Γαβρά Ανδρομάχη Ψυχολόγος ΑΠΘ, Msc Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών Κέντρο Ημέρας «Άγιος Ιωάννης» email: andromahigavra@yahoo.gr
Σύμφωνα με έρευνες η εικαστική παρατήρηση και ο διάλογος μπορούν να παίξουν ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της νοητικής κατάστασης των ηλικιωμένων. Το εικαστικό υλικό δίνει νέα ερεθίσματα γνώσης και μάθησης, διεγείρει το συναίσθημα και την αυτοέκφραση. Σχεδιάστηκε μη- φαρμακευτική παρέμβαση νοητικής άσκησης με χρήση πινάκων ζωγραφικής
Πρωταρχικοί στόχοι: Βελτίωση της οπτικής μνήμης και της προσοχής, βελτίωση της σημασιολογικής μνήμης Παράπλευροι στόχοι: βελτίωση της λεκτικής έκφρασης, έκφραση συναισθημάτων, ανάπτυξη της φαντασίας και της ικανότητας μάθησης.
Διάρκεια: 9 μήνες Συναντήσεις: εβδομαδιαίες μονόωρες συναντήσεις σε ομάδες 5-8 ατόμων Εκπαίδευση: τουλάχιστον πρωτοβάθμια (υψηλή εκπαίδευση επιθυμητή) Νοητική κατάσταση: MCI Ελλείμματα: οπτική μνήμη και προσοχή Ηλικία: 55-85 Όλοι οι συμμετέχοντες είχαν κάνει πλήρη νευροψυχολογικό έλεγχο
Το υλικό περιλαμβάνει πίνακες αντιπροσωπευτικούς από τα περισσότερα ρεύματα και κάποια κινήματα ζωγραφικής και τους περισσότερους γνωστούς ζωγράφους με τυχαία σειρά. Έτσι καλύπτονται όλες οι προτιμήσεις και όλο το καλλιτεχνικό φάσμα με στόχο τη σφαιρική γνώση. Επιλέχθηκαν πίνακες με όσο το δυνατό περισσότερα οπτικά ερεθίσματα.
Αναγέννηση: Botticelli, Michelangelo, van Eyck Μπαρόκ: Caravaggio, Velázquez, Rembrandt Ρομαντισμός: Goya, Delacroix Ιμπρεσιονισμός: Monet, Renoir, Toulouse-Lautrec, Degas Μετα-ιμπρεσιονισμός: Cézanne, van Gogh Συμβολισμός: de Chirico Εξπρεσσιονισμός: Kandinsky, Munch Φωβισμός: Matisse Κυβισμός: Picasso Υπερρεαλισμός: Dalí, Miró Έλληνες ζωγράφοι: Εγγονόπουλος, Χατζηκυριάκος- Γκίκας, Μόραλης Κινήματα όπως: Νεομεξικανισμός ( Kahlo, Rivera) Σχολή του Μονάχου ( Γύζης, Ιακωβίδης, Λύτρας) Βιενέζικη απόσχιση (Klimt)
Δίνεται ένας πίνακας κάθε φορά Βήμα Α: Παρατήρηση πίνακα για 20 λεπτά. Ταυτόχρονα, απάντηση σε ερωτήσεις γύρω από τον πίνακα: - Περιγράψτε τον πίνακα - Τι συναίσθημα σας δημιουργεί; - Υποθέστε ποια είναι τα πρόσωπα του πίνακα - Σκεφτείτε μια ιστορία γύρω από τον πίνακα - Τί σας αρέσει στον πίνακα και τί όχι; - Μοιραστείτε μια ανάμνηση που σας ξυπνά ο πίνακας
Girl in the sickroom Edvard Munch
«Σφίξιμο στο στήθος λόγω της θλιμμένης ατμόσφαιρας» «Θλίψη. Η οικογένεια είναι όμως μαζεμένη. Έστω και αυτή την ώρα.» «Μου αρέσει η αγάπη και η συμπόνια που δείχνουν όλοι για το άσχημο» «Αισθάνομαι μίσος για κάθε αρρώστια» «Η αγάπη για την οικογένεια ξεχειλίζει σε ένα τόσο θλιμμένο πίνακα»
Moulin Rouge Toulouse Lautrec
«Σε ένα κέντρο ένα παράνομο ζευγάρι χορεύει έξαλλα. Ξαφνικά μπαίνει η σύζυγος αλλά η κοινωνική της τάξη δεν της επιτρέπει να κάνει σκηνή. Ο σύζυγος τη βλέπει και την ακολουθεί προσπαθώντας να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα» «Ένα ζευγάρι καυγαδίζει σε ένα κέντρο του Παρισιού. Ο άντρας για να πικάρει τη γυναίκα χορεύει με μια χορεύτρια του καν καν. Τελικά η γυναίκα ζητά συγνώμη και τα ξαναβρίσκουν φεύγοντας ευτυχισμένοι»
Judith beheading Holofernes Caravaggio
«Ένας άντρας προσπαθεί να αποπλανήσει μια νεαρή κοπέλα. Αυτή λέει το μυστικό της στην κουβερνάντα της κι εκείνη της λέει πως για να φύγει η οργή που έχει μέσα της πρέπει να το σκοτώσει. Έτσι της έδωσε ένα μαχαίρι» «Η νέα γυναίκα που αγαπούσε τον άντρα της έμαθε ότι την απατάει. Έτσι, βάζοντας στο κόλπο τη μητέρα της, αποφάσισε να τον σφάξει με ένα σπαθί»
The orphans Νικόλαος Γύζης
«Μου θυμίζει παλιά, όταν ήμουν σχολείο και γυρνούσα να αγκαλιάσω τη μητέρα μου. Ήμασταν φτωχοί και γύρω από ένα τσουκάλι τρώγαμε το ζεστό φαγητό ενώ έξω έβρεχε» «Κάποτε περνούσαμε τις Κυριακές γύρω από μια σόμπα μαζί με τα ξαδέρφια μου. Η μαμά μου έκανε ποπ κορν και τοστ τα τύλιγε στο αλουμινόχαρτο και τα ψήνε στη σόμπα.»
Βήμα Β: Ο πίνακας απομακρύνεται από τους ασθενείς. Προσπαθούν να απαντήσουν σε ερωτήσεις οπτικής μνήμης. Βήμα Γ: ακολουθούν ερωτήσεις σημασιολογικής μνήμης γύρω από το θέμα του πίνακα.
«Dance at le Moulin de la Galette» August Renoir
Πόσα άτομα συζητούν καθισμένα στο κεντρικό τραπέζι; Ποια από τις κοπέλες φοράει ριγέ φόρεμα; Τι υπάρχει πάνω στο τραπέζι; Ποιος από τους καλεσμένους έχει κάτι στο στόμα του; Αναφέρετε 2 ήδη καπέλων που φοράνε οι άντρες στο κεφάλι τους Υπάρχει εσωτερικός χώρος; Αν ναι σε ποιο σημείο βρίσκεται;
«Las Meninas» Diego Velázquez
Πόσα άτομα είναι συνολικά; Πόσοι άντρες; Πόσες γυναίκες; Ποια από αυτά τα άτομα κοιτάζουν προς το θεατή; Πού κοιτάζουν τα άτομα που δεν κοιτάζουν το θεατή; Ποια από τα άτομα του πίνακα φαίνεται να μιλούν σε κάποιον; Τι προσφέρει η κοπέλα στο ξανθό κοριτσάκι;
Les Glaneuses Jules Bretton
Αναφέρετε 5 ήδη φυτών που καλλιεργούμε στα χωράφια Αναφέρετε 3 ζώα που μπορούν να βοηθήσουν σε γεωργικές εργασίες Αναφέρετε 3 εργαλεία για σκάψιμο Αναφέρετε 3 αντικείμενα στα οποία μπορούμε να βάλουμε κάτι που συλλέγουμε από το έδαφος Αναφέρετε 4 αποχρώσεις του κίτρινου
«The return of Ulysses» Giorgio De Chirico
Αναφέρετε 4 αθλήματα της θάλασσας Αναφέρετε 5 διαφορετικά ήδη πλεούμενων Αναφέρετε 5 μεταφορικά μέσα που μπορούμε να πάρουμε για να ταξιδέψουμε Αναφέρετε 4 επαγγέλματα ανθρώπων που δουλεύουν μέσα σε πλοίο
Βήμα Δ: Γίνεται ομαδική ανάγνωση των απαντήσεων, μαζί με σχόλια και παρατηρήσεις/ σκέψεις για τον πίνακα. Βήμα Ε: Δίνονται πληροφορίες για τον πίνακα. Πώς λέγεται; Πότε ζωγραφίστηκε και από ποιόν; Δίνονται στοιχεία για τη ζωή του ζωγράφου, σε ποιο ρεύμα ανήκει, την ιστορία του πίνακα κτλ. Το υλικό με τις πληροφορίες αυτές δίνεται στους ασθενείς και μπορούν να το έχουν κάπου συγκεντρωμένο.
Arnolfini wedding portrait Jan Van Eyck
Στοιχεία για το έργο Ο Γάμος των Αρνολφίνι (1434) είναι έργο του Φλαμανδού ζωγράφου Γιαν Βαν Έικ και βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου. Ανήκει στο ρεύμα της Αναγέννησης. Τα έργα έχουν θέματα κυρίως από τη Βίβλο, την Ελληνική και Ρωμαϊκή μυθολογία, την ιστορία, αλλά και τη σύγχρονη ζωή. Ο πίνακας απεικονίζει τον γάμο ή αρραβώνα ενός επιφανούς ζεύγους της πόλης Μπρίζ, του Τζιοβάννι Αρνολφίνι και της γυναίκας του. Ο Αρνολφίνι ήταν έμπορος.το έργο φιλοτεχνήθηκε πιθανότατα στο Μπριζ, όπου ο βαν Έικ εργαζόταν στην υπηρεσία του Δούκα της Βουργουνδίας από το 1425. Το δωμάτιο, που αποκτά μια ιδιαίτερα ρεαλιστική αίσθηση βάθους χάρη στο διάφανο φως, έχει και αυτό αποδοθεί με μεγάλη πειστικότητα. Στον τοίχο, στο βάθος του νυφικού δωματίου, κρέμεται ένας κυκλικός κυρτός καθρέπτης στην κορνίζα του οποίου απεικονίζονται σκηνές από τη ζωή και τα Πάθη του Χριστού. Ο καθρέπτης αντανακλά τα πρόσωπα που παραβρίσκονται στη σκηνή και καταλαμβάνουν τον ίδιο χώρο με εμάς τους παρατηρητές. Στον καθρέπτη, στην ανακλώμενη σκηνή, διακρίνεται πιθανώς και ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Τόσο οι σκηνές περιμετρικά της κορνίζας όσο και η σκηνή μέσα στον καθρέπτη έχουν ζωγραφιστεί με μεγάλη δεξιοτεχνία σαν μικρογραφίες, υποστηρίζεται δε ότι ο βαν Έικ χρησιμοποίησε μεγεθυντικό φακό για αυτό το κομμάτι του έργου.
Έγινε πιλοτική έρευνα για ένα πρώιμο συμπέρασμα της αποτελεσματικότητας του προγράμματος στην οπτική μνήμη των συμμετεχόντων, μετά από 9 μήνες συμμετοχής στο πρόγραμμα. Από τα 29 άτομα που συμμετείχαν, 21 είχαν ικανό αριθμό παρουσιών ώστε να συμπεριληφθούν στο δείγμα και 17 από αυτά ολοκλήρωσαν έγκαιρα τον επαναληπτικό νευροψυχολογικό έλεγχο για να συμπεριληφθούν στην πιλοτική έρευνα.
Χρήση Wilcoxon Signed run test για να υπολογίσουμε τη διαφορά του μέσου όρου των αποτελεσμάτων ανάμεσα στις δύο δοκιμασίες. Η κατανομή στις διαφορές του μέσου όρου των αποτελεσμάτων δεν ήταν συμμετρική οπότε χρησιμοποιήθηκε το sign rank test που είναι λιγότερο αξιόπιστο αλλά δεν προϋποθέτει συμμετρική κατανομή.
17 συμμετέχοντες εξετάστηκαν με το Rey Osterrieth Complex Figure Test (ROCFT) πριν και μετά τη διεξαγωγή της παρέμβασης, η οποία ήταν και η μοναδική παρέμβαση για οπτική μνήμη που συμμετείχαν. 15 συμμετέχοντες έδειξαν βελτίωση στην οπτική μνήμη ενώ 2 επιδεινώθηκαν. Η πλειοψηφία των συμμετεχόντων βελτιώθηκε στη δεύτερη εξέταση του σχήματος (18,5), σε σχέση με την πρώτη (15,5), με στατιστικά σημαντική διαφορά στο μέσο όρο των διαφορών (p=0,002)
1 Hypothesis Test Summary Null Hypothesis Test Sig. Decision The median of differences between reyfdel and freydel equals 0. Related- Samples Sign Test,002 1 Reject the null hypothesis. Asymptotic significances are displayed. The significance level is,05. 1 Exact significance is displayed for this test.
Έρευνα με μεγαλύτερο δείγμα που θα παρακολουθήσει αποκλειστικά και μόνο παρέμβαση με έργα τέχνης Έρευνα αποτελεσματικότητας προγράμματος με χρήση ομάδας ελέγχου Συνδυασμός ποσοτικής με ποιοτική έρευνα για διερεύνηση της ποιότητας ζωής, της βελτίωσης της διάθεσης ή της ικανότητας μάθησης Αξιολόγηση επίδρασης της παρέμβασης στην καθημερινή ζωή
Παρέμβαση με πίνακες ζωγραφικής σε ηλικιωμένους με άνοια Επέκταση της παρέμβασης εκτός μονάδας (πχ. επί τόπου σε μουσεία, αίθουσες τέχνης) Συνδυασμός της εικαστικής παρατήρησης με τη δημιουργία έργων Συνδυασμός της ζωγραφικής με άλλα καλλιτεχνικά ερεθίσματα πχ. μουσικά Έκθεση έργων ασθενών