ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΠΡΟΣΘΕΤΑ; Είναι ουσίες που προστίθενται σε τροφές,σε ποτά και αναψυκτικά, με σκοπό να πετύχουν ένα τεχνολογικό αποτέλεσμα, όπως συντήρηση, τροποποίηση του χρώματος, της γεύσης, της υφής κ.τ.λ.
ΟΙ ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΟΜΑΔΕΣ EIΝΑΙ: Χρωστικές Συντηρητικά Αντιοξειδωτικά Γαλακτωματοποιητές Ρυθμιστές οξύτητας Ενισχυτικά και βελτιωτικά γεύσης Γλυκαντικές
Τα πρόσθετα ανάλογα με την προέλευσή τους, διακρίνονται σε : Φυσικά Σύνθετα Όλα τα τυποποιημένα τρόφιμα, σνακ, γλυκά, ποτά, αναψυκτικά περιέχουν μεγάλο αριθμό πρόσθετων ουσιών, γνωστότερες ως «Ε».
Μελέτες και έρευνες έχουν τονίσει τις βραχυπρόθεσμες, αλλά κυρίως τις μακροπρόθεσμες, πιθανές συνέπειες στην υγεία του ανθρώπου και ιδιαίτερα των μικρών παιδιών. Τα «Ε» χρησιμοποιούνται νόμιμα από τους κατασκευαστές, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι όλα απολύτως ασφαλή για τον οργανισμό. Απλώς δεν βλάπτουν άμεσα, εφόσον δεν καταναλώνονται σε υπερβολικές ποσότητες
ΧΡΩΣΤΙΚΕΣ
Οι χρωστικές ουσίες των τροφίμων αποτελούν ένα συστατικό, το οποίο προστίθεται σε αυτά για να τονώσει το ήδη υπάρχον χρώμα τους η τακτική φυσικά δεν είναι καινούργια, αφού χρησιμοποιείται για αισθητική ευχαρίστηση στο φαγητό εδώ και αιώνες παλιότερα οι χρωστικές που χρησιμοποιούνταν ήταν κυρίως φυσικές Οι σημερινές τεχνητές χρωστικές προέρχονται κυρίως από χημικά και βαφές
ΑΥΤΕΣ ΕΙΝΑΙ Ε102 (ταρτραζίνη) Ε104 (κίτρινο κινολίνης) Ε110 (κίτρινο sunset FCF, κιτρινοπορτοκαλί S) Ε120 (κοχελίνη, καρμινικό οξύ, καρμίνες) Ε122 (αζωρουμπίνη, καρμοϊσίνη) Ε123 (αμαράνθη) Ε124 (ερυθρό κοχελίνης Α) Ε127 (ερυθροσίνη) Ε131 (μπλε πατεντέ V) Ε132 (ινδικοτίνη ή ινδικοκαρμίνη) Ε133 (λαμπρό κυανό FCF) Ε150, Ε150Α, Ε150C (καραμελόχρωμα) Ε154 (καστανό FK) Ε155 (καστανό ΗΤ) Ε160 (ανάτο ή μπιξίνη/νορμπιξίνη), Ε160Α, Ε160Β, E160C (εκχύλισμα πάπρικας).
Η προσθήκη χρωστικών, σε τροφές, για βρέφη και νήπια, δεν επιτρέπεται!!! Χρησιμοποιούνται κυρίως σε: παγωτά, γαριδάκια-πατατάκια, αναψυκτικά, μαρμελάδες, σοκολάτες, τυποποιημένα γλυκά, γρανίτες, ζαχαρωτά, ζελέδες, καραμέλες, έτοιμες τούρτες και κέικ, γλειφιτζούρια, τσίκλες, μαργαρίνες, ταραμά, μουστάρδα, διάφορα ποτά (αποστάγματα, λικέρ, κόκα-κόλα), κοκτέιλ φρούτων, λουκάνικα και ψημένα προϊόντα
ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Καρκινογένεση Αλλεργίες Υπερκινητικότητα Αϋπνία Άσθμα Γαστρεντερικά προβλήματα Μείωση λευκών αιμοσφαιρίων Προβλήματα θυρεοειδή
ΑΝΤΙΟΞΕΙΔΩΤΙΚΑ
Αποτρέπουν ή επιβραδύνουν τις αλλοιώσεις στην οσμή και τη γεύση που προκαλούνται από την οξείδωση των τροφίμων επιμηκύνουν το χρόνο διατήρησής τους παρεμποδίζουν την οξείδωση πρώτων υλών όπως λίπη έλαια αρώματα βιταμίνες
ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ: Ε300 (ασκορβικό οξύ) Ε310 (γαλλικός προπυλεστέρας) Ε311 (γαλλικός οκτυλεστέρας) Ε312 (γαλλικός δωδεκυλεστέρας) Ε316 (ερυθορβικό νάτριο ή ισοσκορβικό νάτριο) Ε320 (βουτυλική υδροξυανισόλη ή ΒΗΑ) Ε321 (βουτυλική υδροξυτολουόλη ή ΒΗΤ) Ε330 (κιτρικό οξύ) Ε375 (νιασίνη VitB3)
ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΥΡΙΩΣ vμπισκότα vκαραμέλες vτσίχλες vπατατάκια vζελεδάκια vαφυδατωμένα προϊόντα (πατάτες, σκόνη για πουρέ κ.ά.) vέτοιμα μίγματα για παρασκευή γλυκισμάτων vφυτικά λίπη και έλαια τηγανίσματος
ΚΑΠΟΙΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥΣ ΕΙΝΑΙ Καρκινογένεση Ηπατική βλάβη Διαβήτη Αλλεργίες Ναυτία Πέτρες στα νεφρά Γαστρικές ενοχλήσεις Άσθμα Αρνητικές επιδράσεις στα οιστρογόνα των κοριτσιών
ΡΥΘΜΙΣΤΕΣ ΟΞΥΤΗΤΑΣ
vτα οξέα χρησιμοποιούνται από τους παρασκευαστές τροφίμων προκειμένου να ρυθμιστεί το απαιτούμενο ph ( ενεργή οξύτητα ) v Με σκοπό τη ρύθμιση της γεύσης και του αρώματος vδιατήρηση του χρώματος και της υφής των τροφίμων. vτα οξέα συμβάλλουν ακόμη στη φυσική διατήρηση των τροφίμων.
ΠΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥΝ qαναψυκτικά qσοκολάτες qζαχαρωμένα φρούτα qκατεψυγμένα qαφυδατωμένα προϊόντα αυγών.
ΟΙ ΠΙΟ ΕΠΙΚΥΝΔΙΝΕΣ ΕΙΝΑΙ: v Ε503 (όξινο ανθρακικό αμμώνιο) vε541 (όξινο φωσφορικό νάτριο)
ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Γενικά είναι επικίνδυνα για βρέφη, ηλικιωμένους και ανθρώπους με προβλήματα στους νεφρούς ή στην καρδιά. Δημιουργούν: Οστεοπόρωση, Αλτσχάιμερ. Ερεθιστικό για τους βλεννογόνους, Πιθανή απώλεια ασβεστίου και μαγνησίου
ΓΑΛΑΚΤΩΜΑΤΟΠΟΙΗΤΕΣ
Οι γαλακτωματοποιητές είναι ουσίες που χρησιμοποιούνται προκειμένου να αποφευχθεί ο διαχωρισμός των συστατικών μεταξύ τους. Παράγονται από βιολογικά υλικά (αυγά, κρέας, γάλα). είτε χημικά είτε φυσικά. Χρησιμοποιούνται εκτός από τον τομέα των τροφίμων και σε άλλους τομείς( π.χ. καλλυντικά).
ΚΑΠΟΙΟΙ ΑΠΟ ΑΥΤΟΥΣ ΕΧΕΙ ΑΠΟΔΕΙΧΘΕΙ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΠΙΒΛΑΒΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ, ΟΠΩΣ: Ε 407(καραγενάνη) Ε 414(αραβικό κόμμι) Ε 420(σορβιτόλη και σιρόπι σορβιτόλης) Ε 422(γλυκερόλη) Ε 430(στεατικό πολυοξυαιθυλένιο) Ε 440(πηκτίνη) Ε 466(καρβοξυμεθυλικό κυτταρινικό νάτριο) Ε 471(μονο- και διγλυκερίδια λιπαρών οξέων) Ε 472β(γαλακτικοί εστέρες)
Χρησιμοποιούνται σε: γαλακτοκομικά, κρεατικά προϊόντα, σε σκληρές τσίχλες, παστίλιες, σάλτσες, καλλυντικά, μαρμελάδες, ζελέδες φρούτων, προϊόντα αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής. Χρησιμοποιούνται ως: σταθεροποιητές γεύσεων και αιθέριων ελαίων, γλυκαντικές, συστατικά διόγκωσης, ουσίες διατήρησης της υγρασίας, πηκτικοί παράγοντες, πληρωτικά υλικά, αντισυσσωματικοί παράγοντες και διαιτητικές ίνες.
ΟΙ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΟΥΝ ΕΙΝΑΙ: Έλκη Βλάβες εμβρύου Γαστρεντερικές διαταραχές Καρκινογένεση Αλλεργίες Άσθμα Κεφαλαλγία Διαβήτη
ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΑ
Τα συντηρητικά χρησιμοποιούνται σε διάφορα προϊόντα διατροφής και συντελούν: Στην πρόληψη ανάπτυξη της μούχλας και των βακτηριδίων Στην συντήρηση του προϊόντος ώστε αυτό να φαίνεται ελκυστικό στον καταναλωτή Στην παράταση και αύξηση ζωής του προϊόντος Στην διατήρηση και ενίσχυση του χρώματος του προϊόντος Στην ασφάλεια των τροφίμων
ΩΣΤΟΣΟ ΚΑΠΟΙΑ ΑΠΟ ΑΥΤΆ ΤΑ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΑ ΕΧΕΙ ΑΠΟΔΕΙΧΘΕΙ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΕΠΙΒΛΑΒΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟ ΜΑΣ, ΟΠΩΣ: Ε 202(σορβικόκάλιο) Ε 210(βενζοϊκόοξύ) Ε 211(βενζοϊκόνάτριο) Ε 212(βενζοϊκόκάλιο) Ε 214(υδροβενζοϊκό αιθύλιο) Ε 215(άλας υδροβενζοϊκού αιθυλίου με νάτριο) Ε 218(υδροβενζοϊκόμεθύλιο) Ε 219(άλας υδροβενζοϊκού μεθυλίου με νάτριο) Ε 220(διοξείδιο του θείου)
Ε 249(νιτρώδες κάλιο) Ε 250(νιτρώδες νάτριο) Ε 251(νιτρικό νάτριο) Ε 252(νιτρικό κάλιο) Ε 262(οξικό νάτριο) Ε Ε 270(γαλακτικό οξύ) Ε 282(προπιονικόασβέστιο) Ε 296(μηλικό οξύ)
ΤΑ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΑ ΑΥΤΆ ΧΡΗΣΗΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ ΣΕ: Οινοπνευματώδη ποτά χαμηλής περιεκτικότητας σε αλκοόλ Ζελέ Μαρμελάδες Τσίχλες Σάλτσες Σαλάτες Αποξηραμένα προϊόντα κρέατος Είδη ζαχαροπλαστικής Αλλαντικά Προ συσκευασμένα αρτοσκευάσματα Μουστάρδα
ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΟΥΝ ΤΑ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΑ ΕΙΝΑΙ: Αλλεργικές αντιδράσεις Αναπνευστικά προβλήματα Γαστρεντερικές διαταραχές Καρκινογένεση Υπερκινητικότητα Νευρικές διαταραχές Προβλήματα συμπεριφοράς Μαθησιακές δυσκολίες Κρίσεις άσθματος Αναιμία
ΓΛΥΚΑΝΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ
Ως γλυκαντικές ορίζονται οι πρόσθετες ουσίες που χρησιμοποιούνται είτε για να προσδώσουν γλυκιά γεύση στα τρόφιμα είτε ως επιτραπέζια γλυκαντικά Οι ουσίες αυτές ειναι φυσικής η χημικής προέλευσης Οι τεχνητές γλυκαντικές χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατα ζάχαρης: 1. για τη γλύκανση τροφίμων 2. σε ειδικά προϊόντα που προορίζονται για διαβητικούς 3. για κάποιες ειδικές δίαιτες
Φυσίκες γλυκαντικές -Φρουκτόζη -Ε420 (Σορβιτόλη) -Ε967 (Ξυλιτόλη) -Ε421 (Μανιτόλη) -Ε953 (Ισομαλτόζη) -Ε966 (Λακτιτόλη) -Στέβια Τεχνιτές γλυκαντικές -Ε951 (Ασπαρτάμη) -Ε950 (Ακεσουλφαμικό καλιο) -Ε954 (Σακχαρίνη) -Ε952 (Κυκλαμικό οξύ) -Ε957 (θαυματίνη) -Νεοταμίνη
Χρησιμοποιύνται κυριώς σε: σιρόπια, γαλακτοκομικά προϊόντα, τσίχλες, δημητριακά πρωινού, μαρμελάδες, ζελέ, καραμέλες, αναψυκτικά,χυμούς φρούτων, αρτοσκευάσματα, σάλτσες και επιδόρπια με βάση τα φρούτα.
ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΣ ΤΩΝ ΓΛΥΚΑΝΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΕΙΝΑΙ: Η αυξημένη κατανάλωση τους μπορεί να ανεβάσει τα επίπεδα των τριγλυκεριδίων στο αίμα Μπόρει να προκαλέσουν διάρροιες και φουσκώματα ειδικά σε μικρά παιδιά Σε μεγάλα ποσοστά κατανάλωσης υποστιρίζεται οτι Σε μεγάλα ποσοστά κατανάλωσης υποστιρίζεται οτι μπορεί να προκαλέσει σακχαρόδη διαβήτη τυπουυ 2
ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΤΙΚΑ ΓΕΥΣΗΣ
Τα ενισχυτικά γεύσης προστίθενται στα τρόφιμα για να ενισχύσουν την ήδη υπαρχουσα γεύση και οσμή του τροφίμου. Είναι ειτε φυσίκες είτε τεχνητές υλες. Ορισμένες απο αυτές δεν επιτρέπονται σε παιδικές και βρεφικές τροφές
Χρησιμοποιούνται κυρίως σε: αλλαντικά, γεύματα των fast food, καρυκεύματα, κονσέρβες, συμπυκνωμένους κύβους κρεάτων ή λαχανικών, σάλτσες ή σούπες στιγμιαίας παρασκευής.
ΔΙΑΦΟΡΑ ΕΠΙΚΥΝΔΙΝΑ ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΤΙΚΑ ΓΕΥΣΗΣ ΕΙΝΑΙ: E612 (γλουταμινικό μονονάτριο ή MSG) Ε620 (γλουταμινικό οξύ) Ε621 (γλουταμινικό νάτριο) Ε622 (όξινο γλουταμινικό κάλιο) Ε623 (όξινο γλουταμινικό ασβέστιο) Ε627 (γουανιλικό νάτριο) Ε632 (ινοσινικό νάτριο) Ε635 (ινσοσινικό κάλιο) Ε635 ( ριβονουκλεοτίδιο του Νατρίου)
ΕΝΔΕΧΟΜΕΝΕΣ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Διαταραχές στο κεντρικό νευρικό σύστημα ή και βλάβες του Προβλήματα συγκέντρωσης και υπερκινητικότητας Ναυτίες, ζαλάδες και ημικρανίες Αλλεργικές αντιδράσεις.
ΤΕΛΙΚΑ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΥΝΔΙΝΑ? Κατά καιρούς δημοσιεύονται έρευνες που θέτουν σε αμφισβήτηση τα πρόσθετα και δημιουργούν ανασφάλεια στους καταναλωτές. Πλέον τα Ε υπάρχουν παντού στην διατροφή μας, καθώς εκτιμήθηκε πως ο μέσος Έλληνας καταναλώνει περίπου 5 κιλά πρόσθετα το χρόνο. Ωστόσο, οι ειδικοί εξηγούν ότι η ύπαρξη του γράμματος Ε σε ένα πρόσθετο θεωρείται εγγύηση της ασφάλειάς του, δεδομένου ότι μόνο τα εγκεκριμένα από τους αρμόδιους φορείς πρόσθετα έχουν τον κωδικό Ε.
Η διαδικασία έγκρισης ενός προσθέτου γίνεται με βάση λεπτομερείς τοξικολογικές, κλινικές και επιδημιολογικές μελέτες. Εφόσον κριθεί κατάλληλο, τότε του δίνεται ο κωδικός Ε και ορίζεται η ανώτατη δοσολογία χρήσης του σε κάθε προϊόν που θα το περιέχει. Η λίστα των Ε είναι υπό διαρκή έλεγχο και αναθεώρηση. Υπάρχουν πρόσθετα που έχουν αποσυρθεί από τη λίστα των Ε επειδή, βάσει νέων δεδομένων, κρίθηκαν επικίνδυνα. Όταν ένα πρόσθετο αποσυρθεί από τη λίστα των εγκεκριμένων Ε, τότε τα προϊόντα που το περιέχουν συνήθως διατίθενται μέχρι εξαντλήσεων των αποθεμάτων.
Η χρήση πρόσθετων, ειδικά των κάπως πιο επικίνδυνων τοξικολογικά (συντηρητικά, χρωστικές, αντιοξειδωτικά και γλυκαντικές ουσίες), δεν επιτρέπεται σε βασικά είδη διατροφής, όπως στο γάλα και σε αρκετά γαλακτοκομικά προιόντα, δημητριακά προιόντα (ψωμί, συμαρικά, προγεύματα δημητριακών) χυμούς φρούτων, νωπό ή κατεψυγμένο κρέας και ψαρικά.
ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΖΗΣΟΥΜΕ ΧΩΡΙΣ Ε? Η αλήθεια είναι ότι όσο καταναλώνουμε τυποποιημένα προϊόντα, τόσο τα πρόσθετα θα υπάρχουν στη διατροφή μας. Όσο περισσότερα προϊόντα «με ονοματεπώνυμο» ζητάμε, τόσο περισσότερα θα παράγονται για να καλύψουν τις -πραγματικές ή πλασματικές;- ανάγκες μας. Να σημειώσουμε ότι ακόμη και στα βιολογικά τρόφιμα προβλέπεται, βάσει της νομοθεσίας, η χρήση κάποιων συγκεκριμένων προσθέτων Ε. Το συμπέρασμα, λοιπόν, στο οποίο καταλήγουν πολλοί ειδικοί είναι απλό: Όσο λιγότερα τυποποιημένα τρόφιμα καταναλώνουμε, τόσο πιο εύκολος είναι ο έλεγχος της διατροφής μας. Γι αυτό, καλό είναι να φροντίσουμε ώστε το μεγαλύτερο μέρος της διατροφής μας να μην περιλαμβάνει επεξεργασμένα τρόφιμα. Επίσης, να διαβάζουμε πάντα με προσοχή την ετικέτα των τροφίμων.
ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΙΨΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΠΡΟΣΘΕΤΩΝ ΟΥΣΙΩΝ? Χρησιμοποιούμε ωφέλιμα φυσικά βελτιωτικά και συντηρητικά όπως : Μέλι το λάδι το λεμόνι το σκόρδο τα διάφορα βότανα
Δεν αφήνουμε τα παιδιά να καταναλώνουν ανεξέλεγκτα παγωτά, σνακ, μπισκότα, κρουασάν κ.α. τα οποία εκτός από συντηρητικά και πρόσθετα έχουν μεγάλη περιεκτικότητα σε λιπαρά, αλάτι ή ζάχαρη και προκαλούν παχυσαρκία και μελλοντικές παθήσεις. Πρέπει να γνωρίζουμε πως όσο περισσότερο από την αρχική του μορφή απομακρύνεται ένα τρόφιμο, τόσο αυξάνεται η επικινδυνότητά του. Ακολουθούμε παραδοσιακά πρότυπα διατροφής προτιμώντας φρέσκα, φυσικά προϊόντα εποχής (φρούτα, λαχανικά, ελαιόλαδο, φρέσκο γάλα) και αποφεύγοντας τα επεξεργασμένα.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ https://www.google.gr/search?q=%ce%b3%ce%b1%ce%bb%ce%b1%ce%ba%cf%84% CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%8 4%CE%AD%CF%83+%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%BC%CF%89%C E%BD+%CF%86%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9&espv=2&source =lnms&tbm=isch&sa=x&ved=0ahukewilnsus67ftahvf6xokhsa5buaq_auibigb&biw =1366&bih=638#imgrc=FULhur0ZE_pbGM: https://www.google.gr/search?q=%ce%b3%ce%b1%ce%bb%ce%b1%ce%ba%cf%84% CF%89%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%B7%CF%8 4%CE%AD%CF%83+%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%BC%CF%89%C E%BD+%CF%86%CF%85%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%B9&espv=2&source =lnms&tbm=isch&sa=x&ved=0ahukewilnsus67ftahvf6xokhsa5buaq_auibigb&biw =1366&bih=638#imgrc=NBHVOn4inlgAUM: https://www.google.gr/search?q=%cf%83%cf%85%ce%bd%cf%84%ce%b7%cf%81%c E%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B1&espv=2&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved= 0ahUKEwjezs7A67fTAhWDrRoKHU27B_kQ_AUIBigB&biw=1366&bih=638&dpr=1#imgrc =cy2o7yqtxxm3fm: https://www.google.gr/search?q=%cf%83%cf%85%ce%bd%cf%84%ce%b7%cf%81%c E%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%B1&espv=2&source=lnms&tbm=isch&sa=X&ved= 0ahUKEwjezs7A67fTAhWDrRoKHU27B_kQ_AUIBigB&biw=1366&bih=638&dpr=1#imgdi i=i-_vdhs9qtz4gm:&imgrc=cy2o7yqtxxm3fm: https://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a0%cf%81%cf%8c%cf%83%ce%b8%ce%b5%cf% 84%CE%B1_%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%BC%CF%89%CE%BD
http://www.vita.gr/diatrofi/eatinghealthy/article/13472/prostheta-e-asfalh-h-oxi/ http://www.enkavolou.gr/index.php/2011-04-06-21-11-26/137-2010-12-18-22-39-35 http://www.moh.gov.cy/moh/fsc/fsc.nsf/all/b30493bc226f0 4E1C22579B20032C56D/$file/O%CE%B4%CE%B7%CE%B 3%CF%8C%CF%82%20%CE%B3%CE%B9%CE%B1%20% CE%A0%CF%81%CF%8C%CF%83%CE%B8%CE%B5%CF %84%CE%B1%20%CE%A4%CF%81%CE%BF%CF%86%C E%AF%CE%BC%CF%89%CE%BD%20(%CE%91%CF%81 %CE%B9%CE%B8%CE%BC%CE%BF%CE%AF%20%CE% 95)%202008.pdf http://diatrofika.blogspot.gr/2014/06/blog-post_30.html https://el.wikipedia.org/wiki/%ce%a0%cf%81%cf%8c% CF%83%CE%B8%CE%B5%CF%84%CE%B1_%CF%84%CF %81%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%BC%CF%89%CE% BD https://el.wikipedia.org/wiki/%ce%93%ce%bb%cf%85% CE%BA%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BA%C E%AD%CF%82_%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AF%CE %B5%CF%82#cite_note-1 http://www.vita.gr/diatrofi/article/5836/ypokatastatazaxarhs-poia-pws-pote/