε να βρείτε στο πίσω μέρος του οδηγού ή στην ιστοσελίδα του προγράμματος www.thepriceproject.org (cc) Creative Commons Attribution - Non Commercial - No Derivatives 4.0 International Επικεφαλής του σχεδίου: Αποποίηση ευθύνης Το περιεχόμενο και οι απόψεις που δημοσιεύονται ανήκουν στους συγγραφείς και δεν αντιπροσωπεύουν απαραίτητα τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Σημαία της ΕΕ Με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Συγχρηματοδοτούμενα από την ΕΕ Προώθηση Υπεύθυνων Επενδύσεων και Εμπορίου στην Ευρώπη Το πρόγραμμα PRICE (Promoting Responsible Investments and Commerce in Europe: Fair Trade and Ethical Finance Responds to Global Crisis- Προώθηση Υπεύθυνων Επενδύσεων και Εμπορίου στην Ευρώπη: Δίκαιο και Αλληλέγγυο Εμπόριο και Ηθική Οικονομία ως απάντηση στην Παγκόσμια Κρίση) είναι ένα διεθνές πρόγραμμα που έχει ως στόχο την ευαισθητοποίηση και την προώθηση της εκπαίδευσης ως κινητήριο δύναμη για μεγαλύτερη οικονομική υποστήριξη δράσεων κατά της φτώχειας και για πιο δίκαιες σχέσεις μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών στον τομέα των υπεύθυνων επενδύσεων σε δίκαιες και βιώσιμες εμπορικές δραστηριότητες. Το πρόγραμμα PRICE συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και φέρνει σε συνεργασία 10 εταίρους από 9 ευρωπαϊκές χώρες σε θέματα Δίκαιου και Αλληλέγγυου Εμπορίου και Ηθικής Οικονομίας με σκοπό την έρευνα και τον εντοπισμό των αιτιών και των παραγόντων που μπορούν να συμβάλλουν σε μια καλύτερη συνεργασία μεταξύ των δύο τομέων και στη διεύρυνση των δραστηριοτήτων τους. Το πρόγραμμα λειτουργεί σε τρεις φάσεις: Έρευνα και ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού: ειδικότερα, η έρευνα έχει στόχο να ρίξει φως στη σχέση μεταξύ της Ηθικής Οικονομίας και του Δίκαιου και Αλληλέγγυου Εμπορίου, στο επίπεδο αλληλεπίδρασης μεταξύ προσφοράς/ζήτησης υπηρεσιών για την προχρηματοδότηση ή για τις εισαγωγές, και μέσα για καλύτερη συνεργασία. Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής θα επιτρέψουν την ανάπτυξη μιας σειράς εκπαιδευτικών εργαλείων που θα χρησιμοποιηθούν στη δεύτερη φάση. Εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση: διαφορετικές πρωτοβουλίες κατάρτισης για να συγκεντρωθούν οι κυριότερες εμπειρίες κάθε χώρας και να διαδοθούν καλές πρακτικές και καινοτόμες λύσεις. Εκστρατεία για το Δίκαιο και Αλληλέγγυο Εμπόριο και την Ηθική Οικονομία για την κινητοποίηση της κοινής γνώμης, μέσω εκδηλώσεων προβολής. Το πρόγραμμα P.R.Ι.C.E συντονίζεται από την ισπανική ΜΚΟ COPADE, με τη συμμετοχή εταίρων από άλλες 8 ευρωπαϊκές χώρες: AGICES (Assemblea Generale Italiana del Commercio Equo e Solidale, Ιταλία), FCRE (Fondazione Culturale Responsabilità Etica, Ιταλία), WFTO (Παγκόσμια Οργάνωση Δίκαιου Εμπορίου με έδρα την Ολλανδία), Equação (Πορτογαλία), Fair Trade Hellas (Ελλάδα), Ideas Factory (Βουλγαρία), Koperattiva Kummerċ Ġust (Μάλτα), the Polish Fair Trade Association (Πολωνία) και Védegylet - Protect the Future (Ουγγαρία). www.thepriceproject.org
Περιεχόμενα Εισαγωγή 1. Δίκαιο Εμπόριο και Ηθική Οικονομία: πώς οι υπεύθυνες επιλογές επηρεάζουν την αγορά Τι είναι σήμερα το Δίκαιο Εμπόριο Το Δίκαιο Εμπόριο: ένας σύμμαχος των παραγωγών κατά της κερδοσκοπίας επί των τιμών Γιατί μπορεί η Ηθική Οικονομία να είναι ένας πολύτιμος σύμμαχος Οι πυλώνες του Δίκαιου Εμπορίου και της Ηθικής Οικονομίας- Κοινές αξίες και αρχές 2. Εργαλεία της Ηθικής Οικονομίας για Δίκαιο Εμπόριο Ιταλικά World Shops και το σύνολο των αποταμιεύσεων collection of savings Claro Fair Trade system Ηθικές τράπεζες και εργαλεία αποταμιεύσεων Δανεισμός και Επενδύσεις (on-line) στο Δίκαιο Εμπόριο Επενδυτικά προϊόντα 3. Κοινωνικά Υπεύθυνες Επενδύσεις και Impact Investment Αρχές των Υπεύθυνων Επενδύσεων Αναλύοντας το Impact Investment Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Ιστοσελίδες Παράρτημα 1 Παραδείγματα επενδυτικών κεφαλαίων στον τομέα του Δίκαιου Εμπορίου 3 4 4 7 8 10 11 12 15 19 21 22 23 1
2 Το Δίκαιο Εμπόριο και η σχέση του με την Ηθική Οικονομία
Introducción: Το «Δίκαιο Εμπόριο», όπως αναφέρεται στη Χάρτα των Αρχών του Δίκαιου και Αλληλέγγυου Εμπορίου 1, «είναι μια απάντηση στην αποτυχία του συμβατικού εμπορίου να παρέχει βιώσιμα μέσα και να αναπτύξει ευκαιρίες για τους ανθρώπους στις φτωχότερες χώρες του κόσμου». Αυτή η εναλλακτική λύση απέναντι στο παραδοσιακό διεθνές εμπόριο αναπτύσσεται σταθερά κατά την τελευταία δεκαετία, ακόμη και τα τελευταία χρόνια, παρά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση. Η νέα τάση του δίκαιου εμπορίου, αν και σε γενικές γραμμές είναι θετική, δεν είναι ομοιογενής. Ανάλογα με το μοντέλο διανομής και το είδος των προϊόντων (βιοτεχνία, τρόφιμα, καλλυντικά, κλπ.), υπάρχουν διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης. Αν και ορισμένα στοιχεία έχουν ανοίξει το δρόμο, οι οργανώσεις Δίκαιου Εμπορίου αμφισβητούν τα οργανωτικά και εμπορικά μοντέλα και τα προγράμματα τους αναζητώντας βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες λύσεις, που να ενισχύσουν τα συστήματα πιστοποίησης και εγγύησης 2. Ας πάρουμε για παράδειγμα τις δύο μεγαλύτερες οργανώσεις δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου στον κόσμο: την Fairtrade International (FLO) και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Δίκαιου Εμπορίου (WFTO). Η πρώτη, με την κατανομή πωλήσεων των πιστοποιημένων προϊόντων τροφίμων, κυρίως σε σούπερ μάρκετ και μεγάλες επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου, έχει αυξήσει τον αριθμό των συνολικών παραγωγών που εμπλέκονται στον τομέα του δίκαιου εμπορίου κατά την περίοδο 2012-2013 (1149 παραγωγοί, +16 % ) και τις πωλήσεις κατά περίπου 20 % (έναντι του 2011) 3. Το μοντέλο του WFTO, από την άλλη πλευρά, έχει μια πολύ διαφοροποιημένη σειρά προϊόντων η οποία προέρχεται στο 100% από τις αλυσίδες εφοδιασμού δίκαιου εμπορίου ως τη διανομή, μέσω των οργανισμών και επιχειρήσεων που ασχολούνται αποκλειστικά με το Δίκαιο Εμπόριο. Στην τελευταία ετήσια έκθεση του ο WFTO - παρά τις αυξητικές τάσεις - επεσήμανε ότι η κρίση έχει γίνει πιο εμφανής σε ορισμένα σημεία όπως η σχέση μεταξύ της κρίσης στις τιμές των πρώτων υλών και η διατήρηση μιας δίκαιης τιμής για τους παραγωγούς, η μείωση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών στο Βορρά και τα προβλήματα με ορισμένα προϊόντα 4. Αυτός ο οδηγός απευθύνεται σε επενδυτές και καταναλωτές, νέους και ενήλικες που επιθυμούν να ακολουθήσουν μια σειρά υπεύθυνων επιλογών για την κατανάλωση και διαχείριση των επενδυτικών αγαθών τους, με επίκεντρο τα κοινά στοιχεία και τη φυσική σχέση μεταξύ του Δίκαιου Εμπορίου και της Ηθικής Οικονομίας. Περιγράφει τα τρέχοντα αποτελέσματα αυτής της σύνδεσης, καθώς και μερικά από τα εργαλεία με τα οποία η Ηθική Οικονομία ικανοποιεί τις ανάγκες χρηματοδότησης του Δίκαιου Εμπορίου. 1 Χάρτα Αρχών Δίκαιου και Αλληλέγγυου Εμπορίου, World Fair Trade Organization e Fairtrade Labeling Organizations International, 2009 - http:// www.wfto.com/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=1732&&itemid=1 2 Δίκαιο Εμπόριο και οικονομική κρίση, [2012] - http://www.befair.be/en/content/fair-trade-and-economic-crisis 3 Fairtrade International Unlocking the Power ετήσια έκθεση 2012-2013. Η έκθεση αφορά στον συνολικό αριθμό παραγωγών Δίκαιου Εμπορίου, συμπεριλαμβανομένης της μεγάλης διανομής του λιανικού εμπορίου η οποία έχει αυξηθεί κατά μέσο όρο 20% από την περσινή χρονιά (συμπεριλαμβανομένων της Γερμανίας κατά 33%, της Ολλανδίας κατά 26%, της Σουηδίας κατά 28%, της Ελβετίας κατά 15% και του Ην. Βασιλείου κατά 16%). Βλέπε: http://www.fairtrade.net/fileadmin/user_upload/content/2009/resources/2012-13_annualreport_fairtradeintl_web.pdf 4 Dalvai, Rudi Introduction, WFTO, ετήσια έκθεση 2012, διαθέσιμη στη σελίδα http://www.wfto.com/index.php?option=com_ content&task=view&id=26&item id=109 [2012]. 3
1. Δίκαιο Εμπόριο και Ηθική Οικονομία: πώς οι υπεύθυνες επιλογές επηρεάζουν τις αγορές Το Δίκαιο Εμπόριο έχει μια σχετικά πρόσφατη ιστορία. Οι ρίζες του βρίσκονται στη δεκαετία του 40 του 20ου αιώνα, μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, τον καιρό της ανασυγκρότησης μιας νέας παγκόσμιας τάξης και μιας νέας αποικιοκρατίας. Οι επιπτώσεις της εμπορικής εκμετάλλευσης και οι νέες μορφές πολιτικής και οικονομικής δουλείας κινητοποίησαν τον μηχανισμό των φιλανθρωπικών οργανώσεων σε μια προσπάθεια να ωφελήσουν τις κοινότητες στις χώρες του «Τρίτου Κόσμου», στις οποίες παρενέβησαν χωρίς να αμφισβητούν τους παράγοντες και τις αιτίες της ανομίας στις σχέσεις μεταξύ των αναπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών. Χάρη στη διαίσθηση ορισμένων μη κυβερνητικών οργανώσεων των ΗΠΑ ένα εναλλακτικό μοντέλο άρχιζε να εμφανίζεται, με βάση την ιδέα ότι για την καταπολέμηση των ανισοτήτων μεταξύ Βορρά και Νότου ήταν απαραίτητο να ενισχυθεί η οικονομική ικανότητα των κοινοτήτων του Νότου. Η ιδέα αυτή σύντομα μετατράπηκε σε ένα εναλλακτικό επιχειρηματικό μοντέλο που επικεντρώθηκε στις μικρούς παραγωγούς, την ποιότητα των συνθηκών διαβίωσης της κοινότητας τους και την εθελοντική δράση των οργανώσεων αλληλεγγύης του Βορρά. Από τις Ηνωμένες Πολιτείες ως την Ευρώπη, το Δίκαιο Εμπόριο εξαπλώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 στην Ολλανδία, όπου το 1969 άνοιξε το πρώτο Third World Shop, ο πρόδρομος των σημερινών World Shops. Η δεκαετία του 1980 ήταν η περίοδος κατά τα οποία το δίκαιο Εμπόριο ανακάλυψε το μάρκετινγκ, τη σήμανση για την εγγύηση και την αναγνώριση των προϊόντων της. Η πρώτη σήμανση δημιουργήθηκε στην Ολλανδία το 1988, χάρη στη διορατικότητα ενός εργαζομένουιερέα που έζησε σε μια μεξικανική κοινότητα που παρήγε καφέ. Αποδείχθηκε επιτυχημένη και τα επόμενα χρόνια ξεκίνησε το σύστημα πιστοποίησης, συμβάλλοντας σημαντικά στην ανάπτυξη του εμπορικού συστήματος και στην καλύτερη διάρθρωση της αλυσίδας εφοδιασμού και των επαγγελμάτων μέσα σε αυτή 5. Ξεκινάμε από αυτή την ιστορία για να καταλάβετε πού έχει φτάσει το δίκαιο εμπόριο σήμερα: τις αξίες, τους παράγοντες και τα δίκτυά του - και να δούμε πώς και αν, στην Ευρώπη, το δίκαιο εμπόριο μπορεί να βρει ένα πολύτιμο σύμμαχο στην Ηθική Οικονομία, συμβάλλοντας στην οικοδόμηση ενός δίκαιου, βιώσιμου και αλληλέγγυου κόσμου. Επομένως, σε αυτό το κεφάλαιο θα δούμε: 1.1 Τι είναι σήμερα το Δίκαιο Εμπόριο; 1.2 Δίκαιο Εμπόριο: ο σύμμαχος των παραγωγών κατά της κερδοσκοπίας επί των τιμών 1.3 Γιατί μπορεί η Ηθική Οικονομία να είναι ένας πολύτιμος σύμμαχος; Veamos a continuación cada uno de estos puntos... 1.1 Τι είναι σήμερα το Δίκαιο Εμπόριο; Το 1998 τα μεγάλα δίκτυα δίκαιου εμπορίου - FLO (Faitrade Labelling Organization), WFTO (Παγκόσμιος Οργανισμός Δίκαιου Εμπορίου), NEWS! (Το Δίκτυο των Ευρωπαϊκών World Shops) και EFTA (European Fair Trade Association) δημιούργησαν το FINE - από τα αρχικά κάθε ιδρυτικού οργανισμού, μια πλατφόρμα συντονισμού για να εργαστούν ακολουθώντας κοινές στρατηγικές με σκοπό να βελτιωθεί η πρόσβαση των μικρών παραγωγών στην αγορά και να διαμορφωθούν κοινές πολιτικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Μαζί δημιούργησαν έναν κοινό ορισμό: «Το Δίκαιο και Αλληλέγγυο Εμπόριο είναι μια εμπορική σύμπραξη που βασίζεται στο διάλογο, τη διαφάνεια και το σεβασμό, που ζητά μεγαλύτερη δικαιοσύνη στο διεθνές εμπόριο. Συμβάλλει στη βιώσιμη ανάπτυξη μέσω της εξασφάλισης καλύτερων συνθηκών εμπορίας και στη διασφάλιση των δικαιωμάτων των περιθωριοποιημένων παραγωγών και εργαζομένων - ιδιαίτερα στο Νότο. Οι οργανώσεις δίκαιου εμπορίου (με τη στήριξη των 5 Για να μάθετε περισσότερα σχετικά με την ιστορία του Δίκαιου και Αλληλέγγυου Εμπορίου προτείνεται το κείμενο με τίτλο Sixty Years of Fair Trade, που θα βρείτε στην ιστοσελίδα του - www.wfto.com [τελευταία επίσκεψη 30 Ιανουαρίου 2014] Ο Οργανισμός Δίκαιου Εμπορίου /Fair Trade Organization (FTO), που αλλιώς ονομάζεται Εναλλακτικός Οργανισμός Εμπορίου/ alternative trade organization (ATO), έχει το Δίκαιο Εμπόριο ως κομμάτι της αποστολής του και το εντάσσει στο κέντρο των στόχων και των δραστηριοτήτων του. Οι οργανισμοί Δίκαιου Εμπορίου ακολουθούν τις αρχές του Δίκαιου Εμπορίου, συμμετέχουν ενεργά στην υποστήριξη των παραγωγών, του εμπορίου, της ευαισθητοποίησης σε θέματα Δίκαιου Εμπορίου και στην ενσωμάτωση των αρχών του Δίκαιου Εμπορίου σε όλες τις διεθνείς εμπορικές πρακτικές. 4 Το Δίκαιο Εμπόριο και η σχέση του με την Ηθική Οικονομία
καταναλωτών) ασχολούνται ενεργά με τη στήριξη των παραγωγών, την ευαισθητοποίηση και στην δημιουργία εκστρατειών για την αλλαγή των κανόνων και των πρακτικών του συμβατικού διεθνούς εμπορίου» 6. Επομένως το Δίκαιο Εμπόριο είναι: Ένα οικονομικό μοντέλο που βασίζεται στη συνεργασία και τη συμμετοχή και εξασφαλίζει μια δίκαιη και ισότιμη εφοδιαστική αλυσίδα (από την παραγωγή ως την εμπορία) Ένα κίνημα για την υπεύθυνη και αλληλέγγυα οικονομία που προωθεί την ενεργό συμμετοχή των καταναλωτών και την ανάπτυξη οικονομικών συστημάτων τύπου bottom-up. Μια ανοιχτή οικονομική προσέγγιση, με εργαλεία όπως το Transparent Price (Διαφάνεια Τιμών) για τους καταναλωτές, που δείχνει τις διάφορες συνιστώσες του τελικού κόστους. Το σύστημα αυτό δείχνει ξεκάθαρα όλα τα βήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Στην αλυσίδα παραγωγής του Δίκαιου Εμπορίου, οι άνθρωποι, οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί δουλεύουν μαζί, με κοινούς στόχους και αξίες. Ας δούμε ποιοι είναι: Οι Παραγωγοί Συνήθως οι παραγωγοί είναι μικρού ή μεσαίου μεγέθους και βρίσκονται σε φτωχές περιοχές χωρών του Νότου, που έχουν δημιουργήσει εμπορικούς δεσμούς βάσει των αρχών και των αξιών του Δίκαιου Εμπορίου. Οι παραγωγοί χρειάζονται ένα κεφάλαιο για να ξεκινήσουν και να διατηρήσουν την παραγωγή τους (για να αγοράσουν εξοπλισμό, πρώτες ύλες και να πληρώσουν τους εργαζόμενους με σωστό και δίκαιο τρόπο) και για να τα κάνουν αυτά χρειάζονται συνεχείς, σταθερές και οικονομικά δίκαιες εμπορικές σχέσεις. Οι Εισαγωγείς Η εμπορική σχέση μεταξύ παραγωγών και εισαγωγέων βασίζεται σε ένα μοντέλο διαλόγου και αμοιβαίας συμμετοχής. Οι εισαγωγείς δεσμεύονται να στηρίζουν τους παραγωγούς με: μακροπρόθεσμες συμβάσεις οι οποίες εγγυώνται τη συνέχεια της παραγωγής και διασφαλίζουν τα κέρδη που επενδύονται στην ανάπτυξη προϊόντων, επιχειρήσεων και κοινοτήτων. την καταβολή ενός δίκαιου αντιτίμου για την παραγωγή και την αύξηση των πιστώσεων για τις παραγγελίες. Άλλες δραστηριότητες που αφορούν τους εισαγωγείς είναι η μεταφορά των προϊόντων και η ένταξη τους στα κανάλια διανομής. Το Δίκτυο Αγορών Τα προϊόντα Δίκαιου Εμπορίου φτάνουν στα ράφια των καταστημάτων συνήθως μέσω δύο διαύλων διανομής: 1. τον παραδοσιακό: αλυσίδα εφοδιασμού 100% δίκαιου εμπορίου. Αυτό συμβαίνει όταν ολόκληρη η αλυσίδα εφοδιασμού διαχειρίζεται από οργανισμούς και επιχειρήσεις που λειτουργούν αποκλειστικά στον τομέα του Δίκαιου Εμπορίου. Για παράδειγμα τα World Shops, είναι καταστήματα που συνήθως η διαχείριση τους γίνεται από μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς οι οποίοι γενικά υποστηρίζονται από την ουσιαστική συμβολή των εθελοντών. Τα World Shops διεξάγουν την εμπορική δραστηριότητα και έχουν σημαντικό ρόλο στην πληροφόρηση, την ευαισθητοποίηση και τις δραστηριότητες διανομής των προϊόντων, φέρνοντας τους παραγωγούς και τις κοινότητες τους πιο κοντά στους καταναλωτές δημιουργώντας μια σχέση αλληλεγγύης και προωθώντας την υπεύθυνη κατανάλωση. 2. την διανομή πιστοποιημένων προϊόντων. Το δίκτυο πωλήσεων επεκτείνεται προς τη μεγάλη αγορά λιανικού εμπορίου όπως τα σούπερ μάρκετ και παρόμοια καταστήματα μαζικής διανομής προϊόντων, που ενδιαφέρονται να έχουν πιστοποιημένα προϊόντα δίκαιου εμπορίου (δείτε τις μάρκες παρακάτω) μεταξύ των προϊόντων που προσφέρουν. 6 Ορισμός από το F.I.N.E. [2001] - βλέπε: http://www.fair-trade-hub.com/support-files/fair-trade-definition.pdf 5
Εκτός από το λιανικό εμπόριο, τα προϊόντα δίκαιου εμπορίου διανέμονται και μέσα από άλλες μορφές εμπορίου όπως εστιατόρια και επιχειρήσεις τροφοδοσίας. Οι Οργανισμοί Πιστοποίησης Αυτές οι αρχές είναι υπεύθυνες για την παρακολούθηση και την πιστοποίηση των ηθικών αξιών του παραγωγού και της εφοδιαστικής αλυσίδας των προϊόντων σύμφωνα με τις παραμέτρους του Δίκαιου Εμπορίου. Η σήμανση που δίνεται από τους οργανισμούς πιστοποίησης επιτρέπει στους καταναλωτές να αναγνωρίζουν τα προϊόντα που συμμορφώνονται πλήρως με τις αρχές του Δίκαιου Εμπορίου. Ο φορέας πιστοποίησης χρησιμοποιείται για να εξυπηρετεί τις ανάγκες επέκτασης του δικτύου διανομής ενώ παράλληλα εξασφαλίζει την ακεραιότητα των αρχών. Σε διεθνές επίπεδο, υπάρχουν δύο μεγάλοι φορείς πιστοποίησης Δίκαιου Εμπορίου 7 : FLO International (Fairtrade Labeling Organisation/ Οργανισμός Σήμανσης Δίκαιου Εμπορίου). Η σήμανση Δίκαιου Εμπορίου πιστοποιεί ότι το προϊόν, όχι η εταιρία ή ο οργανισμός, συμφωνούν με τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές προδιαγραφές που καθορίζονται από τον οργανισμό Fairtrade International. Ο κάτοχος του εμπορικού σήματος έχει την πιστοποίηση FLO-CERT 8, ενός φορέα πιστοποίησης που ιδρύθηκε από τον Fairtrade International με στόχο να εξασφαλιστεί ότι οι παραγωγοί, οι έμποροι και οι μεταποιητές συμμορφώνονται με τα Πρότυπα του Δίκαιου Εμπορίου /Fairtrade Standards 9. CERTIFIED WFTO (World Fair Trade Organization/Παγκόσμιος Οργανισμός Δίκαιου Εμπορίου) Το Fair Trade Guarantee System 10 είναι ένα σύστημα πιστοποίησης για τους οργανισμούς Δίκαιου Εμπορίου και εφαρμόζεται σε όλες τις δραστηριότητες από την παραγωγή, την επεξεργασία/ μεταποίηση ως την εμπορία. Η σήμανση εφαρμόζεται στα προϊόντα για τα οποία υπάρχουν αποδείξεις συμμόρφωσης με τα κριτήρια και έλεγχος διαχείρισης σύμφωνα με τις παραμέτρους του WFTO. Από την έναρξη του το Κίνημα του Δίκαιου Εμπορίου έχει στόχο την αύξηση της ευαισθητοποίησης των καταναλωτών για τα προβλήματα που δημιουργούνται από το παραδοσιακό διεθνές εμπόριο και η πώληση προϊόντων σε World Shops έχει γίνει η δίοδος για τη μεταφορά πληροφοριών σχετικά με τα προϊόντα, τους παραγωγούς και τις συνθήκες ζωής τους. Συνεπώς τα πολιτιστικά και πολιτικά στοιχεία είναι στενά συνδεδεμένα με τους στόχους του Δίκαιου Εμπορίου και μέσα στα χρόνια το κίνημα έγινε πιο επαγγελματικό όσον αφορά στην ενημέρωση και τις πολιτικές του δραστηριότητες. Κομβικής σημασίας είναι τα δίκτυα Δίκαιου Εμπορίου, τόσο σε τοπικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, και η δημιουργία γραφείων υπεράσπισης τα οποία έχουν συμβάλει στην αναγνώριση του κινήματος του Δίκαιου Εμπορίου από εθνικές και περιφερειακές διοικητικές αρχές και ιδρύματα για την συμβολή τους στη μείωση της φτώχειας, τη βιώσιμη ανάπτυξη και την αύξηση της ευαισθητοποίησης των καταναλωτών σχετικά με τα προβλήματα του εμπορίου. Ας δούμε τώρα ποια είναι τα εργαλεία που χρησιμοποιεί το ηθικό Δίκαιο Εμπόριο για να διασφαλίσει μια ηθική εφοδιαστική αλυσίδα από τον παραγωγό ως τον καταναλωτή, για να προστατεύσει τους μικρούς παραγωγούς στις χώρες τους (που συχνά κατατάσσονται στις «αναπτυσσόμενες») και απειλούνται από δεκάδες εξαιρετικά άδικες συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών. Το Κίνημα του Δίκαιου και ΑλληλέγγυουΕμπορίου προέρχεται από τις συνδυασμένες προσπάθειες των οργανισμών Δίκαιου Εμπορίου, των ακτιβιστών και των επιχειρήσεων για την προώθηση και ενεργοποίηση των αρχών του Δίκαιου Εμπορίου για την ενίσχυση των παραγωγών, κάνοντας το εμπόριο πιο δίκαιο και προσφέροντας βιώσιμα μέσα διαβίωσης. 7 Άλλες σημάνσεις πιστοποίησης είναι οι: Equitable Ecocert η γαλλική μάρκα για προϊόντα που προέρχονται από την παραδοσιακή αλυσίδα εφοδιασμού Δίκαιου Εμπορίου και δίνεται από την Ecocert, τον οργανισμό βιολογικής πιστοποίησης στη Γαλλία. Fair for Life Imo, είναι ένα πρόγραμμα πιστοποίησης που ξεκίνησε στην Ελβετία το 2006 από το Bio-Foundation και το IMO (Institute for Marketecology/Ινστιτούτο Αγοράς), με στόχο να βοηθήσει όλους τους παραγωγούς και διαχειριστές να επωφεληθούν από μια ανεξάρτητη πιστοποίηση Δίκαιου Εμπορίου. Η σήμανση καλύπτει αγροτικά προϊόντα, καλλυντικά, υφάσματα, χειροτεχνίες και παιχνίδια. Naturland Fair Certification, ένα πρόγραμμα πιστοποίησης που ξεκίνησε στη Γερμανία από την Naturland - Association for Organic Agriculture/Ένωση για την Βιολογική Καλλιέργεια. Σήμερα, η Naturland προσφέρει πιστοποίηση σε προϊόντα την Naturland Fair Trade product certification και μια πιστοποίηση σε επιχειρήσεις και συστήματα παραγωγής που ονομάζεται corporate Naturland Fair Trade certification. 8 Flo Cert - http://www.flo-cert.net/flo-cert/158.html [τελευταία επίσκεψη 30 Ιανουαρίου 2014) 9 Τα πρότυπα Δίκαιου Εμπορίου/Fairtrade Standards είναι τα κριτήρια αξιολόγησης που θεσπίστηκαν σε διεθνές επίπεδο, τα οποία πρέπει να ακολουθούν όλοι οι παράγοντες (παραγωγοί, έμποροι, διαχειριστές). Η Fairtrade International ως τώρα έχει ορίσει πρότυπα για 140 προϊόντα. Βλέπε http://www.fairtrade.net/our-standards.html [τελευταία επίσκεψη 30 Ιανουαρίου 2014] 10 Παρουσίαση του WFTO Guarantee System μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του οργανισμού: http://www.wfto.com/index.php?option=com_ content&task=view&id=1944&itemid=389 [τελευταία επίσκεψη 30 Ιανουαρίου 2014]. 6 Το Δίκαιο Εμπόριο και η σχέση του με την Ηθική Οικονομία
1.2 Δίκαιο Εμπόριο: ένας σύμμαχος των παραγωγών κατά της κερδοσκοπίας επί των τιμών Σε ό, τι αφορά το εμπόριο, το Δίκαιο Εμπόριο έχει καθορίσει τις αξίες του για τη χρήση οικονομικών μέσων που σηματοδοτούν τη διαφορά του και στοχεύουν στην προστασία της παραγωγής από τις διακυμάνσεις της αγοράς και την κερδοσκοπία στις τιμές των πρώτων υλών 11. Θα σκεφτόταν κανείς ότι η άνοδος των τιμών των βασικών αγαθών οδηγεί σε αύξηση του εισοδήματος των παραγωγών. Δυστυχώς δεν είναι έτσι και εκείνοι που επωφελούνται από αυτό είναι πολύ λίγοι. Η πλειοψηφία, από τους μικρούς παραγωγούς ως τους καταναλωτές, φέρουν το μεγαλύτερο βάρος. Η αύξηση των τιμών των τροφίμων οδηγεί κυρίως τους αγρότες στην πείνα και την εξαθλίωση. Πολλοί μικροκαλλιεργητές εργάζονται σε μονοκαλλιέργειες, λόγω της μικρής σε έκταση και διαμελισμένης γης στην οποία έχουν πρόσβαση, των χαρακτηριστικών του εδάφους και άλλων παραγόντων. Η αγοραστική τους δύναμη είναι μειωμένη σε σχέση με την ικανότητα της προσφοράς τους και συνεπώς αναγκάζονται να αγοράσουν όλα τα άλλα προϊόντα και να παραμείνουν στο έλεος της αγοράς. Η υψηλή μεταβλητότητα των τιμών δεν επιτρέπει στους αγρότες να στραφούν από το ένα προϊόν στο άλλο. Η αλλαγή καλλιεργειών απαιτεί την επένδυση χρημάτων στην επιχείρησή τους, από την αγορά των σπόρων μέχρι τα εργαλεία, καθώς και υψηλό κόστος για τις διαδικασίες που απαιτούν μήνες από τη λήψη αποφάσεων μέχρι την εποχή της συγκομιδής. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι κερδοσκόποι μπορεί να έχουν δημιουργήσει και πυροδοτήσει μια οικονομική φούσκα, καθιστώντας την απόφαση του γεωργού άχρηστη ή, ακόμα χειρότερα, αντιπαραγωγική. Για τον ίδιο λόγο η αστάθεια των τιμών κάνει για τους μικροκαλλιεργητές κάθε δάνειο εξαιρετικά επικίνδυνο. Οι τράπεζες δεν είναι πρόθυμες να δώσουν πίστωση σε αυτούς τους ανθρώπους. Πώς παρεμβαίνει το Δίκαιο Εμπόριο για να προστατεύσει τους μικρούς παραγωγούς από τις ξαφνικές αλλαγές της αγοράς και την κερδοσκοπία επί των τιμών και των πρώτων υλών; Με την εισαγωγή ορισμένων συμφωνιών για τις τιμές λαμβάνοντας υπόψη το άμεσο και το έμμεσο κόστος, προστατεύοντας την παραγωγή και διασφαλίζοντας τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των ατόμων, των κοινοτήτων και της περιοχής: Fair Trade Minimum Price/Ελάχιστη Τιμή Δίκαιου Εμπορίου (FMP) 12 : μια καθορισμένη ελάχιστη τιμή που ορίζεται μέσα από μια κοινή συμφωνία μεταξύ των εισαγωγέων και των παραγωγών, που καλύπτει το μέσο κόστος παραγωγής και επιτρέπει την πρόσβαση στην αγορά. Η FMP είναι ένα επίσημο δίχτυ ασφαλείας που προστατεύει τους παραγωγούς από τις διακυμάνσεις των τιμών της αγοράς και συμβάλλει στο να μην εξαναγκάζονται να πωλούν τα προϊόντα τους σε πολύ χαμηλές τιμές όταν η τιμή της αγοράς είναι κάτω από την FMP. Fair Price/Δίκαιη Τιμή: το συνολικό αντίτιμο που καταβάλλεται στους παραγωγούς, το οποίο περιλαμβάνει την FMP (ή την τιμή της σχετικής αγοράς κατά περίπτωση) και ένα σταθερό ποσοστό επί των προϊόντων που αγοράζονται και πωλούνται. Fairtrade Premium (FP): ένα εργαλείο που θεσπίστηκε από τον FLO ο οποίος αναγνωρίζει μια σταθερή αμοιβή που θα καταβάλλεται στους παραγωγούς από εκείνους που αγοράζουν και εξάγουν τα προϊόντα τους. Το FP είναι ένα επιπλέον ποσό που καταβάλλεται στους παραγωγούς, εκτός από την πληρωμή για τα προϊόντα τους. Η χρήση του FP δεσμεύεται να φέρει καινοτομίες στις επενδύσεις στην επιχείρηση και στην ανάπτυξη των ίδιων των κοινοτήτων (υπηρεσίες, εκπαίδευση, υπηρεσίες υγείας ). Οι ίδιοι οι παραγωγοί αποφασίζουν τον προορισμό των χρημάτων με δημοκρατικό τρόπο 13. 11 A. Baranes Scommettere sulla fame. Crisi finanziaria e speculazione su cibo e materie prime [ Betting on hunger. Financial crisis and speculation on food and raw materials / «Ποντάροντας στην πείνα, η χρηματοπιστωτική κρίση και η κερδοσκοπία στα τρόφιμα και τις πρώτες ύλες»], Capire la Finanza, Δεκέμβριος 2010 - Βλέπε: www.fcre.it 12 Βλέπε: Fair Trade Glossary (γλωσσάρι), που επιμελήθηκαν ο FLO και ο WFTO, 2011, στη σελίδα www.wfto.com [τελευταία επίσκεψη 30 Ιανουαρίου 2014). Επίσης: FairTrade Minimum Price and Premium Fair Trade Table. Fairtrade International - http://www.fairtrade.net/price-and-premiuminfo.html [τελευταία επίσκεψη 30 Ιανουαρίου 2014) 13 Cf. Quel tesoretto da 50 milioni per le comunità [ A 50 million treasure for the communities / «Ένας θησαυρός 50 εκατ. Για τις κοινότητες», του Emanuele Isonio, στο Fair Trade Equo Commercio. Certificare il presente per un futuro sostenibile, ειδικό τεύχος του μηνιαίου περιοδικού Valori, Ιούλιος/Αύγουστος 2012 - www.valori.it 7
1.3 Γιατί η Ηθική Οικονομία μπορεί να είναι ένας πολύτιμος σύμμαχος; Η παρούσα χρηματοπιστωτική κρίση προκλήθηκε από την σταδιακή αλλαγή του γενικού ενδιαφέροντος από την αγορά της πραγματικής οικονομίας στη χρηματοπιστωτική αγορά. Κέρδη που θα μπορούσαν να είχαν επενδυθεί ξανά σε παραγωγικά στοιχεία μεταφέρθηκαν από το κεφάλαιο στο εισόδημα μέσω κερδοσκοπικών χρηματοπιστωτικών μηχανισμών. Με άλλα λόγια, καταλήγουν λίγοι να κερδίζουν χρήματα και να απορροφούν τους πόρους από την οικονομία. Αυτό είναι το αντίθετο από αυτό που εφαρμόζεται από την Ηθική Οικονομία [ βλέπε PRICE - Οδηγός 1: Εισαγωγή στην Ηθική Οικονομία και τις Υπεύθυνες Επενδύσεις] και που προωθείται από το Δίκαιο Εμπόριο. Η Ηθική Οικονομία μοιάζει να είναι ένας καλός σύμμαχος για το Δίκαιο Εμπόριο καθώς και οι δύο θέτουν τον άνθρωπο, όχι το κέρδος, στο κέντρο της οικονομίας και θεωρούν τα χρήματα ως το μέσο, όχι τον σκοπό, για την επίτευξη των στόχων της συλλογικής ευημερίας, της αξιοπρέπειας και της δικαιοσύνης. Η άρση των εμποδίων για την πρόσβαση σε πιστώσεις χρησιμοποιώντας χρηματοπιστωτικά μέσα αφορά την εφαρμογή μιας στρατηγικής για την καταπολέμηση της φτώχειας και των συνθηκών που την καθορίζουν. Η μικροχρηματοδότηση είναι ένας συγκεκριμένος τομέας της Ηθικής Οικονομίας που εστιάζει στην άρση των εμποδίων στην πίστωση ατόμων με χαμηλό/πολύ χαμηλό εισόδημα (μη εγκεκριμένοι από τις παραδοσιακές τράπεζες). Η μικροχρηματοδότηση συγκεντρώνει ένα φάσμα δραστηριοτήτων, από τις πολύ μικρές αποταμιεύσεις ως τις μικροασφαλίσεις, την αναζήτηση διαφορετικών μορφών εγγυήσεων, τη μικροπίστωση με μετοχές, συμπεριλαμβάνοντας διάφορους επαγγελματίες και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Για αυτά θα μιλήσουμε στο επόμενο κεφάλαιο αλλά πρώτα ας δούμε τους «πυλώνες» της Ηθικής Οικονομίας και του Δίκαιου Εμπορίου, π.χ. τις αξίες και τις αρχές τους που δείχνουν με ποιο τρόπο συνυπάρχουν στην πραγματικότητα. Για να μάθετε ποιες αρχές αποτελούν τη βάση της Ηθικής Οικονομίας και του Δίκαιου Εμπορίου και ποια είναι τα κοινά τους στοιχεία χρησιμοποιήσαμε ως σημείο αναφοράς δύο κείμενα: τον Χάρτη των Αρχών του Δίκαιου Εμπορίου που δημιουργήθηκε από τον FLO και τον WFTO το 2009 14 και το Μανιφέστο για την Ηθική Οικονομία (με βάση την ιταλική έκδοση του 1998 15 ). Οι πυλώνες του Δίκαιου Εμπορίου και της Ηθικής Οικονομίας Κοινές αξίες και αρχές Δίκαιο Εμπόριο Ηθική Οικονομία Η εγγύηση είναι η χρηματική ασφάλεια που δίνεται από έναν τρίτο φορέα -δημόσιος ή ιδιωτικός - σε μια μικροπιστωτική συμφωνία στην οποία απαιτείται η εγγύηση από τον φορέα χρηματοδότησης και καλύπτει τον κίνδυνο όταν ο δικαιούχος του δανείου δεν μπορεί να αποπληρώσει το ποσό που εισέπραξε Ένταξη Προωθεί την πρόσβαση στις αγορές για τους περιθωριοποιημένους και αποκλεισμένους παραγωγούς, με σεβασμό της κουλτούρας και των παραδόσεων τους. Θεωρεί την πίστωση, σε όλες τις μορφές της, ανθρώπινο δικαίωμα: η Ηθική Οικονομία δεν κάνει διακρίσεις ως προς το φύλο, την εθνικότητα, την θρησκεία και την κοινωνική θέση. Λαμβάνονται υπόψη οι προσωπικές εγγυήσεις και οι εγγυήσεις της κοινότητας ως αλλά οικονομικά στοιχεία. Βιωσιμότητα, αποτελεσματικότητα, υπευθυνότητα Προσπαθεί να δημιουργήσει δίκαιες και βιώσιμες εμπορικές σχέσεις, προωθώντας την περιβαλλοντική προστασία, τη βιώσιμη διαχείριση των φυσικών πόρων και μια τιμολογιακή πολιτική που καθορίζεται από παράγοντες όπως η κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, πέρα από τις εμπορικές διαστάσεις. Προωθεί αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας, την ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι, το σεβασμό των συλλογικών διαπραγματεύσεων, τη ρύθμιση των συμβάσεων εργασίας, την ένταξη και της προστασία ευάλωτων ατόμων. Θεωρεί την αποτελεσματικότητα στοιχείο την ηθικής υπευθυνότητας: η Ηθική Οικονομία δεν είναι φιλανθρωπία αλλά υποστηρίζει κοινωνικά χρήσιμες δράσεις με ευθύνες στη διαχείριση και τις επενδύσεις. Θεωρεί τη συσσώρευση του πλούτου που βασίζεται αποκλειστικά στην κατοχή και την ανταλλαγή χρημάτων ως παράνομη. Το επιτόκιο είναι ένα μέτρο αποτελεσματικότητας στη χρήση των αποταμιεύσεων, ένας δείκτης μεταξύ της αποτελεσματικότητας και της κοινωνικής χρησιμότητας των προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται. 14 Βλέπε υποσημείωση 1 15 Για να δείτε ολόκληρο το Μανιφέστο για την Ηθική Οικονομία επισκεφτείτε τη σελίδα: http://www.finansol.it/?page_id=5 8 Το Δίκαιο Εμπόριο και η σχέση του με την Ηθική Οικονομία
Δίκαιο Εμπόριο Επιδιώκει την περιβαλλοντική βιωσιμότητα: όλοι όσοι εμπλέκονται στην εφοδιαστική αλυσίδα του Δίκαιου Εμπορίου συνεργάζονται για την προστασία του περιβάλλοντος και της βιωσιμότητας των φυσικών πόρων. Ηθική Οικονομία Θεωρεί την κοινωνική και περιβαλλοντική ευθύνη σημείο αναφορά των επενδύσεων. Επιδιώκει την ανάπτυξη ικανοτήτων και χειραφέτησης: το Δίκαιο Εμπόριο ενθαρρύνει την ανάπτυξη των τεχνικών και διαχειριστικών δεξιοτήτων των παραγωγών να ασκήσουν τη διαπραγματευτική τους δύναμη στις αγορές προς όφελος της κοινότητας. Ενημέρωση και συμμετοχή Προωθεί την ευαισθητοποίηση των καταναλωτών και την υπεράσπιση: η κοινωνική δικαιοσύνη και η ευκαιρία για αλλαγή είναι τα μηνύματα που συνδέουν τους παραγωγούς με τους καταναλωτές. Οι δραστηριότητες ευαισθητοποίησης και η υπεράσπιση είναι απαραίτητα στοιχεία για την αλλαγή των κανόνων του διεθνούς εμπορίου και για ένα πιο δίκαιο παγκόσμιο εμπορικό σύστημα. Θεωρεί τις αποτελεσματικές επιχειρηματικές συνεργασίες με τους παραγωγούς σε μια σχέση αμοιβαίας εμπιστοσύνης ως Κοινωνικό Συμβόλαιο. Προωθεί τη συμμετοχή του κοινού στη λήψη αποφάσεων της επιχείρησης, όχι μόνο των μετόχων, αλλά και των εργαζομένων και των αποταμιευτών/ επενδυτών. Η Ηθική Οικονομία εκφράζει την προτίμηση της στην κατανομή των πόρων και ευνοεί τους δημοκρατικούς μηχανισμούς συμμετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Απαιτεί συνολική και συνεχή προσήλωση. Διαφάνεια Θεωρεί ότι η παρακολούθηση και η αξιολόγηση είναι βασικά στοιχεία: η επαλήθευση της συμμόρφωσης των αλυσίδων εφοδιασμού και των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων τους είναι μεγάλης σημασίας για την ενίσχυση των σχέσεων εμπιστοσύνης και της διαφάνειας σε όλα τα κυκλώματα του Δίκαιου Εμπορίου. Παρέχει διαφάνεια: οι αποταμιευτές και οι επενδυτές έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν τις διαδικασίες που ακολουθούνται στο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα, τις επενδυτικές αποφάσεις και τη χρήση των χρημάτων τους. Στον παραπάνω πίνακα όπου γίνεται σύγκριση μεταξύ της Ηθικής Οικονομίας και του Δίκαιου Εμπορίου, είδαμε ότι υπάρχουν πολλές κοινές αξίες και αρχές: η πρόσβαση στην πίστωση ως δικαίωμα και απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία ευκαιριών απασχόλησης, η αποτελεσματικότητα, η διαφάνεια και η υπευθυνότητα που θεωρούνται βασικές προϋποθέσεις για όλες τις χρηματοπιστωτικές, εμπορικές και οικονομικές δραστηριότητες, καθώς και η σχέση με τους επενδυτές, τους καταναλωτές και τους επιχειρηματικούς εταίρους. Ένα άλλο κοινό στοιχείο είναι η ενεργή συμμετοχή στις αποφάσεις της εταιρείας από τους μετόχους, τους εργαζομένους και τους αποταμιευτές/καταναλωτές. Αυτό πραγματοποιείται μέσω εργαλείων πληροφόρησης, απευθείας συναντήσεις και την εκπροσώπηση των εργαζομένων και των πελατών στην οικονομική ζωή του οργανισμού (είτε πρόκειται για ένα ηθικό χρηματοπιστωτικό ίδρυμα ή μια ένωση Δίκαιου Εμπορίου/συνεταιρισμού). Η χρήση αυτού του δημοκρατικού μοντέλου είναι απαραίτητη για την επίτευξη των στόχων της κοινωνικής χρησιμότητας και της δικαιοσύνης. Επιπλέον η επικοινωνία, η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση αποτελούν σημαντικές πτυχές και για τους δύο. Έχουμε μιλήσει για το Δίκαιο Εμπόριο και έχουμε προσδιορίσει τις αξίες και τις αρχές που μοιράζεται με την Ηθική Οικονομία, γεγονός που τους καθιστά δυνητικά καλούς συμμάχους. Στο επόμενο κεφάλαιο θα δούμε με ποια μέσα η Ηθική Οικονομία στηρίζει τη λειτουργία της αγοράς δίκαιου εμπορίου για να καλύψει τις ανάγκες της πρόσβασης στις πιστώσεις για τους παραγωγούς αλλά και σε διάφορα επίπεδα, με τη συμμετοχή άλλων φορέων συμπεριλαμβανομένης και της αλυσίδας εφοδιασμού. 9
2. Εργαλεία της Ηθικής Οικονομίας για Δίκαιο Εμπόριο Η επιτυχία κάθε ολοκληρωμένης στρατηγικής για την καταπολέμηση της φτώχειας βασίζεται στην έμφυτη ικανότητα των ανθρώπων να βελτιώσουν την κατάστασή τους για τους ίδιους και για τα παιδιά τους 16. Αυτό είναι δυνατό μόνο όταν υπάρχει η ελευθερία επιλογής και η δυνατότητα να συνεχίζουν τη ζωή τους. Δυστυχώς το χρηματοπιστωτικό σύστημα σήμερα δεν ανταμείβει την προσωπική βούληση κάποιου να κινηθεί έξω από τη φτώχεια εάν δεν συνοδεύεται από ισχυρά οικονομικά διαπιστευτήρια (το οποίο είναι αδύνατο σε αυτή την κατάσταση), στερώντας έτσι πιστώσεις σε αυτούς που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Οι μικροί παραγωγοί, στην πραγματικότητα, έχουν μεγάλη δυσκολία στη λήψη δανείων από τις παραδοσιακές τράπεζες, δεδομένου ότι αυτές κρίνουν την ευπάθεια του παραγωγικού ιστού και της αστάθειας των τιμών και πιστεύουν ότι αποτελεί μια εξαιρετικά επικίνδυνη μορφή χρηματοδότησης. Οι παραδοσιακές τράπεζες δεν είναι πρόθυμες να δώσουν πίστωση σε αυτούς τους ανθρώπους και τις επιχειρήσεις τους επειδή τους θεωρούν ακατάλληλους. Αυτό δημιουργεί αποκλεισμό, περιθωριοποίηση και φτώχεια και συμβαίνει σε πολλούς μικρούς παραγωγούς οι οποίοι εξακολουθούν να παραμένουν έξω από το παιχνίδι επειδή είναι πολύ αδύναμοι και δεν είναι σε θέση να ανταγωνιστούν στην παραδοσιακή οικονομία της αγοράς. Το Δίκαιο Εμπόριο επικεντρώνεται σε προβλήματα που σχετίζονται με την πρόσβαση σε οικονομικούς πόρους που απαιτούνται για την παραγωγή, χρησιμοποιώντας την προ - χρηματοδότηση: μια κατάθεση του 50 % της συνολικής χρηματικής ενίσχυσης που έχει συμφωνηθεί και καταβάλλεται στον παραγωγό άμεσα. Ο μηχανισμός αυτός επιτρέπει στους παραγωγούς να καλύψουν τις ανάγκες της παραγωγής, χωρίς να καταφεύγουν σε δάνεια και τοκογλύφους και να ξεκινήσουν τις διαδικασίες παραγωγής με ασφαλείς και διαρκείς εμπορικές συμφωνίες. Η προχρηματοδότηση, από την άλλη πλευρά, θέτει σε εφαρμογή ένα μηχανισμό για τη συγκέντρωση κεφαλαίων που αφορούν τις ηθικές τράπεζες, τους συνεταιρισμούς και της κοινοπραξίες Ηθικής Οικονομίας, καθώς και τους μικρο-πιστωτικούς Συνεταιρισμούς [ βλέπε : Οδηγός 1 Εισαγωγή στην Ηθική Οικονομία και Υπεύθυνες Επενδύσεις]. Ιταλικά World Shops και το σύνολο των αποταμιεύσεων Τα World Shops αντιπροσωπεύουν το αρχικό δίκτυο πωλήσεων και το πιο ολοκληρωμένο, όσον αφορά τις αξίες και τους στόχους, στην αλυσίδα εφοδιασμού Δίκαιου Εμπορίου. Τα World Shops δεν είναι μόνο μέρη για την πώληση των προϊόντων, αλλά και για την κατάρτιση και την πληροφόρηση, καθώς είναι το μέσο από το οποίο μπορούν να ακουστούν οι φωνές και οι εμπειρίες των παραγωγών του Νότου. Είναι εμπορικοί οργανισμοί, αλλά επηρεάζονται έντονα από τις αξίες της εκπαίδευσης και ης αλληλεγγύης. Στην Ιταλία, για τη διαχείριση των οικονομικών και πολιτιστικών στοιχείων, όπου ο νόμος της χώρας το απαιτεί, τα World Shops οργανώνονται είτε ως συνεταιρισμός είτε ως ένωση εθελοντών. Μερικά ιταλικά World Shops έχουν ενεργοποιήσει τη συγκέντρωση των χρημάτων μέσω βιβλιάριων καταθέσεων που συλλέγουν και αποδίδουν τα χρήματα που επενδύονται από τα μέλη του συνεταιρισμού. Τα κεφάλαια που συγκεντρώνονται χρησιμοποιούνται για να παρέχουν προχρηματοδότηση στους μικρούς παραγωγούς και για άλλους εμπορικούς σκοπούς. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση του Altromercato Consortium World Shops, το οποίο με την πάροδο του χρόνου εισήγαγε ένα σύστημα χρηματοδότησης αλληλεγγύης και ενημερωτικές εκστρατείες σχετικά με το θέμα 17. Το σύστημα Claro Fair Trade Η Claro Fair Trade 18, ο κύριος ελβετικός κεντρικός εισαγωγέας προϊόντων δίκαιου εμπορίου, με δικό της δίκτυο με World Shops, ανέπτυξε το δικό της οικονομικό μοντέλο με την δημιουργία της Claro Fair Trade ltd, την εταιρεία που συλλέγει οικονομικούς πόρους για τη στήριξη των πιστωτικών αναγκών των παραγωγών στο νότιο ημισφαίριο, και της μάρκας Claro Fair Trade. Η εταιρεία δραστηριοποιείται μέσω: 16 A.Baranes, R. Milano, Guida per i Risparmiatori, come investire per lo sviluppo nei paesi del Sud del Mondo, 2009, σ.16. Εκδόθηκε στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος Save for Good: mobilizing european actors to build global inclusive financial sectors in developing countries ONG/ED/2007/135-827. Ref. 106, χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, δημοσιεύτηκε το 2009 και είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του RITMI. Βλέπε: http://www.microfinanza-italia.org/saveforgood/guida_risparmiatori.pdf 17 Σύνολο εκπαιδευτικών εργαλείων Finanza Etica e Solidale από την Fondazione Culturale Responsabilità Etica και την CTM Altromercato, που δημιουργήθηκε στα πλαίσια του ευρωπαϊκού προγράμματος Save for Good: mobilizing european actors to build global inclusive financial sectors in developing countries ONG/ED/2007/135-827. Ref. 106, που χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα - βλέπε: http://www.microfinanza-italia.org/ saveforgood/educational_tool_kit/capitolo2/progetti.htm 18 Claro Fair Trade - http://corporate.claro.ch/company.8+m5d637b1e38d.0.html (τελευταία επίσκεψη 30 Ιανουαρίου 2014). 10 Το Δίκαιο Εμπόριο και η σχέση του με την Ηθική Οικονομία
1. δωρεών μέσω του Ταμείου για την Προώθηση του Παραγωγού, που χρησιμοποιεί τους πόρους για αναπτυξιακές παρεμβάσεις στην ποιότητα των προϊόντων και την καινοτομία στις διαδικασίες κατασκευής 2. μετοχών της Claro για τη συγκέντρωση του κοινωνικού κεφαλαίου. Όποιος αποκτά μετοχές γίνεται μέλος της Claro Fair Trade - οι μετοχές διαπραγματεύονται εκτός χρηματιστηρίου και τις κατέχουν σήμερα περίπου 2.000 ιδιώτες και θεσμικοί μέτοχοι (περισσότερο από 50 % ανήκει σε μικρούς ιδιώτες μετόχους), συμπεριλαμβανομένων των ανθρωπιστικών οργανώσεων και των World Shops του δικτύου Claro Fair Trade. Η Claro Fair Trade ltd προσφέρει επίσης μια υπηρεσία για την αναχρηματοδότηση των δανείων προς τους παραγωγούς στο νότιο ημισφαίριο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπου υπάρχουν, τα world shops μπορούν επίσης να επωφεληθούν από τις ειδικές υπηρεσίες που παρέχονται από τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες συνεταιρισμών. Σε γενικές γραμμές, η προϋπόθεση για την πρόσβαση σε αυτές τις υπηρεσίες είναι ότι κάποιος πρέπει να είναι μέλος του συνεταιρισμού. Για παράδειγμα, στην Ισπανία, η Coop 57 19 συγκεντρώνει αποταμιεύσεις και χρηματοδοτεί τα μέλη της, ως επί το πλείστον εργατικά συνδικάτα, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων World Shops (Afoca, Alternative 3, Idea scas, La Ceiba soc.coop.med, Mundo imaginado, Transformando sca, Xarxa de Consum Solidari), στα οποία παρέχει δάνεια με χαμηλό επιτόκιο, ή στην Ιταλία με τα MAGs ( Self- management finance cooperatives/ αυτοδιαχειριζόμενοι χρηματοπιστωτικοί συνεταιρισμοί). Οι Ηθικές Τράπεζες και οι Χρηματοπιστωτικές Κοινοπραξίες στην Ευρώπη προσφέρουν ειδικούς λογαριασμούς μέσω των οποίων ο επενδυτής μπορεί να επιλέξει να στηρίξει τον τομέα του Δίκαιου Εμπορίου, καθώς και τη δημιουργία βιώσιμων εμπορικών συνεργασιών με μικρούς παραγωγούς δίκαιου εμπορίου, εξαγωγείς και καταναλωτές. Ας ρίξουμε μια ματιά σε αυτά που προσφέρουν όσον αφορά: 2.1 αποταμιευτικά προϊόντα 2.2 επενδυτικά προϊόντα 2.1 Αποταμιεύσεις Η επιλογή μιας Ηθικής Τράπεζας για να διαχειρίζεται τις αποταμιεύσεις σας είναι το πρώτο βήμα προς μια υπεύθυνη και βιώσιμη χρήση των χρημάτων σας και ένα μέσο για τη στήριξη του τομέα του Δίκαιου Εμπορίου. Μερικές Ηθικές Τράπεζες έχουν συνάψει συμφωνίες με ιδρύματα και μη κερδοσκοπικές οργανώσεις για τη διοχέτευση των χρημάτων στον τομέα του Δίκαιου Εμπορίου, προσφέροντας στους πελάτες τους ειδικά προϊόντα, όπως οι κάρτες affinity, που είναι πιστωτικές κάρτες μέσω των οποίων η Τράπεζα κρατά ένα ποσοστό για κάθε συναλλαγή και το κατανέμει σε ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα Δίκαιου Εμπορίου ή σε ένα ταμείο για όργανα μικροχρηματοδότησης, όπως τα ταμεία εγγυήσεων. Συνεπώς, είναι δυνατόν να δωρίσει κανείς ένα μέρος ή το σύνολο των τόκων του λογαριασμού. Ο λογαριασμός ταμιευτηρίου Το υποκατάστημα της Triodos Bank στην Αγγλία προσφέρει στους πελάτες της τον Triodos Charity Saver Account, ένα λογαριασμό με τον οποίο η Τράπεζα δωρίζει περίπου το 0,25% του μέσου ετήσιου υπολοίπου του λογαριασμού ταμιευτηρίου στο Fairtrade Foundation. Το βιβλιάριο αλληλεγγύης Livret Solidaire Association: από το 2009, η γαλλική Ομοσπονδία των Ενώσεων και των World Shops των Artisans du Monde 20, χάρη σε μια συμφωνία με την Credit Coopératif, είναι ο αποδέκτης του Livret Solidaire Association (Ένωση Βιβλιαρίου Αλληλεγγύης), ένα προϊόν με πιστοποίηση Finansol. Το βιβλιάριο απευθύνεται σε νομικά πρόσωπα (σύλλογοι, επιχειρήσεις, κλπ) που θέλουν να υποστηρίξουν το Δίκαιο Εμπόριο και τις δραστηριότητες της Ομοσπονδίας, δωρίζοντας μέρος (25%, 50%, 75% ή 100%) των δεδουλευμένων τόκων ετησίως. Οι τόκοι φορολογούνται με μειωμένο συντελεστή για τις μη κερδοσκοπικές οργανώσεις στη Γαλλία. Η πιστωτική κάρτα Η affinity credit card μπορεί να συνδεθεί με μια μη κερδοσκοπική οργάνωση, ένα πρόγραμμα ανάπτυξης Δίκαιου Εμπορίου ή ένα ταμείο μικροχρηματοδοτήσεων: έτσι, η Τράπεζα αποδίδει ένα ποσοστό για κάθε συναλλαγή με την πιστωτική κάρτα. 19 Coop57 Servicios Financieros Éticos y Solidarios - http://www.coop57.coop/ 20 Η Artisans du Monde είναι μια γαλλική εισαγωγική με βάση το Παρίσι που περιλαμβάνει ένα δίκτυο 170 Ενώσεων και World Shops βλέπε: http://www.artisansdumonde.org/epargne-solidaire.html 11
Tarjeta de Crédito Altromercato: οι πελάτες που χρησιμοποιούν αυτή την κάρτα επιτρέπουν στην Banca Etica να δωρίσει το 0,10 % της συνολικής αξίας όλων των συναλλαγών που πραγματοποιούνται στην Altromercato και ένα πρόγραμμα δίκαιου εμπορίου. Ένα άλλο εργαλείο είναι το Πιστοποιητικό Καταθέσεων: ο πελάτης που αποφασίζει να εγγραφεί σε ένα τέτοιο ζητά να δωρίσει τους τόκους σε ένα λογαριασμό καταθέσεων. Αυτός ο λογαριασμός μπορεί να διατεθεί, ανάλογα με την περίπτωση, για ένα συγκεκριμένο πρόγραμμα δίκαιου εμπορίου ή να χρησιμοποιηθεί ως εγγύηση για την παραχώρηση μιας σειράς πιστώσεων για συνήθεις δραστηριότητες (εισαγωγές, προκαταβολές πληρωμών και επιχειρήσεις) που εκτελούνται από την κοινοπραξία στην οποία αφορά το πιστοποιητικό των καταθέσεων. Οι τόκοι θα δεσμεύονται στην κατάθεση βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα (συνήθως κυμαίνεται από 12 έως 36 μήνες) μέχρι τη λήξη, όταν η Τράπεζα αποστείλει ειδοποίηση προς το συνδρομητή ζητώντας την ανανέωση ή την επιστροφή των χρημάτων. Με το πιστοποιητικό καταθέσεων οι καταθέσεις δεσμεύονται για όλη την περίοδο και δεν υπάρχει πρόωρη αποπληρωμή. Το πιστοποιητικό καταθέσεων μπορεί να θεωρηθεί ως ένα μεσοπρόθεσμο ή μακροπρόθεσμο επενδυτικό εργαλείο. Μερικά παραδείγματα: Πιστοποιητικό Καταθέσεων FairTrade Italy - Banca Etica (Ιταλία): το προϊόν αυτό έχει ένα σταθερό επιτόκιο για όλη τη διάρκεια του ομολόγου και απευθύνεται σε κατόχους λογαριασμού της συγκεκριμένης τράπεζας. Ο πελάτης που υπογράφει το πιστοποιητικό - που μπορεί να έχει διάρκεια 12, 24 ή 36 μήνες - επιλέγει να δωρίσει τους δεδουλευμένους τόκους στο τέλος του έτους στην Fairtrade Italy - TransFair, για τη στήριξη προγραμμάτων Δίκαιου Εμπορίου από την κοινοπραξία. Πιστοποιητικό καταθέσεων CTM Altromercato Banca Etica (Ιταλία): Υπογράφοντας το πιστοποιητικό καταθέσεων με διάρκεια 12 ή 36 μήνες, ο πελάτης μεταβιβάζει τους οφειλόμενους τόκους, σε ετήσια βάση, σε ένα λογαριασμό καταθέσεων CTM Altromercato για να υποστηρίξει ένα πρόγραμμα Δίκαιου Εμπορίου. Το πιστοποιητικό καταθέσεων για 24 μήνες, από την άλλη, δεν προβλέπει την κατανομή των δεδουλευμένων τόκων αλλά επιτρέπει στους πελάτες να δανείζουν τις οικονομίες τους για να στηρίξουν το έργο της CTM, προωθώντας την εφαρμογή ευνοϊκών συνθηκών στην πιστωτική γραμμή για τις συνήθεις λειτουργίες των εισαγωγών και των προπληρωμών. Πιστοποιητικό καταθέσεων της Triodos Bank (Ισπανία): Η Triodos 21 προσφέρει στους κατόχους λογαριασμού της ένα πιστοποιητικό καταθέσεων που μπορεί να κυμαίνεται από 6, 12 ή 18 μήνες, μέχρι 2 και 5 έτη, με επιτόκιο που εξαρτάται από τη διάρκεια της κατάθεσης. Ακόμη και σε αυτή την περίπτωση, οι πελάτες μπορούν να επιλέξουν να δώσουν μέρος των δεδουλευμένων τόκων, σε ετήσια βάση, σε μια μη κερδοσκοπική οργάνωση που συνδέεται με το Triodos Foundation. 2.2 Επενδυτικά προϊόντα Πολλές ηθικές τράπεζες και άλλοι φορείς ηθικής χρηματοδότησης συλλέγουν κεφάλαια για τη χρηματοδότηση του δίκαιου εμπορίου και για την επένδυση σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, συνεταιρισμούς παραγωγών και σε οργανισμούς μικροχρηματοδότησης του Νότου, οι οποίοι συμμορφώνονται με τις αξίες και τα πρότυπα του δίκαιου εμπορίου. Η Merkur Development Loans Ltd 22 ιδρύθηκε το 2009 σε συνεργασία με τη δανέζικη Merkur Cooperative Bank και Κρατικό Ίδρυμα της Δανίας για την Εκβιομηχάνιση στις αναπτυσσόμενες χώρες (IFU). Ειδικεύεται στην υποστήριξη εθνικών εταιρειών που θέλουν να επενδύσουν σε αναδυόμενες αγορές. Ο μέσος όρος του δανείου είναι μεταξύ 400.000 και 200.000. Τα επιτόκια είναι μεταξύ 8 % και 16 %, και καθορίζονται σε ατομική βάση. Τα επιτόκια καθορίζονται γενικά για όλη τη διάρκεια του δανείου. Η Merkur Development Loans Ltd επενδύει και χορηγεί δάνεια σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και συνεταιρισμούς στις αναπτυσσόμενες χώρες, χρησιμοποιώντας βιώσιμες μεθόδους παραγωγής οι οποίες είτε έχουν πιστοποιηθεί ή βρίσκονται στη διαδικασία της πιστοποίησης με ένα από τα πέντε σήματα ή οργανισμούς: WFTO (Παγκόσμιος Οργανισμός Δίκαιου Εμπορίου), FLO (Διεθνής Οργανισμός Σήμανσης Δίκαιου Εμπορίου), Οργανισμός Πιστοποίησης FSC (Συμβούλιο για τη Διαχείριση των Δασών), IFOAM Organic, Demeter Biodynamic Certification. Οι πιστοποιημένες διαδικασίες αφορούν στην επέκταση ή στην αγορά ακινήτων για την αποθήκευση, την τεχνολογική ανανέωση του εξοπλισμού παραγωγής, του εξοπλισμού μεταφοράς, τα κεφάλαια κίνησης για τη χρηματοδότηση των τελικών σταδίων της πιστοποίησης καθώς και τα μέτρα για την προσαρμογή των πηγών ενέργειας (ανανεώσιμες πηγές ενέργειας). 21 Καταθέσεις Triodos, ενημερωτικό υλικό: http://www.triodos.es/media/40764/fip-depositos.pdf 22 Πιστώσεις για βιώσιμο εμπόριο της Merkur Development Loans, ενημερωτικό φυλλάδιο - http://www.merkurdevelopmentloans.dk/file/40/pdf 12 Το Δίκαιο Εμπόριο και η σχέση του με την Ηθική Οικονομία
Ας δούμε τώρα τα χαρακτηριστικά των μέσων Ηθικής Οικονομίας με τη μεγαλύτερη χρήση: Τα ομόλογα είναι χρεωστικοί τίτλοι που εκδίδονται από εταιρείες ή δημόσιους φορείς, τα οποία δίνουν στον κάτοχο τους το δικαίωμα επιστροφής κατά τη λήξη, καθώς και τον τόκο για το ποσό που επενδύθηκε. Τα Ομόλογα είναι μια άλλη μορφή κατάθεσης που αποσκοπεί στην εξεύρεση των αναγκαίων πόρων μέσω της συγκέντρωσης των αποταμιεύσεων για τη χρηματοδότηση έργων σε μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βάση, μέσω της έκδοσης ομολόγων [γλωσσάριο]. Αυτό το εργαλείο χρησιμοποιείται ευρέως για τη χρηματοδότηση του δίκαιου εμπορίου. Η παραχώρηση της πίστωσης μέσω των ομολόγων αφορά σε δύο ομάδες-στόχους : τα ιδρύματα μικροχρηματοδοτήσεων, τα οποία έχοντας μεγαλύτερη διαθεσιμότητα πόρων μπορούν να αυξήσουν την ικανότητα παροχής μικροπιστώσεων, καθώς και οι ενώσεις και οι συνεταιρισμοί των παραγωγών που χρησιμοποιούν τα δάνεια για επενδύσεις σε μηχανήματα και εξοπλισμό παραγωγής. Ομόλογα από την Cresud S.p.a. (Ιταλία) 23 : Η συγκέντρωση των αποταμιεύσεων γίνεται στην Ιταλία μέσω της έκδοσης ομολόγων. Με αυτό το σύστημα, τα ιδρύματα μικροχρηματοδότησης και οι Ενώσεις Παραγωγών, οι Συνεταιρισμοί, τα Δίκτυα και οι ΜΚΟ στη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ασία έχουν πρόσβαση σε πιστώσεις, προκειμένου να διευρύνουν το χαρτοφυλακίου δανείων τους και να αυξήσουν τον αριθμό των πελατών τους. Τα δάνεια κυμαίνονται από 50.000 έως 250.000 ευρώ μέχρι 48 μήνες με επιτόκιο 9%, και έχουν εγκριθεί μέσα από άμεση διαπραγμάτευση και ασφάλιση με τις παρεχόμενες εξασφαλίσεις 24. Ιδιωτικά Επενδυτικά Κεφάλαια: είναι οικονομικές δραστηριότητες με τις οποίες ένας θεσμικός επενδυτής [Γλωσσάριο] αναλαμβάνει ποσοστώσεις μιας εταιρείας με την αγορά μετοχών και την εισαγωγή νέων χρημάτων σε αυτή και την έκδοση νέων μετοχών. Αυτά τα στοιχεία διαχειρίζονται από τα Μετοχικά Ιδιωτικά Επενδυτικά Κεφάλαια (PEF): ένας τύπος μακροπρόθεσμων επενδύσεων που λαμβάνει χώρα εκτός της χρηματιστηριακής αγοράς. Υπάρχουν διάφοροι τύποι Ιδιωτικών Επενδυτικών Κεφαλαίων: κεφάλαια που εστιάζουν στις επενδύσεις σε start-up funds, κεφάλαια που ασχολούνται με τις υφιστάμενες επιχειρήσεις αλλά με αρνητικές ταμειακές ροές και μεγάλες προοπτικές ανάπτυξης (με ταμειακές ανάγκες για να χρηματοδοτήσει την έναρξη των προϊόντων ή την ανάπτυξη της αγοράς). Υπάρχουν κεφάλαια που επενδύονται σε εταιρείες με θετικές ταμειακές ροές σε ταχεία ανάπτυξη, με απαιτήσεις σε μετρητά που σχετίζονται με την ανάπτυξη της αγοράς και, τέλος, στα κεφάλαια διαχείρισης των μετοχών των στελεχών των επιχειρήσεων. Αυτό το εργαλείο είναι πολύ σημαντικό ως μακροπρόθεσμη επένδυση που ικανοποιεί τις ανάγκες του δίκαιου εμπορίου να αυξήσει ασθενή κεφάλαια (αυτά που χρησιμοποιούνται με την αντίθετη λογική του hit and run της κερδοσκοπικής οικονομίας), με στόχο την ενίσχυση του κεφαλαίου των ιδρυμάτων μικροχρηματοδότησης και των Συνεταιρισμών παραγωγής του Νότου, μέσω της συμμετοχής στην αγορά επιχειρηματικών κεφαλαίων, startup χρηματοδότηση και τις επενδύσεις για την ανακαίνιση και την επέκταση της εταιρείας. Η Oikocredit 25 (Ολλανδία), μέσω ενός δικτύου περιφερειακών οργανισμών στην Ασία, την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και την Ανατολική Ευρώπη, προσφέρει δύο χρηματοδοτικά μέσα για την υποστήριξη της ανάπτυξης σε τρεις τομείς: μικροχρηματοδοτήσεις, Δίκαιο Εμπόριο και γεωργία. Για τους εταίρους, συνεταιρισμούς, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, η Oikocredit προτείνει βραχυπρόθεσμα δάνεια, με ευέλικτες συμβάσεις δανείου, καθώς και μεσο-μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση μέσω επενδύσεων ιδιωτικών κεφαλαίων 26, που περιλαμβάνουν μια κατανομή του μακροπρόθεσμου κινδύνου της επιχείρησης. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η Oikocredit επενδύει μεταξύ 10 % και 25 % του μετοχικού κεφαλαίου των εταίρων, που είναι επαρκές για να έχουν σημαντική επίδραση στις εταιρείες στις οποίες επενδύει. Για τις χώρες όπου δεν υπάρχει τοπικό γραφείο 27, η επένδυση μπορεί να γίνει μέσω του 23 Η Cresud Spa είναι μια ιταλική εταιρεία που προσφέρει οικονομικούς πόρους σε οργανισμούς μικροπιστώσεων, παραγωγούς Δίκαιου Εμπορίου και βιώσιμους συνεταιρισμούς, δίκτυα, ενώσεις και ΜΚΟ στη Λατινική Αμερική, την Αφρική και την Ασία. Ιστοσελίδα: www.cresud.it 24 Οι εγγυήσεις για το δάνειο διαπραγματεύονται με τους πελάτες και απαιτούνται οι εγγυήσεις ιδιοκτησίας, η πρόσβαση σε διεθνή ταμεία εγγυήσεων (50%) και η κάλυψη του τοπικού τραπεζικού συστήματος (50%). Τα Ταμεία Εγγυήσεων συγκεντρώνουν χρήματα για να προσφέρουν εγγυήσεις στους δανειστές και να τους επιτρέψουν να επωφεληθούν από τους ειδικούς όρους για τη χορήγηση δανείου. Από την πλευρά της Μικροπίστωσης αποτελεί ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για την αύξηση του αριθμού των ατόμων που έχουν πρόσβαση στις πιστώσεις. Στην έρευνα του PRICE με τίτλο Fair Trade and Ethical Finance: the Possible Synergy του S. Grillo, γίνεται αναφορά στο ταμείο εγγυήσεων που δημιουργήθηκε το 1999 από την ολλανδική ΜΚΟ ICCO, η οποία προσφέρει στις εταιρείες ζητώντας μερικό δανεισμό και εγγυήσεις για την κατανομή των ζημιών στις πιστώσεις. Τα ταμεία εγγυήσεων, από χρηματοπιστωτικής πλευράς, έχουν σημαντικό ρόλο στις μικροπιστώσεις καθώς και στη δημιουργία σχετικών δεσμών εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας. Το ταμείο που δημιουργήθηκε από την ICCO συνεργάζεται με τοπικές τράπεζες και κοινωνικούς επενδυτές όπως οι Triodos Sustainable Trade Fund και Oikocredit, κάνοντας μερικές συνεργασίες. 25 Η Oikocredit International, είναι ένας μη κερδοσκοπικός συνεταιρισμός που δημιουργήθηκε σαν ιδέα κατά τη διάρκεια του Παγκόσμιου Συμβουλίου των Εκκλησιών (1968) για την οικονομική υποστήριξη των φτωχότερων ανθρώπων που δεν μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από τις εμπορικές τράπεζες και ιδρύθηκε το 1975. Τώρα είναι ένας από τους μεγαλύτερους ιδιωτικούς οργανισμούς χρηματοδότησης στον τομέα της οικονομικής ανάπτυξης και λειτουργεί σε 70 χώρες με 38 περιφερειακά γραφεία και ένα δίκτυο τοπικών συνεργατών. http://www.oikocredit.coop 26 Ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια, ομάδα, κριτήρια και χαρτοφυλάκιο της Oikocredit http :// www. oikocredit. coop / equity - investments 27 Oikocredit περιφερειακά γραφεία στην Ευρώπη, τις ΗΠΑ και άλλες χώρες: http://www.oikocredit.coop/select-your-country 13
Oikocredit International Share Foundation. Στην περίπτωση αυτή η προσφορά δεν είναι η αγορά των μετοχών (με καθεστώς μέλους), αλλά το θέμα είναι τα Πιστοποιητικά Καταθέσεων των μετοχών της Oikocred. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Oikocredit τον Σεπτέμβριο του 2013, το σύνολο των μετοχών της ανήλθε σε 763.000.000 (30 Ιουνίου 2013), ενώ το συνολικό κεφάλαιο κίνησης ήταν 567 εκατ.. Οι εταίροι είναι 849 και οι επενδυτές 48.000. Για αυτό το λόγο οι επενδύσεις σε ιδιωτικά κεφάλαια, μακροπρόθεσμα και στην πράξη μέσα από την επιχείρηση, χαρακτηρίζονται ως υψηλού δείκτη ανάπτυξης. Ωστόσο, ορισμένοι τύποι αυτών των επενδύσεων μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνοι αν γίνουν από λάθος χέρια και για κερδοσκοπικούς σκοπούς. Σε αυτά τα χρόνια της οικονομικής κρίσης υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις ιδιωτικών μετοχικών κεφαλαίων που αγόραζαν υγιείς επιχειρήσεις για να τις μεταπωλήσουν σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, από εργοστάσια μέχρι μηχανήματα. Η εταιρεία στη συνέχεια φορτώθηκε με το χρέος και χρησιμοποιήθηκε για να πληρωθούν τεράστια κέρδη και τα μερίσματα προς τους διαχειριστές κεφαλαίων, και στη συνέχεια η εταιρεία πωλήθηκε ή αφέθηκε να αποτύχει, με όλες τις συνέπειες για τους εργαζόμενους και την παραγωγική οικονομία. Λόγω αυτών χαρακτηρίστηκαν ως «ακρίδες του καπιταλισμού» 28. Επιστρέφοντας στις ηθικές επενδύσεις, ας δούμε περισσότερα σχετικά με τα χρηματοοικονομικά μέσα για να μιλήσουμε για τις κοινωνικά υπεύθυνες επενδύσεις και το Impact investment, μια επενδυτική στρατηγική η οποία χρησιμοποιείται ιδιαίτερα ως μοχλός για την ανάπτυξη του δίκαιου εμπορίου. Δανεισμός και επενδύσεις (on-line) στο Δίκαιο Εμπόριο Ένα παράδειγμα επενδύσεων είναι η Share Interest, ο πρώτος πιστωτικός συνεταιρισμός, που ιδρύθηκε στη δεκαετία του 1990 στην Αγγλία παρέχει πιστώσεις και 100% χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες σε παραγωγούς, εισαγωγείς και εξαγωγείς Δίκαιου Εμπορίου. H Shared Interest 29 συγκεντρώνει κεφάλαια από επενδυτές, οι οποίοι διαμένουν στο Ηνωμένο Βασίλειο, και το χρησιμοποιεί για την παροχή κεφαλαίου κίνησης για παραγωγούς και άλλους στην αλυσίδα εφοδιασμού Δίκαιου Εμπορίου, που κανονικά θα αποκλείονταν από τους μηχανισμούς των τραπεζικών δανείων. Πρόκειται για επένδυση σε μακροπρόθεσμες διαδικασίες (από τη σπορά ως τη συγκομιδή, την επεξεργασία, την αγορά και την εξαγωγή... ), έτσι όποιος επενδύει εκεί ενημερώνεται για το είδος της επένδυσης, αλλά και μοιράζεται τον κίνδυνο ζημιάς ή μείωσης των οικονομικών αποδόσεων που προκύπτουν από τους σχετικούς παράγοντες στις αναδυόμενες οικονομίες (εναλλασσόμενες τιμές, το κόστος της παραγωγής, κλπ.). Για να επενδύσει κανείς στη Shared Interest είναι απαραίτητο να ανοίξει έναν λογαριασμό, που διατίθεται για άτομα (ηλικίας 16 ετών και άνω), οικογένειες, σχολεία και επιχειρήσεις, καθώς και κοινοτικές ομάδες και θρησκευτικές ομάδες, καταθέτοντας ένα ποσό μεταξύ 100 και 20.000. Τα χρήματα συλλέγονται σε ένα ταμείο που χρησιμοποιείται για τις πληρωμές σε περισσότερες από 460 ομάδες παραγωγών σε 66 χώρες. Τα κεφάλαια αυτά χρησιμοποιούνται για να εξασφαλιστεί η αποτελεσματικότητα των επενδύσεων και ο κάτοχος του λογαριασμού μπορεί να παρακολουθεί την πρόοδο των επενδύσεων και το τρέχον επιτόκιο μέσω του δικτυακού τόπου και λαμβάνοντας τακτικές ενημερώσεις. Η Shared Interest αυτοπροστατεύεται από τον κίνδυνο του ξεπλύματος χρήματος, χρησιμοποιώντας μια υπηρεσία επιβεβαίωσης ταυτότητας. Η αξιοπιστία και η αποτελεσματικότητα της Shared Interest πιστοποιείται από τους δύο μεγαλύτερους οργανισμούς Δίκαιου Εμπορίου: τον Οργανισμό Σήμανσης δίκαιου εμπορίου (FLO) και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Δίκαιου Εμπορίου (WFTO). 28 Πληροφορίες για την Shared Interest μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα www.shared-interest.com και στο ενημερωτικό φυλλάδιο που μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ: http://www.shared-interest.com/media/39964/si_share_account5.pdf. 29 Πληροφορίες για την Shared Interest μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα www.shared-interest.com και στο ενημερωτικό φυλλάδιο που μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ: http://www.shared-interest.com/media/39964/si_share_account5.pdf. 14 Το Δίκαιο Εμπόριο και η σχέση του με την Ηθική Οικονομία
3. Επενδύοντας στις αξίες σας Οι Κοινωνικά Υπεύθυνες Επενδύσεις (SRI) είναι η πρακτική με την οποία τα περιβαλλοντικά, κοινωνικά και ηθικά ζητήματα εντάσσονται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για την επιλογή ή τη διατήρηση μιας επένδυσης, καθώς και στην άσκηση των δικαιωμάτων κυριότητας των τίτλων 30 Τι γίνεται αν θέλετε να πάτε πέρα από τη διαχείριση αποταμιεύσεων και να επενδύσετε αποτελεσματικά χωρίς να θυσιάζετε τις αξίες σας; Υπάρχουν χρηματοοικονομικά προϊόντα που σας επιτρέπουν να ενώσετε τις επενδύσεις με τις ηθικές αξίες: μιλάμε για τις Ηθικές Επενδύσεις ή τις Κοινωνικά Υπεύθυνες Επενδύσεις (εν συντομία SRI). Σε γενικές γραμμές, μπορούμε να ορίσουμε τις SRI ως επενδυτικά μέσα για τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα του περιβάλλοντος, τη βιώσιμη ανάπτυξη, τις κοινωνικές υπηρεσίες, τον πολιτισμό και τη διεθνή συνεργασία. Οι επιχειρήσεις αυτές πρέπει να συμφωνούν με τα ηθικό κριτήρια ελέγχου 31, που γίνεται από φορείς ηθικής αξιολόγησης και πιστοποίησης. Ελέγχοντας τα κριτήρια για τις SRI Τα θετικά και αρνητικά κριτήρια είναι τα δύο βασικά μοντέλα που χρησιμοποιούνται για την ανάλυση της συμπεριφοράς των παρόχων, όπου μπορεί κανείς να επιλέξει τις αξίες που πρέπει να περιλαμβάνονται σε ένα χαρτοφυλάκιο επενδύσεων 32. Αρνητικά κριτήρια (ή κριτήρια αποκλεισμού): η βεβαίωση των προϋποθέσεων που αποκλείουν μια εταιρεία από το πακέτο των επενδύσεων. Οι όροι αυτοί μπορεί να σχετίζονται με τον τομέα στον οποίο δραστηριοποιείται (όπως η παραγωγή και το εμπόριο των όπλων, καπνού, αλκοόλ, τυχερά παιχνίδια, πορνογραφία, κ.λπ.), θέματα που έχουν κοινωνικές διαστάσεις όπως η καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η μη συμμόρφωση με συμβάσεις εργασίας, η έλλειψη κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης, η διαφθορά και συμπαιγνία με καταπιεστικά καθεστώτα. Ένα άλλο κριτήριο αποκλεισμού συνδέεται με περιβαλλοντικά θέματα όπως η σοβαρή ρύπανση, η αποψίλωση των δασών, η μη αποδοτική χρήση της ενέργειας και των φυσικών πόρων. Θετικά κριτήρια (ή κριτήρια ένταξης): η επιλογή μετοχών γίνεται μέσω της αξιολόγησης της κοινωνικά υπεύθυνης συμπεριφοράς που ακολουθείται από την συγκεκριμένη εταιρεία σε σχέση με τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά στοιχεία και με τα στοιχεία διακυβέρνησης (κριτήρια ESG). Η ποιότητα (φερεγγυότητα), ο επενδυτικός κίνδυνος και η συμφωνία με τις παραπάνω παραμέτρους εκφράζονται στους όρους ηθικής αξιολόγησης που αφορούν στην προσέγγιση της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης 33. Η ηθική αξιολόγηση ορίζεται με γράμματα, από το ανώτερο, το τριπλό Ε ( EEE) μέχρι το κατώτερο το E -. Ο βαθμός υπολογίζεται από ηθικούς οργανισμούς αξιολόγησης όπως οι StandardEthics 34, Eiris 35, και Vigeo 36. Αρχές για Υπεύθυνες Επενδύσεις Το 2005, ο ΟΗΕ συνέταξε μια λίστα με τις Βασικές Αρχές για Υπεύθυνες Επενδύσεις, στην οποία οι επενδυτές μπορούν να εγγραφούν ελεύθερα. Σήμερα υπάρχουν 1205 οργανισμοί σε όλο τον κόσμο που έχουν προσχωρήσει στις PRI ( Αρχές για υπεύθυνες επενδύσεις ). Περισσότερες πληροφορίες στη σελίδα : www.unpri.org Σήμερα, η προσέγγιση βάσει των SRI είναι πρωταρχικής σημασίας για τις επιχειρήσεις και την οικονομία εν γένει, καθώς είναι ικανή να παρέχει κοινωνική νομιμοποίηση και οικονομική ανταγωνιστικότητα. Αυτά τα θέματα έχουν γίνει ακόμη πιο εμφανή με την κρίση που ξέσπασε το 2008 και προκλήθηκαν από άκρως κερδοσκοπικές (και καθόλου υπεύθυνες) συμπεριφορές. Ευτυχώς η μεγαλύτερη συνειδητοποίηση των καταναλωτών ότι είναι σε θέση να επηρεάσουν 30 Ορισμός του UK Social Investment Forum: http://uksif.org/ 31 R. Milano La Finanza Etica, εκδόθηκε από την Fondazione Culturale Responsabilità Etica, τεύχος n. 3, Μάρτιος 2010. www.fcre.it 32 Ορισμένα από αυτά τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα είναι: αμοιβαία κεφάλαια, συνταξιοδοτικά ταμεία, ασφαλιστήρια συμβόλαια, αμοιβαία κεφάλαια κλειστού τύπου, αμοιβαία κεφάλαια ακινήτων, χωριστοί λογαριασμοί και ομόλογα, και πιστοποιητικά καταθέσεων για τα οποία συζητήσαμε στην προηγούμενη ενότητα σχετικά με τα επενδυτικά προϊόντα που προσφέρουν οι τράπεζες. Τα προϊόντα αυτά διαχειρίζονται από τους ενδιάμεσους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς (όπως εταιρείες διαχείρισης αγαθών, τράπεζες, ασφαλιστικές εταιρείες) και χωρίζονται σε προϊόντα για ιδιώτες και θεσμικούς επενδυτές (θεσμικός επενδυτής είναι ένας οικονομικός φορέας, δημόσιος ή ιδιωτικός, που διαχειρίζεται τα χρηματοοικονομικά στοιχεία του ιδίου ή των συνεργατών του επενδύοντας με ένα συστηματικό και συσωρευτικό τρόπο). 33 Αυτός ο ορισμός δόθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην Πράσινη Βίβλο του 2001: «Η εθελοντική ένταξη κοινωνικών και περιβαλλοντικών ανησυχιών στις επιχειρηματικές δραστηριότητες και στις σχέσεις με τους μετόχους τους», όπου δεν θεωρείται νομική υποχρέωση αλλά ανάληψη ευθύνης απέναντι στις εξωτερικές επιρροές των οικονομικών αγαθών καθώς και μεγαλύτερη προσοχή στις προσδοκίες των ενδιαφερόμενων μερών. 34 Η Standard Ethics είναι ο πρώτος φορέας που εισήγαγε μια «θεσμική» προσέγγιση της αξιολόγησης της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης το 2001 - www.standardethics.eu 35 Η Eiris, ο ανεξάρτητος φορέας που ελέγχει 2800 επιχειρήσεις και αξιολογεί την ηθική απόδοση τους σύμφωνα με τα κριτήρια ESG (Environment Society Governance/Περιβάλλον, Κοινωνία, Διακυβέρνηση). Βλέπε: www.eiris.org 36 Η Vigeo Rating είναι ένας ευρωπαϊκός φορέας που ειδικεύεται στην υπεύθυνη απόδοση. Μετρά τις αποδόσεις κα τους κινδύνους των εταιρικών επιχειρήσεων σε σχέση με τα κριτήρια κοινωνικής ευθύνης. Βλέπε : www.vigeo.com 15
τις πολιτικές της επιχείρησης με το βάρος των αγορών τους, λειτουργεί συμπληρωματικά. Η ζήτηση για τα βιώσιμα προϊόντα έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια και στον τομέα των υπεύθυνων επενδύσεων, από πλευράς αποδόσεων, προϊόντα SRI συγκρίνονται ευνοϊκά σε σχέση με τις παραδοσιακές επενδύσεις και μάλιστα σε μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βάση είναι καλύτερα για να μειώσουν τους κινδύνους της απώλειας και έχουν υψηλότερες αποδόσεις. Οι πιο κοινωνικά υπεύθυνες επιχειρήσεις είναι τελικά οι καλύτερες διοικούμενες εταιρείες και ως εκ τούτου οι πιο κερδοφόρες 37. Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τα κοινωνικά υπεύθυνα κεφάλαια ανήλθαν σε 95 δισεκατομμύρια το 2012 και 108 δισεκατομμύρια το 2013, εδραιώνοντας την τάση αύξησης (+14 %) που σημειώθηκε κατά τα τελευταία έτη 38. Αυτό επιβεβαιώνει την ισχύ αυτού του τμήματος της διαχείρισης κεφαλαίων, που μπορεί να διατηρήσει θετικές καθαρές εισροές ακόμη και σε περιόδους όπου οι αγορές είναι εξαιρετικά ασταθείς. Από την Ετήσια Έκθεση του 2013 της Vigeo, η Γαλλία δείχνει το δρόμο με το μεγαλύτερο αριθμό των κοινωνικά υπεύθυνων διαχειριζόμενων κεφαλαίων 39. Κατανομή των κοινωνικά υπεύθυνων κεφαλαίων στην Ευρώπη Λεζάντα εικόνας: Κατανομή κοινωνικά υπεύθυνων κεφαλαίων στην Ευρώπη. Πηγή: www.eticasgr.it Επεξεργασία στοιχείων από Green Social and Ethical Funds in Europe «Πράσινα κοινωνικά και ηθικά κεφάλαια στην Ευρώπη» - φάκελος του 2013 σχετικά με τα κοινωνικά υπεύθυνα κεφάλαια στην Ευρώπη από την VIGEO Μεταξύ των SRI υπάρχει μια κατηγορία επενδύσεων 40 που χρησιμοποιούνται συχνά για τη χρηματοδότηση του δίκαιου εμπορίου, μικροχρηματοδοτήσεις και την αγροτική ανάπτυξη με σκοπό να δημιουργήσουν ένα θετικό κοινωνικό αντίκτυπο καθώς και οικονομική απόδοση: Impact Investment. Με τον όρο Impact Investment περιγράφουμε μια επένδυση σε ένα έργο. Ωστόσο είναι διαφορετικό από τη φιλανθρωπία καθώς οι επενδυτές διατηρούν την κυριότητα των περιουσιακών στοιχείων και αναμένουν μια θετική οικονομική απόδοση. Οι επενδύσεις στοχεύουν σε επιχειρήσεις, οργανισμούς και ταμεία με την πρόθεση της δημιουργίας κοινωνικού και περιβαλλοντικού αντίκτυπου, παράλληλα με την οικονομική απόδοση και μια καλή μακροπρόθεσμη οικονομική βιωσιμότητα. Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει τα κεφάλαια για τις αναδυόμενες αγορές, τα κεφάλαια υγειονομικής περίθαλψης, μικροχρηματοδότησης και δομημένα κεφάλαια χρέους, Επενδυτικά 37 Cfr Quando il salvadanaio diventa consapevole, του Andrea Di Turi σχετικά με Risparmio responsabile. Investimenti ed etica. Un esperienza vincente, ειδικό τεύχος του μηνιαίου περιοδικού Valori από την Etica sgr, Μάρτιος 2011 Βλέπε: http://www.eticasgr.it/cms/?plid=0&pid=5&ppid=0 38 Ethical Funds Market, Etica sgr, πηγή Vigeo 2013 Report - http ://www.eticasgr.it/cms/?plid=5&pid=32&ppid=5 39 Green, Social and Ethical Funds in Europe 2013, Vigeo - http://www.vigeo.com 40 Πέρα από το Impact investment, υπάρχουν και άλλες μορφές (ή στρατηγικές) επενδύσεων, σύμφωνα με την κατάταξη που περιλαμβάνεται στην μελέτη European SRI Study 2012 του Eurosif, όπου αφορά σε: α) επιλογή επενδύσεων Best-in-Class, β) αξιολόγηση βάση νόρμας, γ) αρχή του αποκλεισμού από τον χώρο των επενδύσεων, δ) ένταξη των παραγόντων ESG στις οικονομικές αναλύσεις, ε) δέσμευση και ψηφοφορία/υποστήριξη σε θέματα βιωσιμότητας. Για περισσότερα βλέπε- http://www.eurosif.org/research/eurosif-sri-study/sri-study-2012 16 Το Δίκαιο Εμπόριο και η σχέση του με την Ηθική Οικονομία
Κεφάλαια σε Ίδια Κεφάλαια για κοινωνικές επιχειρήσεις και αμοιβαία κεφάλαια που επενδύουν σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας 41. Οι επενδύσεις στοχεύουν σε επιχειρήσεις, οργανισμούς και ταμεία που εστιάζουν στη δημιουργία ενός θετικού κοινωνικού και περιβαλλοντικού αντίκτυπου παράλληλα με την οικονομική απόδοση και μια καλή μακροπρόθεσμη οικονομική βιωσιμότητα. Ορισμένα ταμεία έχουν άμεση σχέση με μεγάλες οργανώσεις δίκαιου εμπορίου, όπως: To Fair Trade Access Fund/Ταμείο Πρόσβασης Δίκαιου Εμπορίου 42, που ξεκίνησε το 2012 από τη βελγική εταιρεία διαχείρισης Incofin Investment Management 43, και χρηματοδοτείται από Incofin cvso (συνεταιρισμός) και την Fairtrade International, μέσω της παγκόσμιας μονάδας χρηματοδότησης παραγωγών της Fairtrade International (GPFU). Η GPFU αναπτύσσει χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες δίκαιου εμπορίου για πιστοποιημένους παραγωγούς από τον FLO, όπως δάνεια, ταμεία εγγυήσεων συμπεριλαμβανομένου και του such Fairtrade Access Fund και του Grameen Foundation 44, που αφορά παραγωγούς δίκαιου εμπορίου που έχουν πρόσβαση σε δάνεια αλλά χρειάζονται χρήματα για να επεκτείνουν και να βελτιώσουν την επιχείρηση τους. Το ταμείο ξεκίνησε με μια αρχική επένδυση 6 εκατομμυρίων αμερικανικών δολαρίων αλλά αναμένεται να φτάσει τα 45 εκατομμύρια δολάρια στον κύκλο εργασιών του κεφαλαίου. Το Ταμείο εξυπηρετεί σήμερα τους παραγωγούς στη Λατινική Αμερική, αλλά πρόκειται σύντομα να επεκταθεί στην Αφρική και την Ασία. SICAV SIF, Δημόσια Επιχείρηση Μεταβλητού Κεφαλαίου - Εξειδικευμένα Επενδυτικά Ταμεία, ξεκίνησαν στο Λουξεμβούργο και χαρακτηρίζονται από ευέλικτο φορολογικό καθεστώς και νομικό μηχανισμό για τους θεσμικούς επενδυτές. Το Ταμείο διοικείται από την Incofin Investment Management, η οποία είναι Sicav - Sif (onshore επενδυτικό ταμείο) - και εδρεύει στο Λουξεμβούργο. Παρέχει στους επενδυτές ετήσια απόδοση διανομής μερίσματος. Είναι ένα ανοιχτό ταμείο και ως εκ τούτου, επιτρέπει στους επενδυτές της να εξαγοράσει τις μετοχές τους πριν από τη λήξη της επένδυσης. Το ταμείο είναι σε δολάρια των ΗΠΑ αλλά μπορεί να συμμετέχει και κανείς με μια αρχική επένδυση 125.000 ευρώ Το Opes Impact Fund 46 είναι το πρώτο ιταλικό ταμείο impact investment, που ξεκίνησε το 2013, και χαρακτηρίζεται από το ότι είναι ένα μη κερδοσκοπικό και δεν χάνει το ενδιαφέρον των επενδυτών, δεδομένου ότι μπορούν να είναι μόνο δωρητές. Οι τόκοι που προκύπτουν από τις επενδυτικές δραστηριότητες επανεπενδύονται σε νέα δάνεια. Το Opes Impact Fund (OIF) διοικείται από το Opes Foundation και υποστηρίζεται από το Acra CCS Foundation, την ΜΚΟ Fem S3, την Altromercato Consortium, το Maria Enrica Foundation και την Microventures. Το OIF επενδύει σε κοινωνικές επιχειρήσεις (από το ξεκίνημα ως τη συνέχεια και διατήρηση τους /Start-up, Early Stage / Maturity) σε κρίσιμους τομείς όπως η υγεία, η βασική υγιεινή, η ενέργεια, η τροφή, η πρόσβαση σε νερό, η εκπαίδευση και το δίκαιο εμπόριο. Άλλα παραδείγματα (στο παράρτημα ακολουθεί μια πιο εκτενής λίστα) Impact investment στον τομέα του Δίκαιου Εμπορίου είναι: Το ResponsAbility Fair Fund 47 : ένα επενδυτικό ταμείο που ιδρύθηκε το 2012 από την εταιρεία χρηματοπιστωτικής διαχείρισης responsibility Investments AG, σε στενή συνεργασία με την εταιρεία διαχείρισης Credit Suisse Funds AG 48. Στη συνέχεια πήρε άδεια στην Ελβετία από την FINMA, την Ομοσπονδιακή Αρχή για την εποπτεία των χρηματοπιστωτικών αγορών. Το ταμείο επενδύει στις δυνατότητες ανάπτυξης του δίκαιου εμπορίου, παρέχοντας έτσι την οικονομική πρόσβαση σε πιστοποιημένους παραγωγούς και σε εκείνους που βρίσκονται στη διαδικασία λήψης πιστοποίησης. Η Fefisol είναι ένα ταμείο που δημιουργήθηκε από τη γαλλική εταιρεία SIDI ( Solidarité 41 European SRI Study 2012, op.cit., σελίδα 10 και σελίδα 21 42 FairTrade Access Fund, ενημερωτικό φυλλάδιο - http://www.fairtrade.net/fileadmin/userupload/content/2009/news/fafund/ FAFLeaflet2013-04-29_press-final-EN.pdf 43 Incofin Investment Management https://www.incofin.com/en/home 44 Το Grameen Foundation, ιδρύθηκε το 1997 από τον νομπελίστα Muhammad Yunus, και είναι ο πρώτος οργανισμός μικροπιστώσεων που προσφέρει μικρά δάνεια και άλλες χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες σε φτωχούς για να τους βγάλει από τη φτώχεια. 45 FairTrade International Access to Finance, Beyond the Standards βλέπε: http://www.fairtrade.net/access-to-finance.html Incofin Incofin establishes Fairtrade Access Fund with Fairtrade International and Grameen Foundation - βλέπε: https://www.incofin.com/en/news/incofinestablishes-fairtrade-access-fund-fairtrade-international-and-grameen-foundation 46 Opes Impact Fund, www.opesfund.eu/en/ 47 ResponsAbility Fair Trade First global Fair Trade fund launched - βλέπε: http://www.responsability.com/investing/en/750/first-global-fair- Trade-fund-launched.htm?Article=19907 48 Άλλες πληροφορίες σχετικά με την Credit Suisse στην ιστοσελίδα : https://www.credit-suisse.com/ch/asset_management/en/fund_information. jsp 17
Internationale pour le Developpement et l Investissement ), τη βελγική Alterfin 49 - ένα συνεταιρισμό για την ανάπτυξη των τοπικών οικονομικών δικτύων του Νότου - και την ιταλική κοινοπραξία Etimos που δοικείται από την εταιρεία Oppenheim Asset Management service sarl (ΕΠΕ) με έδρα το Λουξεμβούργο. Το ταμείο ασχολείται εξ ολοκλήρου με την Αφρική, κυρίως της υπο-σαχάριας περιοχής. Δημιουργήθηκε ως εργαλείο με στόχο τις χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις, για να βοηθήσουν οργανισμούς που ασχολούνται με την υποστήριξη και την παροχή υπηρεσιών στις αγροτικές περιοχές. Συγκεκριμένα απευθύνεται σε μικροχρηματοπιστωτικά ιδρύματα, οργανισμούς παραγωγών και εμπορικές επιχειρήσεις που πωλούν τα προϊόντα τους στις εγχώριες και διεθνείς αγορές γεγονός που συνεπάγεται και τη συμπερίληψη του δίκαιου εμπορίου. Η Fefisol κάνει μακροπρόθεσμες επενδύσεις και σε γενικές γραμμές δεν υπάρχει καμία διανομή των μερισμάτων κατά τη διάρκεια της ζωής της εταιρείας (θα πρέπει να επιστραφεί στην εκκαθάριση της εταιρείας με την επιστροφή του επενδυμένου κεφαλαίου) και ως εκ τούτου τα έσοδα επανεπενδύονται 50. Όπως αναφέρθηκε από την Eurosif 51, τα κυριότερα κίνητρα για την επιλογή μιας επένδυσης στον τομέα αυτό είναι: να συμβάλει στην αειφόρο ανάπτυξη, να συμβάλει στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών, να αναζητά σταθερές αποδόσεις μακροπρόθεσμα και να εξασφαλίζει τη διαχείριση του κινδύνου. Τα στοιχεία που περιέχονται στην ετήσια έκθεση της Eurosif για το 2012 δείχνουν το αυξανόμενο ενδιαφέρον των φορέων χάραξης πολιτικής και τους επενδυτές σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε αυτό το είδος της επένδυσης, με μερίδιο αγοράς 8,750 εκατ. ευρώ. Υπόσχεται, επίσης, σημαντική ανάπτυξη τα επόμενα χρόνια, γεγονός που σημαίνει επίσης ότι οι διαχειριστές πρέπει να επιδιώξουν μεγαλύτερη ποιότητα και διαφάνεια στον τομέα της έρευνας και την επιλογή τομέα ενδιαφέροντος 52. 49 Η Alterfin είναι κοινωνικός επενδυτής όπου από το 1994 συγκεντρώνει κεφάλαια στο Βέλγιο για να επενδύσει στις αναπτυσσόμενες χώρες μέσω μικροχρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και ενώσεων για παραγωγούς Δίκαιου Εμπορίου. 50 Norwegian Microfinance Initiatives της Fefisol - http :// www.nmimicro.no/investments/nmi-frontier-fund/fonds-europ%c3%a9en-definancement-solidaire-pour-lafrique-fefisol. Άλλοι επενδυτές: European Investments Bank (BEI), Proparco, Credit Cooperatif, SEFEA, Dévelopement international Desjardins (Καναδάς), Fondation Caritas France, Banca Popolare Etica, Nef, Norwegian Microfinance Initiatives, Cushman Foundation (ΗΠΑ). 51 Στην Ευρώπη ο σχετικός φορέας που λειτουργεί ως δεξαμενή σκέψης και έρευνας είναι αναμφισβήτητα η Eurosif, ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο που ιδρύθηκε το 2001 από το National Forum on Responsible Investment /Εθνικό Φόρουμ Υπεύθυνων επενδύσεων (Social Investment Forum/φόρουμ Κοινωνικών Επενδύσεων) με σκοπό την προώθηση και ανάπτυξη των SRI - http://www.eurosif.org/research/eurosif-sri-study/sri-study-2012 52 European SRI Study 2012, op.cit., σελίδα 24. 18 Το Δίκαιο Εμπόριο και η σχέση του με την Ηθική Οικονομία