ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 11.6.2015 COM(2015) 288 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ, ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ, ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ Τρίτη έκθεση για την εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών σχεδίων (ΕΣΣ) και των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών για την αγροτική ανάπτυξη (2007-2013) {SWD(2015) 114 final} EL EL
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα έκθεση είναι η τρίτη έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών όσον αφορά την εφαρμογή των Εθνικών Στρατηγικών Σχεδίων (ΕΣΣ) 1 και των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών για την αγροτική ανάπτυξη (2007-2013) 2. Η παρούσα έκθεση της Επιτροπής 3 βασίζεται στην ανάλυση και την επανεξέταση των συνοπτικών εκθέσεων που υπεβλήθησαν από τα κράτη μέλη (ΚΜ) το 2014 4, καθώς και σε άλλες διαθέσιμες πληροφορίες, ιδίως στους οικονομικούς και φυσικούς κοινούς δείκτες παρακολούθησης και σε ορισμένα αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού Δικτύου Αγροτικής Ανάπτυξης. Περιέχει σύνοψη των βασικών εξελίξεων, των τωρινών τάσεων και προκλήσεων σε σχέση με την εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών σχεδίων και των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών. Επισημαίνεται ότι τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα έκθεση αποτελούν συγκεντρωτικά στοιχεία που καλύπτουν την περίοδο από την έναρξη της περιόδου προγραμματισμού, το 2007, έως το τέλος του 2013. Παρά το γεγονός ότι το 2013 λήγει η περίοδος προγραμματισμού, δεν λήγει η περίοδος εφαρμογής, η οποία εκτείνεται μέχρι την 31 η Δεκεμβρίου 2015 5. Θα πρέπει ακόμη να αναληφθεί σημαντικός αριθμός δραστηριοτήτων μέχρι το εν λόγω χρονικό σημείο, και η τελική επισκόπηση των επιτευγμάτων των προγραμμάτων δεν θα είναι διαθέσιμη πριν από το τέλος του 2016. 1 2 3 4 5 Βλ. τίτλο II κεφάλαιο ΙΙ του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου, της 20ής Σεπτεμβρίου 2005, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ). Απόφαση του Συμβουλίου, της 20ής Φεβρουαρίου 2006, σχετικά με κοινοτικές στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για την αγροτική ανάπτυξη (περίοδος προγραμματισμού 2007-2013) (2006/144/ΕΚ). Βλ. άρθρο 14 «Έκθεση της Επιτροπής» του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου της 20ής Σεπτεμβρίου 2005. Βλ. άρθρο 13 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου της 20ής Σεπτεμβρίου 2005. Οι εν λόγω συνοπτικές εκθέσεις παρουσιάζουν την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών σχεδίων και στόχων και τη συμβολή στην επίτευξη των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών. Στο πλαίσιο του καλούμενου κανόνα Ν + 2, τα κράτη μέλη μπορούν να πραγματοποιούν δαπάνες για τα προγράμματα της περιόδου 2007-2013 μέχρι το τέλος του 2015. 2
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Πλαίσιο και επισκόπηση. 4 1.1 Οι προτεραιότητες της Κοινότητας για την αγροτική ανάπτυξη για την περίοδο 2007-2013....4 2. Υλοποίηση των κοινοτικών προτεραιοτήτων 7 2.1 Επισκόπηση των κύριων αποτελεσμάτων.7 2.2. Εφαρμογή ανά άξονα και μέτρα 9 3. Προοπτικές. 14 3
1. ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 1.1 Οι προτεραιότητες της Κοινότητας για την αγροτική ανάπτυξη για την περίοδο 2007-2013 Τον Φεβρουάριο του 2006, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενέκρινε στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές για την αγροτική ανάπτυξη κατά την περίοδο 2007-2013 2, οι οποίες προέβλεπαν τρεις βασικές θεματικές προτεραιότητες: Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του γεωργικού και του δασοκομικού τομέα. Το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ 6 ) θα πρέπει να συμβάλει στη δημιουργία ενός ισχυρού και δυναμικού ευρωπαϊκού τομέα γεωργικών προϊόντων και ειδών διατροφής με εστίαση στις προτεραιότητες της μεταφοράς γνώσης, του εκσυγχρονισμού, της καινοτομίας και της ποιότητας στην τροφική αλυσίδα και σε τομείς προτεραιότητας για επενδύσεις σε φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο. Τα μέτρα του άξονα 1 συμβάλλουν κυρίως στον στόχο της ανταγωνιστικότητας των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης (ΠΑΑ). Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου. Για την προστασία και αναβάθμιση των φυσικών πόρων και τοπίων της ΕΕ στις αγροτικές περιοχές, οι πόροι που διατίθενται για την προτεραιότητα αυτή θα πρέπει να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων σε τρεις τομείς προτεραιότητας της ΕΕ: βιοποικιλότητα καθώς και διατήρηση και ανάπτυξη συστημάτων γεωργίας και δασοκομίας υψηλής φυσικής αξίας και παραδοσιακών γεωργικών τοπίων, ύδατα και κλιματική αλλαγή. Τα μέτρα του άξονα 2 των ΠΑΑ συμβάλλουν κυρίως στην επίτευξη του στόχου για το περιβάλλον. Βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και ενθάρρυνση της διαφοροποίησης της αγροτικής οικονομίας. Οι πόροι που διατίθενται στα πεδία αυτά θα πρέπει να εξυπηρετούν την ύψιστη προτεραιότητα της δημιουργίας ευκαιριών απασχόλησης και προϋποθέσεων οικονομικής ανάπτυξης. Οι παρεμβάσεις θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ειδικά για την προώθηση της δημιουργίας ικανοτήτων, της απόκτησης δεξιοτήτων και της οργάνωσης για την ανάπτυξη τοπικής στρατηγικής και θα πρέπει, επίσης, να συμβάλουν στην εξασφάλιση της διαρκούς ελκυστικότητας των αγροτικών περιοχών για τις μελλοντικές γενιές. Στο πλαίσιο της προώθησης της κατάρτισης, της πληροφόρησης και της επιχειρηματικότητας θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες ανάγκες των γυναικών, των νέων και των μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων. Τα μέτρα του άξονα 3 των ΠΑΑ θα πρέπει να συμβάλουν κυρίως στην επίτευξη των ευρύτερων στόχων αγροτικής ανάπτυξης από κοινού με τον άξονα 4. Πέραν των θεματικών προτεραιοτήτων, στις εγκεκριμένες στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές επισημαίνεται επίσης η ανάγκη για: Τη δημιουργία τοπικών ικανοτήτων για την απασχόληση και τη διαφοροποίηση - με παράλληλη συμβολή στις θεματικές προτεραιότητες. Αυτός ο οριζόντιος άξονας, καλούμενος επίσης «Άξονας Leader» (Άξονας 4), θα πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της διακυβέρνησης και την κινητοποίηση του ενδογενούς αναπτυξιακού δυναμικού των αγροτικών περιοχών, μέσω στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης. Διασφάλιση συνεπούς προγραμματισμού. Οι συνέργειες μεταξύ και εντός των αξόνων θα πρέπει να μεγιστοποιηθούν. Όπου ενδείκνυται θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και άλλες στρατηγικές σε επίπεδο ΕΕ. Θα πρέπει να υπάρξει κινητοποίηση των μέσων για τη βελτίωση της διακυβέρνησης και της άσκησης πολιτικής. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να δημιουργηθούν ευρωπαϊκά και εθνικά δίκτυα για την αγροτική ανάπτυξη, ως βάση για την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και εμπειρογνωμοσύνης μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων σχετικά με όλες τις πλευρές του σχεδιασμού, της διαχείρισης και της εφαρμογής της πολιτικής. Συμπληρωματικότητα των κοινοτικών μέσων. Για να ενθαρρυνθεί η συνέργεια μεταξύ των διαρθρωτικών πολιτικών και των πολιτικών απασχόλησης και αγροτικής ανάπτυξης, τα ΚΜ θα πρέπει να εξασφαλίσουν την συμπληρωματικότητα και την συνοχή μεταξύ των δράσεων που θα χρηματοδοτηθούν από τα διάφορα ευρωπαϊκά ταμεία. 6 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1698/2005 του Συμβουλίου, της 20ής Σεπτεμβρίου 2005, για τη στήριξη της αγροτικής ανάπτυξης από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤΑΑ). 4
Αυτές οι στρατηγικές κατευθυντήριες γραμμές αποτέλεσαν το πλαίσιο βάσει του οποίου τα ΚΜ κατάρτισαν τα ΕΣΣ, τα οποία μετατρέπουν τις προτεραιότητες της ΕΕ σε εθνικές προτεραιότητες και λειτουργούν ως σημεία αναφοράς για τα ΠΑΑ. Χάρις στα ΠΑΑ αυτά υλοποιούνται οι προτεραιότητες μέσω συνόλων επιλεγμένων μέτρων ομαδοποιημένων ανά άξονα (βλ. πίνακα 1 7 με τον κατάλογο μέτρων ανά άξονα). Τα εθνικά ή περιφερειακά προγράμματα εγκρίθηκαν από την Επιτροπή το 2007 και το 2008. Η εφαρμογή τους παρακολουθείται και αξιολογείται βάσει του Κοινού Πλαισίου Παρακολούθησης και Αξιολόγησης (ΚΠΠΑ). 7 Όλοι οι πίνακες παρουσιάζονται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής. 5
1.2 Επισκόπηση του προϋπολογισμού και των επιχειρησιακών στόχων Ο συνολικός προϋπολογισμός του ΕΓΤΑΑ για ολόκληρη την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013 ανέρχεται σε 96,2 δισ. ευρώ. Για την εξασφάλιση ισορροπημένης στρατηγικής το ΕΓΤΑΑ έχει θέσει ελάχιστα επίπεδα δαπανών για κάθε θεματικό άξονα τα οποία πρέπει να ισχύουν για κάθε ΠΑΑ (10%, 25% και 10% αντιστοίχως για τους άξονες 1, 2 και 3). Για τον άξονα Leader διατίθεται τουλάχιστον το 5% (2,5% για τα νέα ΚΜ) της χρηματοδότησης της ΕΕ για κάθε πρόγραμμα. Ο συνολικός διαθέσιμος προϋπολογισμός είναι υψηλότερος δεδομένου ότι οι πόροι του ΕΓΤΑΑ συμπληρώνονται από την εθνική δημόσια χρηματοδότηση 8. Γραφική παράσταση 1. Σχετική σημασία των αξόνων στο πλαίσιο της συνολικής συνεισφοράς του ΕΓΤΑΑ για την περίοδο προγραμματισμού 2007-2013 ΕΕ - 27. Μετά την ολοκλήρωση του προγραμματισμού σε επίπεδο κρατών μελών, η κατανομή των πιστώσεων στους διάφορους άξονες, καθώς και ο προσδιορισμός των βασικών στόχων για το 2013, έχουν ως εξής, σύμφωνα με την κατωτέρω γραφική παράσταση 1: Ο Άξονας 1 «βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του γεωργικού και του δασοκομικού τομέα» απορροφά το 33 % του συνολικού προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ. Ο άξονας αυτός αναμένεται, έως το τέλος της περιόδου προγραμματισμού, να συμβάλει σε 575 000 επενδυτικά έργα για τον εκσυγχρονισμό των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και τη στήριξη 34 000 επιχειρήσεων για τη δημιουργία προστιθέμενης αξίας στα γεωργικά και δασοκομικά προϊόντα Ο Άξονας 2 «βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου» κατέχει την πρώτη θέση καθώς απορροφά το 45 % των πιστώσεων του ΕΓΤΑΑ. Ο επιδιωκόμενος στόχος είναι η ένταξη 47 εκατ. εκταρίων γεωργικής γης στο πλαίσιο γεωργοπεριβαλλοντικής διαχείρισης, η παροχή στήριξης για 55 εκατ. εκτάρια γεωργικής γης σε μειονεκτικές και ορεινές περιοχές ως αντιστάθμιση των μειονεκτημάτων τους και η παροχή στήριξης για 1,3 εκατ. εκτάρια γεωργικών εκτάσεων για την εκπλήρωση των απαιτήσεων του NATURA 2000. Ο Άξονας 3 «ποιότητα ζωής στις αγροτικές περιοχές και διαφοροποίηση της αγροτικής οικονομίας» απορροφά μικρότερο ποσοστό, ύψους 14 %, των πιστώσεων του ΕΓΤΑΑ. Έως το 2013, αναμένεται να συμβάλει στην ανάπτυξη ή στη δημιουργία 73 350 επιχειρήσεων σε αγροτικές περιοχές και στη στήριξη 29 000 έργων ανάπλασης χωριών Ο άξονας 4 LEADER απορροφά το 6 % της συνολικής χρηματοδότησης του ΕΓΤΑΑ. Το μεγαλύτερο μερίδιο της στήριξης για την εφαρμογή στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης προβλέπεται να συμβάλει στη διαφοροποίηση και στην ποιότητα ζωής (είδος έργων του άξονα 3). Ο Διαγνωστικός Έλεγχος (ΔΕ) και το Ευρωπαϊκό Σχέδιο Ανάκαμψης της Οικονομίας (ΕΣΑΟ) είχαν ως αποτέλεσμα πρόσθετο προϋπολογισμό ύψους 4,9 δισ. ευρώ που κατανέμονται σε έξι «προκλήσεις». Το μεγαλύτερο μέρος των κονδυλίων διατίθεται στους τομείς της 8 Όλα τα οικονομικά δεδομένα της έκθεσης αφορούν μόνο το ΕΓΤΑΑ, πλην αντίθετης ρητής διατύπωσης. 6
IE AT LU FI LV BE SE SK EE DE SI UK CZ FR PT LT EU-27 NL PL CY HU DK ES MT IT BG RO GR βιοποικιλότητας (31% δηλ. 1,5 δισ. ευρώ) και της διαχείρισης των υδάτων (27%, 1,3 δισ. ευρώ). Η αναδιάρθρωση του γαλακτοκομικού τομέα αντιπροσωπεύει το 15% του πρόσθετου προϋπολογισμού (0,7 δισ. ευρώ), τα μέτρα για την κλιματική αλλαγή το 14% (0,7 δισ. ευρώ) και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας το 6% (0,3 δισ. ευρώ). Τα κράτη μέλη αποφάσισαν, επίσης, να επενδύσουν το 35% των πόρων του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Ανάκαμψης της Οικονομίας σε ευρυζωνικές υποδομές, δηλ. 0,3 δισ. ευρώ από το διαθέσιμο 1 δισ. ευρώ. 2. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΩΝ 2.1 Επισκόπηση των κύριων αποτελεσμάτων Το σύνολο των δαπανών του ΕΓΤΑΑ που είχαν πραγματοποιηθεί από τα ΚΜ της ΕΕ των 27 έως το τέλος του 2013 ανήλθε σε 71 δισ. ευρώ 9, ποσό που αντιστοιχεί στο 74 % του συνολικού προϋπολογισμού, ύψους 96,2 δισ. ευρώ, για την περίοδο 2007-2013 (η υπό εξέταση περίοδος αντιπροσωπεύει 7 έτη από τη συνολική περίοδο εφαρμογής των 9 ετών 10 ). Η πορεία των ετήσιων δαπανών είναι γενικά ικανοποιητική μετά από μια αρχική αργή εκκίνηση κατά τα πρώτα έτη της περιόδου προγραμματισμού 2007-2013. Η εικόνα δεν είναι καθόλου ομοιογενής μεταξύ των ΚΜ (Γραφική παράσταση 2) δεδομένου ότι δύο ΚΜ είχαν επίπεδα δαπανών άνω του 90 %, ενώ οκτώ κράτη μέλη είχαν δαπανήσει λιγότερο από το 70 %. 100% 80% 60% 40% 20% 0% Γραφική παράσταση 2. Συνολικές δαπάνες του προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ έως το τέλος του 2013 σε σχέση με τις διατεθείσες πιστώσεις για την περίοδο 2007-2013 Η υλοποίηση του άξονα 1 (68 %) είναι σε γενικές γραμμές σύμφωνη με τον στόχο της δαπάνης για την περίοδο 2007-2013, λόγω του σημαντικού αριθμού των επενδυτικών έργων που έχουν εγκριθεί προς σύναψη. Ο άξονας 2 έχει το υψηλότερο ποσοστό εκτέλεσης (86 %) με ισορροπία μεταξύ των τιμών των κρατών μελών. Αυτό το υψηλό ποσοστό εκτέλεσης μπορεί να εξηγηθεί από τις διαφορές μεταξύ των μηχανισμών παροχής επενδυτικών μέτρων των αξόνων 1 και 3 και των πιο σημαντικών μέτρων του άξονα 2. 9 10 Οι πληρωμές προς τα κράτη μέλη αφορούσαν τα ημερολογιακά έτη 2007, 2008, 2009, 2010, 2011, 2012 και 2013. Δεν μπορεί να γίνει σύγκριση με τις δημοσιονομικές εκθέσεις της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο σχετικά με τα πεπραγμένα του ΕΓΤΑΑ, η οποία βασίζεται στο οικονομικό έτος. Οι πληρωμές του ΕΓΤΑΑ για την περίοδο 2007-2013 μπορούν να πραγματοποιηθούν 2 έτη μετά τις τελευταίες αναλήψεις υποχρεώσεων (2013), ήτοι έως το τέλος του 2015. 7
Ο άξονας 3 δείχνει σημαντική αύξηση σε σύγκριση με το τέλος του 2011 (60 % σε σύγκριση με το 31 % που επιτεύχθηκε έως το τέλος του 2011), όταν αναφέρθηκε σημαντική καθυστέρηση στην εφαρμογή των μέτρων 11. Ωστόσο, υπάρχει διακύμανση μεταξύ των κρατών μελών, και ορισμένα από αυτά εξακολουθούν να παρουσιάζουν καθυστερήσεις όσον αφορά την επίτευξη των στόχων τους. Ο άξονας 4 παρουσιάζει ποσοστό εκτέλεσης 46 %, τιμή που επηρεάζεται σημαντικά από τις καθυστερήσεις στην υλοποίηση των τοπικών στρατηγικών και των ομάδων τοπικής δράσης (ΟΤΔ) στα διάφορα κράτη μέλη. Υπάρχει σημαντική ανομοιογένεια μεταξύ των κρατών μελών όσον αφορά την υλοποίηση του Leader. Γραφική παράσταση 3. Δαπάνες του προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ έως το τέλος του 2013 σε σχέση με τις συνολικές πιστώσεις στο πλαίσιο του άξονα για την περίοδο 2007-2013 Με ειδική στόχευση στο ποσοστό υλοποίησης του Διαγνωστικού Ελέγχου (ΔΕ) και του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Ανάκαμψης της Οικονομίας (ΕΣΑΟ), 3,3 δισ. ευρώ είχαν δαπανηθεί μέχρι το τέλος του 2013 από το προβλεπόμενο συνολικό ποσό των 4,95 δισ. ευρώ (74 %), πράγμα που επιβεβαιώνει τη θετική τάση, που αναφέρθηκε το 2012, μετά την αναμενόμενη μέτρια εκκίνηση το 2010. Όσον αφορά την εκτέλεση ανά πρόκληση, η κλιματική αλλαγή, η βιοποικιλότητα και οι προκλήσεις του τομέα γαλακτοκομικών προϊόντων έχουν υψηλότερο ποσοστό εκτέλεσης με 100 %, 94 % και 85 % αντίστοιχα, ενώ οι ευρυζωνικές συνδέσεις, η διαχείριση των υδάτων και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, με εκτέλεση αντίστοιχα 31 %, 28 % και 21 %, παρουσιάζουν υστέρηση. Το υψηλότερο ποσοστό εκτέλεσης των προκλήσεων που αφορούν τη βιοποικιλότητα και την κλιματική αλλαγή εξηγείται από το γεγονός ότι οι προκλήσεις αυτές έχουν κυρίως αντιμετωπισθεί με μέτρα του άξονα 2. 11 Δεύτερη έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών όσον αφορά την εφαρμογή των εθνικών στρατηγικών σχεδίων (ΕΣΣ) και των κοινοτικών στρατηγικών κατευθυντήριων γραμμών για την αγροτική ανάπτυξη (2007-2013). 8
Γραφική παράσταση 4. Συνολική δαπάνη του προϋπολογισμού ΔΕ και ΕΣΟΑ (ΕΓΤΑΑ) μέχρι το τέλος του 2013 σε σχέση με τις συνολικές πιστώσεις για την περίοδο 2007-2013 από τις «νέες προκλήσεις» (δεδομένα από το ΚΠΠΑ 2013). Οι συνέργειες μεταξύ και εντός των αξόνων και η συνολική συνοχή λήφθηκαν υπόψη κατά τη διάρκεια της διαδικασίας προγραμματισμού (εξάρτηση του ΠΑΑ από την ανάλυση της κατάστασης όσον αφορά τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες, την εκ των προτέρων αξιολόγηση των ΠΑΑ...). Τα ανωτέρω έχουν επιδιωχθεί καθ όλη την περίοδο προγραμματισμού, ιδίως μέσω της παρακολούθησης (επιτροπές παρακολούθησης...), των αξιολογήσεων και των δραστηριοτήτων των Εθνικών Αγροτικών Δικτύων (ΕΑΔ) και του Ευρωπαϊκού Δικτύου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΔΑΑ) (από κοινού αναλύσεων ή της ανταλλαγής πληροφοριών και πρακτικών μεταξύ των διαχειριστών των ΠΑΑ και των ενδιαφερόμενων μερών...). Κατά τα πρώτα έτη της περιόδου εφαρμογής, ρυθμίστηκαν οι μηχανισμοί που εξασφαλίζουν τη συμπληρωματικότητα μεταξύ του ΕΓΤΑΑ και των διαρθρωτικών ταμείων της ΕΕ. Λαμβάνουν τη μορφή διαχωριστικών γραμμών και/ή μηχανισμών συντονισμού όπως διυπουργικού φορέα. 2.2. Εφαρμογή ανά άξονα και μέτρα Άξονας 1 - Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του τομέα της γεωργίας και της δασοκομίας Η συνολική δαπάνη του ΕΓΤΑΑ για τον άξονα 1 για την περίοδο 2007-2013 ανέρχεται στο 68 % της συνολικής κατανομής για την περίοδο 2007-2013 (μέσος όρος της ΕΕ των 27). Τα κύρια αποτελέσματα για τον στόχο αυτό, στο τέλος του 2013, ήταν τα εξής: 2 430 000 συμμετέχοντες που ολοκλήρωσαν με επιτυχία την κατάρτισή τους σε θέματα γεωργίας ή/και δασοκομίας (88 % του εκτιμώμενου στόχου του 2013 για την περίοδο) 136 000 εκμεταλλεύσεις που εισήγαγαν νέα προϊόντα και/ή νέες τεχνικές (54 % του στόχου) 9
80 δισ. ευρώ του συνολικού όγκου των επενδύσεων (80 % του στόχου 12 ) για τα επενδυτικά μέτρα του κύριου άξονα 1 για συνεισφορά του ΕΓΤΑΑ ύψους 17 δισ. ευρώ (28 δισ. ευρώ των συνολικών δημόσιων αντίστοιχων δαπανών (ΕΓΤΑΑ + ΚΜ)). Γραφική παράσταση 5. Δαπάνες του προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ έως το τέλος του 2013 σε σχέση με τις συνολικές πιστώσεις για την περίοδο 2007-2013 στο πλαίσιο του άξονα 1 ανά μέτρο. Το μέτρο 121 (Εκσυγχρονισμός γεωργικών εκμεταλλεύσεων) είναι το σημαντικότερο μέτρο του άξονα 1 όσον αφορά τα κονδύλια του προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ (11,6 δισ. ευρώ). Η εκτέλεση πληρωμών στο πλαίσιο του μέτρου αυτού ανέρχεται στο 75 % του συνολικού του προϋπολογισμού και έχουν ήδη ολοκληρωθεί 379 000 έργα εκσυγχρονισμού (το 66 % του στόχου για το 2013). Ο συνολικός όγκος των πραγματοποιηθεισών επενδύσεων υπερβαίνει τα 39 δισ. ευρώ και αναμένεται να φθάσει τα 49 δισ. ευρώ έως το τέλος της περιόδου προγραμματισμού 2007-2013. Αυτή η σημαντική απορρόφηση δείχνει το μεγάλο ενδιαφέρον των γεωργών για επενδύσεις, όπως επιβεβαιώνεται από την αύξηση του προϋπολογισμού κατά την περίοδο προγραμματισμού. Όσον αφορά τα μέτρα 123 (Αύξηση της αξίας των γεωργικών και δασοκομικών προϊόντων), η απορρόφηση ανήλθε σε 58 %, και 22 885 εκμεταλλεύσεις έλαβαν στήριξη από τις 34 029 που ήταν ο στόχος. Ο συνολικός όγκος της επένδυσης ανέρχεται σε 17,4 δισ. ευρώ (71 % του στόχου). Το μέτρο 125 (Υποδομές που σχετίζονται με την ανάπτυξη και την προσαρμογή της γεωργίας και της δασοκομίας) είχε ποσοστό εκτέλεσης του προϋπολογισμού 55 % έως το τέλος του 2013. Τα 2,6 διστ. ευρώ των δαπανών του ΕΓΤΑΑ που πραγματοποιήθηκαν μέχρι τώρα οδήγησαν σε συνολική επένδυση 7,2 δισ. ευρώ (δημόσια + ιδιωτική). Ο αριθμός των δραστηριοτήτων που 12 Η συνολική επένδυση περιλαμβάνει ιδιωτικές και δημόσιες δαπάνες για τα ακόλουθα επενδυτικά μέτρα (112 121 122 123 125 126). 10
έλαβαν στήριξη είναι πάνω από 43 500 (99 % του στόχου) με μέση επένδυση ύψους περίπου 160 000 ευρώ, τιμή χαμηλότερη από την αναμενόμενη και σύμφωνη με τη χαμηλότερη απορρόφηση δαπανών (55 %). Το μέτρο 112 (Εγκατάσταση νέων γεωργών) παρουσιάζει απορρόφηση της τάξης του 77 %, οι δαπάνες του ΕΓΤΑΑ είναι υψηλότερες από 2,1 δισ. ευρώ και ο αριθμός των νέων γεωργών που έλαβαν στήριξη είναι περίπου 145 000. Άξονας 2 - Βελτίωση του περιβάλλοντος και της υπαίθρου Η συνολική δαπάνη του ΕΓΤΑΑ στο πλαίσιο του άξονα 2 για την περίοδο 2007-2013 αντιστοιχεί στο 86 % του συνόλου των κονδυλίων του. Τα κύρια αποτελέσματα σχετικά με τον στόχο αυτό, στο τέλος του 2013, ήταν τα εξής: 46,9 εκατ. εκτάρια στο πλαίσιο της διαχείρισης της γης για τη βελτίωση του περιβάλλοντος (βιοποικιλότητα, ποιότητα υδάτων, έδαφος και αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής), που αντιπροσωπεύουν το 27 % της συνολικής χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης (ΧΓΕ) της ΕΕ 13. Περιλαμβάνονται 7,6 εκατ. εκτάρια για τη στήριξη της βιολογικής γεωργίας 1,5 εκατ. εκτάρια για τη στήριξη συγκεκριμένων τρόπων διαχείρισης γης σε περιοχές του δικτύου Natura 2000 ή μέσω της οδηγίας πλαισίου για τα ύδατα Στήριξη για δάσωση 340 000 εκταρίων σε γεωργικές και μη γεωργικές εκτάσεις. Γραφική παράσταση 6. Δαπάνες του προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ έως το τέλος του 2013 σε σχέση με τις συνολικές πιστώσεις για την περίοδο 2007-2013 στο πλαίσιο του άξονα 2 ανά μέτρο. 13 ΧΓΕ από FSS του 2010 (Eurostat, επικαιροποίηση από τον Νοέμβριο του 2014). 11
Τα τρία σημαντικότερα μέτρα από την άποψη των χορηγηθεισών πιστώσεων είναι επίσης τα μέτρα με τη μεγαλύτερη απορροφητικότητα μεταξύ των μέτρων του άξονα 2: 211 (Ενισχύσεις για φυσικά μειονεκτήματα σε γεωργούς ορεινών περιοχών, με ποσοστό απορρόφησης 100 %), 212 (Ενισχύσεις σε γεωργούς περιοχών με μειονεκτήματα, εκτός των ορεινών περιοχών, με ποσοστό απορρόφησης 91 %) και 214 (Ενισχύσεις για γεωργοπεριβαλλοντικά μέτρα, με ποσοστό απορρόφησης 87 %). Για το μέτρο 214, οι δαπάνες του ΕΓΤΑΑ είναι ανώτερες των 20 δισ. ευρώ. Οι γεωργοπεριβαλλοντικές ενισχύσεις αφορούν πάνω από 1,5 εκατ. εκμεταλλεύσεις για συνολική στηριζόμενη έκταση 46,9 εκατ. εκταρίων. Δεν υπάρχει ομοιόμορφη εφαρμογή των διαφόρων δραστηριοτήτων μεταξύ των ευρωπαϊκών ΠΑΑ, ωστόσο τα συνολικά ποσοστά εκτέλεσης επιβεβαιώνουν την υπεροχή των γεωργοπεριβαλλοντικών ενισχύσεων στο πλαίσιο των περιβαλλοντικών μέτρων. Το μέτρο 214 διαδραματίζει επίσης σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων του διαγνωστικού ελέγχου της ΚΓΠ για τη βιοποικιλότητα και την κλιματική αλλαγή. Τα μέτρα 211 και 212 από κοινού παρέχουν στήριξη σε πάνω από 55 εκατ. εκτάρια γης σε μειονεκτικές και ορεινές περιοχές ως αντιστάθμιση για τα φυσικά τους μειονεκτήματα. Το επίπεδο απορρόφησης είναι κοντά στο 100 %. Το μέτρο 221 (Πρώτη δάσωση γεωργικής γης) διαδραματίζει επίσης ρόλο στον προϋπολογισμό του άξονα 2, ιδίως όσον αφορά τη συνέχιση των αναλήψεων υποχρεώσεων από τις προηγούμενες περιόδους προγραμματισμού. Στην πλειονότητα των ΠΑΑ, ο συνολικός προϋπολογισμός μειώθηκε από την αρχή της περιόδου προγραμματισμού. Ωστόσο το μέτρο δείχνει απορρόφηση της τάξης του 77 % και αφορά περισσότερα από 271 000 εκτάρια δασωμένης γης. Το μέτρο 226 (Αποκατάσταση του δασοκομικού δυναμικού και καθιέρωση ενεργειών πρόληψης) και το μέτρο 227 (Μη παραγωγικές επενδύσεις) είναι τα άλλα σημαντικότερα μέτρα που στηρίζουν τον δασικό τομέα όσον αφορά τα κονδύλια του προϋπολογισμού. Και τα δύο μέτρα μαζί παρέχουν στήριξη άνω των 3 δισ. ευρώ για επενδύσεις στα δάση της Ευρώπης. Άξονας 3 - Βελτίωση της ποιότητας ζωής στις αγροτικές περιοχές και ενθάρρυνση της διαφοροποίησης της αγροτικής οικονομίας Η συνολική δαπάνη του ΕΓΤΑΑ στο πλαίσιο του άξονα 3 για την περίοδο 2007-2013 αντιστοιχεί στο 60 % του συνόλου των κονδυλίων του. Τα κύρια αποτελέσματα σχετικά με τον στόχο αυτό, στο τέλος του 2013, ήταν τα εξής: Ο άξονας 3 συνέβαλε στη δημιουργία θέσεων εργασίας (75.000) υπό συνθήκες αυξανόμενης ανεργίας στις αγροτικές περιοχές 14 21 δισ. ευρώ του συνολικού όγκου των επενδύσεων (ιδιωτικών και δημόσιων) πραγματοποιήθηκαν με συνεισφορά του ΕΓΤΑΑ ύψους 7 δισ. ευρώ (10 δισ. ευρώ των συνολικών δημόσιων πόρων (ΕΓΤΑΑ + ΚΜ) 15. 135 000 δραστηριότητες για τη στήριξη της ανάπτυξης μη γεωργικών δραστηριοτήτων στις αγροτικές περιοχές, συμπεριλαμβανομένων της δημιουργίας επιχειρήσεων και νέων τουριστικών δραστηριοτήτων 16. 14 15 16 Η ανεργία αυξήθηκε συνολικά από 7,1% το 2007 σε 10,3 % το 2013 στις αραιοκατοικημένες αγροτικές περιοχές και από 7% το 2007 σε 10,2 % το 2013 στις ενδιάμεσες περιοχές (πηγή: Eurostat). Λαμβανομένων υπόψη των ακόλουθων επενδυτικών μέτρων (311, 313, 321, 322, και 323). Λαμβανομένων υπόψη των μέτρων 311, 312 και 313. 12
Γραφική παράσταση 7. Δαπάνες του προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ έως το τέλος του 2013 σε σχέση με τις συνολικές πιστώσεις για την περίοδο 2007-2013 στο πλαίσιο του άξονα 3 ανά μέτρο. Το σημαντικότερο μέτρο του άξονα 3 όσον αφορά τα συνολικά κονδύλια είναι το 321 (Βασικές υπηρεσίες για την οικονομία και τον αγροτικό πληθυσμό), με ποσοστό απορρόφησης 60 % και περισσότερα από 50 000 ολοκληρωμένα έργα. Ο συνολικός όγκος της επένδυσης που πραγματοποιήθηκε έως το τέλος του 2013 ανέρχεται περίπου σε 5,3 δισ. ευρώ με συνεισφορά του ΕΓΤΑΑ ύψους 2.3 δισ. ευρώ. Ωστόσο, όσον αφορά την εκτέλεση, το μέτρο που έχει σημειώσει τη μεγαλύτερη πρόοδο του άξονα 3 είναι το 322 (Ανάπλαση και ανάπτυξη χωριών), με ποσοστό απορρόφησης 73 %, που αντιστοιχεί σε ποσό ύψους 6,8 δισ. ευρώ του συνολικού όγκου των επενδύσεων για τη στήριξη δραστηριοτήτων ανάπλασης (συμβολή του ΕΓΤΑΑ 2,5 δισ. ευρώ) σε 40 000 σχεδόν χωριά. Αντιθέτως, το μέτρο 312 (Δημιουργία και ανάπτυξη επιχειρήσεων) εξακολουθεί να έχει πολύ χαμηλό ποσοστό εκτέλεσης (45 %), ακόμη και αν ο αριθμός των πολύ μικρών επιχειρήσεων που λαμβάνουν στήριξη (πάνω από 61 000) βρίσκονται αρκετά κοντά στον στόχο (84 %). Τέλος, το επίπεδο εκτέλεσης του μέτρου 311 (Διαφοροποίηση προς μη γεωργικές δραστηριότητες) είναι σύμφωνο με τον άξονα 3 (62 %). Το συνολικό ύψος των επενδύσεων ανέρχεται σε πάνω από 4,2 δισ. ευρώ για 35 000 δικαιούχους. Άξονας 4 - Δημιουργία τοπικών ικανοτήτων για την απασχόληση και τη διαφοροποίηση Η συνολική δαπάνη του ΕΓΤΑΑ στο πλαίσιο του άξονα 4 για την περίοδο 2007-2013 αντιστοιχεί στο 46 % του συνόλου των κονδυλίων του. Το κύριο αποτέλεσμα σχετικά με τον στόχο αυτό, στο τέλος του 2013, ήταν το εξής: Περίπου 139 000 έργα χρηματοδοτήθηκαν από 2 402 ΟΤΔ. 13
Γραφική παράσταση 8. Δαπάνες του προϋπολογισμού του ΕΓΤΑΑ έως το τέλος του 2013 σε σχέση με τις συνολικές πιστώσεις για την περίοδο 2007-2013 στο πλαίσιο του άξονα 4 ανά μέτρο 17. Στο τέλος του 2013, ο συνολικός αριθμός των ΟΤΔ ήταν 2 402 18. Ο αριθμός αυτός έχει διπλασιαστεί σε σύγκριση με το Leader+ ενώ στα μισά εδάφη εφαρμόζεται η προσέγγιση Leader για πρώτη φορά. Λόγω του ότι η διαδικασία επιλογής των ΟΤΔ ολοκληρώθηκε σχετικά αργά, πολλές από τις επιλεγμένες ΟΤΔ έχουν αρχίσει με καθυστέρηση να υλοποιούν έργα που συνδέονται με την τοπική τους αναπτυξιακή στρατηγική. Το γεγονός αυτό εξηγεί το σχετικά χαμηλό ποσοστό απορρόφησης στον άξονα 4 του ΕΓΤΑΑ, που αντιστοιχεί μόλις στο 46 % των συνολικών πιστώσεων του άξονα αυτού, αλλά σημειώνεται σημαντική αύξηση των δαπανών κατά το τελευταίο τρίμηνο. Ορισμένα ΚΜ έχουν επισημάνει συγκεκριμένες δυσκολίες. Η ένταξη του Leader έχει τροποποιήσει ιδίως την προσέγγιση, με συνέπεια σημαντικές διοικητικές προσαρμογές (διοικητική αναδιοργάνωση, εκπαίδευση του προσωπικού). 3. ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Η συνολική απορρόφηση είναι γενικά ικανοποιητική, παρά τις όποιες δυσμενείς συνθήκες, όπως είναι η οικονομική κατάσταση. Το ποσοστό εκτέλεσης που επιτεύχθηκε έως το τέλος του 2013 και η γενική επίτευξη των δεικτών εκροών επιβεβαιώνουν ότι οι κύριες δυσκολίες εφαρμογής που αναφέρθηκαν στις προηγούμενες εκθέσεις έχουν αρθεί σε μεγάλο βαθμό. 17 18 Το 413 αντιστοιχεί σε δραστηριότητες τύπου Leader του άξονα 3 και το 431 σε εργασίες λειτουργίας και οργάνωσης των ομάδων τοπικής δράσης Σύμφωνα με έρευνα του ΕΔΑΑ (Ιουνίου 2014). 14
Ωστόσο, τα χαμηλότερα ποσοστά απορρόφησης των κονδυλίων εξακολουθούν να υφίστανται σε ορισμένα κράτη μέλη, ιδίως σε σχέση με την εφαρμογή του άξονα 3 και του άξονα 4. Για τους δύο αυτούς άξονες, τα διαθέσιμα δεδομένα καταδεικνύουν διαφοροποιήσεις μεταξύ των κρατών μελών, ιδίως στην εκτέλεση του LEADER. Η καλή, συνολικά, εκτέλεση αποδεικνύει σαφώς τη λειτουργικότητα του LEADER, αλλά τα χαμηλά επίπεδα εκτέλεσης που καταγράφηκαν σε ορισμένα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης υπενθυμίζουν την ανισότητα μεταξύ των αγροτικών περιοχών της Ένωσης. Σε αυτό το πλαίσιο, σημαντικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσει η δικτύωση μέσω του Ευρωπαϊκού Δικτύου Αγροτικής Ανάπτυξης. Όσον αφορά τα μεμονωμένα προγράμματα έχουν επέλθει πολλές τροποποιήσεις για να διορθωθούν δυσχέρειες που ανέκυψαν κατά τα πρώτα έτη εφαρμογής, να ληφθούν υπόψη συστάσεις των ενδιάμεσων αξιολογήσεων και να ενσωματωθούν πρόσθετα κονδύλια με σκοπό την αντιμετώπιση νέων προκλήσεων (Διαγνωστικός Έλεγχος) και της οικονομικής κρίσης (Ευρωπαϊκό Σχέδιο Οικονομικής Ανάκαμψης). Οι περισσότερες αλλαγές που παρατηρήθηκαν ήταν μετακύλιση του προϋπολογισμού μεταξύ των μέτρων, προσαρμογή των στοχευμένων δικαιούχων και/ή των κριτηρίων επιλεξιμότητας. Οι κύριοι λόγοι για τις αλλαγές του προϋπολογισμού που παρατηρήθηκαν ήταν οι τροποποιήσεις των στρατηγικών προτεραιοτήτων, τα χαμηλά ποσοστά απορρόφησης, καθώς και οι αντιδράσεις για την αντιμετώπιση απρόβλεπτων προβλημάτων που οφείλονται στο ευρύτερο πολιτικό, οικονομικό ή νομοθετικό πλαίσιο. Το σύστημα παρακολούθησης για την πολιτική αγροτικής ανάπτυξης παρέχει εικόνα των κύριων εκροών και αποτελεσμάτων για το δεύτερο πυλώνα της ΚΓΠ. Πιο συγκεκριμένα, στον άξονα 1, περίπου 2,4 εκατ. ευρώ γεωργών καταρτίστηκαν επιτυχώς και πάνω από 80 δισ. ευρώ συνολικών επενδύσεων κινητοποιήθηκαν σε 637 000 έργα. Στον άξονα 2, μέτρα που αφορούν περιβαλλοντικά ζητήματα υλοποιήθηκαν σε 47 εκατ. εκτάρια. Στον άξονα 3 ολοκληρώθηκαν πάνω από 50 000 έργα βασικών υπηρεσιών για την οικονομία και τον αγροτικό πληθυσμό και έλαβαν στήριξη ή δημιουργήθηκαν 62 000 πολύ μικρές επιχειρήσεις. Τέλος, 140 000 έργα Leader (άξονας 4) έχουν μέχρι στιγμής λάβει στήριξη. Η εικόνα αυτή θα συμπληρωθεί από την εκ των υστέρων αξιολόγηση, η οποία θα αξιολογήσει τις συνολικές επιπτώσεις της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης. Οι διαχειριστικές αρχές θα υποβάλουν στην Επιτροπή τις εκ των υστέρων αξιολογήσεις των ΠΑΑ για κάθε επιμέρους ΠΑΑ έως το τέλος του 2016 και η προσπάθεια αυτή θα πρέπει να ακολουθηθεί από σύνοψη σε επίπεδο ΕΕ. 15