دندان در زنان یاي سه

IJOGI, Vol. 5, No. 0, pp. -7, July 0 دوره پانزدهم شماره دهم صفحه: -7 هفته چهارم تیر 39 بررسی ارتباط با از دست دادن دندان در زنان یاي سه استاد *3 دکتر منیره پورجواد دکتر امیر معین تقوي دکتر سپیده دادگر دکتر محمد تقی شاکري گروه زنان مرکز تحقیقات سلامت زنان دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد مشهد ایران. دانشیار گروه پریودانتیکس دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد مشهد ایران. رزیدنت ارتودنسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان اصفهان ایران. دانشیار گروه آمار زیستی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد مشهد ایران....3. خلاصه تاریخ دریافت: 390//6 تاریخ پذیرش مقاله : 39// ١ مقدمه: شایع ترین بیماري متابولیک استخوان در جهان است. از سوي دیگر بیماري هاي التهابی بافت هاي حمایت کننده دندان یکی از بزرگترین عوامل از دست دادن دندان در بزرگسالان به خصوص در گروه هدف این مطالعه یعنی زنان یاي سه است. با توجه به وجود مطالعات مختلف با نتایج متناقص در این زمینه مطالعه حاضر با هدف تا ثیر بر دندان هاي از دست رفته انجام شد. روشکار: این مطالعه مقطعی مورد شاهدي در سال 389 بر اساس بررسی تراکم استخوان هاي کمر و ران با روش Dual Energy X-ray Absorptionmetry بر روي 60 زن مراجعه کننده به بخش سنجش تراکم استخوان بیمارستان امام رضا (ع) شهر مشهد که داراي شرایط ورود به مطالعه بودند انجام شد. افراد به روش نمونه گیري آسان انتخاب و در سه گروه و طبیعی قرار گرفتند. پس از آن به بررسی برخی از شاخص هاي بیماري هاي التهابی بافت هاي حمایت کننده دندان ها از جمله تحلیل استخوان و میزان دندان هاي از دست رفته پرداخته شد و بیماران مشکوك به بیماري هاي التهابی بافت هاي حمایت کننده دندان ها و تحلیل استخوان جهت گرفتن رادیوگرافی پانورامیک ارجاع داده و در نهایت شاخص هاي ارزیابی شده بین سه گروه تحت مقایسه قرار گرفت. داده ها با استفاده از نرم افزار آماري SPSS (نسخه /5) و آزمون آماري تی مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مقادیر p کمتر یا مساوي 0/05 به عنوان سطح معنی دار در نظر گرفته شد. یافتهها: میانگین تحلیل استخوان در گروه بیش از دو گروه دیگر بود ولی از نظر آماري تفاوت معنی داري مشاهده نشد ) 0/065=p). از نظر میانگین تعداد دندان هاي از دست رفته نیز تفاوت معنی داري بین سه گروه و طبیعی مشاهده نشد (0/088=p). نتیجهگیري: در این مطالعه تفاوت آماري معنی داري از نظر شاخص هاي تحلیل استخوان و تعداد دندان هاي از دست رفته در سه گروه و طبیعی وجود نداشته است. کلمات کلیدي: پریودنتیت یاي سگی * نویسنده مسي ول مکاتبات: دکتر سپیده دادگر دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان اصفهان ایران. تلفن: 09536775 پست الکترونیک: pourjavadm@mums.ac.ir

دکتر منیره پورجواد و همکاران مقدمه (استي وپروز) شایعترین بیماري متابولیک استخوان بوده و تظاهرات آن شامل کاهش مواد معدنی و بافت زمینه اي استخوانی است به طوري که استخوان از 3 نظر ترکیبات کاملا طبیعی بوده ولی از نظر مقدار دچار کاهش می شود. (استي وپنی) هم حالت خفیف بیماري به شمار میرود ( ). در کاهش تودة استخوانی ایجاد شده باعث ایجاد عدم توازن بین تحلیل استخوان و تشکیل آن شده و در نهایت بروز کاهش معدنی شدن استخوان و را در پی دارد. و هر دو به واسطه کاهش معدنی شدن استخوان باعث درد بد شکلی یا شکستگیهاي استخوان می شوند. میزان از دست دادن مواد معدنی استخوان در این دو بیماري در زنان دو برابر بیشتر از مردان گزارش شده است. (3) در یک سوم زنان ساکن در کشورهاي غربی در سنین بالاي 65 سال گزارش شده است. از بین عوامل خطر جنس سن وضعیت اندوکرین سبک زندگی و سن یاي سگی زنان یاي سه بیشترین خطر را در ابتلاء به بیماري دارند.(6 -) همزمان بیماري پریودنتیت با ایجاد التهاب بافتهاي حمایت کننده دندان منجر به تحلیل استخوان حفره و از بین رفتن چسبندگی بین بافت نرم و دندان شده و یکی از بزرگترین عوامل از دست رفتن دندانها در بزرگسالان به شمار میرود (7). این بیماري منشا میکروبی داشته ولی علت ایجاد آن ممکن است چند عاملی باشد. عوامل مختلف خطر بیماري پریودنتیت شامل تجمع پلاك دندانی ناهنجاريهاي مرتبط با واکنشهاي میزبان شامل عادات استعمال دخانیات و بیماريهاي سیستمیک دیگر میباشند (7). اتوگاتا و همکاران به میزان دندان ارتباط بین (003) هاي از دست رفته و در میان مبتلایان تشخیص داده شده در مطبهاي دندانپزشکی را با استفاده از شاخصهاي رادیوگرافی پانورامیک مقایسه کردند. در این تحقیق مشخص شد بیماري پریودنتال (بافت هاي حمایت کننده دندان) ارتباط مستقیمی با داشته و ضخامت استخوان کورتیکال فک تحتانی در تشخیص پوکی استخوان در زنان مبتلا به این بیماري مفید بوده است.(8) با وجود گزارشاتی مبنی بر ارتباط و بیماريهاي پریودنتال نقش در شروع و پیشرفت پریودنتیت هنوز به صورت دقیق شناخته نشده است (8-0). به دلیل اهمیت تعیین این ارتباط در پیشگیري و درمان هر دو بیماري بررسیها و تحقیقات در این زمینه همچنان ادامه دارند. با توجه به اینکه و از دست دادن دندان ها جمعیت وسیعی از مردان و زنان را درگیر ساخته و هر دو نیز با افزایش سن شیوع بیشتري پیدا میکنند تحقیق درباره هر دو بیماري و ارتباط احتمالی آنها با هم ضروري است. بنابراین مطالعه حاضر با هدف تعیین ارتباط برخی از فاکتورهاي پریودنتال از جمله تحلیل استخوان و از دست دادن دندان ها در زنان یاي سه مبتلا به و در مقایسه با افراد گروه سالم انجام شد. روش کار این مطالعه مقطعی مورد - شاهدي بر اساس بررسی تراکم استخوان هاي کمر و ران با روش Dual Energy X-ray Absorptionmetry بر روي 60 زن مراجعه کننده به بخش سنجش تراکم استخوان بیمارستان امام رضا (ع) شهر مشهد که داراي شرایط ورود به مطالعه بودند در سال 389 انجام شد. مبناي تعیین حجم نمونه در دو گروه نتایج حاصل از رفرنس 3 بوده است که با در نظر گرفتن 0/05=α و 0/=β و با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه در دو جامعه مستقل محاسبه شد. نمونه ها به روش نمونه برداري آسان انتخاب شدند. معیارهاي ورود به مطالعه شامل قرار داشتن بیماران در دوران یاي سگی و در محدوده سنی 5-75 سال عدم ابتلاء به بیماريهاي خونی و بیماريهاي سیستمیک Osteoporosis Composition 3 Amount Osteopenia

نظیر دیابت عدم استفاده از داروهاي سرکوب کننده سیستم ایمنی عدم استعمال دخانیات نداشتن سابقه جراحی لثه رعایت شرایط مناسب بهداشت دهان و دندان و داشتن حداقل 0 دندان در هر فک و عادت به مسواك زدن در طول روز به تعداد بار در طی سال گذشته بود. طبق آخرین تعریف ها در مورد یاي سگی این فرآیند از هنگام آخرین قاعدگی و به دنبال آن ماه آمنوره تعریف شده است. این دوره به طور میانگین در سن 5 سالگی روي میدهد (3-6). بر اساس معیارهاي ورود به مطالعه همه بیماران یک سال از تاریخ آخرین قاعدگی آنها سپري شده بود. هدف مطالعه براي بیماران توضیح داده شد و رضایت نامه جهت شرکت در مطالعه از آنان گرفته شد. براي تعیین حجم نمونه از شاخص ارتباط با از دست دادن دندان در زنان یاي سه (تعداد TL دندانهاي افتاده) استفاده شد که در مطالعه خورسند و همکاران (385) نیز از آن استفاده شده بود (3). با توجه به بیشترین تفاوت بین زنان و افراد داراي تراکم استخوانی طبیعی و بر اساس فرمول تعیین تعداد نمونه نمونه گیري در این مطالعه به روش مبتنی بر هدف صورت گرفته و در هر گروه 0 نفر براي بررسی تعیین شدند. بیماران بر حسب مقادیر تراکم استخوانی به سه گروه و طبیعی تقسیمبندي شدند. تقسیمبندي نمونهها از طریق ارزیابی تراکم معدنی استخوان یا تراکم استخوانهاي کمر و ران با استفاده از روش DEXA انجام شد. لازم به ذکر است اندازهگیري تراکم معدنی استخوان در حال حاضر بهترین روش براي پیشبینی خطر شکستگی است (). همچنین بر اساس آخرین شواهد موجود در پیشینههاي تحقیقاتی اندازهگیري BMD از طریق روش DEXA 3 به عنوان استاندارد طلایی در تشخیص بیماريهایی مانند و به شمار میرود. تقسیمبندي بیماران بر اساس معیار نمره دهی تی (T استخوان فرد بیمار با متوسط تراکم استخوان یک فرد جوان از همان جنس و نژاد در جامعه به دست میآید. به عبارت دیگر نمره دهی تی عبارت است از نسبت توده استخوانی هر فرد به متوسط توده استخوانی بالغین جوان که به صورت انحراف معیار یا درصد بیان میشود به طوري که براي هر انحراف معیار کاهش BMD خطر شکستگی استخوان دو برابر خواهد شد. طبق معیارهاي اراي ه شده توسط سازمان بهداشت جهانی توده استخوانی طبیعی عبارت است از نمره دهی تی بین - تا /5+ و /5- و - بین عبارت است از توده استخوانی نیز یعنی توده استخوانی پایینتر از /5- میباشد (6). بر اساس این تعاریف نمونهها در سه گروه طبیعی و تقسیمبندي شدند. این مراحل با همکاري و نظارت متخصص غدد انجام شده و با حذف بیماران داراي شرایط خروج از مطالعه بررسی فقط در بیمارانی انجام شد که علت پوکی استخوان آنها یاي سگی بود و این موضوع توسط متخصص غدد نیز تا یید شده بود. پس از تقسیمبندي بیماران به منظور تعیین تعداد دندانهاي از دست رفته معاینات کلینیکی توسط دانشجوي سال آخر دندانپزشکی که آموزشهاي لازم را از متخصص پریودنتیکس دریافت کرده بود انجام شد. علاوه بر این معاینات رادیوگرافی پانورامیک در یک مرکز مشخص انجام شد و شاخصهاي میزان تحلیل استخوان و تعداد دندانهاي از دست رفته در بیماران ارزیابی شد. شاخص پلاك بیماران بر اساس معیار O Leary تعیین و میزان تحلیل استخوان نیز با استفاده از رادیوگرافی پانورامیک و عمق پاکت محاسبه شد. معاینات کلینیکی نیز توسط آینه و پروب پریودنتال ویلیامز و سوند براي ارزیابی میزان پلاك در اطراف هر دندان روي بیماران انجام شد. میانگین انحراف معیار و سایر شاخصهاي پراکندگی مرکزي مقادیر تحلیل استخوان و تعداد دندانهاي از دست رفته در سه گروه از زنان یاي سه مبتلا به پوکی استخوان و طبیعی تعیین و Bone Loss: BL (score انجام شد. این معیار با مقایسه دانسیته یا تراکم Bone Mineral Density: BMD Dual-Energy X-ray Absorptionmetry 3 Gold standard 3

میانگین میزان تحلیل استخوان در زنان یاي سه مبتلا به 3/375±0/7 میلیمتر در مبتلایان تراکم استخوان /885±0/93 میلیمتر و در به کاهش افراد با دانسیته استخوانی طبیعی /80±0/58 میلیمتر به دست آمد. با وجود بیشتر بودن میانگین در مبتلایان به در مقایسه تفاوت آماري معنیدار از این جهت بین با دو گروه دیگر سه گروه مشاهده نشد (0/065=p) (جدول نمودار ). توجه به تبعیت دادهها از توزیع طبیعی گزارش شد. با در تمامی موارد با استفاده از آزمون کلموگروف - اسمیرنوف و برقراري فرض برابري واریانسها با استفاده از آزمون Levene آزمون هاي آماري با استفاده از آزمون آنالیز واریانس یکطرفه براي شد. میزان p کمتر یا مساوي 0/05 به متغیرها انجام عنوان سطح معنی دار در نظر گرفته شد. یافته ها تحلیل استخوان دکتر منیره پورجواد و همکاران نمودار - میانگین مقادیر تحلیل استخوان در زنان یاي سه مبتلا به استخوانی طبیعی و افراد داراي تراکم به جدول - شاخصهاي پراکندگی مرکزي مقادیر تحلیل استخوان در زنان یاي سه مبتلا افراد داراي تراکم استخوانی طبیعی و گروه میانگین انحراف معیار خطاي معیار %95 فاصلە اطمینان بازة بالا بازة پایین حداقل حداکثر /83 / 3/75 3/005 0/75 0/7 کاهش 3/375 /90 /67 3/3 /6 0/8 0/93 استخوان /885 تراکم /0 /83 3/03 /50 0/ 0/58 طبیعی /80 همچنین میانگین تعداد دندانهاي از دست رفته در زنان یاي سه مبتلا به /±3/75 عدد در زنان یاي سه مبتلا به عدد و در زنان داراي تراکم استخوانی /7±/566 طبیعی برابر ±3/56 /5 بود. نتایج نشان داد تفاوت آماري معنیداري بر حسب تعداد دندانهاي از دست سه گروه وجود نداشته است (0/88=p) رفته در زنان (جدول نمودار ).

ارتباط گروه نرمال استي وپنی استي وپروز نمودار - میانگین تعداد دندانهاي از دست رفته در زنان یاي سه مبتلا به تراکم استخوانی طبیعی جدول - شاخصهاي پراکندگی مرکزي تعداد دندانهاي از دست رفته در زنان یاي سه مبتلا به استخوان پوکی طبیعی میانگین (تعداد دندان) استخوان و افراد داراي تراکم استخوانی طبیعی انحراف معیار خطاي معیار فاصلە اطمینان %95 بازة پایین و افراد داراي بازة بالا کاهش تراکم با از دست دادن دندان در زنان یاي سه 5/633 6/837 6/09 /567 /563 /790 حداقل 0 0 0 حداکثر 9/0 3/0 /0 0/73 /0 0/79 3/75 /566 3/56 / /7 /5 بحث یک بیماري چند عاملی بوده و کاهش فعالیت جسمانی تغذیه نامناسب کمبود میزان دریافت کلسیم و ویتامین D مصرف زیاد الکل و سیگار و عوامل دیگر در بروز آآن نقش دارند (7). با وجود این که این جنس مرد و زن را درگیر می کند تا ثیر بیماري هر دو در زنان بیشتر گزارش شده است زیرا در دوران بعد از یاي سگی به علت کاهش و نقص استروژن دچار تغییرات زیادي میشود که این ساختار استخوان تغییرات در نهایت منجر به کاهش توده استخوانی و یا در حالت شدیدتر پوکی استخوان می شود. از طرف دیگر به علت تغییرات هورمونی در این دوران زنان نسبت به بیماريهاي التهابی بافت هاي حمایت کننده دندان ها نیز مستعدتر خصوص اگر بهداشت دهان و دندان نیز میشوند به رعایت نشود احتمال بروز این عارضه افزایش بیشتري خواهد یافت. با توجه به اهمیت پیشگیري و حفظ سلامت در بالغین و سالمندان در این مطالعه وضعیت از دست دادن دندان ها در زنان یاي سه مبتلا به پوکی استخوان در مقایسه با افراد داراي تراکم استخوانی شد. طبیعی ارزیابی مطالعه حاضر میانگین تحلیل استخوان و بر اساس نتایج هاي از دست رفته تفاوت معنیداري بین تعداد دندان زنان نداشت هرچند شاخصهاي گروههاي مختلف استخوان در گروه به میزان تحلیل محدودي بیشتر از گروههاي دیگر بوده است و در صورت افزایش حجم نمونه ها احتمال معنی دار شدن نتایج به خصوص در مورد شاخص تحلیل استخوان وجود خواهد داشت. با این ووجود میانگین تعداد دندانهاي از دست به میزان اندکی رفته در گروه بیشتر از سایر گگروهها برآورد شد. اگر چه جهت تعیین اثرات بیماري روي شاخص هاي پریودنتال طولی از قبیل کوهورت لازم می باشد. انجام مطالعات مطالعه لاندسترام و همکاران (00) مشابه مطالعه حاضر همراهی شاخص هاي پریودنتال و بیماري پوکی استخوان را نشان نداد (). در مطالعه سرلتی و همکاران (38) و مطالعه خرسند و همکاران (385) نیز این تشابه مشاهده شد (3 5). 5

(009) دکتر منیره پورجواد و همکاران در مطالعه آتراشکویت و همکاران استخوانی پایین استخوان دوران یاي سگی) ( و تراکم کاهش تراکم تغییراتی در سلامت دندانی نمونهها ایجاد کرده و منجر به افتادن سریع آنها شده بود که البته این یافتهها هیچ ارتباطی با تظاهرات بالینی و رادیوگرافی پریودنتیت ژنرالیزه مزمن در انواع متوسط و شدید آن نداشته است (7). سلطان و همکاران (0) نیز بیان کردند که تراکم استخوانی مرتبط با از دست رفتن و تحلیل استخوان حفره نشان دهنده این موضوع است که کاهش تراکم استخوان دوران یاي سگی به عنوان عامل خطر بیماريهاي پریودنتال بوده است (8). این نتایج توسط مطالعه اي در لبنان و سایر مطالعات در نقاط مختلف دنیا نیز تا یید شده است (9-7). همچنین در مطالعه اي که در سال 008 در مشهد انجام شد نشان داد که بیماري هاي پریودنتال با توجه به اینکه منشاء میکروبی دارند نه تنها در دوران یاي سگی در سلامت زنان تا ثیر گذارند بلکه در دوران بارداري نیز منجر به زایمان پیش از موعد می شوند (8). نتیجهگیري هیچ تفاوت آماري معنیداري از نظر شاخصهاي تحلیل استخوان و تعداد دندانهاي از دست رفته در سه گروه زنان یاي سه مبتلا به کاهش تراکم استخوان و افراد داراي تراکم استخوانی طبیعی وجود نداشت (0/<p). تشکر و قدردانی این مقاله منتج از پایان نامه دانشجویی و مصوب معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد می باشد که بدینوسیله از ایشان قدردانی می شود. همچنین از همکاري صمیمانه پرسنل بخش روماتولوژي و مرکز سنجش تراکم استخوان بیمارستان امام رضا (ع) و همچنین جناب آقاي دکتر حسینی زارچ و جناب آقاي دکتر پورانتظاري که ما را در انجام این طرح یاري نمودند تشکر و قدردانی می شود. منابع. Andreoli TE, Carpenter CCJ, Griggs RC, Loscalzo J. Cecil essentials of medicine. 5 th ed. Philadelphia:WB Saunders;00:65-6.. Wactawski-Wende J, Grossi SG, Trevisan M, Genco RJ, Tezal M, Dunford RG, et al. The role of osteopenia in oral bone loss and periodontal disease. J Periodontol 996 Oct;67(0 Suppl):076-8. 3. Genco RJ, Loe H. The role of systemic conditions and disorders in periodontal disease. Periodontol 000 993 Jun;:98-6.. Eddy DM, Johnston CC, Cummings SR, Dawnson-Hughes B, Lindsay R, Melton LJ, Slemenda CW. Osteoporosis: review of the evidence for prevention, diagnosis, and treatment and cost-effectiveness analysis. Status Report. Osteoporos Int 998;(Suppl):-80. 5. Augat P, Fuerst T, Genant HK. Quantitative bone mineral assessment at the forearm: a review. Osteoporosis Int 998;8():99-30. 6. Ballard PA, Purdie DW, Langton CM, Steel SA, Mussurakis S. Prevalence of osteoporosis and related risk factors in UK women in the seventh decade: osteoporosis case finding by clinical referral criteria or predictive model? Osteoporos Int 998;8(6):535-9. 7. Carranza FA, Newman MG, Takei HH. Clinical periodontology. 9 th ed. Philadelphia:WB Saunders;00:0-53. 8. Otogoto J, Ota N. [Correlation between periodontal disease and osteoporosis using panoramic radiographic parameters for diagnosed osteoporosis in dental clinic] [Article in Japanese]. Clin Calcium 003 May;3(5):58-6. 9. Gomes-Filho IS, Passos Jde S, Cruz SS, Vianna MI, Cerqueira Ede M, Oliveira DC, et al. The association between postmenopausal osteoporosis and periodontal disease. J Periodontol 007 Sep;78(9):73-0. 0. Kribbs PJ, Chesnunt CH, Ott SM, Kilcoyne RF. Relationships between mandibular and skeletal bone in an osteoporosis population. J Prosthet Dent 989 Dec;6(6):703-7.. Elders PJ, Habets LL, Netelenbos JC, van der Linden LW, van der Stelt PF. The relation between periodontitis and systemic bone mass in women between 6 and 55 years of age. J Clin Periodontol 99 Aug;9(7):9-6.. Poor G, Atkinson EJ, O Fallon WM, Melton LJ. Predictors of hip fractures in elderly men. J Bone Miner Res 995 Dec;0():900-7. 3. Khorsand A, Paknejad M, Vakili F. [Evaluation of periodonal condition of menopause with women osteopenia and comparision with control group] [Article in Persian]. J Dentis Tehran Uni Med Sci 006 Autumn;9(3}:76-83.. Lundstram A, Jendle J, Stenstram B, Toss G, Ravald N. Periodontal conditions in 70-year-old women with osteoporosis. Swed Dent J 00;5(3):89-96. 6

ارتباط با از دست دادن دندان در زنان یاي سه 5. Sarlati F, Talaeipour AR, Rashedi L. [Evaluation of periodontal in posmenopausal women] [Article in Persian]. J Dentis Tehran Uni Med Sci 005;8(3):59-65. 6. Hock JM, Gera I. Effect of continuous and intermittent administration and inhibition of resorption on the anabolic response of bone to parathyroid hormone. J Bone Miner Res 99 Jan;7:65-7. 7. Atrushkevitch VG, Mkrtumyan AM. Dental status of women in the post-menopause period. Gerontologija 009;0(3):35-. 8. Sultan N, Rao J. Association between periodontal disease and bone mineral density in postmenopausal women: a cross-sectional study. Med Oral Pathol Oral Cir Bucal 0 May;6(3):e0-7. 9. Payne JB, Reinhardt RA, Nummikoski PV, Patil KD. Longitudinal alveolar bone loss in postmenopausal osteoporotic/osteopenic women. Osteoporos Int 999;0():37-0. 0. Persson RE, Hollender LG, Powell LV, MacEntee MI, Wyatt CC, Kiyak HA, et al. Assessment of periodontal conditions and systemic disease in older subjects. I. Focus on osteoporosis. J Clin Periodontol 00 Sep;9(9):796-80.. Shen EC, Gau CH, Hsieh YD, Chang CY, Fu E. Periodontal status in post-menopausal osteoporosis: a preliminary clinical study in Taiwanese women. J Chin Med Assoc 00 Aug;67(8):389-393.. Pejcic A, Kojovic D, Grigorov I, Stamenkovic B. Periodontitis and osteoporosis. Facta Universitatis 005;():00-3 3. Lopes FF, Loureiro FH, Pereira Ade F, Pereira AL, Alves CM. [Association between osteoporosis and periodontal disease] [Article in Portuguese]. Rev Bras Ginecol Obstet 008 Aug;30(8):379-83.. Al Habashneh R, Alchalabi H, Khader YS, Hazza a AM, Odat Z, Johnson GK. Association between periodontal disease and osteoporosis postmenopausal women in jordan. J Periodontol 00;Nov;8():63-. 5. Megson E, Kapellas K, Bartold PM. Relationship between periodontal disease and osteoporosis. Int J Evid Based Health 00 Sep;8(3):9-39. 6. Shum I, Leung PC, Kwok A, Corbet EF, Orwoll ES, Phipps KR, Jin L. Periodontal conditions in elderly men with and without osteoporosis or osteopenia. J Periodontol 00 Oct;8(0):396-0. 7. Martinez-Maestre MA, Gonzalez-Cejudo C, Machuca G, Torrejon R, Castelo-Branco C. Periodontitis and osteoporosis: a systematic review. Climacteric 00 Dec;3(6):53-9. 8. Khadem N, Rahmani ME, Sanaei A, Afiat M. Association between preterm and low-weight birth with periodontal disease: a case-control study. Iran J Reprod Med 0:in Press 7