Θέμα: Το ςύςτημα Μελέτη - Καταςκευή ςτισ Δημόςιεσ ςυμβάςεισ παραγωγήσ περιβαλλοντικών έργων. Στισ ςημερινϋσ οικονομικϋσ και κοινωνικϋσ ςυνθόκεσ τα ϋργα περιβϊλλοντοσ με την ευρύτερη ϋννοια, αποκτούν προτεραιότητα ςτουσ ςχεδιαςμούσ των χωρών και ιδιαύτερα των Ευρωπαώκών ςτην κατεύθυνςη τησ ορθολογικόσ χρόςησ των φυςικών πόρων, χρόςησ νϋων πηγών ενϋργειασ, εξοικονόμηςησ ενϋργειασ, προςταςύασ του περιβϊλλοντοσ και τελικϊ βιώςιμησ ανϊπτυξησ. Στη βϊςη αυτού του ςχεδιαςμού δημιουργούνται νϋα προώόντα, καινοτόμεσ δρϊςεισ, θϋςεισ εργαςύασ και φυςικϊ καλύτερεσ ςυνθόκεσ διαβύωςησ των ανθρώπων. Στο πλαύςιο τησ βιώςιμησ ανϊπτυξησ καθιερώνεται ςόμερα η λεγόμενη κυκλικό οικονομύα. Η μετϊβαςη ςε μια κυκλικό οικονομύα προώποθϋτει εςτύαςη ςτην επαναχρηςιμοπούηςη, επιςκευό, ανανϋωςη και ανακύκλωςη υφιςτϊμενων υλικών και προώόντων. Ότι προηγουμϋνωσ θεωρούνταν «απόβλητο» μπορεύ να μετατραπεύ ςε «πρώτη ύλη». 1
Η ςτρατηγικό τησ κυκλικόσ οικονομύασ φαύνεται να αποδύδει και να δύνει ώθηςη ςτην οικονομύα των Ευρωπαώκών χωρών, βελτιώνοντασ την ανταγωνιςτικότητα, δημιουργώντασ επιχειρηματικϋσ ευκαιρύεσ, θϋςεισ εργαςύασ κ.α. Θεωρώ προφανϋσ ότι όλα αυτϊ περιςςότερο ό λιγότερο εύναι γνωςτϊ ςτουσ παριςτϊμενουσ. Όμωσ η χώρα υςτερεύ ςτην κατϊλληλη διαμόρφωςη τησ ςχετικόσ πολιτικόσ και ςτην εφαρμογό των αντύςτοιχων δρϊςεων, μολονότι παρϊ τισ καθυςτερόςεισ, υιοθετεύ τισ Ευρωπαώκϋσ Οδηγύεσ. Ωσ αποτϋλεςμα επιβϊλλονται ςτη χώρα πρόςτιμα από την Ευρωπαώκό Ένωςη λόγω αδρϊνειασ ςτην υλοπούηςη ακόμη και των πλϋον βαςικών ςτοιχεύων περιβαλλοντικόσ πολιτικόσ. Δηλαδό την βαςικό επεξεργαςύα των υγρών και ςτερεών αποβλότων. 2
Αλλϊ και ςτον ςχεδιαςμό των ϋργων που ϋχουν καταςκευαςθεύ λεύπει το ςτοιχεύο τησ ολοκληρωμϋνησ διαχεύριςησ π.χ. η εξαςφϊλιςη τησ επαναχρηςιμοπούηςησ των προώόντων όπωσ εύναι τα οργανικϊ ςτερεϊ απόβλητα, ό η επαναχρηςιμοπούηςη των νερών βιολογικού καθαριςμού. Εύναι γνωςτό ότι μόνο το τελευταύο διϊςτημα και κυρύωσ ςτα ςτερεϊ απόβλητα ϋχει αρχύςει η εφαρμογό του Εθνικού Περιφερειακού Σχεδιαςμού ςύμφωνα με την Ευρωπαώκό νομοθεςύα, χωρύσ όμωσ να εύναι ακόμη ορατϊ ο τρόποσ υλοπούηςησ και τα αναμενόμενα αποτελϋςματα. Σε πολλϋσ αιτύεσ θα μπορούςε να αναζητόςει κϊποιοσ τισ ανεπϊρκειεσ του ςχεδιαςμού και τησ υλοπούηςησ ςτην καταςκευό περιβαλλοντικών ϋργων ςτη χώρα μασ. Η ϋλλειψη μακροχρόνιου ςχεδιαςμού για ϋργα υποδομών εύναι μύα από αυτϋσ. Όταν ςε όλη την Ευρώπη η ςυζότηςη για τισ Εγκαταςτϊςεισ Επεξεργαςύασ Λυμϊτων και τισ εγκαταςτϊςεισ ςυλλογόσ και επεξεργαςύασ ςτερεών αποβλότων αφορϊ τισ πολλαπλϋσ αναβαθμύςεισ που ϋχουν γύνει ςε αυτϋσ τισ εγκαταςτϊςεισ, ςτην χώρα μασ ψϊχνουμε ακόμη να τισ χωροθετόςουμε. 3
Κατϊ ςυνϋπεια η εκϊςτοτε πολιτικό ηγεςύα πρϋπει να κατανοόςει την αναγκαιότητα ανϊπτυξησ πολιτικόσ και ςτόχων ςτην κατεύθυνςη των ϋργων που προωθούν την κυκλικό οικονομύα. Να αντιμετωπύςει με ιδιαύτερη προςοχό τον πλόρη ςχεδιαςμό για όλουσ τουσ τύπουσ αποβλότων τησ χώρασ με χρονικό και οικονομικό προγραμματιςμό, για την μελϋτη, καταςκευό και αξιολόγηςη του οφϋλουσ από τα ϋργα αυτϊ. Γιατύ πριν απ όλα τα ϋργα περιβϊλλοντοσ ςτην ςυντριπτικό τουσ πλειοψηφύα εύναι ϋνα εύδοσ "βιομηχανικών μονϊδων". Ειςϊγεται πρώτη ύλη και παρϊγεται ςυνεχώσ ϋνα προώόν. Η ειςόγηςη μασ επικεντρώνεται ςτο θεςμικό πλαύςιο για τισ Δημόςιεσ Συμβϊςεισ, που αφορούν την καταςκευό αυτών των εξειδικευμϋνων ϋργων όπωσ εύναι τα περιβαλλοντικϊ. Όπωσ εύναι γνωςτό ιδιαύτερα ςημαντικό ςυμμετοχό ςτην διαδικαςύα παραγωγόσ ϋργων περιβϊλλοντοσ ϋχουν τεχνικϋσ εταιρεύεσ που είναι Μέλη μασ και ταυτόχρονα εύναι εγγεγραμμϋνεσ ςτο Μητρώο του ΥΠΟΜΕΔΙ για ςυμμετοχό ςε δημόςια ϋργα. Εταιρεύεσ που ϋχουν επενδύςει ςημαντικϊ ςε ςτελϋχη και τεχνογνωςύα προκειμϋνου να μπορούν αξιοπρεπώσ να ςυμμετϋχουν ςτην παραγωγό τϋτοιων ϋργων. 4
Το ερώτημα που τύθεται εύναι ποιοσ εύναι ο βϋλτιςτοσ τρόποσ παραγωγόσ ϋργων περιβϊλλοντοσ από τουσ διϊφορουσ οργανιςμούσ του Δημοςύου και Ευρύτερου Δημοςύου Τομϋα Τι ςημαύνει βϋλτιςτοσ τρόποσ; Νομύζω ότι εύναι αυτόσ που επιτρϋπει ςτον ιδιώτη με ικανοπούηςη να εκτελϋςει το ϋργο του εμπρόθεςμα και με οικονομικό όφελοσ, και ςτον Φορϋα να παραλϊβει ϋνα ϋργο ολοκληρωμϋνο, καλόσ ποιότητασ και βϋλτιςτο οικονομικϊ ώςτε να μην αναγκϊζεται κϊθε λύγο να προςαυξϊνονται οι δαπϊνεσ του εξαιτύασ ατελειών του ϋργου. Μεταξύ των ςημαντικότερων ϋργων, εύναι οι εγκαταςτϊςεισ επεξεργαςύασ και διαχεύριςησ υγρών και ςτερεών αποβλότων. Στουσ δημόςιουσ οργανιςμούσ αλλϊ και ανϊμεςα ςτισ εργοληπτικϋσ οργανώςεισ γύνεται ιδιαύτερη ςυζότηςη για τον τρόπο παραγωγόσ (δηλαδό το ςύςτημα δημοπρϊτηςησ) των ϋργων. Ο τρόποσ κατηγοριοπούηςησ ςόμερα των εταιρειών ςτο Μητρώο Εργοληπτικών Επιχειρόςεων αφορϊ μια φιλοςοφύα που από παλιϊ υπϊρχει ςτην χώρα μασ (αλλϊ και ςε ϊλλεσ) αυτό του χαρακτηριςμού μιασ εταιρεύασ ωσ γενικού εργολϊβου. 5
Με βϊςη αυτό τη φιλοςοφύα ςυντϊχθηκε και ο νϋοσ Νόμοσ 4412/16 που υποχρεωτικϊ εφαρμόζεται για την παραγωγό Έργων του Δημοςύου και Ευρύτερου Δημοςύου Τομϋα ο οπούοσ δυςτυχώσ δεν ανταποκρύνεται ςτισ ςύγχρονεσ ςυνθόκεσ του "επιχειρεύν" και δεν αναγνωρύζει την ιδιαιτερότητα των Περιβαλλοντικών Έργων. Αυτό το οπούο θϋλουμε να επιςημϊνουμε εμεύσ εύναι ότι τελικϊ το ςύςτημα παραγωγόσ ϋργων περιβϊλλοντοσ δεν μπορεύ να ταυτύζεται με τα υπόλοιπα ϋργα γενικώσ. Δεν εύναι μια εκςκαφό η οπούα πρϋπει να γύνει εντϋχνωσ αλλϊ μϋχρισ εκεύ. Δεν εύναι ϋνα οικοδομικό ϋργο που πρϋπει να καταςκευαςτεύ με ειδικϋσ γνώςεισ και ϋντεχνα ϊλλα μϋχρισ εκεύ. Εύναι όλα αυτϊ αλλϊ και επεξεργαςύεσ που προκύπτουν από κατοχό τεχνογνωςύασ, ώςτε η καταςκευό και η λειτουργύα τουσ να εύναι τεχνοοικονομικϊ αποδοτικό και αςφαλόσ. Η καταςκευό λοιπόν ενόσ τϋτοιου ϋργου δεν μπορεύ να ςυμβαδύζει με τα κριτόρια κατϊταξησ των εταιρειών ςτα δημόςια ϋργα όπωσ εύναι ςόμερα χωρίσ ϊλλα κριτόρια. Η χαμηλότερη τιμό και μόνο δεν διαςφαλύζει το δημόςιο ςυμφϋρον. Για τον λόγο αυτό θεωρούμε ότι ο βϋλτιςτοσ τρόποσ δημοπρϊτηςησ αυτών των ϋργων εύναι ϋνα ςύςτημα μελϋτησ καταςκευόσ αποδοτικόσ λειτουργύασ. Δηλαδό ϋνα ςύςτημα που θα καταλόγει ςε 6
μύα ανϊδοχο εταιρεύα ό οπούα για το ϋργο θα ϋχει την ευθύνη τησ μελϋτησ, τησ καταςκευόσ αλλϊ και την για ςημαντικό χρονικό διϊςτημα λειτουργύα τησ εγκατϊςταςησ. Στο ϊρθρο 50 του νϋου Νόμου προβλϋπονται τα ςυςτόματα δημοπρϊτηςησ ϋργων. Μεταξύ αυτών αναφϋρεται και το ςύςτημα μελϋτη καταςκευό. Σε αντύθεςη με ϊλλεσ Ευρωπαώκϋσ χώρεσ που το ςύςτημα αυτό εφαρμόςτηκε ακριβώσ για να διευκολύνει την παραγωγό μικτών ϋργων ιδιαύτερησ τεχνολογύασ, ςτην χώρα μασ χρηςιμοποιόθηκε κυρύωσ για να διευκολύνει την δουλειϊ του Δημοςύου, επιταχύνοντασ τον χρόνο παραγωγόσ των μελετών αλλϊ και για λόγουσ διαπλοκόσ. Γι αυτό και για πολλϊ χρόνια εφαρμοζόταν ευρϋωσ ςε κϊθε εύδουσ ϋργο (οικοδομικό, υδραυλικό κλπ). Τα τελευταύα χρόνια για να ελεγχθεύ η αλόγιςτη χρόςη του ςυςτόματοσ, αποφαςύςθηκε με εγκύκλιο ότι για να δημοπρατηθεύ ϋνα ϋργο με το ςύςτημα μελϋτη-καταςκευό, ϋπρεπε να εγκριθεύ από το Κεντρικό Τεχνικό Συμβούλιο του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η διαδικαςύα αυτό αύξηςε την γραφειοκρατύα και δημιούργηςε μια γενικό καχυποψύα με αποτϋλεςμα πολλϋσ φορϋσ ϋργα που πραγματικϊ ϋπρεπε να δημοπρατηθούν με το ςυγκεκριμϋνο ςύςτημα να μην εγκρύνονται. 7
Με την νϋα νομοθεςύα (αν και μϋνει να την επανακρύνουμε όταν ολοκληρωθούν τα Προεδρικϊ Διατϊγματα που θα ςυγκροτούν πλόρωσ το Νομοθετικό Πλαύςιο) εύναι ςτην ευχϋρεια του Κυρύου του Έργου να αποφαςύςει το ςύςτημα δημοπρϊτηςησ, και αυτό αποτελεύ βελτιωτικό διϊταξη. Οι ςτρεβλώςεισ όμωσ που περιλαμβϊνονται ςτον Νόμο 4412/16 εύναι πολλϋσ. Για παρϊδειγμα Η Εταιρεύα που ςυμμετϋχει ςε ϋνα Διαγωνιςμό αν και διαθϋτει ςτελεχικό δυναμικό και εμπειρύα, αν και ςτην πρϊξη, αυτό διαμορφώνει την οριςτικό μελϋτη προςφορϊσ, δεν ϋχει δικαύωμα υπογραφόσ τησ μελϋτησ, αλλϊ πρϋπει υποχρεωτικϊ να κϊνει χρόςη μελετητικού γραφεύου από το Μητρώο μελετητών του ΥΠΟΜΕΔΙ. Δεν θϋλουμε να υποτιμόςουμε την δουλειϊ των μελετητών με αυτό την παρατόρηςη, ςύγουρα όμωσ με την διαδικαςύα αυτό υπειςϋρχεται μύα ςτρϋβλωςη ςτο ςύςτημα τησ παραγωγόσ των ϋργων περιβϊλλοντοσ που ταυτόχρονα αυξϊνει το κόςτοσ τησ ελληνικόσ εταιρεύασ ςε ςχϋςη με ανταγωνύςτριεσ από την Ευρωπαώκό Ένωςη που δεν ϋχουν τϋτοια υποχρϋωςη. 8
Ταυτόχρονα ςτην διαδικαςύα δημοπρϊτηςησ όπωσ προβλϋπεται ςτο ϊρθρο 98 του Ν. 4412/16 ςτο ςύςτημα μελϋτη καταςκευό πρώτα ανούγονται οι οικονομικϋσ προςφορϋσ και κατόπιν αξιολογούνται οι μελϋτεσ προςφορϊσ και μϊλιςτα όχι όλεσ αλλϊ με ςειρϊ μειοδοςύασ. Αυτό εύναι πρωτοφανϋσ για ϋνα ςύςτημα που λϋγεται Μελϋτη Καταςκευό. Αυτό η λογικό μπορεύ να υπϊρξει για μύα δημοπρϊτηςη ςτην οπούα ϋχουν τεθεύ οι προδιαγραφϋσ, υπϊρχει η μελϋτη, και κατϊ ςυνϋπεια ελϋγχεται για το αν ο προςφερόμενοσ από τον διαγωνιζόμενο εξοπλιςμόσ τηρεύ τισ τεθεύςεσ προδιαγραφϋσ. Η διϊταξη αυτό επιχειρηματολογόθηκε ωσ αυτό η οπούα θα εμποδύςει την διαπλοκό ςε τϋτοιου εύδουσ ϋργα. Όμωσ αυτό εύναι λϊθοσ. Πρώτον διότι δεν εξετϊζονται προςφορϋσ οι οπούεσ μπορεύ λόγω τησ τεχνογνωςύασ τουσ να προςφϋρουν ςημαντικότερα οφϋλη κατϊ την μακροχρόνια χρόςη αυτών των μονϊδων και κατϊ ςυνϋπεια ςτο ςύνολό τουσ να εύναι πλϋον ςυμφϋρουςεσ και δεύτερον γιατύ με αυτόν τον τρόπο δημιουργούνται απλϊ και μόνο εντυπώςεισ που αποπροςανατολύζουν από την ουςύα τησ παραγωγόσ ενόσ τϋτοιου ϋργου. 9
Θεωρούμε πωσ εύναι ιδιαύτερα ςημαντικό, η ευθύνη για την υλοπούηςη μιασ ςύμβαςησ με εξειδικευμϋνο τεχνολογικό περιεχόμενο, να βαραύνει την ανϊδοχο τεχνικό εταιρεύα, καθώσ εύναι και εμπειρικϊ εξακριβωμϋνο πωσ όταν η ςυνολικό ευθύνη τησ μελϋτησ και τησ καταςκευόσ διαμοιρϊζεται ςε περιςςότερεσ εταιρεύεσ όπωσ ςυμβαύνει ςτο εγχώριο θεςμικό πλαύςιο, εύναι αδύνατο τισ περιςςότερεσ φορϋσ να αποδοθούν ευθύνεσ, προκαλώντασ γραφειοκρατικϊ προβλόματα, καθυςτερόςεισ, κωλυςιεργύα και τελικϊ αδυναμύα ολοκλόρωςησ των ςυμβϊςεων αυτών. 10
Στο πνεύμα και το γρϊμμα των Ευρωπαώκών Οδηγιών υπϊρχει πληθώρα κατευθύνςεων προσ τισ αναθϋτουςεσ αρχϋσ για την προεπιλογό κατϊλληλου οικονομικού φορϋα με τεχνογνωςύα ςυγχρόνωσ ςτη μελϋτη και καταςκευό για την εκτϋλεςη ενόσ περιβαλλοντικού ϋργου. Μεταξύ αυτών προβλϋπονται: Διενϋργεια διαγωνιςμού μελϋτησ με απονομό βραβεύων προσ εύρεςη μιασ τεχνικόσ λύςησ (μεθόδου) όταν υπϊρχει αμφιςβότηςη για βϋλτιςτεσ διαθϋςιμεσ λύςεισ. Κλειςτό διαδικαςύα με διαπραγματεύςεισ ό ανταγωνιςτικό διϊλογο προσ προεπιλογό εκεύνων των οικονομικών φορϋων που δραςτηριοποιούνται ςε διαθϋςιμεσ τεχνικϋσ λύςεισ, ώςτε να αποφαςιςθούν τα βαςικϊ ςτοιχεύα ενόσ ϋργου και ο προώπολογιςμόσ του, προκειμϋνου να ακολουθόςει ο διαγωνιςμόσ. Οι Ευρωπαώκϋσ Οδηγύεσ περιλαμβϊνουν όλα τα απαραύτητα ςτοιχεύα ώςτε η διαδικαςύα να διεξϊγεται με ύςουσ όρουσ ανταγωνιςμού και διαφϊνειασ. Οδηγύεσ επύ των οπούων ουδϋποτε ϋγινε μια ςοβαρό ςυζότηςη για την εφαρμογό τουσ ςτα δεδομϋνα τησ χώρασ μασ. 11
Σε ότι αφορϊ την εναρμόνιςη του ςυγκεκριμϋνου ςυςτόματοσ δημοπρϊτηςησ ϋργων με τισ Ευρ. Οδηγύεσ μπορούμε να παρατηρόςουμε ότι : Δεν εφαρμόζεται ςτην πράξη. Δεν διακρίνει τισ ευθύνεσ των εμπλεκόμενων και ιδιαίτερα των αναθετουςών αρχών. Είναι αντίθετο με τισ διατάξεισ των Ευρ. Οδηγίων «Περί μικτών ςυμβάςεων, αφού οι διαγωνιςμοί εμπλέκουν δύο νομικά καθεςτώτα. Αυτό τησ εκτέλεςησ των έργων με το καθεςτώσ παροχήσ υπηρεςιών. Μετατρέπει τουσ μελετητέσ-ςυμβούλουσ των Δημοςίων αρχών ςε παρόχουσ υπηρεςιών προσ του εργολήπτεσ. Δεν διενεργούνται οι διαγωνιςμοί μετά από κρίςη των τεχνικών προςφορών ενώ οι προςφέροντεσ υπόκεινται υποχρεωτικά ςε εξαιρετικά μεγάλεσ δαπάνεσ για την προετοιμαςία των προςφορών τουσ. 12
Συνοψύζοντασ νομύζω ότι θα ςυμφωνόςουμε ςτα ςτοιχεύα που πρϋπει να καλύπτονται για την καλύτερη παραγωγό ενόσ ϋργου περιβϊλλοντοσ. Να παρϊγουν το αποτϋλεςμα που προβλϋπεται από την νομοθεςύα και τισ προδιαγραφϋσ. Να εύναι οικονομικό ςτην παραγωγικό του φϊςη (λειτουργύα) Να εύναι αξιόπιςτη καταςκευό Να εύναι οικονομικό ςτην καταςκευό του Να εύναι ςύγχρονησ τεχνολογύασ Να εκτελεςτεύ ςτο ςυντομότερο χρονικό διϊςτημα. 13
Για να επιτευχθούν αυτού οι ςτόχοι το ςύςτημα δημοπρϊτηςησ ϋργων περιβϊλλοντοσ πρϋπει να καθιερωθεύ ωσ ϋνα ςύςτημα Μελϋτη Καταςκευό με επιπλϋον κριτόρια. Ωσ κυρύαρχο κριτόριο που πρϋπει να λαμβϊνεται υπόψη ςε αυτϊ τα ϋργα πρϋπει να εύναι η εμπειρύα και η τεχνογνωςύα του καταςκευαςτό. Να ϋχει την δυνατότητα η εταιρεύα που ςυμμετϋχει να υπογρϊφει την Μελϋτη προςφορϊσ του ϋργου με τα κριτόρια που αφορούν και τισ λοιπϋσ εταιρεύεσ από χώρεσ Μϋλη τησ Ευρωπαώκόσ Ένωςησ. Να περιλαμβϊνει υποχρεωτικϊ τη μακροχρόνια λειτουργύα τησ εγκατϊςταςησ ςυμπεριλαμβϊνοντασ και την αντύςτοιχη δαπϊνη από τον μειοδότη. Οι επιτροπϋσ αξιολόγηςησ να ςτελεχώνονται από Μηχανικούσ με εμπειρύα ςε αντύςτοιχα ϋργα 14
Πιςτεύουμε εύναι η ώρα για ςημαντικϋσ αλλαγϋσ ςτο ςύςτημα παραγωγόσ των περιβαλλοντικών ϋργων. Όλοι οι εμπλεκόμενοι φορεύσ πρϋπει να αναγνωρύςουν ότι τα ϋργα αυτϊ δεν μπορεύ να αντιμετωπύζονται οριζόντια ςτο ςύςτημα παραγωγόσ Δημοςύων Έργων. Η ϊρςη των ςτρεβλώςεων ςτο υφιςτϊμενο θεςμικό πλαύςιο θα απελευθερώςει δυνϊμεισ, απαραύτητη προώπόθεςη για την προώθηςη τησ ϋρευνασ, τησ καινοτομύασ, τησ εξωςτρϋφειασ και τελικϊ τησ ςυμβολόσ ςτην ανϊπτυξη τησ χώρασ. 15