ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Μυκθτολογικζσ αςκζνειεσ δενδρωδϊν και αμπζλου Ενότθτα 3: θψιρριηίεσ Αναςταςία Λαγοπόδθ Επίκ. Κακθγιτρια Φυτοπακολογίασ, Α.Π.Θ.
Άδειεσ Χριςθσ Σο παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται ςε άδειεσ χριςθσ Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπωσ εικόνεσ, που υπόκειται ςε άλλου τφπου άδειασ χριςθσ, θ άδεια χριςθσ αναφζρεται ρθτϊσ. 2
Χρθματοδότθςθ Σο παρόν εκπαιδευτικό υλικό ζχει αναπτυχκεί ςτα πλαίςια του εκπαιδευτικοφ ζργου του διδάςκοντα. Σο ζργο «Ανοικτά Ακαδθμαϊκά Μακιματα ςτο Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ» ζχει χρθματοδοτιςει μόνο τθ αναδιαμόρφωςθ του εκπαιδευτικοφ υλικοφ. Σο ζργο υλοποιείται ςτο πλαίςιο του Επιχειρθςιακοφ Προγράμματοσ «Εκπαίδευςθ και Δια Βίου Μάκθςθ» και ςυγχρθματοδοτείται από τθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Σαμείο) και από εκνικοφσ πόρουσ. 3
θψιρριηίεσ από άλλα εκτόσ μυκιτων αίτια Τπερβολικι και διαρκισ υγραςία. Αςφυκτικό περιβάλλον (βαρφ ζδαφοσ). Επίδραςθ τοξικϊν ουςιϊν. Ηωικοί εχκροί (ζντομα, νθματϊδεισ).. 4
θψιρριηίεσ από μφκθτεσ Από είδθ του γζνουσ Armillaria. Από είδθ του γζνουσ Rosellinia. Από Omphalotus olearius μόνο ςε ελιά. Χρόνιεσ αςκζνειεσ με τοπικό ενδιαφζρον τισ περιςςότερεσ φορζσ περιοριςμζνο ςε επίπεδο δενδροκομείου. 5
θψιρριηίεσ από Armillaria Περίπου 700 είδθ ξενιςτϊν κυρίωσ ςτθν εφκρατθ ηϊνθ. 66 τουλάχιςτον είδθ-ξενιςτζσ ςτθν Ελλάδα: όλα τα καλλιεργοφμενα δενδροκομικά, αμπζλι, τα κυριότερα δαςικά, πατάτα, αγκινάρα, καλλωπιςτικά, αρωματικά (φαςκόμθλο, φςςωποσ, ρίγανθ, τςάι του βουνοφ, λεβάντα). θμαντικζσ ηθμιζσ: αμπζλι, μθλοειδι, ελιά, εςπεριδοειδι. 6
υμπτϊματα Σπκπηώκαηα εδαθνγελώλ αζζελεηώλ ζην ππέξγεην ηκήκα ησλ δέληξσλ (βιέπε πξνεγνύκελε ελόηεηα) Γενικευμζνθ αςκζνεια με τα τυπικά ςυμπτϊματα των εδαφογενϊν αςκενειϊν (βλζπε ειςαγωγι ςτισ εδαφογενείσ αςκζνειεσ). http://www.colostate.edu 7
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματα Καςτανι ςιψθ ριηϊν http://www.omafra.gov.on.ca 8
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματα Ξθρι ςιψθ ριηϊν που επεκτείνεται ςε αρκετό φψοσ ςτον κορμό και ςε βάκοσ, από το φλοιό προσ το εγκάρδιο ξφλο. http://www.padil.gov.au 9
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματα Ξεξόο θινηόο ξίδαο πνπ έρεη απνθνιιεζεί, κε εκθαλείο κπθειηαθέο πιάθεο ζην εζσηεξηθό ηνπ Εφκολθ αποκόλλθςθ του φλοιοφ ςαν γάντι. Φωτογραφία: Κϊςτασ Θαναςουλόπουλοσ 10
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματαςθμεία Λευκζσ ι υπόλευκεσ μυκθλιακζσ πλάκεσ μεταξφ φλοιοφ και ξφλου ςυχνά ςε ςχιμα βεντάλιασ (ριπιδίου). Ζντονθ μυρωδιά μανιταριοφ. http://www.tidcf.nrcan.gc.ca 11
Μυκθλιακζσ πλάκεσ Εκθάληζε κπθειηαθώλ πιαθώλ ζε αξθεηό ύςνο ζηνλ θνξκό ύζηεξα από αθαίξεζε ηνπ θινηνύ http://www.plantpath.cornell.edu http://www.hort.uwex.edu 12
Μυκθλιακζσ πλάκεσ Μπθειηαθέο πιάθεο ζε ξίδα λεαξήο αθηηληδηάο Φωτογραφία: Κϊςτασ Θαναςουλόπουλοσ 13
Μυκθλιακζσ πλάκεσ Μυκθλιακζσ πλάκεσ ςε αμπζλι, ορατζσ φςτερα από ξελάκκωμα. www.padil.gov.au 14
Μυκθλιακζσ πλάκεσ Μπθειηαθέο πιάθεο ζε κνζρεύκαηα ακπειηνύ Φωτογραφία: Κϊςτασ Θαναςουλόπουλοσ. 15
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματαςθμεία Μαύξα ξηδόκνξθα ζε δαζηθό δέληξν Τπόλευκα-καςτανά ι μαφρα ριηόμορφα (κορδόνια) μζχρι 5 μζτρα (shoestring root rot). http://www.flickr.com Photo by Alan L. Jones, Michigan State Univ. 16
Ριηόμορφα Πιέγκα ξηδνκόξθσλ από ξίδεο νπσξνθόξνπ Φωτογραφία: Κϊςτασ Θαναςουλόπουλοσ 17
Ριηόμορφα φγκριςθ ριηομόρφου (πάνω)- ρίηασ (κάτω) http://www.forestryimages.org 18
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματαςθμεία Δζςμεσ από μανιτάρια ςε χρϊμα μελιοφ (honey fungus) ςτο λαιμό ι πάνω ςτον κορμό. διαγνωζηικό ζηοιχείο http://archive.bio.ed.ac.ukjdeacon/fungalbiology Photo by Jim Deacon 19
Βαςιδιοκάρπια Εκθάληζε ραξαθηεξηζηηθώλ βαζηδηνθαξπίσλ ζην ιαηκό αζζελνύο δέληξνπ http://www.google.gr 20
Βαςιδιοκάρπια Χαξαθηεξηζηηθά βαζηδηνθάξπηα ηνπ Armillaria mellea http://upload.wikimedia.org/wikipedia http://upload.wikimedia.org/wikipedia 21
Σρόποσ και εποχι εμφάνιςθσ τθσ αςκζνειασ Κατά κθλίδεσ (ςε κφκλο ι γραμμοειδείσ). Σουσ κερινοφσ μινεσ εμφανίηονται ζντονα τα γενικευμζνα ςυμπτϊματα. Μετά τισ βροχζσ εμφανίηονται τα πακογνωμονικά ςυμπτϊματα-ςθμεία. διάγνωςθ 22
Εμφάνιςθ τθσ αςκζνειασ κατά κθλίδεσ Πεξηνρέο εκθάληζεο ζεςηξξηδίαο θαηά θειίδεο ζε δαζηθή έθηαζε http://www.na.fs.fed.us 23
Πακογόνο αίτιο Κλάςθ: Basidiomycetes Σάξθ: Agaricales Οικογζνεια: Marasmiaceae (Agaricaceae) Γζνοσ: Armillaria 24
Πακογόνο αίτιο A. mellea (ςε όλα τα οπωροφόρα και ςπάνια ςε κωνοφόρα). A. gallica (ςε βελανιδιά και αςκενζσ παράςιτο ςε κωνοφόρα ζχει αναφερκεί περιοριςμζνα ςε μθλιά, κεραςιά, δαμαςκθνιά). A. tabescens (ςε βελανιδιά - ζχει αναφερκεί περιοριςμζνα ςε αμυγδαλιά). A. ostoyae (κωνοφόρα). A. cepistipes (κωνοφόρα). 25
http://archive.bio.ed.ac.ukjdeacon/fungalbiology Photo by Jim Deacon http://archive.bio.ed.ac.uk/jdeacon/fungalbiolog y/morim2.htm Πακογόνο αίτιο Χαξαθηεξηζηηθέο απνηθίεο Armillaria mellea ζε λεόηεξε (αξηζηεξά) θαη παιαηόηεξε (δεμηά) θαιιηέξγεηα 26
Επιδθμιολογία-εξζλιξθ αςκζνειασ Σρόποσ μετάδοςθσ: ριηόμορφα, επαφι ριηϊν, χριςθ παλιϊν παςάλων. Μεταφορά με καλλιεργθτικά εργαλεία, παποφτςια καλλιεργθτϊν, με το νερό του ποτίςματοσ ι τθσ βροχισ. Ρόλοσ βαςιδιοςπορίων: ζναρξθ ςαπροφυτικοφ κφκλου ςε υλοτομθκζντα δζντρα. Θ κερμοκραςία επθρεάηει ζμμεςα μζςω τθσ επίδραςισ τθσ ςτθν ανάπτυξθ των ριηϊν. Τγραςία ςτο ζδαφοσ ευνοεί τθν ανάπτυξθ των ριηομόρφων. Επικίνδυνα εδάφθ: δαςικά φςτερα από εκχζρςωςθ, κατακλυηόμενα, υγρά και κακϊσ αποςτραγγιηόμενα εδάφθ, κζςεισ του οπωρϊνα που νεροκρατοφν. 27
τοιχεία βιοχθμείασ τθσ αςκζνειασ Αρχικζσ μολφνςεισ ςε εξαςκενθμζνα δζντρα με ζςτω πρόςκαιρθ κάμψθ ευρωςτίασ. Τγιι φυτά υψθλι αναγωγικι δφναμθ ςτο περιβάλλον των ριηϊν μφκθτασ ςαπρόφυτοσ ςε υπολείμματα ριηϊν ςτο ζδαφοσ. Ζκκεςθ του ξενιςτι ςε μθ ευνοϊκζσ ςυνκικεσ Μείωςθ ευρωςτίασ Μεταβολι ςυγκζντρωςθσ ςακχάρων, αλκοολϊν, αηϊτου ςτθ ριηόςφαιρα και μείωςθ αναγωγικισ δφναμθσ ριηϊν οξείδωςθ των φαινολικϊν ουςιϊν του ξενιςτι από το μφκθτα πακογζνεςθ. 28
Αντιμετϊπιςθ Προλθπτικά μζτρα 1. Εξζταςθ του ιςτορικοφ τθσ περιοχισ: ξερίηωμα των δζντρων που υπάρχουν-νζκρωςθ των ριηϊν τουσ. Μετά από δαςικά ακαλλιζργεια για 2 χρόνια. 2. Τγιι δενδρφλλια από αξιόπιςτα φυτϊρια, ανκεκτικά υποκείμενα. 3. Διατιρθςθ νεαρϊν δζντρων ςε καλι υγιεινι κατάςταςθ. 4. Καλι αποςτράγγιςθ εδάφουσ. 5. Προφφλαξθ από μεταφορά μολφςματοσ. 29
Καταπολζμθςθ Καταςταλτικά μζτρα 1. Καλλιεργθτικά μζτρα: i. Εντοπιςμόσ κθλίδασ, άνοιγμα τάφρου γφρω από δφο επιπλζον ςειρζσ δζντρων και αποκάλυψθ του ριηικοφ ςυςτιματοσ (ξελάκκωμα). ii. Καλλιζργεια κθλίδασ με διαφορετικά εργαλεία. iii. Ξερίηωμα των δζντρων που δεν διαςϊηονται, κάψιμο υπολειμμάτων εξυγίανςθ του λάκκου. 30
Καταπολζμθςθ (ςυνζχεια) 2. Χθμικι καταπολζμθςθ. απολφμανςθ του λάκκου μετά τθν εκρίηωςθ των αςκενϊν. 3. Βιολογικι καταπολζμθςθ. Χριςθ ειδϊν Trichoderma. 31
θψιρριηίεσ από Rosellinia 197 είδθ ξενιςτϊν κυρίωσ ςτθν εφκρατθ ηϊνθ. 20 τουλάχιςτον ξενιςτζσ ςτθν Ελλάδα: Δενδροκομικά (βερικοκιά, ροδακινιά, αμυγδαλιά, ελιά, μθλιά), αμπζλι (υποκείμενα 41Β, Richter 110), τεφτλα, βαμβάκι, αγκινάρα, φαςόλι, μθδικι, αυτοφυι (αμάρανκοσ). θμαντικζσ ηθμιζσ: αμπζλι, ελιά, μθλιά, ςυκιά. 32
υμπτϊματα Σπκπηώκαηα εδαθνγελώλ αζζελεηώλ ζην ππέξγεην ηκήκα ησλ δέληξσλ (βιέπε πξνεγνύκελε ελόηεηα) Γενικευμζνθ αςκζνεια με τα τυπικά ςυμπτϊματα των εδαφογενϊν αςκενειϊν (όπωσ και Armillaria). http://www.padil.gov.au 33
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματα Ξθρι ςιψθ ριηϊν από το φλοιό προσ το εγκάρδιο ξφλο (ςφγκρινε με Armillaria). Μυρωδιά αποςφνκεςθσ. http://www.padil.gov.au 34
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματα Ακανόνιςτεσ, λευκζσ μθκυλιακζσ πλάκεσ μερικζσ φορζσ ςε μορφι ριπιδίου. Αξαηέο κπθειηαθέο πιάθεο-ζύγθξηλε κε Armillaria http://www.extension.org Photo Turner B. Sutton, North Carolina State University. 35
Μυκθλιακζσ πλάκεσ http://www.padil.gov.au http://www.rivistadiagraria.org 36
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματα - ςθμεία Μθκυλιακοί ςχθματιςμοί τφπου ριηομόρφων. http://www.ppis.moag.gov.il 37
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματα ςθμεία (1/3) Αραιό μυκθλιακό πλζγμα. Μυκιλιο άςπρο αςπροκαςτανό καςτανό καςτανοπράςινο. Υθέο κε δηόγθσζε πξηλ ην δηάθξαγκα http://www.karantina.deptan.go.id 38
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματα ςθμεία (2/3) πάνια ςχθματίηονται περικικια, πυκνίδια, χλαμυδοςπόρια και καςτανόμαυρα ςκλθρϊτια. Αζθνί κε αζθνζπόξηα Περικικια του πακογόνου http://pyrenomycetes.free.fr 39
Πακογόνο αίτιο Κλάςθ: Ascomycetes. Σάξθ: Sphaeriales. Οικογζνεια: Xylariaceae. Γζνοσ: Rosellinia. Είδοσ: R. Necatrix. ατελ. Dematophora necatrix. 40
Πακογόνο αίτιο CMI Descriptions of Pathogenic Fungi and Bacteria No. 352. CAB International, Wallingford, UK. Copyright CAB International Α: Περικικια. Β: Κονίδια. C: υνιμματα. D: Κονιδιοφόροσ. E: Κονίδια. F: Αςκόσ. G: Αςκοςπόρια. H: Βλαςτάνον αςκοςπόριο. I: Κορυφι αςκοφ. 41
Πακογόνο αίτιο Απνηθίεο ηνπ Dematophora necatrix κε ραξαθηεξηζηηθό άζπξν κπθήιην http://www.padil.gov.au The white root rot fungus 42
Σρόποσ μετάδοςθσ Με ριηόμορφα. 43
τοιχεία βιοχθμείασ τθσ αςκζνειασ Πολυφαινολοξυδάςθ: ζνηυμο με το οποίο ο μφκθτασ οξειδϊνει τισ φαινόλεσ των ευπακϊν ξενιςτϊν προσ κινόνεσ κάμπτοντασ τθν άμυνά τουσ πακογζνεςθ. Κυτοχαλαςίνθ: Σοξίνθ που προκαλεί: μείωςθ του μικουσ ριηϊν, ζλλειψθ ριηικϊν τριχιδίων, μείωςθ απορροφθτικισ ικανότθτασ τθσ ρίηασ, πλθγζσ ςτα ριηίδια. 44
Καταπολζμθςθ 1. Βλζπε Armillaria (προλθπτικά και καταςταλτικά μζτρα). 2. Θλιοαπολφμανςθ. 3. Βιολογικι καταπολζμθςθ: Χριςθ μυκιτων του γζνουσ Trichoderma. Χριςθ ριηοβακτθρίων του γζνουσ Pseudomonas. Χριςθ μυκθτοϊϊν (νζα προςζγγιςθ υπό διερεφνθςθ). 45
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΣΗΕΛΑΣΙΝΑ ΣΘ ΕΛΙΑ
υμπτϊματα Γενικευμζνθ αςκζνεια με τα τυπικά ςυμπτϊματα των εδαφογενϊν αςκενειϊν ςτθν κόμθ του δζντρου (όπωσ και ςτισ δφο άλλεσ ςθψιρριηίεσ). θμ.: δεν υπάρχει διακζςιμο φωτογραφικό υλικό, θ περιγραφι των ςυμπτωμάτων ζγινε από τουσ Petri, 1915 (Ιταλία) και Κουγζα, 1964 (Ελλάδα). 47
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματα Προσ τθν πλευρά που εμφανίηονται τα ςυμπτϊματα ο φλοιόσ των ριηϊν και του κορμοφ γίνεται 2-3 φορζσ παχφτεροσ του κανονικοφ, υδαρισ και μαλακόσ και παρουςιάηει ρθχζσ ρωγμζσ κατά μικοσ. τθ ρίηα και τθ βάςθ του κορμοφ ζκκριςθ κόμμεοσ που γίνεται ηελατινϊδεσ και μαφρο όταν πάρει νερό. Λευκι ςιψθ ξφλου μαλακό, ςπογγϊδεσ και εφκρυπτο. 48
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματα Θ ςιψθ επεκτείνεται ςε βάκοσ μζςα ςτο ξφλο και μπορεί να επεκτείνεται μζχρι ψθλά ςτον κορμό και ςτα κλαδιά. Σο ξφλο γίνεται λευκό ςπογγϊδεσ και εφκρυπτο και ψθλότερα ςτον κορμό (χαρακτθριςτικά ςιψθσ ξφλου από βαςιδιομφκθτεσ, βλζπε ςχετικι ενότθτα). Μυρωδιά μανιταριοφ. Δεν ςχθματίηονται μυκθλιακζσ πλάκεσ οφτε ριηόμορφα. 49
Ειδικά και πακογνωμονικά ςυμπτϊματαςθμεία τθ βάςθ των δζντρων αλλά και πάνω ςτα δζντρα καςτανοκόκκινα μανιτάρια ςαν χωνιά. http://top-10-list.org 50
Πακογόνο αίτιο Κλάςθ: Basidiomycetes. Είδοσ: Omphalotus illudens. syn. O. olearius, Pleurotus olearius. 51
Σρόποσ εμφάνιςθσ τθσ αςκζνειασ, ςτοιχεία επιδθμιολογίασ και αντιμετϊπιςθ Θ αςκζνεια εμφανίηεται ςε μεμονωμζνα δζντρα ι ςε μικρζσ ομάδεσ. Τπάρχουν ενδείξεισ ότι μεταδίδεται με επαφι των ριηϊν τθσ ελιάσ με υπολείμματα προςβεβλθμζνων ριηϊν και με υποκείμενα αγριελιάσ που λαμβάνονται από δάςθ. Αντιμετωπίηεται παρόμοια με τισ άλλεσ ςθψιρριηίεσ. 52
θμείωμα Αναφοράσ Copyright Αριςτοτζλειο Πανεπιςτιμιο Θεςςαλονίκθσ, Λαγοπόδθ Αναςταςία «Μυκθτολογικζσ αςκζνειεσ δενδρωδϊν και αμπζλου. θψιρριηίεσ». Ζκδοςθ: 1.0. Θεςςαλονίκθ 2014. Διακζςιμο από τθ δικτυακι διεφκυνςθ: http://eclass.auth.gr/courses/ocrs265/. 53
θμείωμα Αδειοδότθςθσ Σο παρόν υλικό διατίκεται με τουσ όρουσ τθσ άδειασ χριςθσ Creative Commons Αναφορά - Παρόμοια Διανομι *1+ ι μεταγενζςτερθ, Διεκνισ Ζκδοςθ. Εξαιροφνται τα αυτοτελι ζργα τρίτων π.χ. φωτογραφίεσ, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριζχονται ςε αυτό και τα οποία αναφζρονται μαηί με τουσ όρουσ χριςθσ τουσ ςτο «θμείωμα Χριςθσ Ζργων Σρίτων». Ο δικαιοφχοσ μπορεί να παρζχει ςτον αδειοδόχο ξεχωριςτι άδεια να χρθςιμοποιεί το ζργο για εμπορικι χριςθ, εφόςον αυτό του ηθτθκεί. [1] http://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/ 54
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΣΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΣΑ Σζλοσ ενότθτασ Επεξεργαςία: Φλϊροσ Γεϊργιοσ Θεςςαλονίκθ, Μάιοσ 2015
ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ θμειϊματα
θμείωμα Ιςτορικοφ Εκδόςεων Ζργου Σο παρόν ζργο αποτελεί τθν ζκδοςθ 1.00. 57
Διατιρθςθ θμειωμάτων Οποιαδιποτε αναπαραγωγι ι διαςκευι του υλικοφ κα πρζπει να ςυμπεριλαμβάνει: το θμείωμα Αναφοράσ το θμείωμα Αδειοδότθςθσ τθ διλωςθ Διατιρθςθσ θμειωμάτων το θμείωμα Χριςθσ Ζργων Σρίτων (εφόςον υπάρχει) μαηί με τουσ ςυνοδευόμενουσ υπερςυνδζςμουσ. 58