ΣΟΙΦΕΙΑ ΑΝΟΟΒΙΟΛΟΓΙΑ - ΕΜΒΟΛΙΑ ΜΗΦΑΝΙΜΟΙ ΑΜΤΝΑ ΣΟΤ ΟΡΓΑΝΙΜΟΤ Πριν αναφερθούμε στους μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού πρέπει θα αναφέρουμε μερικά στοιχεία για τα κύτταρα του αίματος που διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην άμυνα του οργανισμού. ΑΙΜΑ Αποτελεί εξειδικευμένο τύπο συνδετικού ιστού και αποτελείται από κύτταρα και μεσοκυττάριο στοιχείο το πλάσμα ΚΤΣΣΑΡΑ ΑΙΜΑΣΟ Έχουμε τα ερυθροκύτταρα( ερυθρά αιμοσφαίρια)τα λευκοκύτταρα( λευκά αιμοσφαίρια )αιμοπετάλια( αναφέρονται και ως κυτταρικά θραύσματα) ΣΑ ΕΡΤΘΡΟΚΤΣΣΑΡΑ Είναι τα πλέον πολυάριθμα κύτταρα, δεν έχουν πυρήνα και μεταφέρουν οξυγόνο και διοξείδιο του άνθρακα. Περιέχουν την αιμοσφαιρίνη ΣΑ ΛΕΤΚΟΚΤΣΣΑΡΑ Φρησιμοποιούν το αίμα για να φτάσουν στον προορισμό τους( στους ιστούς για να διαδραματίσουν τον ρόλο τους στην άμυνα του οργανισμού). Τπάρχουν 2 τύποι λευκοκυττάρων 1) ακοκκιοκύτταρα α) λεμφοκύτταρα β) μονοκύτταρα 2) κοκκιοκύτταρα α) ηωσινόφιλα β) βασεόφιλα γ) ουδετερόφιλα ΣΑ ΛΕΜΥΟΚΤΣΣΑΡΑ είναι βασικά κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος και έχουμε 3 διαφορετικές κατηγορίες. Σα λεμφοκύτταρα Β, τα λεμφοκύτταρα Σ και τα ανέκφραστα κύτταρα. ΣΑ ΜΟΝΟΚΤΣΣΑΡΑ κυκλοφορούν στο αίμα και πηγαίνουν στους ιστούς όπου και παραμένουν μόνιμα και τότε ονομάζονται μακροφάγα ( έχουν ρόλο στην φαγοκυττάρωση αλλά και υποβοηθούν τα λεμφοκύτταρα). ΣΑ ΚΟΚΚΙΟΚΤΣΣΑΡΑ Περιέχουν πυρήνα και στο κυτταρόπλασμα έχουν κοκκία τα οποία και με ειδικές τεχνικές χρωματίζονται και παίρνουν ανάλογα το όνομά τους Όλοι οι τύποι κοκκιοκυττάρων επιτελούν φαγοκυττάρωση αλλά τα πλέον ενεργά είναι τα ουδετερόφιλα. Σα ηωσινόφιλα παίζουν ρόλο στις παρασιτικές λοιμώξεις αλλά και στην φαγοκυττάρωση συμπλεγμάτων αντίσωμα- αντιγόνο Ο ρόλος των βασεόφιλων δεν είναι πλήρως γνωστός αλλά περιέχουν ισταμίνη και ηπαρίνη 1
ΣΑ ΑΙΜΟΠΕΣΑΛΙΑ υμβάλλουν στην αιμόσταση και στον μηχανισμό πήξεως. Προέρχονται από τα μεγακαρυοκύτταρα του μυελού των οστών. Πολλές φορές λέγονται και θρομβοκύτταρα και δεν έχουν πυρήνα γιατί ουσιαστικά δεν είναι κύτταρα αλλά θραύσματα άλλων κυττάρων(των μεγακαρυοκυττάρων) ΣΟ ΠΛΑΜΑ Είναι το υγρό στοιχείο του αίματος και αποτελεί το 55% του όγκου του αίματος. Περιέχει άλατα και ιόντα ( νάτριο κάλιο ασβέστιο) αλλά και ουσίες με μεγαλύτερο μοριακό βάρος( λευκωματίνες, σφαιρίνες και ινωδογόνο) και επίσης οργανικές ουσίες ( λιπίδια, βιταμίνες) Ο ΟΡΟ Είναι το ίδιο με το πλάσμα αλλά δεν περιέχει παράγοντες πήξεως και ινωδογόνο. ΑΙΜΟΠΟΙΗ Σα κυκλοφορούντα κύτταρα του αίματος έχουν σχετικός βραχεία διάρκεια ζωής και πρέπει να αναπληρώνονται συνεχώς από νεοσχηματισμένα κύτταρα. Η διεργασία αναπλήρωσης ων κυττάρων του αίματος ονομάζεται αιμοποίηση. Όλα τα κύτταρα του αίματος προέρχονται από ένα μόνο τύπο κυττάρου γνωστού και ως πολυδύναμο αρχέγονο αιμοποιητικό κύτταρο. Σα εν λόγω κύτταρα στους ενήλικες βρίσκονται στον ερυθρό μυελό των βραχέων και πλατέων οστών. Ο μυελός των μακρών οστών είναι ερυθρός στα παιδιά αλλά όταν διηθηθεί από λίπος στα ενήλικα άτομα είναι γνωστός ως κίτρινος μυελός. ΕΡΤΘΡΟΚΤΣΣΑΡΙΚΉ ΕΙΡΑ περιλαμβάνει τα ακόλουθα κύτταρα προερυθροβλάστη, βασεόφιλη ερυθροβλάστη, πολυχρωματόφιλη ερυθροβλάστη, ορθοχρωματική ερυθροβλάστη, δίκτυοερυθροκύτταρο ΚΟΚΚΙΟΚΤΣΡΙΚΗ ΕΙΡΑ περιλαμβάνει την μυελοβλαστη, προμυελοκύτταρο, μυελοκύτταρο, μεταμυελοκύτταρο, ραβδοπύρηνο κύτταρο. ΛΕΜΥΟΚΤΣΣΑΡΑ Έχουμε 3 κατηγορίες κυττάρων 1) λεμφοκύτταρα Σ 2) λεμφοκύτταρα Β 3) ανέκφραστα κύτταρα ΛΕΜΥΟΚΤΣΣΑΡΑ Σ Εξασφαλίζουν την κυτταρική ανοσία Ρόλο στο σχηματισμό κυτταροκινών χηματίζονται στο μυελό των οστών και μετά μεταναστεύουν στον θύμο αδένα όπου και ωριμάζουν ΛΕΜΥΟΚΤΣΣΑΡΑ Β χηματίζονται στο μυελό των οστών αλλά και γίνονται ανοσοαρμόδια στον μυελό 2
Ρόλο στην χυμική ανοσία, παράγουν αντισώματα, πλασματοκύτταρα και Β κύτταρα μνήμης ΑΝΕΚΥΡΑΣΑ ΚΤΣΣΑΡΑ Κύτταρα φυσικοί φονείς Ρόλο στην καταστροφή των καρκινικών κυττάρων και των κυττάρων μολυσμένων με ιούς. Ανοσία σημαίνει την αντίσταση του οργανισμού απέναντι σε διάφορους εξωγενής παράγοντες(αντιγόνα). Έχουμε λοιπόν τους ξένους εισβολείς που μπορεί να είναι τοξίνες, μικρόβια, κύτταρα ή ακόμα και όργανα(στην περίπτωση των μεταμοσχεύσεων οργάνων) αλλά και την άμυνα του οργανισμού εναντίον αυτών των παραγόντων. Η άμυνα του οργανισμού μπορεί να είναι 1) μηχανική( δέρμα, τρίχες, βλεννογόνοι) και 2) λειτουργική. Η λειτουργική μπορεί να είναι α) μη ειδική(φυσική) και β) ειδική(επίκτητη). Α)Η μη ειδική( φυσική ανοσία) καθορίζεται από γενετικούς παράγοντες και διακρίνεται σε ανοσία των ειδών( ορισμένες ασθένειες προσβάλουν μόνο τον άνθρωπο ή τα ζώα) ανοσία των φυλών( η μαύρη φυλή έχει ανοσία σε ορισμένες ασθένειες) και ανοσία των ατόμων( σε μια επιδημία κάποια άτομα ασθενούν και κάποια όχι. Η μη ειδική(φυσική) λειτουργική άμυνα του οργανισμού στρέφεται εναντίον όλων των εξωγενών παραγόντων( και όχι σε κάποιον ειδικά ) και αποτελείται από χημικές ουσίες αλλά και κύτταρα όπως τα μακροφάγα και τα φονικά κύτταρα(τα μακροφάγα προέρχονται από τα μονοκύτταρα που είναι κύτταρα του αίματος Β)Η ειδική( επίκτητη ανοσία) είναι εκείνη που αποκτάται κατά την διάρκεια της ζωής και διακρίνεται σε ενεργητική και παθητική. την παθητική ανοσία δίνουμε στον οργανισμό έτοιμα αντισώματα και αυτό μπορεί να γίνει αυτόματα( κατά την ενδομήτρια ζωή όπου αντισώματα της μητέρας μεταβιβάζονται στο έμβρυο και κατά την γαλουχία) είτε τεχνικά με την χορήγηση άνοσων ορών με έτοιμα αντισώματα( αντιτετανικός ορός). την ενεργητική ανοσία ο οργανισμός φτιάχνει μόνος του αντισώματα. Αυτό μπορεί να γίνει είτε αυτόματα( μετά από νόσηση του οργανισμού) είτε τεχνικά με την χρήση εμβολίων( τεχνητή μόλυνση του οργανισμού που τον ωθεί να παράξει αντισώματα). η ειδική( επίκτητη) λειτουργική άμυνα του οργανισμού ουσιαστικά σχηματίζει το ανοσολογικό σύστημα του ανθρώπου. Σο σύστημα αυτό έχει κάποια χαρακτηριστικά όπως την μνήμη, την ειδικότητα και την ικανότητα της διάκρισης μεταξύ ίδιου και ξένου( αναγνωρίζει δηλαδή τα κύτταρα του οργανισμού και δεν επιτίθεται σε αυτά, ενώ δεν αναγνωρίζει τα ξένα κύτταρα και προσπαθεί να τα εξουδετερώσει). Αντιγόνα. Είναι κάθε ουσία που όταν εισέρχεται στον οργανισμό προκαλεί την γένεση ειδικών πρωτεϊνών του ορού που ονομάζονται αντισώματα αλλά και την δημιουργία ειδικά τροποποιημένων λεμφοκυττάρων. Σα αντισώματα και τα λεμφοκύτταρα αυτά έχουν την ικανότητα,σε μια δεύτερη επαφή με το αντιγόνο, να το εξουδετερώσουν. 3
Σα αντιγόνα μπορεί να είναι πρωτεΐνες, σάκχαρα ή άλλες χημικές ενώσεις. Εμβόλια. Είναι ουσίες που όταν μπουν στον οργανισμό προκαλούν την ενεργητική ανοσία δηλαδή την παραγωγή αντισωμάτων. Γίνονται συνήθως παρεντερικά εκτός από το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας που χορηγείται από το στόμα. Αποτελούνται από ζωντανά αλλά εξασθενημένα μικρόβια ή από νεκρά μικρόβια ή από προϊόντα μικροβίων. Σέτοια προϊόντα είναι οι τοξίνες των μικροβίων μετά από ειδική προετοιμασία ώστε να χάσουν την αντιγονικότητά τους. Για να μπορέσει ο οργανισμός να φτιάξει αντισώματα πρέπει περάσει κάποιος χρόνος επομένως τα εμβόλια πρέπει να γίνονται προληπτικά και όχι με την εμφάνιση της ασθένειας. Η διάρκεια της ανοσίας μετά τον πρώτο εμβολιασμό είναι μικρή για αυτό χρειάζεται και δεύτερος αναμνηστικός εμβολιασμός οπότε η ανοσία διαρκεί για μήνες ή και για χρόνια. Άνοσοι οροί. Είναι διαλύματα που περιέχουν έτοιμα αντισώματα εναντίον ορισμένων μικροβίων ή τοξινών. Σα αντισώματα που βάζουμε στον οργανισμό με τους ορούς δεν έχουν μεγάλο χρόνο ζωής. Για το λόγο αυτό η ανοσία αυτή δεν διαρκεί πολύ. ΣΟ ΑΝΟΟΛΟΓΙΚΟ ΤΣΗΜΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ. Σο ανοσολογικό σύστημα αποτελείται από 1) όργανα( μυελός των οστών, λεμφαδένες ) 2) από κύτταρα τα οποία παράγονται στα όργανα του συστήματος και κυκλοφορούν στο αίμα. Είναι τα λεμφοκύτταρα Β τα οποία παράγουν τα αντισώματα και τα λεμφοκύτταρα Σ τα οποία παράγουν κάποιες ουσίες που ονομάζονται κυττοκίνες(λεμφοκίνες) 3) από ουσίες όπως τα αντισώματα που ουσιαστικά είναι πρωτεΐνες αλλά και από τις κυττοκίνες ΠΡΟΟΦΗ στα κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος κατατάσσονται και τα φαγοκύτταρα τα οποία συμμετέχουν και στην μη ειδική ανοσία. Παλαιότερα πιστεύαμε πως το ανοσολογικό σύστημα διακρίνονταν στην κυτταρική ανοσία( έχουν ρόλο τα λεμφοκύτταρα Σ) και στην χυμική ανοσία( έχουν ρόλο τα λεμφοκύτταρα Β). ήμερα όμως δεν υπάρχει τέτοια διάκριση και πιστεύουμε πως τα δύο συστήματα βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση. Λεμφοκύτταρα Β. κυκλοφορούν στο αίμα και ο κύριος ρόλος τους είναι η παραγωγή των αντισωμάτων. ΠΡΟΟΦΗ τα κύτταρα αυτά δεν έχουν φαγοκυτταρικές ιδιότητες(δηλαδή μόνα τους δεν μπορούν να εξουδετερώσουν τα αντιγόνα). Η συμβολή τους λοιπόν στην άμυνα του οργανισμού προέρχεται από την παραγωγή των αντισωμάτων. Αντισώματα. Αυτά είναι χημικές ουσίες πρωτεϊνικής φύσεως. Ονομάζονται και Β σφαιρίνες από την χαρακτηριστική τους μορφή. Έχουμε 5 βασικούς τύπους ανοσοφαιρίνων. IgG, IgM, IgA, IgD, IgE. Ο ρόλος τους είναι να συνδέονται με το αντιγόνο το οποίο προκάλεσε την παραγωγή τους ( άρα λοιπόν η παραγωγή αντισωμάτων σε ικανοποιητικό βαθμό βασίζεται στην ύπαρξη μια προηγούμενης 4
επαφής). Η σύνδεση του αντισώματος με το αντιγόνο μπορεί να οδηγήσει στην εξουδετέρωση του αν αυτό είναι τοξίνη ή μπορεί να οδηγήσει στη παρουσίαση του αντιγόνου στο συμπλήρωμα που αυτό με την σειρά του μπορεί να καταστρέψει το αντιγόνο. Τπάρχουν όμως και άλλοι τρόποι που τα αντισώματα συμβάλλουν στην άμυνα του οργανισμού. Λεμφοκύτταρα Σ. ΣΑ κύτταρα αυτά κυκλοφορούν στο αίμα. Σα κύτταρα αυτά μπορούν να συνδεθούν με αντισώματα. Όταν ενεργοποιηθούν γίνονται κυτταροτοξικά και παράγουν λεμφοκίνες που αφενός καταστρέφουν τον εισβολέα αλλά δρουν και σαν μεταβιβαστές πληροφοριών σε άλλα κύτταρα του ανοσολογικού συστήματος. Εκτός από τα παραπάνω κύτταρα υπάρχουν και άλλα που παίζουν ρόλο στην ανοσία. Σέτοια είναι τα λεμφοκύτταρα Κ( killer) που είναι κυτταροτοξικά( εξουδετερώνουν τα αντιγόνα αλλά μπορούν να είναι και τοξικά για τα κύτταρα του οργανισμού) υμπλήρωμα. Αποτελεί έναν ενισχυτικό μηχανισμό του ανοσολογικού συστήματος( άρα δρα συμπληρωματικά. Εκ του τρόπου δράσεως προέρχεται και το όνομα). Αποτελείται από πρωτεΐνες που ενεργοποιούν η μία την άλλη και ενισχύοντας την ανοσολογική απόκριση). Οι πρωτεΐνες αυτές λοιπόν έχουν την ικανότητα να καταστρέφουν κύτταρα( αντιγόνα αλλά και ίδια κύτταρα του οργανισμού. Ο ρόλος του συμπληρώματος είναι σημαντικός στις ρευματικές παθήσεις). Η ενεργοποίηση του μπορεί να γίνει με 2 τρόπους. 1) κλασικός δρόμος ενεργοποίησης. Αυτός επέρχεται μετά την ένωση αντιγόνου με κάποιο αντίσωμα και την επαφή τους με κάποια μόρια του συμπληρώματος. 2) εναλλακτικός δρόμος ενεργοποίησης του συμπληρώματος. Εδώ δεν είναι αναγκαία η παρουσία συμπλέγματος αντιγόνου αντισώματος για την ενεργοποίηση. Έχει βρεθεί ότι ουσίες των αντιγόνων μπορούν να δράσουν ενεργοποιώντας το συμπλήρωμα. Βιολογικές δράσεις του συμπληρώματος. Σο συμπλήρωμα μπορεί να προκαλέσει κυτταρόλυση και κυτταροκαταστροφή, χημειοταξία( πρόσκληση άλλων ουσιών ) και εξουδετέρωση. 5
Γενετική του ανοσολογικού συστήματος όπως όλοι γνωρίζουμε ο γονιδιακός χάρτης κάθε ανθρώπου διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σε όλες τις διεργασίες του οργανισμού αλλά και στην εμφάνιση ασθενειών. Έτσι λοιπόν δεν αποτελεί έκπληξη και ο ρόλος που διαδραματίζουν τα γονίδια τόσο στην φυσιολογική όσο και στην παθολογική ανοσολογική αντίδραση. Σο σύνολο των γονιδίων που συμμετέχουν στην ρύθμιση της ανοσολογικής απάντησης του κάθε οργανισμού βρίσκεται στο χρωμόσωμα 6. τα γονίδια αυτά καθορίζουν την παραγωγή των αντισωμάτων,την παραγωγή των λεμφοκινών,την αντίδραση στα μοσχεύματα και την παραγωγή παραγόντων του συμπληρώματος. Σο ανοσολογικό σύστημα έχει λοιπόν προστατευτικό ρόλο. Όμως οι ίδιοι οι ανοσολογικοί μηχανισμοί μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στους ιστούς αν η ανοσολογική απόκριση είναι υπερβολική ή παρατεταμένη. Σέτοιες καταστάσεις παρατηρούνται στα αυτοάνοσα νοσήματα και άρα και στα ρευματικά αυτοάνοσα νοσήματα. Οι βλάβες αυτές μπορούν να προκληθούν μέσω 4 μηχανισμών. Α) τύπος 1( αλλεργική ή αναφυλακτική αντίδραση). Β) τύπος 2( κυτταροτοξική αντίδραση). Γ) τύπος 3 ( αντίδραση με την μεσολάβηση ανοσοσυμπλεγμάτων). την κατάσταση αυτή η είσοδος στον οργανισμό κάποιου αντιγόνου προκαλεί την παραγωγή από τον οργανισμό αντισωμάτων. Κανονικά το σύμπλεγμα αυτό πρέπει να καθιζάνει. Όμως κάτω από κάποιες συνθήκες αυτό δεν γίνεται και τα συμπλέγματα αυτά κυκλοφορούν και μπορούν να εναποτίθενται σε άλλους ιστούς. Σο αποτέλεσμα είναι η εμφάνιση της φλεγμονής και η καταστροφή των ιστών. Δ) τύπος 4( αντίδραση επιβραδυνόμενης ευαισθησίας) στην κατάσταση αυτή έχουμε ένωση κάποιου αντιγόνου με λεμφοκύτταρα Σ τα οποία παράγουν λεμφοκίνες οι οποίες είναι κυτταροτοξικές. ΕΜΒΟΛΙΑ Σα εμβόλια παίζουν πρωταρχικό ρόλο στην υγεία των παιδιών, αφού θωρακίζουν τον οργανισμό τους από πιθανή μελλοντική προσβολή από κάποια λοιμώδη ασθένεια. Γι αυτό και πρέπει να γίνονται στα διαστήματα που καθορίζουν οι παιδίατροι, χωρίς φυσικά να αμελούνται οι αναμνηστικές δόσεις, οι οποίες είναι εξίσου απαραίτητες. Για τη μεγαλύτερη προστασία του παιδιού, ήδη στα κλασικά εμβόλια έχουν προστεθεί τα τελευταία χρόνια και άλλα, όπως το εμβόλιο του αιμόφιλου B, που γίνεται σε βρέφη και παιδιά έως 5 ετών, το εμβόλιο της ηπατίτιδας B, που πρέπει επίσης να γίνεται ανεξαρτήτως ηλικίας, καθώς και το εμβόλιο της ηπατίτιδας A, που συνιστάται στις ομάδες υψηλού κινδύνου. τη νέα γενιά εμβολίων ανήκει και το πρώτο ακυτταρικό εμβόλιο κοκίτη - 6
διφθερίτιδας - τετάνου, καθώς και τα συζευγμένα εμβόλια κατά του πνευμονιόκοκκου και της μηνιγγίτιδας τύπου C (μικροβιακή μηνιγγίτιδα), τα οποία μπορούν να χορηγηθούν από τη βρεφική ηλικία, αλλά και σε όλες τις ηλικίες. YΠOXPEΩTIKA KAI ΠPOAIPETIKA ύμφωνα με τις υγειονομικές διατάξεις, μερικά εμβόλια είναι υποχρεωτικά. Aυτά είναι της ιλαράς, ερυθράς, παρωτίτιδας, αιμόφιλου ινφλουέντζας, φυματίωσης, τετάνου, ηπατίτιδας Α, ηπατίτιδας B, πολιομυελίτιδας, διφθερίτιδας, κοκίτη, μηνιγγίτιδας C και πνευμονιόκοκκου. Πρόσφατα εντάχθηκε στους υποχρεωτικούς εμβολιασμούς και το εμβόλιο κατά του ιού HPV για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Eπιβάλλεται, λοιπόν, οι γονείς να αποζητούν την όσο το δυνατόν καλύτερη πληροφόρηση σχετικά με τα εμβόλια και τις επαναληπτικές τους δόσεις, αφού η παράλειψη σημαντικών εμβολίων, αλλά και ο ατελής εμβολιασμός (όταν δεν γίνονται όλες οι δόσεις) έχουν τις ίδιες πιθανότητες να εκθέσουν το παιδί στους παθογόνους μικροοργανισμούς. Ο κ. Ανδρέας Κωνσταντόπουλος, πρόεδρος της Ελληνικής και της Πανευρωπαικής Παιδιατρικής Εταιρίας, καθώς και της Επιτροπής Εθνικού Εμβολιασμού του Τπουργείου Τγείας μας επισήμανε τα διάφορα είδη εμβολίων (απαραίτητα και προαιρετικά), καθώς και στοιχεία που αφορούν τη χορήγησή τους: Σο εμβόλιο διφθερίτιδας - τετάνου - κοκίτη (τριπλό): Προφυλάσσει το παιδί από τη διφθερίτιδα, τον τέτανο και τον κοκίτη. O εμβολιασμός αρχίζει σε ηλικία 2 μηνών. Xορηγούνται ενδομυϊκά τρεις δόσεις ανά δίμηνο και μετά από ένα χρόνο η πρώτη αναμνηστική. Σο εμβόλιο πολιομυελίτιδας (IPV): Tο εμβόλιο αυτό χορηγείται ενδομυϊκά σε τρεις δόσεις: στο 2ο, στον 4ο και στον 6ο μήνα της ζωής του παιδιού. Ωστόσο, δεν χορηγείται πλέον μόνο του. Είναι ενσωματωμένο με το εμβόλιο διφθερίτιδας-τετάνου-κοκίτη. H ταυτόχρονη χορήγησή τους δεν μειώνει την ανοσοποίηση και δεν προκαλεί παρενέργειες. Σο εμβόλιο ιλαράς - ερυθράς - παρωτίτιδας (τριπλό MMR): Περιέχει ζωντανούς εξασθενημένους ιούς ιλαράς, παρωτίτιδας και ερυθράς. Xορηγείται υποδόρια μετά το 15ο μέχρι και το 18ο μήνα της ζωής του παιδιού, σε μία εφάπαξ δόση. Πρέπει να επαναλαμβάνεται στην ηλικία των 4-6 χρόνων, κυρίως για την ιλαρά. Σο εμβόλιο ηπατίτιδας B: Γίνεται σε οποιαδήποτε ηλικία από τον πρώτο μήνα της ζωής και μετά, ενδομυϊκά, σε τρεις δόσεις. Πρώτη δόση στην πρώτη επίσκεψη, δεύτερη δόση σε ένα μήνα και τρίτη δόση σε 6-12 μήνες. το νεογέννητο η πρώτη δόση μπορεί να γίνει και στο μαιευτήριο ή ένα με δύο μήνες μετά την έναρξη των βασικών εμβολιασμών. Για τα βρέφη που γεννήθηκαν από μητέρα με θετικό αυστραλιανό αντιγόνο 7
(φορέας της ηπατίτιδας B), συνιστώνται ορός και εμβόλιο τις πρώτες 12 ώρες από τη γέννηση. Σο εμβόλιο της ηπατίτιδας A χορηγείται σε δύο δόσεις: O εμβολιασμός αυτός περιλαμβάνεται πλέον στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών και συνιστάται για παιδιά μεγαλύτερα του ενός έτους. Σο εμβόλιο του αιμόφιλου B (Hib): Eιδικό εμβόλιο κατά του μικροβίου που επιστημονικά ονομάζεται «αιμόφιλος της ινφλουέντζας τύπου B», ή πιο απλά «αιμόφιλος B». Tο μικρόβιο αυτό προκαλεί σοβαρές λοιμώξεις στην παιδική ηλικία, καθώς και μια μορφή πνευμονίας, που παρουσιάζεται συνήθως σε παιδιά 2 μηνών έως 5 χρονών. τα βρέφη έως 15 μηνών οι χορηγούμενες δόσεις είναι τρεις, με μία επαναληπτική μετά από ένα χρόνο, ενώ στα παιδιά 15 μηνών έως και 5 ετών η δόση είναι μία. Σο εμβόλιο της φυματίωσης (BCG): Tο εμβόλιο προφυλάσσει από την ασθένεια παιδιά με αρνητική αντίδραση στο τεστ Mαντού. την Eλλάδα ο εμβολιασμός αυτός έχει καθιερωθεί στην ηλικία των 6 ετών και γίνεται στα σχολεία. Σο εμβόλιο για τον πνευμονιόκοκκο: Προστατεύει από τους πιο συχνούς τύπους πνευμονιόκοκκων, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για το 85% περίπου των σοβαρών λοιμώξεων (όπως μικροβιακή πνευμονία, οξεία μέση ωτίτιδα, μικροβιακή μηνιγγίτιδα, ιγμορίτιδα κ.ά.). Tο νέο συζευγμένο εμβόλιο για τον πνευμονιόκοκκο είναι υποχρεωτικό και χορηγείται σε παιδιά κάθε ηλικίας από δύο μηνών και πάνω. Σο νέο συζευγμένο εμβόλιο για τη μηνιγγίτιδα C: Περιέχει μία πρωτεΐνη η οποία βοηθά στην κινητοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος όλων των ηλικιών. Έτσι, μπορεί να παράσχει σωστή προστασία στα παιδιά. Σο εμβόλιο αυτό είναι πλέον υποχρεωτικό και χορηγείται ως εξής: Για τα βρέφη κάτω των 12 μηνών τρεις δόσεις, ενώ για τα παιδιά 1 έτους και πάνω μία δόση. Σο εμβόλιο HPV: Σο εμβόλιο κατά του καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας εντάχθηκε πρόσφατα στα υποχρεωτικά εμβόλια. Για την ακρίβεια θα είναι υποχρεωτικό για τα κορίτσια 12-15 ετών και προαιρετικό για τις κοπέλες 12-26 ετών. Φορηγείται σε τρεις δόσεις. ΠPEΠEI NA ΞEPETE Εκτός από τα υποχρεωτικά εμβόλια και αυτά που μπορούν να γίνουν έπειτα από υπόδειξη του παιδιάτρου, ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται ένα 8
παιδί όταν πρόκειται να ταξιδέψει σε χώρες όπου -λόγω των συνθηκών υγιεινής που επικρατούν εκεί- είναι αναγκαίο να του γίνουν κάποια ειδικά εμβόλια για λόγους προστασίας. Σα εμβόλια της γρίπης γίνονται το φθινόπωρο και το Υεβρουάριο σε παιδιά άνω των 6 μηνών, που έχουν χρόνια προβλήματα υγείας. TA EΠANAΛHΠTIKA Αν και στην εποχή μας δεν δικαιολογείται να αρρωσταίνει ένα παιδί από ασθένεια για την οποία υπάρχει εμβόλιο, συχνά οι γονείς -κυρίως από άγνοια- παραλείπουν τη δεύτερη δόση κάποιων εμβολίων, η οποία πρέπει να γίνεται στην ηλικία των 11-14 ετών ή και νωρίτερα. Aντίστοιχα, παραμελείται η αναμνηστική δόση του εμβολίου διφθερίτιδας - τετάνου (τύπου ενηλίκων), το οποίο, για να διατηρηθεί η ανοσία, χρειάζεται να επαναλαμβάνεται κάθε δέκα χρόνια. H επανεμφάνιση στη χώρα μας επιδημιών διφθερίτιδας, πολιομυελίτιδας, φυματίωσης και ιλαράς οφείλεται κυρίως στην ατελή εφαρμογή των εμβολιασμών. H αύξηση των κρουσμάτων ιλαράς, για παράδειγμα, που παρουσιάζει έξαρση τα τελευταία χρόνια στην Eλλάδα, έχει ως βασική αιτία την παράλειψη της επαναληπτικής δόσης του σχετικού εμβολίου, που πρέπει να γίνεται σε ηλικία 4 με 6 ετών. Όμως, αυτή ειδικά τη δόση την ξεχνούν τις περισσότερες φορές οι γονείς. Iδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί και στον εμβολιασμό κατά της φυματίωσης, ασθένεια που βρίσκεται επίσης σε αναζωπύρωση, γιατί, όταν συντρέχουν ειδικοί λόγοι, ο εμβολιασμός αυτός, που γίνεται στην ηλικία των 6 χρόνων στο σχολείο, μπορεί να αποδειχθεί ανεπαρκής. Aν, π.χ., υπάρχει φυματίωση στην οικογένεια, τότε το παιδί πρέπει να εμβολιαστεί αμέσως μόλις γεννηθεί. ΠOΛΛAΠΛA EMBOΛIA ME ENA TIMΠHMA τον τομέα της βελτίωσης των ήδη υπαρχόντων εμβολίων, οι επιστήμονες έχουν επικεντρώσει τις προσπάθειές τους στην τελειοποίηση των συνδυασμών εμβολίων (πολυδύναμα εμβόλια). Ήδη με την εξέλιξη της έρευνας, το παιδί μπορεί να λάβει μέχρι και έξι εμβόλια με μία μόνο ένεση. Μάλιστα σήμερα κυκλοφορούν δύο εξαπλά εμβόλια διφθερίτιδας- τετάνου- κοκίτη - πολιομυελίτιδας- αιμόφιλου τύπου B - ηπατίτιδας Β. XPHIME ΠΛHPOΥOPIE Σα σύγχρονα εμβόλια σπάνια προκαλούν σοβαρές παρενέργειες. Tο παιδί μπορεί να εμφανίσει στο μπράτσο ένα ελαφρύ πρήξιμο ή μία κοκκινίλα, η οποία όμως θα φύγει γρήγορα. Μερικά παιδιά μπορεί να παρουσιάσουν κάποια αδιαθεσία μετά το εμβόλιο MMR (ιλαράς - ερυθράς - παρωτίτιδας). υνήθως, ο γιατρός 9
κατά τον εμβολισμό δίνει οδηγίες για την αντιμετώπιση τυχόν παρενεργειών (πυρετού, ανορεξίας, εξανθημάτων κλπ.) που ίσως παρουσιάσει το παιδί σε 4-10 ημέρες από τον εμβολιασμό του. Παλαιότερα το εμβόλιο του κοκίτη φόβιζε πολλούς γονείς, γιατί σε ένα μικρό ποσοστό παιδιών προκαλούσε σοβαρές παρενέργειες. Aπέφευγαν λοιπόν να κάνουν στο παιδί το τριπλό (διφθερίτιδας - τετάνου - κοκίτη) και έκαναν μόνο το διπλό (διφθερίτιδας - τετάνου). ήμερα, με το καινούργιο εμβόλιο (κοκίτη - διφθερίτιδας- τετάνου), οι παρενέργειες αυτές έχουν σχεδόν μηδενιστεί. Αν για οποιονδήποτε λόγο δεν ολοκληρωθεί η χορήγηση των δόσεων κάποιου εμβολιασμού, ο εμβολιασμός αυτός πρέπει να συνεχίζεται, σαν να μη διακόπηκε ποτέ. ΠOTE ΔEN ΠPEΠEI NA ΓINONTAI EMBOΛIA Ορισμένοι εμβολιασμοί δεν επιτρέπονταιή αναβάλλονται σε παιδιά που έχουν ανοσολογικό πρόβλημα, παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα ή πάσχουν από κακοήθη νοσήματα. Tα παιδιά με μεσογειακή ή δρεπανοκυτταρική αναιμία μπορούν να εμβολιαστούν μόνον 3 μήνες αφού έχουν κάνει μετάγγιση, ενώ για τα παιδιά με νευρολογικές παθήσεις ο μόνος κατάλληλος να κρίνει αν θα γίνει ή όχι ο εμβολιασμός είναι ο γιατρός. Επίσης, εμβόλια δεν πρέπει να γίνονται στη διάρκεια εμπύρετων και σοβαρών λοιμώξεων. 10