ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΕΝΟΤΗΤΑ: Μελωδία Ντο Μείζων (2) ΣΧΟΛΕΙΟ/ΤΑΞΗ: ΑΡ. ΜΑΘΗΤΩΝ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: ΠΕΡΙΟΔΟΣ: ΣΤΟΧΟΙ και ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: Οι μαθητές να: ο ΑΚΡΟΑΣΗΣ: Επίπεδο 1 Επίπεδο 2 Διακρίνουν τη Ακούσουν το Ντο Μείζονα σε απόσπασμα από το σύγκριση με τη «Πρελούδιο αρ. 1» από Ντο Ελάσσονα. το καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο του J. S. Bach σε δυο εκτελέσεις. ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ: Διακρίνουν με τη φωνή τους τη Ντο Μείζονα από τη Ντο Ελάσσονα. ο Τραγουδήσουν το τραγούδι «Η Χελώνα» από το «Καρναβάλι των Ζώων» του Saint Saens. Επίπεδο 3 Εκτελέσουν τις μικρές φράσεις που δημιούργησαν σε ζευγάρια. ο Επίπεδο 4 Συνοδεύουν με τους αυλούς απόσπαμα από το «Πρελούδιο αρ. 1» από το καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο του J. S. Bach. Εκτελέσουν τις συνθέσεις τους σε διμερή μορφή. ο ο Επίπεδο 5 Αναγνωρίζουνακουστι κά έργα που είναι γραμμένα στη Ντο Μείζονα. Διακρίνουν ακουστικά αν κάποια νότα δεν ανήκει στη Ντο μείζονα. Διακρίνουν ακουστικά τη Μείζονα από την Ελάσσονα κλίμακα. Εκτελούν το τραγούδι «Η Χελώνα» από το «Καρναβάλι των Ζώων» του Saint Saens. 1

ΣΥΝΘΕΣΗΣ: ΑΛΛΟΙ: Διακρίνουν στα μουσικά όργανα τη Ντο Μείζονα σε σύγκριση με τη Ντο Ελάσσονα Εξερευνήσουν οπτικά το μουσικό πληκτρολόγιο (μαύρα και άσπρα πλήκτρα) Δημιουργούν σε ζευγάρια μικρές μελωδικές φράσεις με δυο νότες. Γνωρίσουν την οργανολογία του πιάνου και του harpsichord μέσα από οπτικό υλικό και πληροφορίες. Γνωρίσουν πληροφορίες για το «Πρελούδιο αρ. 1» από το καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο, καθώς και για τον J. S. Bach. Μεθοδολογία: Διερευνητική, Συνεργατική, Μετωπική. Δημιουργούν σε ομάδες μικρές συνθέσεις σε διμερή μορφή, Μείζονα, Ελάσσονα, με τις πέντε πρώτες νότες των κλιμάκων Γνωρίζουν τη δομή της Ντο Μείζονας. Παρουσιάζουν τις συνθέσεις τους στην τάξη. Αξιολογούν τις συνθέσεις τους αλλά και τις συνθέσεις των συμμαθητών τους με το κατάλληλο λεξιλόγιο. Εκτελούν δικές τους δημιουργίες στη Ντο μείζονα. Οργάνωση τάξης: σε ομάδες Δημιουργούν μικρές συνθέσεις σε διμερή μορφή με μετατροπία στην ομώνυμη κλίμακα. Συγκρίνουν το πιάνο με το harpsichord και να ξέρουν τις ομοιότητες αλλά και τις διαφορές. Διακρίνουν οπτικά τη διαφορά του τόνου από το ημιτόνιο στο μουσικό πληκτρολόγιο αλλά και στο πεντάγραμμο. 2

ΠΟΡΕΙΑ: ΧΡΟΝΟΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΕΠΟΠΤΙΚΑ ΕΣΤΙΑΣΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ 3 1. Φωνητική προθέρμανση: Τραγουδώ σύντομες φράσεις που περιέχουν τις νότες ΝΤΟ ΡΕ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ (από την Ντο μείζονα) και ΝΤΟ ΡΕ ΜΙb ΦΑ ΣΟΛ (από την Ντο ελάσσονα). Στο τραγούδι χρησιμοποιώ τα ονόματα των νότων αλλά την νότα ΜΙ την ονομάζω πάντα ΜΙ ανεξάρτητα αν την τραγουδώ ως ΜΙ φυσικό ή Μιb. Οι μαθητές μιμούνται φωνητικά την κάθε φράση.(οι φράσεις περιέχουν ανιούσες και κατιούσες βηματικές μελωδίες ή μελωδίες με πηδήματα καθώς επίσης και αρπισμούς). Σχολιάζουμε το άκουσμα κάθε φράσης για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι η νότα ΜΙ εκτελείται με δύο διαφορετικούς τρόπους άρα οι φράσεις που τραγουδήσαμε δεν ανήκουν όλες στην κλίμακα Ντο μείζονα. Αναφέρουμε την κλίμακα Ντο ελάσσονα και τη διαφορά στο άκουσμα που έχει μια μείζονα κλίμακα από μια ελάσσονα. Γίνεται επίσης αναφορά στο ρόλο της ύφεσης. Ακουστική αναγνώριση, ορθότητα στον τόνο. 3 2. Προετοιμασία για δημιουργική εργασία: Όπως και στην φωνητική προθέρμανση, τραγουδώ σύντομες φράσεις που περιέχουν τις νότες ΝΤΟ ΡΕ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ ή ΝΤΟ ΡΕ ΜΙb ΦΑ ΣΟΛ. Οι μαθητές αναγνωρίζουν από το άκουσμα της κάθε φράσης αν είναι παρμένη από την κλίμακα Ντο μείζονα ή την κλίμακα Ντο ελάσσονα και μιμούνται τις φράσεις στα μουσικά τους όργανα παίζοντας ανάλογα ΜΙ φυσικό ή Μιb. (δραστ. 1,2: ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ) Όργανα τάξης Ακουστική αναγνώριση. Εκτέλεση στα μουσικά όργανα 5 3. Επεξήγηση της δομής της μείζονας κλίμακας(τόνοι- ημιτόνια): Οι μαθητές στην ομάδα τους παρατηρούν προσεκτικά ένα πληκτροφόρο όργανο (πιάνο, αρμόνιο κτλ.). Γίνεται αναφορά στις δύο σειρές πλήκτρων και στον τρόπο που είναι τοποθετημένα τα πλήκτρα πάνω στο όργανο. Γίνεται αναφορά στους τόνους και στα ημιτόνια (δες βιβλίο Μουσική 1, μάθημα για Ντο μείζονα, σελ. 100, παρ. 4) Πληκτροφόρα όργανα. Βιβλίο Μουσική 1 Οπτική απεικόνιση της ντο μείζονας 3

3 4. Δημιουργική εργασία σε ζευγάρια: Ο ένας από τους δύο μαθητές διαλέγει δύο νότες της κλίμακας Ντο μείζονας που σχηματίζουν μεταξύ τους τόνο ή ημιτόνιο και αυτοσχεδιάζει μια σύντομη μελωδία χρησιμοποιώντας αυτές τις νότες. Ο άλλος μαθητής, χωρίς να βλέπει τι παίζει ο πρώτος, αναγνωρίζει ακουστικά τις νότες που έπαιξε ο πρώτος και μιμείται τη μελωδία. Γίνεται αλλαγή ρόλων. Όργανα τάξης Ακουστική αναγνώριση 5 5. Εκμάθηση τραγουδιού «Η χελώνα» (από το έργο «Καρναβάλι των Ζώων» του Saint- Saens). Φυλλάδιο με τραγούδι Ρυθμός, συγχρονισμός και ορθότητα στον τόνο 8 6. Δημιουργική εργασία σε ομάδες: Οι μαθητές σε ομάδες συνθέτουν ένα κομμάτι σε διμερή μορφή, όπου το Α μέρος θα είναι γραμμένο στην Ντο μείζονα και το Β μέρος στην Ντο ελάσσονα (θα χρησιμοποιηθούν μόνο οι πρώτες πέντε νότες της Ντο ελάσσονας, όπως έγινε και στην φωνητική προθέρμανση και στην προετοιμασία για την δημιουργική εργασία). Φυλλάδιο δημιουργικής εργασίας. Όργανα τάξης Δημιουργική χρήση της ντο μείζονας- ντο ελάσσονας σε διμερή μορφή 10 7. Ακρόαση: Οι μαθητές εκτελούν prima vista στα μουσικά τους όργανα μια μελωδία στην Ντο μείζονα. Στη συνέχεια εκτελούν ξανά την μελωδία ενώ παίζω μαζί τους στο πιάνο απόσπασμα από το Πρελούδιο αρ. 1- Τόμος 1 από το Καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο του Γ.Σ. Μπαχ. Προβάλλω σε διαφάνεια την παρτιτούρα του Πρελούδιου και παρατηρούν ότι η παρτιτούρα που εκτέλεσαν είναι η συνοδεία, ίδια με τις νότες που παίζει το αριστερό χέρι του πιανίστα στο κομμάτι. Γίνεται ακρόαση του Πρελούδιου σε δύο διαφορετικές εκτελέσεις, μια με harpsichord και μια με πιάνο. Οι μαθητές συγκρίνουν το άκουσμα των δύο οργάνων και δίνονται λεπτομέρειες σε φυλλάδιο για το harpsichord και για το πιάνο. Δίνεται επίσης φυλλάδιο με λεπτομέρειες για τα Πρελούδια και Φούγκες που έγραψε ο Γ. Σ. Μπαχ. (δραστ. 4,5,6,7: ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ) Όργανα τάξης Πιάνο ΟΗP CD player Φυλλάδιο με πληροφορίες για harpsichord και για πιάνο Φυλλάδιο με πληροφορίες για ακρόαση Δεξιότητες εκτέλεσης (prima vista, συγχρονισμός, ορθότητα τόνου) Σύγκριση χροιάς και μηχανισμού πιάνου και harpsichord. 4

8 8. Αξιολόγηση: α) Δες αξιολόγηση στο βιβλίο Μουσική 1, μάθημα για Ντο μείζονα, σελ. 108, ασκ. 9.1, 9.2, 9.3 ή β) Ακουστική άσκηση όπου οι μαθητές καλούνται να αναγνωρίσουν μια αλλοιωμένη νότα της κλίμακας Ντο μείζονας που ακούουν στο πιάνο. γ) Ακουστική άσκηση όπου οι μαθητές καλούνται να αναγνωρίσουν ποια από τα κομμάτια που ακούουν είναι γραμμένα στην Ντο μείζονα και ποια στην Ντο ελάσσονα: Ντο μείζονα: 1) Κερκυραικός χορός, 2) Μελωδία Ah, vous dirais-je, Maman, 3) Σλαβονικός χορός αρ. 1 του Α. Ντβόρζακ και Ντο ελάσσονα: 1) Συμφωνία αρ. 5 σε Ντο ελάσσονα του Λ.Β.Μπετόβεν Βιβλίο Μουσική 1. Πιάνο, φυλλάδιο αξιολόγησης CD player, Φυλλάδιο αξιολόγησης Οπτική αναγνώριση των διαστημάτων της ντο μείζονας Ακουστική αναγνώριση της ντο μείζονας. Ακουστική αναγνώρισησύγκριση έργων στην ντο μείζονα- ντο ελάσσονα. 5

6

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Στην ομάδα σας να συνθέσετε ένα έργο σε διμερή μορφή (Α Β) Α ΜΕΡΟΣ (αυλοί) Μελωδία: Οι νότες της κλίμακας ΝΤΟ μείζονας (τελική νότα) (αρχική νότα) (τελική νότα) Μέτρο: Μέτρο των 2/4 ή των 4/4 Ένταση: forte Β ΜΕΡΟΣ (μεταλλόφωνα) Μελωδία: Οι νότες της κλίμακας ΝΤΟ ελάσσονας (απόσπασμα) (τελική νότα) (αρχική νότα) Μέτρο: Μέτρο των 2/4 ή των 4/4 Ένταση: piano ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 7

8

9

10

AΚΡΟΑΣΗ Έργο: Πρελούδιο (Prelude) αρ. 1- Τόμος 1 από το Καλώς Συγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο Συνθέτης: Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ (Γερμανός, 1685-1750) ος Πρελούδιο Το πρελούδιο είναι ένα εισαγωγικό κομμάτι (prelude= εισαγωγή) που προηγείται μιας άλλης σύνθεσης. Στην περίπτωση του Πρελούδιου αρ. 1 του Μπαχ, ακολουθεί μια Φούγκα και πάλι στην Ντο μείζονα. Ο Μπαχ έγραψε Πρελούδια και Φούγκες σε όλες τις μείζονες και ελάσσονες κλίμακες, σε 2 τόμους. Τα Πρελούδια και Φούγκες γράφτηκαν για το harpsichord που είναι πρόγονος του πιάνου. ΕΥΓΕΝΙΑ ΣΟΛΟΜΩΝΙΔΟΥ 11

12

ΠΛΗΚΤΡΟΦΟΡΑ ΧΟΡΔΟΦΩΝΑ ΟΡΓΑΝΑ Τα πληκτροφόρα χορδόφωνα όργανα συνδυάζουν τις αρχές της λειτουργίας των εγχόρδων με ένα μηχανισμό πλήκτρων. Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με τον τρόπο παραγωγής του ήχου. Στην πρώτη κατηγορία ο ήχος προκαλείται με νύξη (όπως στο harpsichord), ενώ στη δεύτερη κατηγορία ο ήχος προκαλείται με κρούση (όπως στο πιάνο). 1) Νυσσόμενα πληκτροφόρα Οι κυριότεροι εκπρόσωποι είναι το harpsichord (ιταλικά cembalo ή gravicembalo, αγγλικά harpsichord, γαλλικά clavecin), το βέρτζιναλ και το σπινέτο. Στα νυσσόμενα πληκτροφόρα το κάθε πλήκτρο συνδέεται μηχανικά με ένα μικρό ξύλινο ραβδάκι, που έχει μια προεξοχή στο πλάι (συνήθως από σκληρό δέρμα ή από φτερό κορακιού). Καθώς ο εκτελεστής πιέζει το πλήκτρο, το ραβδάκι ανασηκώνεται και τσιμπάει τη χορδή, παράγοντας έτσι ένα φθόγγο. Στο harpsichord ήταν αδύνατο να επιτευχθούν διακυμάνσεις δυναμικής: το μαλακότερο ή ισχυρότερο πάτημα του πλήκτρου δεν επηρέαζε καθόλου τον παραγόμενο ήχο. Ωστόσο σε ορισμένα πιο εξελιγμένα harpsichords μπορούσαν να δημιουργηθούν κάποιες αντιθέσεις με τη βοήθεια κλειδιών (ειδικών μοχλών) χειροκίνητων ή ποδοκίνητων. Οι αντιθέσεις αυτές αφορούσαν τόσο τη δυναμική, δηλαδή forte σε αντίθεση με piano (χωρίς όμως δυνατότητα σταδιακής αυξομείωσης crescendo-diminuendo), όσο και το ηχόχρωμα (μαλακοί, ζεστοί ήχοι που παράγονταν με νύξη ακίδας από δέρμα σε αντίθεση με τους σκληρότερους, πιο διαπεραστικούς ήχους ακίδων από φτερό κτλ.). Τα πρώτα πετυχημένα δείγματα νυκτών πληκτροφόρων κατασκευάστηκαν στην Ιταλία γύρω στο 1500. 2) Κρουόμενα πληκτροφόρα Ο κυριότερος εκπρόσωπος είναι το πιάνο. Στο πιάνο, τα πλήκτρα που πιέζει ο εκτελεστής είναι συνδεδεμένα μηχανικά με σφυράκια. Με το πάτημα του πλήκτρου ενεργοποιείται ένας πολύπλοκος μηχανισμός, που καταλήγει στην κρούση της αντίστοιχης χορδής (ή χορδών) από το σφυράκι. Τα σφυράκια έχουν τη δυνατότητα να χτυπούν τις χορδές piano ή forte, ανάλογα με την πίεση που ασκεί ο εκτελεστής πάνω στα πλήκτρα. Εκτός από τις αντιθέσεις στη δυναμική, το πιάνο μπορεί να αποδώσει όλες τις ενδιάμεσες αποχρώσεις (pp, p, mp, mf, f, ff) και αυξομοιώσεις (crescendo, diminuendo). Μπορεί, ακόμα, να παίξει «δεμένους» φθόγγους (legato) ή «κοφτούς» φθόγγους (staccato). To πιανοφόρτε (pianoforte)- για συντομία πιάνο (piano) επινοήθηκε γύρω στα 1700 από τον Ιταλό Μπαρτολομέο Κριστοφόρι. Το ονόμασε «gravicembalo col piano e forte», δηλαδή «τσέμπαλο που παίζει σιγά και δυνατά». Το πιάνο βελτιώθηκε και εξελίχτηκε στο πρώτο μισό του 18 ου αιώνα από Γερμανούς κατασκευαστές. (Οι σελίδες 12 και 13 είναι από το βιβλίο της Έβης Αβέρωφ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΟΡΓΑΝΟΓΝΩΣΙΑ. Εκδόσεις: Μουσικός Οίκος Φίλιππος Νάκας, 1992) 13

14

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ 1. Θα ακούσεις στο πιάνο τρεις εκδοχές της κλίμακας Ντο μείζονας. Κύκλωσε σε κάθε εκδοχή της κλίμακας την αλλοιωμένη νότα. Α) Β) Γ) 2. Θα ακούσεις τέσσερα κομμάτια. Γράψε ποια απ αυτά είναι γραμμένα στην Ντο μείζονα και ποια είναι γραμμένα στην Ντο ελάσσονα κλίμακα. Α) Β) Γ) Δ) 15