Η ΟΔΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΙΣΟΠΕΔΩΝ ΔΙΑΒΑΣΕΩΝ ΕΝΟΣ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ

6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Οδικής Ασφάλειας www.nrso.ntua.gr/roadsafety2015 roadsafety2015@gmail.com Η ΟΔΙΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΙΣΟΠΕΔΩΝ ΔΙΑΒΑΣΕΩΝ ΕΝΟΣ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ Μαρία Ιωαννίδου 1, Ελένη Παπαχαρίτου 2, Φωτεινή Κεχαγιά 3 1 Αγρονόμος- Τοπογράφος Μηχανικός, Μεταπτυχιακός, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο mkioannidou@yahoo.gr 2 Υποψήφια Διδάκτωρ του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης epapacha@civil.auth.gr 3 Επίκουρη Καθηγήτρια, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης fkehagia@civil.auth.gr Περίληψη Αντικείμενο της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση της οδικής ασφάλειας των ισόπεδων διαβάσεων ενός σιδηροδρομικού δικτύου. Αρχικά το ερευνητικό ενδιαφέρον στρέφεται στην ανάλυση του όρου της ασφάλειας σε συνάρτηση με το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο. Εν συνεχεία, παρουσιάζονται τόσο τα κατασκευαστικά όσο και τα λειτουργικά χαρακτηριστικά των διαβάσεων αυτών, όπως επίσης και οι πιθανοί τρόποι φύλαξης τους. Στο κυρίως μέρος της εργασίας πραγματοποιείται μια καταγραφή των περιστατικών που έλαβαν χώρα σε Ισόπεδες Σιδηροδρομικές Διαβάσεις (ΙΣΔ) του σιδηροδρομικού δικτύου της Βορείου Ελλάδος τη χρονική περίοδο 2009-2013. Έπειτα παρέχονται στατιστικά δεδομένα, βάσει ομαδοποίησηςτων αντληθέντων δεδομένων ανά έτος, γραμμή και συνέπειες, ενώ παρατίθενται και κάποια παραδείγματα ΙΣΔ στις οποίες παρατηρείται υψηλή συχνότητα ατυχημάτων. Τέλος, τα αποτελέσματα της παραπάνω ανάλυσης συνοδεύονται από προτάσεις που αποσκοπούν στην περαιτέρω βελτίωση της οδικής ασφάλειας σημεία που χαρακτηρίζονται από το μέγιστο βαθμό επικινδυνότητας, έτσι όπως αυτά αποτυπώθηκαν μέσω των στατιστικών δεδομένων. Λέξεις κλειδιά: ασφάλεια, ισόπεδες διαβάσεις, περιστατικά- ατυχήματα, σιδηροδρομικό και οδικό δίκτυο Abstract The purpose of this study is to examine road safety at the level crossings of a railway network. In this study, the term safety is analyzed in connection to both road and rail network. This paper also includes a presentation of constructive and functional features of level crossings, as well as ways of guarding these crossings. In the main body of this piece of work, there is a reference to the recorded incidents occurred at level crossings of North Greece s railway network, during the period of 2009-2013. A performed statistical data, grouped according to date, railway line and provoked consequences is provided, followed by a collection of level crossings examples where a high accident frequency is observed. Finally, along with the results of the data analysis, some recommendations for road safety amendments in such problematic areas of a railway network are underlined. Key words: safety, level crossing, incidents- accidents, rail and road network 1.ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στα πλαίσια της εργασίας αυτής μελετάται η ασφάλεια στις Ισόπεδες Σιδηροδρομικές Διαβάσεις (ΙΣΔ). Οι ΙΣΔ αποτελούν ένα από τα πλέον νευραλγικά δομικά στοιχεία της σιδηροδρομικής υποδομής, καθώς σε αυτές παρατηρείται το μεγαλύτερο ποσοστό των σιδηροδρομικών ατυχημάτων. Πεδίο εφαρμογής της παρούσας έρευνας είναι τα ατυχήματα στις ΙΣΔ του σιδηροδρομικού δικτύου στην περιοχή εμβέλειας της Περιφέρειας Μακεδονίας-

Θράκης. Από στατιστικά δεδομένα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Σιδηροδρόμων (ERA), η Ελλάδα κατέχει την αρνητική πρωτιά σε επίπεδα θανάσιμου κινδύνου στις Ισόπεδες Σιδηροδρομικές Διαβάσεις (ΙΣΔ) ανάμεσα στα 28 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υπογραμμίζοντας την σημαντικότητα διεξαγωγής μιας τέτοιας έρευνας. 1.1. Η έννοια της ασφάλειας στα σιδηροδρομικά και οδικά δίκτυα Η ασφάλεια τόσο στα σιδηροδρομικά, όσο και στα οδικά δίκτυα αποτελεί την κινητήρια δύναμη για την εξέλιξή τους. Η ασφάλεια που παρέχει ένα σιδηροδρομικό σύστημα αξιολογείται ως παράμετρος της ποιότητας του συστήματος και εκφράζεται από τον αριθμό των περιστατικών που έλαβαν χώρα σε μια καθορισμένη χρονική περίοδο και είτε είχαν επιπτώσεις στη γραμμή, στο τροχαίο υλικό, και στους επιβάτες ή στα εμπορεύματα, είτε δεν είχαν άμεσες συνέπειες αλλά εκτιμάται ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ένα ατύχημα να συμβεί στο μέλλον. Από την άλλη πλευρά, η ασφαλής οδήγηση των οχημάτων (τροχοφόρων ή μη), μεταφορά εμπορευμάτων με οχήματα και μετακίνηση των πεζών, αποτελούν προϋπόθεση για την επίτευξη μιας ολοκληρωμένης οδικής ασφάλειας. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δοθεί στα ατυχήματα στις ισόπεδες διαβάσεις. Παρότι τα ατυχήματα αυτής της κατηγορίας αφορούν σε ένα πολύ μικρό ποσοστό του συνόλου των οδικών ατυχημάτων (περίπου 2% των θανάτων που προκαλούνται από τα οδικά ατυχήματα), αντιστοιχούν σε ένα ποσοστό περίπου 30% των σιδηροδρομικών θανατηφόρων περιστατικών.πρωταρχική αιτία στις περισσότερες περιπτώσεις φαίνεται να είναι η ανάρμοστη συμπεριφορά των χρηστών των οδών και ειδικότερα η εσφαλμένη εκτίμηση του κινδύνου, η έλλειψη προσοχής, αλλά και η παρανόηση της οδικής σήμανσης. Οι βασικοί κανόνες της οδικής ασφάλειας εμπεριέχονται κατά κύριο λόγο στον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας (Κ.Ο.Κ.) του εκάστοτε κράτους. Σύμφωνα με τον Κ.Ο.Κ., τα σιδηροδρομικά οχήματα έχουν πάντα προτεραιότητα στα σημεία διασταύρωσης οδικής και σιδηροδρομικής υποδομής, δηλαδή στις ισόπεδες διαβάσεις. 1.2 Ορισμός και Λειτουργία Ισόπεδης Σιδηροδρομικής Διάβασης (ΙΣΔ) Σύμφωνα με τον Κανονισμό του ΟΣΕ, «ισόπεδη σιδηροδρομική διάβαση (ΙΣΔ) είναι η κάθε διασταύρωση οδού με μία ή περισσότερες σιδηροδρομικές γραμμές στο ίδιο επίπεδο». Στις ισόπεδες σιδηροδρομικές διαβάσεις, προτεραιότητα δίνεται στους σιδηροδρομικούς συρμούς λόγω αφενός της κίνησής τους σε σταθερή τροχιά με αποτέλεσμα να μην υπάρχει η δυνατότητα ελιγμών και αφετέρου του μήκους πέδησής τους, το οποίο είναι πολύ μεγαλύτερο σε σχέση με αυτό των οδικών οχημάτων. Ένα ακόμα κριτήριο που καθορίζει την προτεραιότητα του σιδηροδρόμου είναι ο Πίνακας Δρομολογίων, ο οποίος καταρτίζεται τουλάχιστον μια φορά ανά ημερολογιακό έτος. Ο Πίνακας αυτός περιλαμβάνει τα δεδομένα που καθορίζουν όλες τις προγραμματισμένες κινήσεις συρμών και τροχαίου υλικού που πραγματοποιούνται στην εν λόγω υποδομή κατά την περίοδο ισχύος του πίνακα. Η κάθε ισόπεδη σιδηροδρομική διάβαση προσδιορίζεται και χαρακτηρίζεται μοναδικά από το είδος της κυκλοφορίας που εξυπηρετεί, την ονομασία της γραμμής και τη χιλιομετρική θέση επί της οποίας βρίσκεται. Η βασική ταξινόμηση των ΙΣΔ γίνεται ανάλογα με την κατηγορία της οδού διασταύρωσης, το είδος της επιτρεπόμενης οδικής κυκλοφορίας, τον τρόπο φύλαξης, το χρονικό καθεστώς λειτουργίας και το χρονικό διάστημα λειτουργίας της φύλαξης.

6ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Η κατηγορία της οδού κυκλοφορίας, η κατάσταση του οδοστρώματος, ο αριθμός των σιδηροδρομικών γραμμών που εξυπηρετεί η ΙΣΔ, καθώς και των λωρίδων κυκλοφορίας της οδού διασταύρωσης, η επιφάνεια (εμβαδόν) κατάληψης της ΙΣΔ, το τυπικό διάγραμμα ελέγχου ορατότητας (τρίγωνο ορατότητας), μπορούν να θεωρηθούν ως τα σημαντικότερα κατασκευαστικά και γεωμετρικά στοιχεία της ισόπεδης διάβασης. Στα κυριότερα λειτουργικά χαρακτηριστικά της ισόπεδης διάβασης συγκαταλέγονται ο τρόπος φύλαξης της, η μέση ημερήσια ροπή κυκλοφορίας, η επιτρεπόμενη ταχύτητα διέλευσης των συρμών και η συχνότητά τους και ο φωτισμός στην περιοχή της Βάσει του Κανονισμού του ΟΣΕ, ο τρόπος εξασφάλισης της ΙΣΔ εξαρτάται από τη μέση ημερήσια ροπή κυκλοφορίας και τις υπάρχουσες συνθήκες ορατότητας της ΙΣΔ. Ο βασικός λόγος ύπαρξης του εξοπλισμού μιας ΙΣΔ είναι η προστασία της, η οποία επιτυγχάνεται με τη σωστή και έγκαιρη πληροφόρηση των χρηστών της διασταύρωσης για την επικείμενη διέλευση του συρμού. Οεξοπλισμός μιας ΙΣΔ μπορεί να αποτελείται από τα δρύφακτα, τα ηχοφωτεινά σήματα, την οδική και σιδηροδρομική σήμανση, τα ειδικά εξαρτήματα, συσκευές αναγγελίας διέλευσης συρμών και αισθητήρες προειδοποίησης επί της οδού και την παρουσία φύλακα με τον κατάλληλο εξοπλισμό. 1.3 Η Σιδηροδρομική Ασφάλεια στην Ευρώπη- Στατιστικά Στοιχεία Αξίζει να αναφερθεί ότι σύμφωνα με στοιχείατου έτους 2012 υπάρχουν περισσότερες από 118.000 Ισόπεδες Σιδηροδρομικές Διαβάσεις στην ΕΕ. Η κατά μέσο όρο αναλογία είναι 5 ΙΣΔ ανά 10 χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία που παρουσιάζονται στο Σχήμα 1 και έχουν αντληθεί από δεδομένα της πενταετίας 2007-2012, στην ΕΕ28 καταγράφηκαν ετησίως περισσότερα από 2.000 σοβαρά ατυχήματα, δηλαδή ατυχήματα που είχαν έναν τουλάχιστον νεκρό ή σοβαρά τραυματισμένο.ένα ποσοστό άνω του 75% αφορά ατυχήματα σε Ισόπεδες Σιδηροδρομικές Διαβάσεις και εμπλοκή τροχαίου υλικού σε κίνηση, χωρίς ωστόσο να υπολογιστούν σε αυτό οι αυτοκτονίες. Σχήμα 1:Σοβαρά σιδηροδρομικά ατυχήματα και επιπτώσεις (ERA, 2014) (θάνατοι και σοβαροί τραυματισμοί στην ΕΕ28 για τα έτη 2007-2012)

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Σιδηροδρόμων(ERA) προωθεί μια πολιτική εκσυγχρονισμού στον τομέα των ευρωπαϊκών σιδηροδρόμων. Στα είκοσι οκτώ κράτη-μέλη που απαρτίζουν τη σημερινή ΕΕγίνονται προσπάθειες υιοθέτησηςκοινών τεχνικών κανόνων και μεθόδων ασφαλείας για την ανάπτυξη του συνόλου του σιδηροδρομικού συστήματος. Συνυπολογίζοντας όλους τους θανάτους στα σιδηροδρομικά ατυχήματα (πλην των αυτοκτονιών), ο δείκτης κινδύνου θανάτου για την ΕΕ28 την χρονική περίοδο 2010-2012 ήταν 0,30 νεκροί ανά εκατομμύριο συρμοχιλιόμετρα (train km). Συρμοχιλιόμετρα είναι μονάδα μέτρησης που αντιπροσωπεύει τη μετακίνηση ενός συρμού σε απόσταση ενός χιλιομέτρου και στην οποία λαμβάνεται υπόψη μόνον η απόσταση που διανύεται στην εθνική επικράτεια του δηλούντος κράτους. Στο ιστόγραμμα του Σχήματος 2, φαίνονται οι θέσεις που κατέχουν οι ΕΕ28 σε σχέση με τον δείκτη κινδύνου θανάτου. Η Ελλάδα με δείκτη 0,7 συγκαταλέγεται στα κράτη-μέλη με τα υψηλότερα ποσοστά ατυχημάτων, ενώ αντίθετα το Λουξεμβούργο, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ολλανδία κατατάσσονται στις χώρες με τα χαμηλότερα. Σχήμα 2:Θάνατοι ανά εκατομμύριο συρμοχιλιόμετρα (million/ train km) (καταγραφή 2007-2012) (ERA, 2014) Στο Σχήμα 3αποτυπώνονται σε ραβδογράμματα διακριτές κατηγορίες σοβαρών περιστατικών που έλαβαν χώρα και στα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ για την περίοδο 2010-2012. Αξιοσημείωτη είναι η μείωση του αριθμού του συνόλου των σοβαρών αυτών περιστατικών. Η μεγαλύτερη απειλή για την ασφάλεια παραμένει ο αριθμός των ατυχημάτων που είτε προκαλείται από κινούμενο τροχαίο υλικό, είτε λαμβάνει χώραστις Ισόπεδες Σιδηροδρομικές Διαβάσεις.

6ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Συγκρούσεις Εκτροχιασμοί ΙΣΔ Ατυχήματα ατόμων Πυρκαγιές Άλλα ατυχήματα Συνολικός αριθμός ατυχημάτων Σχήμα 3: Σοβαρά σιδηροδρομικά ατυχήματα και διάκριση ανά κατηγορία ατυχήματος για την ΕΕ28 (ERA, 2014) Με βάση την πρόσφατη έκθεση του ERA, τα σημαντικότερα συμπεράσματα είναι τα εξής: Το κύριο μέρος των θανάτων (60 %) αφορά ατυχήματα με ένα νεκρό, όπως άτομα που χτυπήθηκαν από σιδηροδρομικό όχημα σε πορεία ή ατυχήματα σε ισόπεδη σιδηροδρομική διάβαση. Τα ατυχήματα ατόμων από κινούμενο σιδηροδρομικό όχημα και σε ΙΣΔ αποτελούν περίπου το 75% του συνόλου των ατυχημάτων. Οι συγκρούσεις τρένων, οι εκτροχιασμοί συρμών και η εκδήλωση πυρκαγιάς σε συρμό αναλογούν σε ποσοστό θανάτων μικρότερο του 3% του συνολικού αριθμού των ατυχημάτων. Τα ατυχήματα σε ισόπεδες διαβάσεις (παράσυρση πεζών ή σύγκρουση με οδικό όχημα) αντιστοιχούν στο 25% όλων των σιδηροδρομικών ατυχημάτων. Η χώρα μας, όπως σκιαγραφείται και από την παράθεση του Σχήματος 4, κατέχει την αρνητική πρωτιά ανάμεσα στα 28 κράτη-μέλη της ΕΕ σε επίπεδα δείκτη θανάσιμου κινδύνου στις ΙΣΔ ανά 100 χιλιόμετρα σιδηροδρομικής γραμμής. Ηκαταγραφήαφοράδεδομένατηςχρονικήςπεριόδου 2010-2012.

Σχήμα 4:Θάνατοι σε Ισόπεδες Σιδηροδρομικές Διαβάσεις ανά 100 km σιδηροδρομικής γραμμής για τα έτη 2010-2012 στην ΕΕ28 (ERA, 2014) 2. ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ ΣΤΙΣ ΙΣΟΠΕΔΕΣ ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΕΣ ΔΙΑΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΑ- ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΙΣΟΠΕΔΩΝ ΔΙΑΒΑΣΕΩΝ 2.1 Ανάλυση Περιστατικών στις Ισόπεδες Σιδηροδρομικές Διαβάσεις στην Βόρεια Ελλάδα Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στο τμήματα γραμμής που ανήκουν στην εμβέλειατου σιδηροδρομικού δικτύου Μακεδονίας Θράκης (σχέδιο παρατίθεται στο Παράρτημα).Οι γραμμές που απαρτίζουν το προαναφερθέν σιδηροδρομικό δίκτυο είναι οι εξής: Γρ. Π Π : Γραμμή Πειραιά Θεσσαλονίκη (τμήμα Θεσσαλονίκη- Πλατύ) Γρ. Θ Φ : Γραμμή Θεσσαλονίκη Φλώρινα Γρ. Θ Ε : Γραμμή Θεσσαλονίκη Ειδομένη Γρ. Θ Α μ. Θ : Γραμμή Θεσσαλονίκη Αλεξανδρούπολη μέτρηση Θεσσαλονίκης Γρ. Θ Α μ. ΠΚ : Γραμμή Θεσσαλονίκη Αλεξανδρούπολη μέτρηση Πολυκάστρου Γρ. Αμ Κζ : Γραμμή Αμύνταιο Κοζάνη Γρ. Μ Φ : Γραμμή Μεσονήσι Φλώρινα Γρ. Σ Κ : Γραμμή Στρυμόνα Προμαχώνα(Κούλα) Γρ. Θ Α μ. Π : Γραμμή Θεσσαλονίκη Αλεξανδρούπολη μέτρηση Ποταμού Γρ. Α Ο μ. Α : Γραμμή Αλεξανδρούπολη Ορμένιο μέτρηση Αλεξανδρούπολης Γρ. Α Ο μ. ΕΚ : Γραμμή Αλεξανδρούπολη Ορμένιο μέτρηση Κωνσταντινούπολης Γρ. Θ Α μ. Σ. Στ. : Γραμμή Θεσσαλονίκη Αλεξανδρούπολη μέτρηση Σ. Στάσης Αλεξανδρούπολης Γρ. Α Λ μ. Λ. : Γραμμή Αλεξανδρούπολη Λιμένας Αλεξανδρούπολης μέτρηση Λιμένος Αλεξανδρούπολης Tο πρωτόκολλο καταγραφής των περιστατικώνδόθηκε από τη Διεύθυνση Κυκλοφορίας Βορείου Ελλάδος του Ο.Σ.Ε. Τα περιστατικά που έλαβαν χώρα στις ισόπεδες

6ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ διαβάσειςομαδοποιήθηκαν ανά γραμμή, ανά κατηγορία περιστατικού, και επισημάνθηκαν οι επιπτώσεις τους, αναφορικά με τις σωματικές βλάβες, ανθρώπινες απώλειες και τις υλικές ζημιές.η έρευνα αφορά την περίοδο 2009-2013. Τα σιδηροδρομικά περιστατικά στις ΙΣΔ μπορούν να υποδιαιρεθούν σε τέσσερες αντιπροσωπευτικές κατηγορίες, οι οποίες παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1: Βασικές και ειδικές κατηγορίες σιδηροδρομικών περιστατικών στις Ισόπεδες Σιδηροδρομικές Διαβάσεις Α/Α Βασική κατηγορία περιστατικού 1 Συγκρούσεις 2 Παρασύρσεις από τροχαίο υλικό 3 Εκτροχιασμός οχημάτων 4 Πυρκαγιές- Εκρήξεις 5 Αίτια εξωτερικά του σιδηροδρομικού συστήματος Ειδική κατηγορία περιστατικού Μεταξύ συρμού και ΙΧ αυτοκινήτου Μεταξύ συρμού και φορτηγού οδικού οχήματος Μεταξύσυρμού και δικύκλου Πεζών και Ζώων Εκτροχιασμοί επί γραμμή κυκλοφορίας και επί γραμμής ελιγμών Πυρκαγιά εντός του συρμού/εντός σήραγγας/πλησίον της ζώνης κατάληψης της γραμμής/σε εγκαταστάσεις Έκρηξη εντός του συρμού/ εντός σήραγγας/πλησίον της ζώνης κατάληψης της γραμμής/σε εγκαταστάσεις Βανδαλισμοί Δολιοφθορές Τρομοκρατικές ενέργειες Κατάληψη της γραμμής (π.χ από απεργούς) Αυτοκτονία- Απόπειρα αυτοκτονίας Κατάληψη της γραμμής από νερά/ εισροή νερών σε εγκαταστάσεις Από τα δεδομένα που μελετήθηκαν, οι συγκρούσεις συρμών με Ι.Χ αυτοκίνητα ή φορτηγά και οι παρασύρσεις κυρίως των πεζών φαίνεται να αποτελούν τις βασικότερες αιτίες περιστατικών στις ΙΣΔ. Σε δύο μόνο περιπτώσεις παρατηρήθηκε αστοχία της σιδηροδρομικής υποδομής. 2.2 Στατιστική ανάλυση των στοιχείων των ατυχημάτων Από την επεξεργασία της καταγραφής των περιστατικών στις ΙΣΔ προκύπτουν τα παρακάτω αποτελέσματα:

ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ Με βάση το συνολικό αριθμό των περιστατικών ανά έτος (Σχήμα 5). 20 18 16 14 12 10 ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ 8 6 4 2 0 2009 2010 2011 2012 2013 ΕΤΟΣ Σχήμα 5: Αριθμός περιστατικών ανά έτος Από το Σχήμα 5, διαφαίνεται μια απότομη μείωση των περιστατικών με ελάχιστη τιμή το έτος 2011. Το δυο επόμενα χρόνια παρουσιάζεται αύξηση στα περιστατικά, αλλά σε καμία περίπτωση δεν φτάνει τις τιμές των δυο πρώτων ετών της έρευνας.το θετικό αποτέλεσμα επιτυγχάνεται με το συχνότερο και επιμελέστερο έλεγχο των συστημάτων των ΙΣΔ, καθώς και με την ολοκληρωμένη ενημέρωση των χρηστών των εν λόγω διαβάσεων. Βάσει της κατηγορίας των περιστατικών ανά έτος (Σχήμα 6). 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2009 2010 2011 2012 2013 ΕΤΟΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ ΠΑΡΑΣΥΡΣΕΙΣ ΠΕΖΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΕΚΤΡΟΧΙΑΣΜΟΙ Σχήμα 6: Αριθμός περιστατικών ανά κατηγορία και ανά έτος Παρατηρώντας το ραβδόγραμμα του σχήματος 6, γίνεται αντιληπτό ότι οι συγκρούσεις συρμών με οδικά οχήματα είναι η κατηγορία περιστατικών στις ΙΣΔ με τη μεγαλύτερη συχνότητα (86%). Οι παρασύρσεις πεζών κινούνται σε ένα χαμηλό ποσοστό της τάξεως του

6ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ 11% του συνόλου των ατυχημάτων, ενώ εμφανίζουν μηδενικό ποσοστό τα έτη 2011 και 2012. Αξιοσημείωτες είναι οι δύο περιπτώσεις, οι οποίες οφείλονται σε αστοχία της σιδηροδρομικής υποδομής, το 2010 και το 2012. Στην πρώτη περίπτωση είχαμε εκτροχιασμό αμαξοστοιχίας και στην άλλη εκδήλωση εστιών φωτιάς λόγω κακής συντήρησης καλωδίων. Και τα δύο αυτά περιστατικά συντέλεσαν στον αποκλεισμό της γραμμής και στην καθυστέρηση των δρομολογίων.η τελευταία κατηγορία περιστατικών που απεικονίζεται στον Πίνακα 1 εμφανίζει μηδενικά ποσοστά στην υπό μελέτη χρονική περίοδο και για αυτό το λόγο κρίθηκε άσκοπη η απεικόνισή της στα παραπάνω σχήμα. Όσον αφορά στις συνέπειες των περιστατικών ανά έτος (Σχήμα 7). 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 ΝΕΚΡΟΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ ΥΛΙΚΕΣ ΖΗΜΙΕΣ 2009 2010 2011 2012 2013 ΕΤΟΣ Σχήμα 7: Συνέπειες περιστατικών ανά έτος Στο Σχήμα 7 παρατηρείται ότι ο αριθμός των τραυματιών παραμένει σταθερός στην περίοδο που εξετάζουμε, ενώ αντιθέτως ο αριθμός των νεκρών παρουσιάζει έντονες αυξομειώσεις. Ακόμα, φαίνεται ο αριθμός των ατυχημάτων στα οποία προκλήθηκαν υλικές ζημιές. Όσον αφορά στις συνέπειες των περιστατικών ανά γραμμή (Σχήμα 8). 20 18 16 14 12 10 8 6 ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ ΝΕΚΡΟΙ ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ 4 2 0 Θ-Φ Θ-Ε Θ-Α Θ-Α μ. Α Θ-Α μ. Θ Θ-Α μ. ΠΚ Θ-Α μ. ΠΤΑ-Ο (+ Α-ΔΚ) Α-Ο μ. Α ΣΙΝ- ΑΔΕ ΑΜ-Κ2 Θ- ΛΑΡ ΑΤΥΧΗΜΑΤΑ 19 9 6 1 3 8 3 3 1 1 1 1 ΝΕΚΡΟΙ 7 4 4 0 0 8 0 1 1 0 0 0 ΤΡΑΥΜΑΤΙΕΣ 8 2 3 0 1 2 3 1 0 0 0 1 Σχήμα 8: Αριθμός και συνέπειες περιστατικών ανά γραμμή

Από το Σχήμα8 διακρίνεται ότι η σιδηροδρομική γραμμή στην οποία καταγράφεται ο μεγαλύτερος αριθμός ατυχημάτων στην υπό εξέταση περίοδο είναι η γραμμή Θεσσαλονίκη- Φλώρινα (Θ-Φ) με μεγάλη διαφορά από τη δεύτερη, Θεσσαλονίκη- Ειδομένη, και την τρίτη Θεσσαλονίκη- Αλεξανδρούπολη μ. ΠΚ. Η Θ-Φ κατέχει επίσης και το μεγαλύτερο ποσοστό τραυματιών, ενώ έχει υψηλές τιμές και στον αριθμό των νεκρών. Το τμήμα Σίνδου- Αδένδρου ανήκει τόσο στη γραμμή Θ-Φ όσο και στη γραμμή Θεσσαλονίκη- Λάρισα. Ο λόγος που παρουσιάζεται ως μεμονωμένο τμήμα είναι ότι ακριβώς με αυτό τον τρόπο αναφερόταν στο μητρώο καταγραφής που χρησιμοποιήθηκε από τον ΟΣΕ στην παρούσα έρευνα. 2.3 Παραδείγματα Ισόπεδων Σιδηροδρομικών Διαβάσεων με μεγάλη συχνότητα ατυχημάτων Όπως προαναφέρθηκε, η περιοχή έρευνας και μελέτης είναι το σιδηροδρομικό δίκτυο της Βορείου Ελλάδος. Οι γραμμές που διασχίζουν την εξεταζόμενη περιοχή συμπεριλαμβάνουν πλήθος ΙΣΔ, με αποτέλεσμα να διαπιστώνεται ένας μεγάλος αριθμός ατυχημάτων. Σημαντικό ποσοστό των διαβάσεων αυτών, της τάξεως του 86%, είναι αφύλακτες τύπου Α3, δηλαδή με αυτόματα ηχοφωτεινά σήματα και δρύφακτα (ΑΣΙΔ=Αυτόματου Συστήματος Ισόπεδης Διάβασης). Το 16% είναι αφύλακτες τύπου Α1,ενώ ένα μικρό ποσοστό (4%) είναι φυλασσόμενες με δρύφακτα. Παρακάτω θα παρατεθούν κάποιες από τις ΙΣΔ αυτές, στις οποίες εμφανίστηκε μεγάλη συχνότητα ατυχημάτων κατά την περίοδο 2009-13 και θα αναλυθούν τα γεωμετρικά και λειτουργικά τους χαρακτηριστικά. Ισόπεδη Σιδηροδρομική Διάβαση Χ.Θ 0+784, Γραμμή Θεσσαλονίκη- Φλώρινα Η διάβαση αυτή ανήκει στην κατηγορία των αυτόματων συστημάτων ισόπεδης διάβασης (ΑΣΙΔ) και η γωνία διασταύρωσης με την οδό είναι 90 ο. Παρουσιάζει μεγάλο κυκλοφοριακό φόρτο (10.000<Μ<20.000), με πλάτος οδού 7,00 μέτρα και συνολικό μήκος ΙΣΔ 14 μέτρα. Η γραμμή κυκλοφορίας είναι διπλή και το δάπεδο διέλευσης είναι με ελαστομεταλλικές πλάκες (βλ. Σχήμα 9). Σχήμα 9: Οδοιπορικό σκαρίφημα της Ισόπεδης Σιδηροδρομικής Διάβασης Χ.Σ. 0+784(ΟΣΕ, ΔΠΜΘ/Β ΤΜ. ΓΡ)

6ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Στην εν λόγω διάβαση καταγράφηκαν δύο ατυχήματα το 2009, ένα το 2011 και ένα το 2013, χωρίς ιδιαίτερες συνέπειες. Οι λόγοι πρόκλησης σοβαρών περιστατικών στην προαναφερθείσα ΙΣΔ ήταν ότι η γραμμή ανόδου και καθόδου βρίσκεται σε καμπύλη και η ταχύτητα διέλευσης των συρμών είναι περίπου 100 km/h. Ισόπεδη Σιδηροδρομική Διάβαση Χ.Θ 8+685, Γραμμή Θεσσαλονίκη- Ειδομένη Η διάβαση αυτή ανήκει στις φυλασσόμενες διαβάσεις με δρύφακτα και η γωνία διασταύρωσης της με την οδό είναι 90 ο. Παρουσιάζει και αυτή μεγάλο κυκλοφοριακό φόρτο (Μ>20.000), με πλάτος οδού 7,50 μέτρα (βλ. Σχήμα 10). Σχήμα 10: Φυλασσόμενη Ισόπεδη Διάβαση με Χ.Θ. 8+685, Γραμμή Θ-Ε Στη συγκεκριμένη διάβαση έχουν καταγραφεί δύο ατυχήματα, εκ των οποίων το ένα συνέβη το 2009 και το άλλο το 2010. Οι δύο αυτές περιπτώσεις αφορούσαν παρασύρσεις πεζών και έκαστη είχε ως αποτέλεσμα το θανάσιμο τραυματισμό ενός πεζού. Ισόπεδη Σιδηροδρομική Διάβαση Χ.Θ 4+324, Γραμμή Θεσσαλονίκη- Αλεξανδρούπολη μέτρηση Ποταμού Η διάβαση αυτή είναι αφύλακτη με αυτόματα ηχοφωτεινά σήματα και δρύφακτα. Διασταυρώνεται με κοινοτική οδό, πλάτους 5,30 μέτρων και χωμάτινου καταστρώματος (βλ. Σχήμα 11). Παρουσιάζει σχετικά μεγάλο κυκλοφοριακό φόρτο (Μ<20.000), καθώς βρίσκεται κοντά στον αστικό ιστό της Αλεξανδρούπολης, ενώ η ορατότητα είναι περιορισμένη λόγω θάμνων στην περιοχή.

Σχήμα 11: Αφύλακτη Ισόπεδη Διάβαση με Χ.Θ 4+324, Γραμμή Θεσσαλονίκη- Αλεξανδρούπολη μέτρηση Ποταμού Σε αυτήν τη διάβαση καταγράφηκαν δύο συγκρούσεις συρμών με οχήματα μέσα στο 2009, στο ένα εκ των οποίων υπήρξε ένας τραυματίας. 3. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα συμπεράσματα από την παραπάνω στατιστική ανάλυση μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Στην Ελλάδα, τα ποσοστά της οδικής ασφάλειας στις ΙΣΔ είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα σε σύγκριση με τα αντίστοιχα άλλων χωρών της ΕΕ. Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται κινητοποίηση για τον περιορισμό του προβλήματος, η οποία αριθμητικά αποτυπώνεται στο σχήμα 5, όπου παρατηρείται μια μείωση της τάξεως του 65%, του αριθμού των ατυχημάτων την τελευταία διετία. Η μείωση αυτή στον αριθμό των ατυχημάτων στις Ισόπεδες Διαβάσεις οφείλεται επίσης, στον επιμελέστερο έλεγχο και την εφαρμογή διενέργειας τακτικών ελέγχωνκαθώς και τη λήψη διορθωτικών μέτρωνγια την άμεση επίλυση βλαβών που αφορούν στις ΙΣΔ. Υπάρχει ενεργή κινητοποίηση από τη Διεύθυνση Κυκλοφορίας και τις εμπλεκόμενες διευθύνσεις του Ο.Σ.Ε. για την ασφαλή διέλευση συρμών, πεζών και οχημάτων και για τον περιορισμό των ατυχημάτων στις περιοχές αυτές Το μεγαλύτερο ποσοστό ατυχημάτων καταγράφηκε σε αφύλακτες ισόπεδες διαβάσεις με ΑΣΙΔ, είτε γιατί το Αυτόματο Σύστημα δεν λειτούργησε λόγω βλάβης, είτε γιατί ο οδηγός στην προσπάθεια- υπερεκτίμησή του να κινηθεί ανάμεσα στα ημι-δρύφακτα (κίνηση ζιγκ-ζαγκ) δεν πρόλαβε να διέλθει της διάβασης. Βασικές κατηγορίες περιστατικών στις περιοχές των ΙΣΔ αποτελούν η σύγκρουση συρμών με οδικά οχήματα και η παράσυρση πεζών. Τα περισσότερα ατυχήματα αυτού του είδους, οφείλονται σε υπαιτιότητα των διερχόμενων χρηστών του οδικού δικτύου που αδυνατούν να διακρίνουν τα ηχοφωτεινά σήματα, την οδική σήμανση και

6ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΔΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ δεν τηρούν τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας περί προτεραιότητας του σιδηροδρόμου. Όσον αφορά στις συνέπειες των περιστατικών που μελετήθηκαν, αξιοπρόσεκτη είναι η μείωση στους νεκρούς και στις υλικές ζημιές την τελευταία τριετία, ενώ σταθερός παραμένει ο αριθμός των τραυματιών. Από τις γραμμές του υπό μελέτη δικτύου, συμπεραίνεται ότι η γραμμή με τον υψηλότερο δείκτη τόσο ατυχημάτων όσο και θνησιμότητας είναι η γραμμή Θεσσαλονίκη-Φλώρινα, με τις Θεσσαλονίκη-Ειδομένη και Θεσσαλονίκη Αλεξανδρούπολη μέτρηση Πολυκάστρου να έπονται. Τέλος, εκτός από τη σωστή και ολοκληρωμένη πληροφόρηση των χρηστών του οδικού δικτύου, κρίνεται απαραίτητη η εφαρμογή κάποιων από των παρακάτω ενεργειώνμε σκοπό τη βελτίωση του επιπέδου ασφάλειας στις ΙΣΔ: Κατάργηση συγκεκριμένων ισόπεδων διαβάσεων, με την ανάλογη κοστολογική και κοινωνική αποτίμηση Βελτίωση των γεωμετρικών και λειτουργικών χαρακτηριστικών ισόπεδων διαβάσεων που κρίνονται προβληματικές (π.χ.μετατροπή αφύλακτης διάβασης σε ΑΣΙΔ, βελτίωση ορατότητας, εγκατάσταση σύγχρονων εφαρμογών της τηλεματικής) Αντικατάσταση των ιδιαίτερα επικίνδυνων διαβάσεων με ανισόπεδες 4. ΑΝΑΦΟΡΕΣ- ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. ERA, Safety Unit: Intermediate report on the development of railway safety in the European Union,Valenciennes, 2013 2. ERA, Safety Unit: Railway Safety Performance in the European Union, Valenciennes, 2012 3. ERA, Level Crossing Safety in the European Union, 2012. 4. European Commission, EU Transport in figures, Statistical pocketbook 2012, Brussels, 2013 5. SEE/D/0093/3.3/X_ACROSSEE project, Transnational Cooperation Programme South East Europe 6. Γενικός Κανονισμός Κινήσεως, (1988), Ο.Σ.Ε, Διεύθυνση Εκμετάλλευσης 7. Ελληνικός Κανονισμός Ισόπεδων Διαβάσεων Σιδηροδρομικών Γραμμών, (1974),ΟΣΕ 8. Ζαλίδα Β., (2003), «Προβλήματα που ανακύπτουν από σιδηροδρομικά ατυχήματα», Πανελλήνιο Νομικό Συνέδριο «Το Τροχαίο Ατύχημα», Βέροια 9. Ιωαννίδου Α., (2013), «Αύξηση του επιπέδου της ασφάλειας της σιδηροδρομικής υποδομής και η συσχέτισή της με το κόστος των απαιτούμενων μέτρων Η περίπτωση των ισόπεδων σιδηροδρομικών διαβάσεων», Μεταπτυχιακή Διπλωματική, Α.Π.Θ 10. Ιωαννίδου Μ., (2014), «Έρευνα στην οδική ασφάλεια των αφύλακτων ισόπεδων διαβάσεων ενός σιδηροδρομικού δικτύου», Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία, Ε.Α.Π. 11. Κεχαγιά Φ., Α. Κιμούνδρης, Γ. Τσώχος, (2005), «Η γεωμετρία της οδού ως περιβαλλοντική συνιστώσα», 2 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Οδοποιίας, Βόλος 12. Μορφουλάκη Μ., (1994), «Ατυχήματα στις ισόπεδες σιδηροδρομικές διαβάσεις, εφαρμογή μοντέλων πρόβλεψης ατυχημάτων στο ελληνικό σιδηροδρομικό δίκτυο», Διπλωματική εργασία, Α.Π.Θ

13. Παπαχαρίτου Ε. (2011), «Αξιολόγηση σκοπιμότητας επιφανειακού μέσου σταθερής τροχιάς στη Θεσσαλονίκη», Διπλωματική Εργασία, Δ.Π.Θ 14. Πυργίδης Χ., (2003), «Σχεδιασμός και κατασκευή σιδηροδρομικής υποδομής», Πανεπιστημιακό βιβλίο, Α.Π.Θ., Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών, Εκδόσεις Α.Π.Θ./ Ζήτη, Θεσσαλονίκη 15. Πυργίδης Χ., (2009), «Συστήματα Σιδηροδρομικών Μεταφορών (Υποδομή - Τροχαίο Υλικό - Εκμετάλλευση)», Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη 16.Σαραφείδου Μ., (2006), «Συμβολή στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης», Μεταπτυχιακή Διπλωματική εργασία, Α.Π.Θ. 17. Στατιστικά στοιχεία ατυχημάτων Ο.Σ.Ε. για την περίοδο 2004-2014 18. Διαδικτυακές αναφορές: Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδας Α.Ε. : www.ose.gr Έργα ΟΣΕ Α.Ε. :www.ergose.gr Ευρωπαϊκός Οργανισμός Σιδηροδρόμων: www.era.europa.eu Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων Ελλάδας:http://www.ras-el.gr Υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων: http://www.yme.gr portal.survey.ntua.gr http://railway.remtechnology.eu https://www.gov.uk/government/uploads/system/uploads

6 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Οδικής Ασφάλειας www.nrso.ntua.gr/roadsafety2015 roadsafety2015@gmail.com 5. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ