ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ Πρόγραμμα Π.Ε. για μαθητές και μαθήτριες Α/θμιας Εκπαίδευσης ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΣΠΑ 2007-2013 πρόγραµµα για την ανάπτυξη ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΕΣΠΑ 2007-2013
Παιδαγωγική Ομάδα του Κέντρου Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Δραπετσώνας Βασιλοπούλου Σμαράγδα Τριανταφύλλου Σταυρούλα Στροφύλας Διονύσιος Δασκάλα, Υπεύθυνη του ΚΠΕ Φιλόλογος, Δρ. Φιλοσοφίας, Αναπλ. Υπευθύνου του ΚΠΕ Βιολόγος Τίτλος προγράμματος Π.Ε.: «ΔΕΝ ΠΕΤΑΩ ΑΝΑΚΥΚΛΩΝΩ» Οργάνωση και επιμέλεια: παρουσίαση-δραστηριότητες-φύλλα εργασίας Σχεδιασμός εκπαιδευτικού φυλλαδίου: Βασιλοπούλου Σμαράγδα ISBN: 978-960-9532-04-4 Δημιουργία Εκπαιδευτικού-Υποστηρικτικού Υλικού (διατίθεται σε ηλεκτρονική μορφή/cd-rom): Βασιλοπούλου Σμαράγδα ISBN : 978-960-98111-9-4 Το πρόγραμμα υλοποιείται στο ΚΠΕ Δραπετσώνας από τη σχολική περίοδο 2003-04 και απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας. ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ Το παρόν δημιουργήθηκε στο πλαίσιο των Πράξεων «Κέντρα Εκπαίδευσης για το Περιβάλλον και την Αειφορία-Δράσεις για τους μαθητές» του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» του Ε.Σ.Π.Α. 2007-2013, με τη συγχρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και Εθνικών Πόρων. ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ ο Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΣΠΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΕΚΔΟΣΗ: «ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ» Α ΕΚΔΟΣΗ: 2007-2013 2008 πρόγραµµα για την ανάπτυξη Β ΕΚΔΟΣΗ, ΕΠΑΥΞΗΜΕΝΗ: 2011 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΣΠΑ 2007-2013 πρόγραµµα για την ανάπτυξη ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ 2011 2
Λόγοι επιλογής του θέματος Η συνεχόμενη αύξηση του όγκου των απορριμμάτων στις πόλεις και τα χωριά αποτελεί στις μέρες μας ένα από τα μεγαλύτερα οικολογικά προβλήματα και σχετίζεται με τις καταναλωτικές συνήθειες του σύγχρονου πολίτη. Η διαχείριση των απορριμμάτων μέσω της τοπικής αυτοδιοίκησης διαφέρει από τόπο σε τόπο και είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις ευαισθητοποίησης και εφαρμογής μέτρων για την ανακύκλωση ορισμένων υλικών. Από πολύ μικρή ηλικία τα παιδιά ζουν το πρόβλημα των συσσωρευμένων σκουπιδιών γύρω τους (γειτονιά, σχολείο, δάσος, παραλία κ.λ.π.), ενώ θέματα όπως εκείνα της μείωσης, ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης των σκουπιδιών θα έπρεπε να αποτελούν βασικούς άξονες ευαισθητοποίησης και ανάπτυξης ποικίλων δραστηριοτήτων. Μέσα από αυτές θα αναπτύξουν θετικές στάσεις απέναντι στο περιβάλλον και θα αλλάξουν συμπεριφορές σε σχέση με την ποσότητα των απορριμμάτων που προέρχεται από τα ίδια, τη σωστή ταξινόμησή τους ανάλογα με το υλικό προέλευσής τους, και κυρίως να προσπαθήσουν να διαμορφώσουν σωστές καταναλωτικές συνήθειες! 19 ο Δ.Σ. Κερατσινίου 13 ο και 21 ο Δ.Σ. Κερατσινίου Κάθε χρόνο παράγονται στη χώρα μας 5,2 εκατομ. τόνοι οικιακών απορριμμάτων. Από αυτά, το 75% οδηγείται στους ΧΥΤΑ για υγειονομική ταφή, ενώ το 25% δέχεται επεξεργασία με διάφορους εναλλακτικούς τρόπους (το ποσοστό αυτό ήταν μόλις 6% το 2004!). 3
Σκοπός του προγράμματος Η υιοθέτηση ενός καταναλωτικού προτύπου, με συνήθειες και μορφές συμπεριφοράς, τέτοιες ώστε να γίνεται σωστή εκτίμηση της αξίας των υλικών, η χρήση τους να έχει ένα μέτρο (βιώσιμη οικονομία πρώτων υλών) και να γίνονται κατανοητά τα περιβαλλοντικά οφέλη από τις διαδικασίες της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησής τους. Μόνο έτσι τα παιδιά θα κατανοήσουν καλύτερα την ανάγκη της αειφόρου ανάπτυξης και θα συμβάλλουν ως ενεργοί πολίτες στη διατήρηση και προστασία της ποιότητας του περιβάλλοντος! Στόχοι του προγράμματος Οι μαθητές και οι μαθήτριες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα θα έχουν τη δυνατότητα: Να ενημερωθούν για τη διαδικασία της Ανακύκλωσης Να αναγνωρίζουν τα υλικά που ανακυκλώνονται ή επαναχρησιμοποιούνται Να μελετήσουν τα οφέλη που προκύπτουν από την ανακύκλωση Να διαμορφώσουν κριτήρια που αφορούν στις συσκευασίες των προϊόντων που αγοράζουν καθημερινά (ποιες είναι πιο φιλικές προς το περιβάλλον) Να γνωρίσουν (τα μεγαλύτερα παιδιά) τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης των απορριμμάτων : ειδών συσκευασίας, μπαταριών, ηλεκτρονικών, αυτοκινήτων κ.λ.π. Να διακρίνουν λανθασμένες και σωστές ενέργειες στη χρήση του «μπλε» κάδου Να αναπτύξουν κινητικές δεξιότητες (μέσα από διάφορα παιχνίδια) Να φτιάξουν μόνα τους ανακυκλωμένο χαρτί από παλιές εφημερίδες Να κατασκευάσουν ποικίλα έργα από παλιά άχρηστα υλικά Να πειραματιστούν με διάφορα υλικά (διαχωρισμός αλουμινίου από σίδερο μέσω μαγνήτη, χρόνος αποικοδόμησης υλικών κ.λ.π.) Να αποκτήσουν εμπειρίες μέσα από τις ομάδες εργασίας, αναπτύσσοντας κλίμα συνεργασίας, φιλίας, σεβασμού κι αλληλοβοήθειας Να καλλιεργήσουν τη δημιουργικότητα, φαντασία, πρωτοτυπία, μέσα από τις διάφορες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασής τους Να βιώσουν θετικά συναισθήματα (μέσα από τη συνεργασία, το παιχνίδι, τη δραματοποίηση) Να καταγράψουν μέτρα και προτάσεις σχετικά με τη μείωση ή επαναχρησιμοποίηση των απορριμμάτων Να αναλάβουν πρωτοβουλίες και να συνδέσουν την Ανακύκλωση με την τοπική κοινωνία, τους φορείς, το κράτος, με απώτερο σκοπό την κινητοποίηση όλων Να διαμορφώσουν σωστές καταναλωτικές συνήθειες Να αποκτήσουν θετικές στάσεις ως προς τη διατήρηση, προστασία και βελτίωση του περιβάλλοντος 4
Περιεχόμενα παρουσίασης του προγράμματος Μ ένα χάρτινο καράβι ταξιδεύω στην Ανακυκλοχώρα Προβληματισμός μέσα από εικόνες για το θέμα των απορριμμάτων Γνωριμία με τους ήρωες-φίλους της ιστορίας μας, τον «Ανακυκλούλη» και την «Ανακυκλούλα» Ενημέρωση-ευαισθητοποίηση για το τι σημαίνει Ανακύκλωση Προσδιορισμός των υλικών που ανακυκλώνονται (μέσα από διάλογο με τα παιδιά, αναζητώντας τις προσωπικές τους εμπειρίες ως τώρα) Οφέλη από την Ανακύκλωση Η εικόνα της Χωματερής (περιβαλλοντικά προβλήματα που δημιουργεί η ύπαρξή της) Ανακύκλωση χαρτιού και άλλων υλικών (Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στο χαρτί, λόγω της οικειότητας στη χρήση του από τα παιδιά) Τι χρειάζεται για να φτιαχτεί το χαρτί Σύγκριση περιοχών όπου κόβονται μεγάλες ποσότητες δέντρων με άλλες - Συσχέτιση του δάσους με τη βιοποικιλότητα και την αλληλεξάρτηση των οργανισμών Τι γίνεται το χαρτί, αφού μαζευτεί και συγκεντρωθεί στους ειδικούς κάδους ανακύκλωσης χαρτιού Το σήμα της Ανακύκλωσης (εξηγούμε το ρόλο του κύκλου) Ο ρόλος της συσκευασίας (σε σχέση με την παραγωγή πολλών σκουπιδιών και την Ανακύκλωση - φιλικές προς το περιβάλλον συσκευασίες) Πρόγραμμα Ανακύκλωσης χαρτιού «Κάν το κι εσύ» (ΕΣΔΚΝΑ) Συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης απορριμμάτων (για τα μεγαλύτερα παιδιά) Μπλε κάδοι ανακύκλωσης Ποια υλικά μπαίνουν και ποια όχι Προτάσεις Οικονομία στη χρήση των υλικών (προτεινόμενες λύσεις που μπορούν να υλοποιηθούν από τα ίδια τα παιδιά, μέσα από τις καθημερινές τους συνήθειες) Ενημέρωση για τα προϊόντα που κυκλοφορούν στο εμπόριο από ανακυκλωμένο χαρτί Αποφυγή προϊόντων μιας χρήσης Επαναπροσδιορισμός των καταναλωτικών συνηθειών των παιδιών σύνδεση με την παραγωγή σκουπιδιών Επαναχρησιμοποίηση αντικειμένων (δίνονται πολλές ιδέες, πλούσιες σε φαντασία, για να μην πετάμε εύκολα διάφορα πράγματα, αλλά να τα επαναχρησιμοποιούμε) 5
Συμπεράσματα Είναι απαραίτητη ή όχι η Ανακύκλωση; Αφίσες οικολογικών οργανώσεων με θέμα την Ανακύκλωση (χαρτιού, αλουμινίου, μπαταριών, ηλεκτρονικών σκουπιδιών κ.ά.) Τα παιδιά δίνουν το παράδειγμα στους μεγάλους, συμμετέχοντας στην Ανακύκλωση διαφόρων υλικών (κυρίως χαρτιού, αλουμινίου, μπαταριών) Επιστροφή άδειων γυάλινων φιαλών Συζήτηση για την εφαρμογή ή όχι προγράμματος ανακύκλωσης στο Δήμο που ζουν τα παιδιά Τι γίνεται στις άλλες χώρες με την Ανακύκλωση Πώς φαίνονται τα υλικά μέσα από την Τέχνη (πίνακες ζωγραφικής, κατασκευές από παλιά ξύλα κι άλλα υλικά) Παιχνίδι γνωριμίας Μπορεί να γίνει με ποικίλους τρόπους : Μ ένα χάρτινο αυτοσχέδιο καραβάκι που κρατούν τα παιδιά και συστήνονται Με τις κούκλες από άχρηστα υλικά (Χαρτονένια, Λαδομπουκάλας, Αλουμινάκης κ.ά.), που «μιλούν» στα παιδιά μέσα από το Εργοστάσιο Ανακύκλωσης Με την κούκλα «Ανακυκλούλης» 6
Επειδή το πρόγραμμα απευθύνεται σε παιδιά, και μάλιστα, πολύ μικρής ηλικίας, κρίθηκε απαραίτητο να είναι πιο ελκυστικό, πιο ζωντανό και άμεσο, ώστε να κερδίζει το ενδιαφέρον τους. Για το λόγο αυτό, έχουν σχεδιαστεί δυο ήρωες-φίλοι των παιδιών, ο Ανακυκλούλης κι η Ανακυκλούλα, που συστήνονται στα παιδιά και προσπαθούν κατά τη διάρκεια του προγράμματος να τους ενημερώσουν, να τους κάνουν ν αναρωτηθούν, ν αναπτύξουν διάλογο μαζί τους, να τους προτείνουν λύσεις και να παίξουν μαζί τους! Ανάλογες είναι και οι δραστηριότητες που έχουν οργανωθεί, είτε μέσα στο χώρο του ΚΠΕ (παιχνίδια κίνησης με τη συνοδεία μουσικής, κουκλοθέατρο, κατασκευές κ.ά.), είτε στις εξωτερικές διαδρομές, όπου γίνεται η Μελέτη Πεδίου. Επειδή τα παιδιά στην ηλικία αυτή γοητεύονται από τα παραμύθια, δε θα μπορούσαμε να μη χρησιμοποιήσουμε ως παιδαγωγικό εργαλείο το παραμύθι. Το πιο κατάλληλο για το θέμα μας ήταν το παραμύθι «Μια νύχτα στη Χωματερή» του Κ. Μάγου, όπου τα παιδιά, μέσα από την ενεργή συμμετοχή τους κατά τη διάρκεια της αφήγησης, κατανοούν το διαχωρισμό των υλικών και την έννοια της Ανακύκλωσης, βιώνοντας στιγμές χαράς! 7
Παιχνίδι κίνησης Η «Ανακυκλούλα», την οποία γνώρισαν τα παιδιά μέσα από το πρώτο μέρος του προγράμματος (παρουσίαση μέσω Η/Υ) έρχεται στην ομάδα τους και κάνει τα παράπονά της για όλα αυτά που είδε στο δρόμο και στο πάρκο της γειτονιάς (πεταμένα σκουπίδια, κάδοι γεμάτοι κ.ά.). Μοιράζεται τις σκέψεις της μαζί με αυτές των μικρών παιδιών και ζητά τη βοήθειά τους. Έχει μεταφέρει σακούλες με τα σκουπίδια που βρήκε και προτείνει στους φίλους της να τα ξεχωρίσουν, ανάλογα με το υλικό που είναι φτιαγμένα και να της πουν ποια από αυτά ανακυκλώνονται. Στη συνέχεια παίζουν ένα κινητικό παιχνίδι με τη συνοδεία μουσικής. Οι μικροί μαθητές/-τριες ενθουσιάζονται! Η επόμενη αποστολή τους είναι να τρέξουν να βρουν τους κατάλληλους κάδους-ζωάκια που αντιστοιχούν σε καθένα υλικό ( χαρτί, αλουμίνιο και πλαστικό). Το παιχνίδι έχει και άλλες παραλλαγές: π.χ. αλλάζουμε τα σκουπίδια που κρατούν ορισμένα παιδιά, για να τα «μπερδέψουμε». Το παιχνίδι ξεκινάει πάλι και όταν σταματήσει να παίζει η μουσική, τα παιδιά θα πρέπει να βρουν την κατάλληλη ομάδα και να πάνε στο σωστό κάδο. 8
Χωρισμός σε ομάδες Οι μαθητές και οι μαθήτριες χωρίζονται σε τρεις ομάδες : Χαρτονένιοι, Αλουμινάκηδες και Πλαστικούληδες. Αναλαμβάνουν διάφορα καθήκοντα (γραμματέα, βοηθού κ.ά.), ύστερα από συζήτηση των μελών της καθεμιάς ομάδας και ετοιμάζονται για τη βόλτα τους στον εξωτερικό χώρο του ΚΠΕ όπου θα γίνει η Μελέτη Πεδίου. Θα ερευνήσουν μια συγκεκριμένη περιοχή, σε σχέση με τα σκουπίδια που υπάρχουν εκεί (ποσότητα, είδη). Η περιοχή αυτή προσφέρεται για Μελέτη Πεδίου, γιατί υπάρχει η τυπική γειτονιά, το πάρκο, το τμήμα καθαριότητας του Δήμου, καθώς και ο χώρος αποθήκευσης και καθαρισμού των κάδων της περιοχής. Το ίδιο το περιβάλλον είναι το καταλληλότερο πεδίο έρευνας και μελέτης για τα παιδιά. Οι μαθητές και οι μαθήτριες προσπαθούν να καταγράψουν τα είδη των σκουπιδιών που είναι πεταμένα σε διάφορα σημεία της περιοχής, κατατάσσοντάς τα στο ανάλογο υλικό κατασκευής τους (χαρτί, αλουμίνιο, πλαστικό, γυαλί, κάτι άλλο). Στη συνέχεια, επιστρέφουν στο εργαστήριο του ΚΠΕ, όπου θα μελετήσουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους, θα συζητήσουν ανά ομάδες και ύστερα θα ανακοινώσουν τις απόψεις τους σε όλους. 9
Καταγραφή σκουπιδιών Τώρα που έχετε καταγράψει τα είδη των σκουπιδιών που υπήρχαν πεταμένα στην περιοχή γύρω από το ΚΠΕ, συζητήστε ανά ομάδα και συμπληρώστε στο παρακάτω φύλλο : ANTIKEIMENA ΤΙ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΒΡΗΚΑΜΕ ΠΟΣΟΤΗΤΑ (ΚΑΘΟΛΟΥ, ΛΙΓΑ, ΑΡΚΕΤΑ,ΠΟΛΛΑ) ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗΣ ΧΑΡΤΙ... ΛΙΓΕΣ ΕΒΔΟΜΑΔΕΣ ΑΛΟΥΜΙΝΙΟ... 200-250 ΧΡΟΝΙΑ ΓΥΑΛΙ... ΑΚΑΘΟΡΙΣΤΟΣ ΠΛΑΣΤΙΚΟ... 450 ΧΡΟΝΙΑ ΣΙΔΕΡΟ... 100 ΧΡΟΝΙΑ Ποιο ήταν το πιο συνηθισμένο είδος σκουπιδιού που καταγράψατε; Πόσους κάδους απορριμμάτων είδατε;. Αν υπήρχαν κάδοι ανακύκλωσης, για ποιο υλικό ήταν;.. Γνωρίζετε άλλα υλικά που ανακυκλώνονται; Ποια είναι;. Στην περιοχή που μένετε γίνεται ανακύκλωση; NAI OXI 10
Οικονομία στις πρώτες ύλες Επιλέγω τις λέξεις που δηλώνουν «πρώτες ύλες» και τις παίρνουμε απευθείας από τη φύση. η Μετά τις γράφω στον πίνακα,στην 1 στήλη. η Στη 2 στήλη γράφω τα υλικά που παράγονται από τις πρώτες ύλες. ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ ΥΛΙΚΑ 11
Μαζεύω παλιές εφημερίδες, περιοδικά κ.ά, Τα μουλιάζω σε μια λεκάνη Τα κάνω όλα ένα πολτό Βάζω τον πολτό σε μια λεκάνη με νερό 12
Βάζω την σίτα με το χαρτοπολτό πάνω σε 3-4 εφημερίδες Βάζω πολλά βιβλία απο πάνω Αφήνω το χαρτί να στεγνώσει τελείως (κοντά σε παράθυρο Το ανακυκλωμένο χαρτί είναι έτοιμο!!! 13
Πειραματισμοί στο εργαστήριο του ΚΠΕ Κατασκευάζουμε το δικό μας ανακυκλωμένο χαρτί από παλιές εφημερίδες. Tα παιδιά περιεργάζονται το ανακυκλωμένο χαρτί που φτιάχτηκε στο εργαστήριο του ΚΠΕ και το συγκρίνουν με εκείνο του εργοστασίου! Νηπιαγωγείο Ν. Ερυθραίας 14
Μαθαίνουμε πώς να ξεχωρίζουμε τα κουτιά που είναι φτιαγμένα από σίδερο ή από αλουμίνιο, με τη βοήθεια μικρών μαγνητών. Μετασχηματίζουμε διάφορα υλικά (αυγοθήκες, ρολά κουζίνας, κουτιά συσκευασίας ή δημητριακών, κουμπιά, καλαμάκια, παλιά CD κ.ά.) για να κάνουμε τις δικές μας παράξενες κατασκευές! Παίζουμε μια αλλιώτικη μουσική μέσα από πρωτότυπα μουσικά όργανα, φτιαγμένα από «άχρηστα» υλικά (κουτιά από γάλα εβαπορέ, ρολό αλουμινίου, κρεμάστρες, καπάκια κ.λ.π.) ή από υλικά της Φύσης! 15
Επαναχρησιμοποίηση υλικών Στις ειδικές προθήκες του εργαστηρίου του ΚΠΕ δίνονται πολλές ιδέες για την επαναχρησιμοποίηση υλικών (διακοσμητικά βάζα από γυαλί, αλουμίνιο ή πλαστικό, χρηστικά είδη από σιδερένιους τενεκέδες, αξιοποίηση των χάρτινων συσκευασιών, έργα καλλιτεχνικά από παλιά καπάκια, καλαμάκια κ.λ.π.). Τα παιδιά χαίρονται να δημιουργούν πράγματα από απλά «άχρηστα» υλικά και να παίζουν στη συνέχεια διάφορους ρόλους, ανάλογα με το αντικείμενο που έφτιαξαν! 16
Τα ψώνια στην υπεραγορά Είναι ένα παιχνίδι που αρέσει πολύ στα παιδιά, γιατί τους δίνεται η ευκαιρία να πάνε στην Υπεραγορά που είναι μέσα στο εργαστήριο του ΚΠΕ και να διαλέξουν ό,τι θέλουν, προσέχοντας και μελετώντας στη συνέχεια, στην ομάδα τους ο καθένας, το είδος της συσκευασίας του προϊόντος που επέλεξαν, αν είναι ανακυκλώσιμο ή όχι, πού μπορούν ν αναζητήσουν το ειδικό σήμα της ανακύκλωσης, αν υπάρχει δυνατότητα να επαναχρησιμοποιήσουν τη συσκευασία και με ποιον τρόπο, να αναρωτηθούν γιατί διάλεξαν το συγκεκριμένο προϊόν και πόσο συχνά το αγοράζουν. Παιχνίδια για πιο μικρά παιδιά «Πώς επιλέγω τα προϊόντα που αγοράζω» Μέσα από βιωματική προσέγγιση, τα παιδιά κατανοούν ευκολότερα το ρόλο του καταναλωτή, σχετίζοντας τις επιλογές που κάνουν στα ψώνια τους με τις πραγματικές τους ανάγκες! Ακόμη προβληματίζονται σχετικά με: τη συσκευασία διαφόρων προϊόντων (λ.χ. φρούτα ή τρόφιμα σε ειδικές πλαστικοποιημένες συσκευασίες που επιβαρύνουν το περιβάλλον). τον τρόπο μεταφοράς των προϊόντων που αγόρασαν (με χάρτινες ή πλαστικές σακούλες, με πάνινες τσάντες ή επαναχρησιμοποιούμενες πολλαπλών χρήσεων κ.λ.π.) 17
Οι καταναλωτικές μας συνήθειες και η παραγωγή σκουπιδιών στο σπίτι μας!!!! Το ταξίδι των σκουπιδιών από το σπίτι ως τη Χωματερή (Χ.Υ.Τ.Α.) Τα παιδιά αντιλαμβάνονται πόσο εύκολα μπορεί να δημιουργηθεί τεράστιος όγκος απορριμμάτων από τη συγκέντρωση των οικιακών απορριμμάτων μιας τυπικής γειτονιάς ή όλου του Δήμου όπου κατοικούν! 18
Ένα μικρό εργοστάσιο Ανακύκλωσης κουτιών αλουμινίου Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο έχει παραχωρήσει στο ΚΠΕ Δραπετσώνας το έκθεμα «Ανακύκλωση». Γίνεται προσπάθεια να κατανοήσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες βιωματικά έννοιες και διαδικασίες που είναι αρκετά δύσκολες να αφομοιωθούν με αφηρημένο τρόπο. Τα παιδιά αναλαμβάνουν ρόλους (χειριστής μηχανήματος, επιστήμονας κ.ά.) και μελετούν τη διαδικασία ανακύκλωσης κουτιών αλουμινίου (κυρίως σε σχέση με την κατανάλωση ενέργειας). Πώς παράγεται ένα κουτί αλουμινίου, χρησιμοποιώντας την πρώτη ύλη, το βωξίτη, και πώς παράγεται μέσα από την επεξεργασία των παλιών και «άχρηστων» κουτιών αλουμινίου. Στη συνέχεια εκφράζουν τις σκέψεις τους, τις εντυπώσεις που αποκόμισαν από όλα αυτά που βίωσαν και αυτοσχεδιάζουν, δίνοντας κάποιο μήνυμα σχετικό με την Ανακύκλωση ή τις καταναλωτικές τους συνήθειες, αφού τώρα μπορούν να τις «φιλτράρουν» μέσα από μια πιο κριτική ματιά. Πολλές είναι οι φορές που, ξεκινώντας από λανθασμένες επιλογές, οδηγούνται σε λύσεις που είναι πιο φιλικές απέναντι στο περιβάλλον και πιθανότατα να μην τις είχαν σκεφτεί μέχρι τώρα. 19
ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ Τα παιδιά με πολλή όρεξη, φαντασία και μεράκι κάνουν διάφορες κατασκευές από άχρηστα υλικά, που συνήθως πετιούνται στα σκουπίδια. Φτιάχνουν τα δικά τους μόμπιλε (περιστέρια ή ψαράκια) Μετατρέπουν αντικείμενα καθημερινής χρήσης από διάφορα υλικά (κουτιά συσκευασίας, δημητριακών, πλαστικά μιας χρήσης, χάρτινες αυγοθήκες, μπουκάλια κ.ά.) σε ξεχωριστά, πρωτότυπα έργα τέχνης! 20
Δίνεται η δυνατότητα στα παιδιά να εκφράσουν τις ιδέες και τα συναισθήματά τους, δημιουργώντας τις δικές τους ζωγραφιές με διάφορα μηνύματα ή, δουλεύοντας ομαδικά, να φτιάξουν αφίσες, χρησιμοποιώντας παλιά χαρτιά από εφημερίδες ή περιοδικά ή άλλα άχρηστα υλικά. Ακόμη, μπορούν μέσα από παιχνίδια ρόλων, να δραματοποιήσουν ένα δικό τους σενάριο (π.χ. τη δημιουργία μιας Χωματερής στην περιοχή τους και τις επιπτώσεις στους διάφορους τοπικούς παράγοντες). 13 Ο Δ.Σ. Κερατσινίου Δ.Σ. Χιλιομοδίου Κορινθίας 56o Δημοτικό Σχολείο Αθήνας 2 ο Δημοτικό Σχολείο Αλίμου 21
Υπάρχουν αρκετές δραστηριότητες στα Φύλλα εργασίας, ανάλογα με το γνωστικό και ηλικιακό επίπεδο των παιδιών (λεξοπαίχνιδο, παιχνίδια αντιστοίχισης, ταξινόμησης, επικόλλησης αντικειμένων, κρυπτόλεξο, επιτραπέζια παιχνίδια κ.ά.). Με αυτόν τον τρόπο, γίνεται και μια αξιολόγηση του προγράμματος, μέσα από παιγνιώδεις πάντα μορφές, που ταιριάζουν με τα χαρακτηριστικά της παιδικής νοοτροπίας, την οποία σεβόμαστε και αγαπάμε! (Από το βιβλίο της Χορτιάτη Θ. «Παιχνιδόλεξα», εκδ. Κέδρος, 1996) 22
23
ΤΑ ΣΚΟΥΠΙΔΙΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ 1) «Ψάχνοντας για τροφή στις χωματερές» 2) «Η Ανακύκλωση τρόπος επιβίωσης 3) «Σπίτια μες στα σκουπίδια της μεγαλούπολης» 4) Τα παιδιά φτιάχνουν τα παιχνίδια τους, διαλέγοντας σκουπίδια 5) «Το χαρτί που πετιέται κατά τόνους στις αναπτυγμένες χώρες, γίνεται σπίτι σε κάποιες άλλες» 6) «Η εφευρετικότητα μετατρέπει τα κουτιά αλουμινίου σε θεμέλια για κατασκευή καλύβας» (φωτ. 3 : περ. FOCUS,10/2006, φωτ. 4 : Ανακυκλωμένο μέταλλο, Ερευνητές, φωτ. 5 : Ανακυκλωμένο χαρτί, Ερευνητές) 24
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ : 1. Βασάλα, Π., Φλογαϊτη, Ευγ., Ο καταιγισμός ιδεών ως διδακτική τεχνική για την προσέγγιση των περιβ/κών προβλημάτων, Πρακτικά 1 ου Περιβ/κού Συνεδρίου Μακεδονίας, Θεσ/κη 1-4 Μαρτίου 2002. 2. Γεωργόπουλος, Αλ., Τσαλίκη, Ελ., Αρχές-Φιλοσοφία-Μεθοδολογία Παιχνίδια και ασκήσεις, Gutenberg, Aθήνα 1993 3. Δεληκανάκη, Ν., Κοκολάκη, Ρ.,Νοϊδου,Μ, Περιβ/κή Εκπαίδευση στην Προσχολική ηλικία, Ελ. Γράμματα, Αθήνα 2000. 4. Δημοπούλου, Μ.-Ζόμπολας Α.,Μπαμπίλα, Ελ.-Χατζημιχαήλ, Περιβαλλοντική Αγωγή για μικρά παιδιά, Καλειδοσκόπιο, Αθήνα 2001 5. Κουσούρης,Θ., Αθανασάκης, Αρτ., Περιβάλλον-Οικολογία-Εκπαίδευση, Σαββάλας, Αθήνα 1994. 6. Μιχαλοπούλου, Κ.,Χιωτάκη, Ειρ., Ανακάλυψη και Κατανόηση του περιβάλλοντος, Καστανιώτη, Αθήνα 2001. 7. Σχίζα, Κ, Συστημική σκέψη και Π.Ε, Δαρδανός, Αθήνα 2008. 8. Τρικαλίτη, Αγ., Παλαιοπούλου - Σταθοπούλου, Ρέα, Περιβ/κή Εκπαίδευση για Βιώσιμες πόλεις, Ελ. Εταιρεία για την προστασία του περιβ/ντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς, ΥΠΕΠΘ, Αθήνα 1999. 9. Φλογαϊτη, Ευγ., Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, Ελληνικά Γράμματα. Αθήνα 1998 10. Φλογαϊτη, Ευγ., Εκπαίδευση για το περιβάλλον και την Αειφορία, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2006. 11. Fray, K., Η Μέθοδος Project: Μια μορφή συλλογικής εργασίας στο σχολείο ως θεωρία και πράξη, Αφοι Κυριακίδη, Θεσ/κη 1986. 12. Judy Harriw Helm, Lilian Katz, Mέθοδος Project και Προσχολική Εκπαίδευση, Μεταίχμιο, Αθήνα 2002. 13. Scoullos, M., Malotidi, V, Handbook on Methods used in Environmental Education and Education for Sustainable Development, MIO-ECSDE, Athens 2004. Β. ΓΙΑ ΤΑ ΑΠΟΡΡΙΜΜΑΤΑ : 1. Αποστολή Διάσωσης Πλανήτης Γη, μετ. Κοντολέων,Άννα-Πέππα,Ντορ., Πατάκη, Αθήνα 1995 2. Condon,Jud., Ανακυκλωμένο Χαρτί, Ερευνητές 1992 3. Condon,Jud., Aνακυκλωμένο Γυαλί, Ερευνητές 1990 4. Haberle,T., Έλεγχος ρύπανσης και Διαχείρισης Αποβλήτων, ΙΩΝ, Αθήνα 2003 5. Harlow,R., Morgan,S., Απορρίματα και Ανακύκλωση, Πατάκη, Αθήνα 1996 6. Καρακασίδης,Ν., Συσκευασία και Περιβάλλον, ΙΩΝ, Αθήνα 1999 7. Κυρκίτσος,Φ., Πελεκάση,Κ., Χρυσόγελος,Ν., Μείωση απορριμμάτων:μια στρατηγική για το παρόν και το μέλλον, Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης-WWF, Αθήνα 1995 8. Λαζαρίδη,Κ., Παυλόπουλος,Κ., Ολοκληρωμένη Διαχείριση Οργανικών Αποβλήτων και Υπολειμμάτων, Χαροκόπειο Παν/μιο, Αθήνα 2001 9. Μαλλιαρός,Χρ., Περιβάλλον-Ρύπανση-Τεχνικές αντιρύπανσης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2000 10. MIO-ECSDE, Τα Απορρίμματα στη ζωή μας, Αθήνα 2003 11. Palmer,Joy., Ανακυκλωμένο Μέταλλο, Ερευνητές 1990 12. Palmer,Joy., Ανακυκλωμένο Πλαστικό, Ερευνητές 1990 13. Παναγιωτακόπουλος,Δ., Βιώσιμη Διαχείριση Αστικών Στερεών Αποβλήτων, Ζυγός, Θεσ/κη 2002 14. Περιβάλλον-Σειρά: Γαλάζιος πλανήτης, Ερευνητές, Αθήνα 2003 15. Σκορδίλης,Αδ., Εισαγωγή στην επεξεργασία των απορριμμάτων. Μηχανική Διαλογή, Τεχνικό 25
Επιμελητήριο Ελλάδος, Αθήνα 1990 16. Το πρόγραμμα του ΕΣΔΚΝΑ για τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων της Αττικής και η τεκμηρίωσή του, ΕΣΔΚΝΑ, Αθήνα 1996 17. Χάρλοου,Ρόζι-Μόργκαν,Σ., Ρύπανση και Απόβλητα, Πατάκη, Αθήνα 1996 18. Χριστοδουλάκης,Ν.Σ., Οικολογία, Πατάκη, Αθήνα 1995 Γ. ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ - ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1. Άλκηστις, Η Δραματική τέχνη στην εκπαίδευση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000 2. Ας παίξουμε με νερό και χαρτί, Σαββάλας, Αθήνα 2004 3. Ας παίξουμε μουσική, Σαββάλας, Αθήνα 2002 4. Barnham,Kay., Ανακύκλωση-Περιβαλλοντική δράση, Άγκυρα, Αθήνα 2007 5. Βουβέρ,Μπρ., Μουσικά όργανα, Ντουντούμης, Αθήνα 2000 6. Bull,Jane, Φτιάξ το, Πατάκη, Αθήνα 2008 7. Buraggi,Giov., Δημιουργίες με υλικά ανακύκλωσης, Φλούδας, Θεσ/κη 8. Galli,St.-Ballabio,Ir., Δημιουργίες με χαρτί, Φλούδας 9. Ζαραμπούκα, Σ., Ο Κύριος Μπεν, η Μου και τα σκουπίδια, Πατάκη, Αθήνα 1998 10. Ηλιόπουλος, Βαγ., Η μικρή γοργόνα πώς να ζήσει στο Σκουπιδονήσι, Πατάκη, Αθήνα 2009 11. Κολ,Μ.-Γκέινερ,Σ., Τα παιδιά δημιουργούν με υλικά από το περιβάλλον,πατάκη, Αθήνα 1994 12. Kussner-Neubert,Andrea, Oικολογικές κατασκευές, Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσ/κη 2003 13. Μάγος, Κ., Μια νύχτα στη χωματερή, Μικρή Άρκτος 14. Μάγος, Κ., Σκουπιδιστάν, Πατάκη, Αθήνα 2006 15. Μακκέυ,Φ., Δραστηριότητες για το περιβάλλον, Πατάκη, Αθήνα 1996 16. Μεγκριέ, Ντομινίκ, 100 Θεατρικά παιχνίδια για το Νηπ/γείο, Ντουντούμης, Αθήνα 2001 17. Ναούμ, Έλλη-Παπαμιχαήλ,Γ., Θεματικές προσεγγίσεις-σχέδια εργασίας για το Νηπ/γείο, τ.3, Ανακύκλωση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2005 18. Deri, Rob., Φτιάχνω μόνος μου κατασκευές με παπιε-μασε, Modern Times, Αθήνα 2000 19. Παπαθανασίου, Δ., Οι περιπέτειες του Αναπλαγυαλούχα, Δ/νση Π.Ε. Α/θμιας εκπ/σης Ανατολ. Αττικής, Αθήνα 2007 20. Παρούση,Αντ.-Κυριτσόπουλος,Αλ., Ήταν ένα μικρό χαρτάκι, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα (μαζί με CD) 21. Robins J.-Steele, Ph., Φτιάχνω μόνος μου Κολαζ, Modern Times, Αθήνα 2000 22. Scalzotto,Lor., Ricicla in arte, Giunti Junior, Firenze 2002 23. Σίδερης,Θ., Τίποτα δεν πάει χαμένο, Δήμος Κερατσινίου, Balkan Xpress 2008 24. Σμυρνιωτάκης,Γ., Νέες ιδέες δημιουργικής χειροτεχνίας, Σμυρνιωτάκης-Προσχ.αγωγή, Αθήνα 2003 25. Σπανού,Μάγδα, Αφροξυλάνθη Παπαφλούδα, ΚΠΕ Αργυρούπολης, Αθήνα 2006 26. Τόλκα,Ματούλα, Η κυρία Ανακύκλωση και οι φίλοι της, Λιβάνη, Αθήνα 2007 27. Τσιλιμένη,Τασ., Πώς ένα βιβλίο έγινε χαρταετό, Καστανιώτη, Αθήνα 1995 28. Φακίνου,Ευγ., Ντενεκεδούπολη, Κέδρος, Αθήνα 1977 29. Χανή,Φαίη, Ανακυκλώνω το χαρτί, Ωρίων, Αθήνα 2004 30. Χορτιάτη,Θ., Παιχνιδόλεξα, Κέδρος, Αθήνα 1985 31. The Earth Works Group., 50 απλά πράγματα που μπορείς να κάνεις για να σώσεις τη Γη, Ποντίκι.Αθήνα 1991 CD Ή ΚΑΣΕΤΕΣ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗ 1) Σακελλαρίδης, Γ., Τραγούδια για παιδιά («Ανακύκλωση»), Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1997 2) Καψάσκη, Κική, «S.O.S. Για τη φύση», ΜΒΙ 3) Μαρκόπουλος, Γιάν., «Ντενεκεδούπολη» της Ευγ. Φακίνου, ΜΙΝΟΣ 4) Τσαφταρίδης,Νικ., Τραγούδια από την παράσταση «Ήταν ένα μικρό χαρτάκι», Νήσος, Αθήνα 2004 26
Εκπαιδευτικά πακέτα 1) «Θησαυρός από Σκουπίδια», ΥΠΕΠΘ, Ερευνητές 1999 2) «Οικολογικά σχολεία», Ελληνική Εταιρεία Προστασίας της Φύσης 3) «Βιώσιμες πόλεις», Ελ. Εταιρεία Προστασίας Περιβάλλοντος και Πολιτιστικής Κληρονομιάς 4) «Τα Απορρίμματα στη Ζωή μας», MIO-ECSDE, Αθήνα 2003 5) «Η βαλίτσα της Ανακύκλωσης», Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης Εφημερίδες Περιοδικά 1) Άρθρα από εφημερίδες : Η Καθημερινή (ΟΙΚΟ, 15-9-02,9-11-02, 18-01-03, 25-2-07, 18-11-07), Το Βήμα (2002,03,05), Ελευθεροτυπία (20-5-06) κ.ά. 2) Περιοδικά Σκουπίδια και Ανακύκλωση, τεύχη : 3,7,13,34,35,46,48,69,70,75,77 κ.ά., Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης Νέα Οικολογία, τεύχη : 97 (1992), 1995, 1996 Περιβάλλον 21 (2005) Γέφυρες, τεύχη : 1 (2001), 2 και 4 (2002) Η Φύση, τ. 96 (2002), ΕΕΠΦ Απορρίμματα, 13 ο και 21 ο Δ.Σ. Κερατσινίου, 1998 Ιστοσελίδες 1) http://www.anakyklosi.idx.gr 2) http://www.minenv.gr 3) http://www.prasino.gr 4) http://www.go-recycle.gr 5) www.herrco.gr 6) http//users.otenet.gr/~kpe-soufli/garbage.htm 7) http://kpe-edess.pel.sch.gr 8) www.ecorec.gr 9) www.afis.gr 10) www.edoe.gr 11) www.electrocycle.gr 12) www.esdkna.gr 13) http://www.solidwaste.org 14) http://www.iswa.org Κώστας Τσόκλης 15) http://www.residua.com «Δεν μπορείς να μεγαλώνεις μια νέα γενιά ανθρώπων, λέγοντάς τους ότι μπορούν να έχουν όσα έχουμε εμείς κι ακόμη περισσότερα! Μπορούν να έχουν περισσότερα, αλλά θα πρέπει να μετρήσουμε την ποιότητά τους με διαφορετικό τρόπο και, επιπλέον, να μετρήσουμε με διαφορετικό τρόπο και τη φτώχεια. Ζούμε σ ένα δανεικό πλανήτη. Είναι ουσιαστικό το γεγονός ότι οι νέοι μεγαλώνουν τώρα με μια αντίληψη της θέσης τους στον πλανήτη διαφορετική από την αντίληψη που επικρατούσε στις τελευταίες δύο γενιές. Πρέπει να δουν τον εαυτό τους στο πλαίσιο του όλου Οικοσυστήματος!» (Rachel Kyte, Δ/ντρια, «Γυναίκες για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη») 27
ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ Ευρωπαϊκή Ένωση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ Με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΣΠΑ 2007-2013 πρόγραµµα για την ανάπτυξη ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑΣ Δ/νση: Αλ. Παναγούλη & Μονεμβάσιας 1, 186 48 Δραπετσώνα Τηλ.: 210 46 24 627-210 46 18 297, Fax: 210 46 12 422 Site: www.kpedrapetsonas.gr ENVIRONMENTAL EDUCATION CENTER OF DRAPETSONA 1 Alex. Panagouli & Monemvasias Str., GR-186 48 Drapetsona, Piraeus - Greece Tel.: 210 46 24 627-210 46 18 297, Fax: 210 46 12 422 Site: www.kpedrapetsonas.gr ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΝΕΟΤΗΤΑΣ