ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 6: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Διακρίνονται και παρουσιάζονται οι τρεις τύποι της ηθικής, τόσο ως προς τα χαρακτηριστικά τους, όσο και ως προς τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά τους. Αναγνωρίζεται η σύγκλιση των τριών αυτών τύπων, η οποία θα συντελέσει στην αξιοποίηση της ανθρώπινης πείρας, της υπευθυνότητας του προσώπου και της κριτικής εξέτασης των σύγχρονων προβλημάτων. Τέλος, προβάλλεται η άμεση σύνδεση στη χριστιανική ηθική μεταξύ μυστηριακής ένωσης με τον Χριστό και πνευματικής τελείωσης του ανθρώπου. 4
Περιεχόμενα ενότητας ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ. 5
(1/11) Η μέθοδος που χρησιμοποιείται στην παρουσίαση της ηθικής προσδιορίζει και τον τύπο της. Διακρίνονται τρεις τύποι ηθικής: 1. την παραδοσιακή ηθική ή ηθική της αυθεντίας, 2. την ηθική της ευθύνης και 3. την μεταηθική. 6
(2/11) Η παραδοσιακή ηθική ή ηθική της αυθεντίας: Στηρίζεται στο κύρος της παράδοσης. Επικαλείται τους ηθικούς κανόνες, τα ήθη και τα έθιμα του παρελθόντος. Η χριστιανική ηθική καταφεύγει στη χριστιανική παράδοση: Αγία Γραφή, παραγγέλματα Αποστόλων, διδασκαλία Πατέρων. Τα προβλήματα της καθημερινής ζωής αντιμετωπίζονται με τον παραδοσιακό τρόπο. Επικρατεί το πνεύμα της παράδοσης, που δεν επιτρέπει και μεγάλες καινοτομίες. 7
Η ηθική της ευθύνης: (3/11) Τοποθετεί το κέντρο βάρους στην υπευθυνότητα του ανθρώπου και την ελευθερία της συνειδήσεώς του. Για τον σωστό τρόπο συμπεριφοράς εκτιμά σε κάθε περίπτωση τα δεδομένα. Προετοιμάζει τον άνθρωπο να τοποθετείται υπεύθυνα στη ζωή και τα προβλήματά της. Έχει ως αφετηρία κάποια γενικότερη αρχή ή αξία (π.χ. αγάπη, δικαιοσύνη, την αρχή του προσώπου, την αξία της κοινωνίας). 8
(4/11) Η μεταηθική: Αναλύει τις αφετηριακές προϋποθέσεις της ηθικής. Σε σχέση με την παραδοσιακή ηθική εξετάζει την αξιοπιστία των ηθικών κανόνων που διαμορφώνουν την ηθική ζωή των ανθρώπων. Κρίνει τις προϋποθέσεις της ελεύθερης και υπεύθυνης τοποθέτησης του ανθρώπου στη ζωή και τα προβλήματά της. Παρουσιάζεται ως κριτική παρέμβαση στην ηθική. Στις κλασικές μεταηθικές αναλύσεις γίνεται προσπάθεια να προσδιοριστεί το όσιο, το ύψιστο αγαθό. (Πλάτωνας, Αριστοτέλης). Στη χριστιανική ηθική ως παράδειγμα μεταηθικής θεωρείται η προτροπή του αποστόλου Παύλου «Εἰς τὸ δοκιμάζειν ὑμᾶς τὶ τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ, τὸ ἀγαθὸν καὶ εὐάρεστον καὶ τέλειον» (Ρωμ. 12,2). Στην περίπτωση αυτή η μεταηθική εξετάζει κατά πόσο η χριστιανική ηθική εκφράζει την ανθρωπολογία του καινού εν Χριστώ ανθρώπου, ο οποίος ζει σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. 9
(5/11) Κάθε μέθοδος έχει τα πλεονεκτήματά της. Καμία όμως δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα αιτήματα μιας ολοκληρωμένης ηθικής. Στην παραδοσιακή ηθική εξαίρεται η ανθρώπινη πείρα αλλά ατονεί η ελευθερία και η υπευθυνότητα του προσώπου. Υπάρχει ο κίνδυνος η ηθική να μετατραπεί σε καθηκοντολογία. Μένουν μετέωρες η ιδιαιτερότητα του προσώπου και η συγκεκριμένη κατάσταση στην οποία βρίσκεται. Στη σημερινή εποχή των ραγδαίων εξελίξεων η πείρα του παρελθόντος δεν είναι πάντοτε επαρκής για την αντιμετώπιση του παρόντος. Απαιτούνται πρωτότυπες τοποθετήσεις και απαντήσεις απέναντι στις νέες καταστάσεις και στα νέα προβλήματα που δημιουργούνται. 10
(6/11) Ωστόσο, καμία εξέλιξη ή αλλαγή δεν είναι τελείως άσχετη με το παρελθόν. Η εκτίμηση και αντιμετώπιση των νέων καταστάσεων δεν μπορεί να γίνει σε μηδενική βάση, γιατί τότε θα επικρατήσει η αυθαιρεσία και η ασυναρτησία. Συνεπώς οι δύο τύποι της ηθικής δεν πρέπει να καλλιεργούνται αντιθετικά, αλλά συμπληρωματικά. Γίνεται συνδυασμός της πείρας του παρελθόντος με την υπευθυνότητα στο παρόν. Επίσης, η μεταηθική είναι απαραίτητη για την κριτική εξέταση και ανάπτυξη της ηθικής και των δύο τύπων (ενδεχόμενη αναθεώρηση). 11
(7/11) Ο σύγχρονος άνθρωπος απέκτησε τεράστιες δυνάμεις και δυνατότητες. Αυτές δημιούργησαν νέους ηθικούς προβληματισμούς. Έτσι κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα αναπτύχθηκαν νέοι κλάδοι της ηθικής επιστήμης, όπως η οικολογική ηθική, η ιατρική ηθική και η βιοηθική. Ωστόσο, οποιαδήποτε εξειδικευμένη ηθική δεν μπορεί να αποσπαστεί από τη γενική ηθική. Η συμπεριφορά του ανθρώπου στο παρόν είχε πάντοτε επιπτώσεις στο μέλλον (Οικολογία- Βιολογία). Οι οικολογικές και βιολογικές αλλοιώσεις που συντελούνται σήμερα θα έχουν επιπτώσεις στις μελλοντικές γενιές (τεράστιες ηθικές ευθύνες-κριτική παρέμβαση μεταηθικής στο προσωπικό και συλλογικό επίπεδο). 12
(8/11) Η μεθοδολογία της χριστιανική ηθικής αφορά την παρουσίαση τόσο του περιεχομένου της όσο και του τρόπου ζωής που αυτή συνεπάγεται. Η χριστιανική ηθική δεν είναι θεωρητική αλλά πρακτική ή εμπειρική επιστήμη (θεωρητική προσέγγιση+ βίωση). Για τη βίωση της χριστιανικής ηθικής απαιτείται: 1. απόλυτη πίστη στον Χριστό (αληθινό κριτήριο της ζωής) και 2. καλλιέργεια της συνείδησης υπό το φως των εντολών του Χριστού (συνειδητοποίηση της απόστασης από τον Θεό-αίτημα κάθαρσης). 3. μακροχρόνια προσπάθεια για να καλλιεργήσει ο άνθρωπος σταθερή έξη στην πνευματική ζωή (η προσωρινή επίδοση στην πνευματική ζωή-απλή γνώση). 13
(9/11) Δογματικές και ηθικές εκτροπές έχουμε όταν ο άνθρωπος: 1. επιχειρεί ο ίδιος να παρουσιάσει τον Θεό με δικές του παραστάσεις και αντιλήψεις και 2. δεν δέχεται τον Θεό όπως αποκαλύπτεται στον κόσμο και δεν προσπαθεί να τον γνωρίσει με την τήρηση των εντολών Του. 14
(10/11) Η χριστιανική ηθική αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ήθους, που θεμελιώνεται στην εν Χριστώ ζωή. Η ένωση του ανθρώπου με τον Χριστό, που μυσταγωγείται με τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, ενεργοποιείται στην καθημερινή ζωή με τη συμμόρφωση της θέλησής του προς το θέλημα του Χριστού. Η πεμπτουσία της χριστιανικής ζωής βρίσκεται στην παραίτηση από την εγωκεντρική διάσπαση, που συνεπάγεται την ενεργοποίηση της πνευματικής ενοποίησης. 15
(11/11) Η χριστιανική ηθική είναι η ηθική της ελευθερίας και της προσωπικής κοινωνίας. Ο Χριστός φανερώνει στον άνθρωπο το θείο ήθος και τον καλεί να προχωρήσει στη θεία τελειότητα: «Ἔσεσθε οὖν ὑμεῖς τέλειοι, ὥσπερ ὁ Πατὴρ ὑμῶν ὁ ἐν οὐρανοῖς τέλειός ἐστιν» (Μτ. 5,48). Στη χριστιανική ζωή η μυστηριακή ένωση του Χριστού με τον πιστό είναι δεδομένη, ενώ η πνευματική του τελείωση ζητούμενη. Σκοπός της είναι η οντολογική μεταμόρφωση του ανθρώπου ως προσώπου, που εικονίζει τον δημιουργό του. 16
Τέλος Ενότητας
Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 18
Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 19
Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 20