ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ ΣΕ ΤΜΗΜΑΤΑ ΑΛΛΟΓΛΩΣΣΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΓΙΑ ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΕΙΑΣ ΣΕ ΤΜΗΜΑΤΑ ΑΛΛΟΓΛΩΣΣΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Περιεχόμενα Πηγές... 3 Πρόσθετες πηγές (προαιρετικά)... 3 Διδακτικοί στόχοι της ενότητας... 3 Περίοδοι διδασκαλίας... 3 Επίπεδο... 3 Σκεπτικό της πρότασης... 4 Παραδοχές- παρατηρήσεις... 4 1 ο ΜΑΘΗΜΑ... 5 ΑΦΟΡΜΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ... 5 Διατύπωση υποθέσεων για την εικόνα του βιβλίου τι εξυπηρετεί;... 6 ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ... 7 ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑ... 10 2 Ο ΜΑΘΗΜΑ... 11 ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΑΦΟΡΜΗΣΗ... 11 1 η ιδέα για αφόρμηση Άσκηση Παρατήρηση πολυτροπικού υλικού... 11 2 η ιδέα για αφόρμηση Σειροθέτηση και λήψη απόφασης... 13 3 η ιδέα για αφόρμηση Ανάκληση λεξιλογίου, με βάση επικοινωνιακό πλαίσιο... 14 Διαφοροποίηση της δραστηριότητας... 14 4 η ιδέα για αφόρμηση Σειροθέτηση λέξεων σχετικών με ενδυμασία... 15 5 η ιδέα για αφόρμηση Λήψη απόφασης σχετικής με λεξιλόγιο/έννοιες που αφορούν στο ένα ή και τα δύο φύλα... 16 6 η ιδέα για αφόρμηση Γλωσσική άσκηση με ενσωμάτωση των Τ.Π.Ε.... 17 ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ... 18

Μάθημα 3 ο - 4 ο... 20 ΑΚΡΟΑΣΗ ΗΧΗΤΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ - προαιρετικά... 24 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ... 24 Υπόδυση ρόλου με συγκεκριμένο σενάριο... 24 Ρόλος α και ρόλος β (3 εναλλακτικά σενάρια)... 24 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ... 25 1 η ιδέα - Παραγωγή γραπτού λόγου με την αξιοποίηση εικόνων από παλιά περιοδικά... 25 2 η ιδέα - Παραγωγή γραπτού λόγου, με βάση μια κοινωνική εκδήλωση (π.χ. Αποκριές, ένα γαμήλιο πάρτι κ.ά.)... 25 Συντελεστές σεναρίου... 25 2

Πηγές Ελληνικά με την Παρέα μου 2, (ΟΕΔΒ, κεφ. 7: «Τότε και Τώρα», σσ. 76-83) Ελληνικά από κοντά. 20 (γλωσσικά) μυστήρια για τον επιθεωρητή Σαχίνη κι εσένα (ΟΕΔΒ, σσ. 62-65) Πρόσθετες πηγές (προαιρετικά) Βήματα Μπροστά (ΟΕΔΒ, σσ. 62-65), εικόνες και βίντεο Διδακτικοί στόχοι της ενότητας Οι μαθητές στο τέλος της ενότητας: να μπορούν να διακρίνουν τα ρήματα που αναφέρονται στο παρελθόν (αόριστος, παρατατικός) σε αφηγηματικά κείμενα ή διαλόγους, να μπορούν να σχηματίζουν επικοινωνιακό λόγο (προφορικά και γραπτά) για καταστάσεις που αφορούν στο παρελθόν (αόριστος, παρατατικός), επιλέγοντας τον κατάλληλο χρόνο, να είναι σε θέση να σχηματίζουν ορθά τον παρατατικό της ενεργητικής/ μεσοπαθητικής φωνής, να αξιοποιούν σε καταστάσεις επικοινωνίας λεξιλόγιο που αφορά την ένδυση και την υπόδηση. Περίοδοι διδασκαλίας 4-5 περίοδοι Επίπεδο ελληνομάθειας προχωρημένοι 3

Σκεπτικό του διδακτικού σεναρίου Έχουμε μελετήσει την ενότητα 7 και τους στόχους που θέτει η συγγραφική ομάδα του βιβλίου Ελληνικά με την παρέα μου, 2. Εφόσον είμαστε σύμφωνοι με τους στόχους της συγκεκριμένης ενότητας, [φιλοξενούνται, επίσης, στην Εισαγωγή του βιβλίου (σσ.6-7)] και το περιεχόμενό της (κείμενα κατάλληλα για τον πληθυσμό της τάξης μας), θέτουμε ένα εφικτό χρονικό πλαίσιο (4-5 περίοδων) για τη διδασκαλία, εμπέδωση και αξιολόγηση της ενότητας. Εννοείται ότι κατά τον σχεδιασμό του μαθήματος, προβλέπουμε χρόνο για προαγωγή και των 4 αξόνων διδασκαλίας της γλώσσας, δηλαδή την κατανόηση και την παραγωγή προφορικού λόγου, καθώς και την κατανόηση και την παραγωγή γραπτού λόγου. Κατά τον σχεδιασμό της πορείας της διδασκαλίας μας, εξετάζουμε προσεκτικά το περιεχόμενο της ενότητας. Δεν σκοπεύουμε να διδάξουμε όλα όσα αναφέρονται στην ενότητα του βιβλίου με τη σειρά, αν δεν εξυπηρετούν τους γλωσσικούς στόχους μας και το γλωσσικό επίπεδο της τάξης. Αν υπάρχει άσκηση του βιβλίου που θεωρούμε ότι πρέπει να απλουστευθεί ή να δοθούν περισσότερες διευκρινίσεις ή γλωσσική εξομάλυνση για να γίνει κατανοητή, το σημειώνουμε. Αν το επίπεδο της τάξης είναι υψηλότερο ή υπάρχει ανάγκη για διαφοροποιημένο υλικό, δημιουργούμε και δικό μας. Παραδοχές-παρατηρήσεις 1. Οι μαθητές έχουν συναντήσει τα ρήματα ως γραμματικό φαινόμενο σε προηγούμενες ενότητες του διδακτικού εγχειριδίου μέσα στους διαλόγους ή και σε ασκήσεις. 2. Γνωρίζουν την έννοια «ρήματα», μόνο αν τους έχουμε ήδη εξοικειώσει. 3. Το εγχειρίδιο Ελληνικά με την παρέα μου, 2 «δεν αναφέρει τον όρο «ρήμα» στο κεφάλαιο 7. Ο/η εκπαιδευτικός πρέπει αβίαστα κάθε φορά να αξιοποιεί το βιβλίο και να βοηθά τους μαθητές να γνωρίζουν τους όρους αυτούς, για να μπορούν να παρακολουθούν το γλωσσικό μάθημα και στην τάξη συμφοίτησης. 4

1 ο ΜΑΘΗΜΑ ΑΦΟΡΜΗΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ 1 Ο ΜΑΘΗΜΑ Ο/η εκπαιδευτικός αξιοποιεί την εικόνα του βιβλίου. Καλεί τους μαθητές να παρατηρήσουν τι βλέπουν και, στη συνέχεια, καταγράφει στον πίνακα τι παρατηρούν οι μαθητές στην εικόνα, τι τους κάνει εντύπωση. Ένα σχεδιάγραμμα που απαντά στο «ποιος», «πού», «τι», «πότε» βοηθά στην περιγραφή της εικόνας και στην κωδικοποίηση των στοιχείων «Η μαμά» και «η Χριστίνα» απαντούν στο ερώτημα «ποιες», «το υπνοδωμάτιο /η γκαρνταρόμπα» απαντά στο «πού», «η μητέρα κρατά ένα χαρτί και η Χριστίνα κρατά ένα παντελόνι» απαντούν στο «τι κάνουν οι δύο γυναίκες» και το «πότε» θα μπορούσε να είναι το «τώρα» 5

για να γίνουν αντιληπτά στοιχεία που αφορούν τον χρόνο και το πλαίσιο διεξαγωγής του διαλόγου. Ο/η εκπαιδευτικός αξιοποιεί τα ρήματα «είναι», «βρίσκονται», «κρατά» /«παρατηρεί» και τις βοηθητικές ερωτήσεις που βρίσκονται πάνω από την εικόνα. Διατύπωση υποθέσεων για την εικόνα του βιβλίου τι εξυπηρετεί; Ο εκπαιδευτικός θα ήταν καλό να δώσει χρόνο στα παιδιά να προβούν στη διατύπωση υποθέσεων σχετικά με το τι μπορεί να είναι αυτό το χαρτί που κρατά η μητέρα. Στη συνέχεια, μπορεί να ενθαρρύνει τους μαθητές να διαβάσουν την εξήγηση που δίνει η λεζάντα κάτω από τη φωτογραφία και να επιβεβαιώσουν ή να απορρίψουν την αρχική τους άποψη και το τι μπορεί να είναι το θέμα της συζήτησης των δύο τους στον διάλογο που θα διαβάσουν στο βιβλίο. Η εξήγηση που δίνει το βιβλίο σε τάξεις προχωρημένων μπορεί να αξιοποιηθεί όχι μόνο ως προς τις αναγνωστικές προσδοκίες για το περιεχόμενο του διαλόγου αλλά και για τα δυο διαδοχικά στάδια σκηνικής παρουσίας των δύο πρωταγωνιστριών στον χώρο. 6

Η μητέρα ήταν μόνη στον χώρο. Είχε συγκεκριμένη πρόθεση. Κατά τη διάρκεια του συμμαζέματος εντόπισε τη φωτογραφία. Εκείνη τη στιγμή που είχε πρόθεση να κάνει κάτι, μπήκε η Χριστίνα. Σε επίπεδο πρότασης, υπάρχει ο παρατατικός της κύριας πρότασης («Σκεφτόταν») που διακόπτεται από ένα απρόοπτο γεγονός που εισάγεται με το «όταν» και αόριστο. Ενδεχομένως να αξιοποιηθεί με πρόσθετες γλωσσικές ασκήσεις κατά την επεξεργασία του φαινομένου, αν ο/η εκπαιδευτικός νομίζει ότι έχει τον αναγκαίο χρόνο. Τα ρήματα «αποφάσισε» και «σκεφτόταν» συνδυάζονται με υποτακτική. Ο/η εκπαιδευτικός μπορεί, επίσης, να αξιοποιήσει τις εκφράσεις αυτές σε ευθετότερο χρόνο, αν το κρίνει χρήσιμο. ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Μεγαλόφωνη ανάγνωση του κειμένου από τον/την εκπαιδευτικό. Εισηγούμαστε την ακρόαση ηχογραφημένου κειμένου από δύο πρότυπα φυσικών ομιλητών και μετά από μαθητές. Σύντομη αναδιήγηση του «όλου» από μαθητή /μαθητές. Σύντομη γλωσσική εξομάλυνση, αν κάποιες λέξεις δυσκολεύουν ιδιαίτερα την κατανόηση. Επεξεργασία του κειμένου μέσα από ερωτήσεις κατανόησης. Αξιοποιείται και ο πίνακας και το τετράδιο του μαθητή για κωδικοποίηση των απαντήσεων. Στις ερωτήσεις κατανόησης περιεχομένου ο/η εκπαιδευτικός αξιοποιεί και εισάγει τους μαθητές σε θέματα σύγκρισης του «τότε» και του «τώρα», της εποχής δηλαδή που η μητέρα ήταν νέα και του σήμερα που είναι ενήλικας. Το χάσμα των γενεών ή οι διαφορές στις αντιλήψεις των νέων φαίνονται από τη σύγκριση της ενδυμασίας, κόμμωσης και πρόσθετων εξαρτήσεων [π.χ. σκουλαρίκι τότε (την εποχή των Seventies) και σήμερα]. Αυτό που τότε ήταν μοντέρνο για τους νέους, τώρα είναι παρωχημένο. Η παρομοίωση σαν παλιάτσος που μπορεί να συγχύσει, θα αξιοποιηθεί, για να αναδειχθεί αφενός το τότε και το σήμερα και, αφετέρου, μια υποβόσκουσα ή λεπτή αίσθηση του χιούμορ, μαζί με φωτογραφίες ή λεζάντες επιλογής. 7

Επεξεργασία γραμματικού φαινομένου [διάκριση των ρημάτων παρελθοντικών χρόνων από τα υπόλοιπα ρήματα] Ο διάλογος έχει ρήματα στην οριστική έγκλιση αλλά και στην υποτακτική. Στην οριστική τα ρήματα είναι τόσο στον ενεστώτα ή στον μέλλοντα αλλά και στον παρατατικό ή τον αόριστο 1. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να καταγράψει σε έναν κατάλογο τα ρήματα σε παρελθοντικό χρόνο και να ζητήσει από τους μαθητές να τα εντοπίσουν στο κείμενο. Μετά, μπορεί να ζητήσει από τους μαθητές να βρουν ποια λέξη ταιριάζει μαζί με τα ρήματα αυτά. Το «τότε» [πριν, παλιά, τη δεκαετία του 1970] ή το «τώρα»; Θα μπορούσε, επίσης, να δοθούν τα ρήματα αυτά σε μικρές καρτέλες στη συνέχεια και αυτά τα ρήματα να μπουν σε στήλη για το ένα και τα πολλά πρόσωπα, δηλαδή στη μία στήλη τα ρήματα του ενικού (γνώρισες, αγαπούσα) και στην άλλη τα ρήματα (ήσασταν, φορούσατε, κόβαμε, τρυπούσαμε, βάψαμε). Μπορεί, επίσης, να γίνει εποπτικοποίηση με βάση το πρόσωπο και με βάση τον χαρακτήρα ή τις καταλήξεις και στους δύο παρελθοντικούς χρόνους για σαφέστερες εποπτείες Στη συνέχεια, θα μπορούσαμε να τονίσουμε ότι στα ελληνικά οι προσωπικές αντωνυμίες μπορεί να απουσιάζουν από μία πρόταση, αλλά φαίνεται το δρων υποκείμενο μίας πράξης. Από τα ρήματα π.χ. της στήλης του πληθυντικού θα μπορούσαμε να τους ζητήσουμε τα ρήματα που απαντούν στο «εμείς» [κόβαμε, τρυπούσαμε, βάψαμε] που χρησιμοποιεί η μητέρα για τους νέους της εποχής της. Προσπαθώντας να επεκτείνουμε προτάσεις του βιβλίου, ζητούμε από τους μαθητές να διαβάσουν το σύντομο κείμενο της σ. 77 και να προσθέσουν σε όποια πρόταση ταιριάζει «το 1970» /ή «όταν ήταν νέα», στο τέλος των δύο προτάσεων. 1 Ήσασταν, γνώρισες, φορούσατε, κόβαμε, άρεσαν, τρυπούσαμε, βάψαμε, αγαπούσα είναι τα ρήματα στον αόριστο και στον παρατατικό, τα οποία εντοπίζουμε στον διάλογο. 8

Οι φράσεις «για πολλή ώρα», ή «πολλές φορές» θα πρέπει να συνδεθούν με το ρήμα, για να γίνει κατανοητή η λειτουργία του παρατατικού. Εισηγούμαστε να γίνει σχολιασμός και παρατήρηση για την κλίση του α και β προσώπου στον πληθυντικό, στις περιπτώσεις των ρημάτων που αναφέρει το βιβλίο (στον πίνακα με την κλιτική λειτουργία: γρά/φω, δια/βά/ζω, περ/πα/τώ, τη/λε/φω/νώ). Το «ε» στο έγραφα πρέπει να εξηγηθεί πώς προκύπτει (δισύλλαβο το ρήμα). Τα ρήματα «Γράφαμε» και «γράφατε» δεν έχουν το «έψιλον» Θα μπορούσε να γίνει μια παιγνιώδης δραστηριότητα του τύπου: να κόψουν τις λέξεις που θα είναι γραμμένες σε χαρτάκια και να εντοπίσουν το θέμα, τις καταλήξεις και το «ε», να προστίθεται όταν χρειάζεται για τον σχηματισμό κάποιων ρημάτων και σε κάποια πρόσωπα στον αόριστο και τον παρατατικό. Ο/η εκπαιδευτικός είναι καλό να βοηθήσει τους μαθητές να κάνουν συγκρίσεις που αφορούν στην κλίση των ρημάτων, ομοιότητες και διαφορές των προσώπων στον ενικό και στον πληθυντικό στον αόριστο και στον παρατατικό. Θα μπορούσε να αναπροσαρμόσει και να επεκτείνει τον κατάλογο του βιβλίου. Παρατηρούμε ότι δεν εμφανίζεται το υποκείμενο και δεν συνδέεται με έμμεσα ή άμεσα αντικείμενα που θα έδιναν νόημα, σχηματίζοντας ολοφραστικές ενότητες. Εισηγούμαστε αντί του σχήματος που έχει το βιβλίο: να γίνει πιο ενεργητικά και να αποφευχθεί η διόρθωση μηχανικά. Για παράδειγμα, η κλίση ενός ρήματος στον ενικό και στον πληθυντικό, μπορεί να γίνει με παραδείγματα στο α πρόσωπο ενικού, τη συμπλήρωση των υπόλοιπων προσώπων και τη δημιουργία ολοκληρωμένων προτάσεων, όπως π.χ. πιο κάτω για να φανούν: Προτάσεις με σύνταξη τύπου Υ-Ρ-Α Προτάσεις όπου η κύρια πρόταση έχει ρήμα στον παρατατικό και η δευτερεύουσα είναι χρονική πρόταση, όπου το ρήμα είναι στον αόριστο και διακόπτει την πράξη για την οποία γίνεται αναφορά στο ρήμα της κύριας πρότασης (π.χ. Έπαιρνα πρωινό, όταν με πήρες τηλέφωνο), αφού μελετηθούν και συζητηθούν εποπτικοποιημένα παραδείγματα όπως τα πιο κάτω. 9

ένα βιβλίο. Εγώ διάβαζα τα μαθήματά την εφημερίδα. την αθλητική εφημερίδα την εφημερίδα μου. όρθιος. του σχολείου μου. τη σημερινή εφημερίδα. τη στήλη με τα αθλητικά όταν μου τηλεφώνησες. στην εφημερίδα. ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ ΕΡΓΑΣΙΑ Ο/η εκπαιδευτικός θα μπορούσε να αναθέσει για το σπίτι υποχρεωτικά την άσκηση 3 του βιβλίου και ως επιλογή μία από τις πιο κάτω. Η μία επιλογή θα μπορούσε να ήταν η άσκηση 4 του βιβλίου και η δεύτερη επιλογή να περιγράψουν σε μία παράγραφο πώς ήταν ο πατέρας της Χριστίνας, όταν ήταν εκείνος έφηβος. 10

2 Ο ΜΑΘΗΜΑ Ο/η εκπαιδευτικός -ανάλογα με το επίπεδο ελληνομάθειας, τα διαθέσιμα μέσα /υλικά και τους διδακτικούς στόχους που έχει θέσει- δημιουργεί ένα κλίμα δεκτικότητας στην τάξη, πριν από την ανακοίνωση και διόρθωση-παρουσίαση της εργασίας που ανατέθηκε ως κατ οίκον εργασία. Πιο κάτω, δίνονται διάφορες ιδέες για αφόρμηση, για να επιλεγεί μία. ΙΔΕΕΣ ΓΙΑ ΑΦΟΡΜΗΣΗ 1 η ιδέα για αφόρμηση: άσκηση παρατήρησης πολυτροπικού υλικού Ο/η εκπαιδευτικός θα μπορούσε να εισαγάγει τους μαθητές στο θέμα με ένα πολύ σύντομης διάρκειας βίντεο, από το οποίο να αντλήσουν πληροφορίες για την ενδυμασία και να καταγράψουν λεξιλόγιο. Το βίντεο προβάλλεται δύο φορές για καλύτερη εμπέδωση: οι μαθητές, αφού το δουν την πρώτη φορά, καλούνται στη συνέχεια να το παρακολουθήσουν προσεκτικά και να προσέξουν λ.χ. κάτι συγκεκριμένο. Μια άλλη ιδέα είναι να ακούσουν ένα τραγούδι και να τους δοθούν οι στίχοι από τους οποίους να λείπουν λέξεις. Ακούνε δύο φορές το τραγούδι και καταγράφουν ό,τι λείπει. Π.χ. Το Ποδήλατο σε στίχους Άρη Δαβαράκη και μελοποίηση Χρήστου Νικολόπουλου (ακρόαση από την ερμηνεία του Κώστα Μακεδόνα). Στο συγκεκριμένο τραγούδι απουσιάζουν τα ρήματα που βρίσκονται σε παρελθοντικό χρόνο. Μετά την καταγραφή τους μπορεί να γίνει συζήτηση και αβίαστη υπενθύμιση των παρελθοντικών χρόνων http://www.stixoi.info/stixoi.php?info=lyrics&act=details&song_id=5019&hl=ποδήλα το 11

12

2 η ιδέα για αφόρμηση: σειροθέτηση και λήψη απόφασης Μια άλλη εναλλακτική ιδέα για αφόρμηση είναι η σειροθέτηση εικόνων (με κριτήριο τη χρονική περίοδο) που να αποτυπώνουν την εξέλιξη της ενδυμασίας. Αυτό μπορεί να γίνει με φωτογραφίες ή σκίτσα (π.χ. από την Προϊστορική Εποχή, τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση, τον 19 ο αιώνα και τη σύγχρονη εποχή). Ακόμη, μπορούν να αξιοποιήσουν την παρομοίωση, για να διακρίνουν το σχόλιο της Χριστίνας για τα ρούχα των νέων την εποχή των Seventies (σαν παλιάτσοι ). 13

3 η ιδέα για αφόρμηση: ανάκληση λεξιλογίου, με βάση επικοινωνιακό πλαίσιο Θα μπορούσε να τους ζητηθεί να καταγράψουν τα ρούχα και τον εξοπλισμό που θα πρέπει να βάλει κάποιος, για να πάει σε έναν συγκεκριμένο προορισμό ή επικοινωνιακή περίσταση, π.χ.: για σκι (σκούφο, γάντια, γυαλιά, αντιανεμικό σακάκι, μπότες), στη θάλασσα (μαγιό, πετσέτα θαλάσσης, πρόχειρα ρούχα, παντόφλες κτλ.), για ύπνο κ.ά. Διαφοροποίηση της δραστηριότητας Με το ίδιο σκεπτικό, αντί για λέξεις, μπορούν να δοθούν στους μαθητές εικονίδια και να κληθούν να διαγράψουν ένα εικονίδιο που δεν συνάδει με την επικοινωνιακή περίσταση, αν το επίπεδο ελληνομάθειας κάποιων μαθητών είναι χαμηλότερο ή αν επιθυμεί ο/η εκπαιδευτικός να γίνει ανάκληση του όρου που δείχνει η κάθε εικόνα, κατά την ανατροφοδότηση στην ολομέλεια της τάξης, για επιβεβαίωση της απάντησης λεκτικά. 14

4 η ιδέα για αφόρμηση: σειροθέτηση λέξεων σχετικών με ενδυμασία Οι μαθητές θα μπορούσαν να κληθούν να εργαστούν σε ομάδες και να βάλουν σε διάταξη/σειρά λέξεις που αναφέρονται στην ενδυμασία (π.χ. εσωτερική φανέλα, πουκάμισο, πουλόβερ, παλτό). Η διάταξη των λέξεων μπορεί να συζητηθεί από μία δυάδα και να παρουσιαστεί στην ολομέλεια. 15

5 η ιδέα για αφόρμηση: λήψη απόφασης σχετικής με λεξιλόγιο/έννοιες που αφορούν στο ένα ή και τα δύο φύλα Θα μπορούσε, επίσης, να τους δοθεί λεξιλόγιο για το οποίο να διακρίνουν αν ανήκει στον ιματισμό ανδρών ή γυναικών. Το λογισμικό Hot Potatoes θα μπορούσε να τους βοηθήσει σε αυτό, αν ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να φτιάξει σχετικές δραστηριότητες αντιστοίχισης. Μπορεί να διαφανεί ότι κάποια από αυτά μπορούν να φορεθούν και από τα δύο φύλα. Επίσης, μπορεί να δοθεί λεξιλόγιο και να ζητηθεί να βάλουν σε κύκλο τι μπορεί να φορεθεί και από άντρα και από γυναίκα (π.χ. επιλογές: φούστα, παλτό, φανέλα, γραβάτα) και να διαγραφεί ό,τι δεν ισχύει και για τα δύο φύλα. 16

6 η ιδέα για αφόρμηση: γλωσσική άσκηση με ενσωμάτωση των Τ.Π.Ε. Θα μπορούσε να ζητηθεί από τους μαθητές να αξιοποιήσουν λεξιλόγιο που γνωρίζουν (επίθετα, μετοχές) και να το συνδυάσουν με τα κατάλληλα ουσιαστικά που αναφέρονται στον ιματισμό, έτσι ώστε να υπάρχει σωστό νόημα και συμφωνία επιθέτου-ουσιαστικού ή μετοχής και ουσιαστικού. Στην περίπτωση που ο/η εκπαιδευτικός γνωρίζει το λογισμικό Hot Potatoes μπορεί να κάνει ενσωμάτωση των Τ.Π.Ε. στη μαθησιακή διαδικασία. Οι μαθητές μπορούν να εργαστούν στην τάξη και να γίνει επιβεβαίωση στην ολομέλεια. 17

ΠΟΡΕΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ Στη συνέχεια, μετά την αφόρμηση ο/η εκπαιδευτικός θα ήταν καλό να εξετάσει τις ασκήσεις που είχαν για κατ οίκον εργασία οι μαθητές. Έπειτα, εισηγούμαστε όπως δοθούν εργασίες εμπέδωσης της κλίσης ομαλών ρημάτων και στη συνέχεια ο/η εκπαιδευτικός να παρουσιάσει τα 5 ρήματα που έχουν ανώμαλη κλίση στους παρελθοντικούς χρόνους (λέω, καίω, κλαίω, ακούω, φταίω, τρώω). Το λεξικό του Ο.Ε.Δ.Β. για τη Δημοτική Εκπαίδευση, που φιλοξενείται διαδικτυακά στο http://www.pi-schools.gr/books/dimotiko/lex_d_e_st/lexiko_142.pdf, μπορεί να αξιοποιηθεί στο μάθημα, γιατί εξηγεί δύο από τα πέντε πιο πάνω ρήματα. Μπορεί να δοθεί στους μαθητές απόσπασμα που αναφέρεται σε αυτά. Είναι καλό να δοθούν προτάσεις στις οποίες να διακρίνεται η χρήση του λέγω έλεγα είπα (σε διάφορες καταστάσεις) και του κλαίω έκλαιγα έκλαψα (σε περιστάσεις επικοινωνίας) που έχουν κυριολεξία ή μεταφορά. Π.χ. θα μπορούσε να γίνει αντιστοίχιση φράσεων που πρέπει να έχουν σωστό νόημα. Οι πιο κάτω φράσεις, για παράδειγμα, έχουν δείκτη δυσκολίας. Μπορούν να δοθούν σε 18

δυάδες για αντιστοίχιση, νοουμένου ότι οι μαθητές έχουν εξοικειωθεί με τα 5 ρήματα αυτά από το 1 ο μάθημα της ενότητας. Σου είπα «συγγνώμη». Τι κάνεις; Έκλαιγες; Έλεγα μια ιστορία Οι συμμαθητές σου είπαν στη Διευθύντρια Μήπως καθάριζες κρεμμύδια, προτού έρθω; αλλά εσύ δεν άκουες. Ήσουν αφηρημένος. ότι εσύ έφταιγες που έσπασε το τζάμι της τάξης. Εγώ έφταιγα. Δεν έπρεπε να σου μιλήσω έτσι. Είναι δυνατόν να ζητηθεί από τους μαθητές να εργαστούν σε δυάδες, για να αξιοποιήσουν όσες περισσότερες λέξεις μπορούν από το λεξιλόγιο που τους δίνεται [π.χ. λεμόνια, μακαρόνια, είπα ή έλεγα, έφερες, έφταιγα, άκουσες]. Ο ένας είναι πελάτης και ο άλλος σερβιτόρος. Μπορείτε να ετοιμάσετε προφορικά έναν διάλογο και μετά να τον παρουσιάσετε στην τάξη; Π.χ. οι μαθητές μπορεί να αποφασίσουν ότι ο σερβιτόρος έχει πρόβλημα ακοής ή δεν ξέρει ελληνικά ή φέρνει λειψή την παραγγελία του πελάτη. - Γκαρσόν; - Μάλιστα, κύριε. - Τι είναι αυτό που μου έφερες; - Αυτό που ζητήσατε. - Εγώ; - Εσείς. - Εγώ δεν ζήτησα μακαρόνια. Ζήτησα λεμόνια. - Ουπς. Δεν άκουσα καλά φαίνεται. Συγγνώμη, εγώ έφταιγα. Ξέχασα τα ακουστικά μου στο σπίτι. Θα σας φέρω αμέσως. Άλλος διάλογος που μπορεί να γίνει: -Γκαρσόν; Δεν μπορώ να φάω χωρίς λεμόνι την μπριζόλα μου. Έτρωγα τόση ώρα και δεν είχε γεύση Σου είπα να μου φέρεις μπριζόλα με μπόλικο λεμόνι. - Συγγνώμη, κύριε. Δεν είχαμε λεμόνια. - Δεν μου το είπες, όμως, όταν έδωσα την παραγγελία μου. Εσύ φταις. Άκουσες τι είπα; Δεν τη θέλω χωρίς λεμόνι. Να την πάρεις πίσω. Φέρε μου μακαρόνια. Αν έχεις, βέβαια, τυρί! 19

Μάθημα 3 ο - 4 ο Ο/η εκπαιδευτικός με τον παιγνιώδη τρόπο που δίδαξε τον παρατατικό της ενεργητικής φωνής, θα διδάξει την κλίση και της μεσοπαθητικής φωνής, που εμφανίζεται στην ενότητα. Είναι καλό να βοηθήσει τους μαθητές να εντοπίσουν τις καταλήξεις. Σε επίπεδο νοήματος είναι καλό να υπάρξουν δραστηριότητες αντιστοίχισης ή συμπλήρωσης που συνάδουν με το «χαιρόμουν» και το «ασχολούμασταν». Πιο κάτω, προτείνεται η συμπλήρωση καταλήξεων σε συνδυασμό με μία εικόνα που εποπτικοποιεί το λεκτικό της πρότασης. Εγώ χαιρ., όταν κέρδιζε στο ποδόσφαιρο η ομάδα μου. Εσύ χαιρ, όταν έπαιρνες δώρα. Τα παιδιά χαιρ, όταν... 20

Από τα τρία ρήματα που αναφέρονται στο βιβλίο (ασχολούμαι, φοριέμαι και χαίρομαι), το ρήμα φοριέμαι θα πρέπει να τύχει περισσότερων διευκρινίσεων. Τα παιδιά ήδη γνωρίζουν το ρήμα «φορώ» και είναι καλό να επεξηγηθούν μαζί (φορώ-φορούσα, φοριέμαι-φοριόμουν) και σε επίπεδο απλών προτάσεων και σε επίπεδο λεξιλογίου. Στην ίδια οικογένεια ανήκει απλό λεξιλόγιο, όπως το φόρεμα η φορεσιά, η σύνθετη μετοχή πολυφορεμένο (για ένα σακάκι), το σύνθετο επίθετο με α στερητικό αφόρετο (π.χ. φουστάνι). Επίσης, ο εκπαιδευτικός μπορεί να ζητήσει κατ αναλογία να μετατρέψουν τις δύο προτάσεις που συνάντησαν σε προηγούμενα μαθήματα (Ντύνομαι παλιάτσος τις Αποκριές, Ντύνομαι σαν παλιάτσος, σύμφωνα με τη μητέρα μου ) στον παρατατικό. Μπορούν να αξιοποιήσουν και το βιβλίο «Ελληνικά από κοντά» (σ. 62), για να εντοπίσουν κατ αναλογία το θέμα και την κατάληξη του παρατατικού στο συγκεκριμένο πρόσωπο. Ο εκπαιδευτικός μπορεί να αξιοποιήσει κείμενο από τα Ελληνικά από κοντά (σσ. 63-64) που δείχνει το «χάσμα των γενεών» ή τουλάχιστον τις διαφορετικές εμπειρίες των νέων παλιά και τώρα, με βάση τα αναγνώσματά τους. Ακόμη και οι μοντέρνοι της κάθε εποχής που διάβαζαν κόμικς, έχουν διαφορετικούς ήρωες. Οι μαθητές μπορούν να ασκηθούν στην παρατήρηση του πώς ο αόριστος και ο παρατατικός συνδυάζονται για αφηγήσεις πράξεων του παρελθόντος Επιπρόσθετα, μπορεί να τους ζητήσουμε να συμπληρώσουν με ρήματα στον κατάλληλο χρόνο και πρόσωπο κάποια κόμικς. 21

Μια άλλη δραστηριότητα για εμπέδωση του παρατατικού και του αορίστου θα μπορούσε να είναι η παρατήρηση σειράς γελοιογραφιών και η αναδιήγησή τους σε παρελθοντικό χρόνο (π.χ. μετρώ/μετρούσα, σκοινάκι, σκέφτομαι/σκεφτόμουν ή απορώ/απορούσα, κεφάλι και σχολείο). Αναμένεται η σύνταξη απλών προτάσεων σε μία παράγραφο. π.χ.: Η Μαφάλντα μετρούσε το κεφάλι της με ένα σκοινάκι. Ύστερα σκεφτόταν μόνη της κάτι. Απορούσε, αν όσα θα άκουγε στο σχολείο, μπορούσαν να «μπουν» μέσα στο κεφάλι της. Το παράδειγμα με τον Φελίπε έχει να κάνει με τη σύγκριση παλιών και νέων παιδαγωγικών μεθόδων στο σχολείο [χτυπούν/χτυπάνε χτυπούσαν και αλλάζει/άλλαξε άλλαζε]. Μια άλλη ομάδα θα μπορούσε να παρουσιάσει τον διάλογο των δύο παιδιών. 22

Σε ό,τι αφορά δημιουργικές ασκήσεις, ο/η εκπαιδευτικός μπορεί να παρωθήσει τους μαθητές να φτιάξουν δικά τους κόμικς που να χρησιμοποιούν σύντομους διαλόγους και να κάνουν αναφορά σε κάτι που ήδη έπραξαν οι ήρωες. Επίσης, μπορεί να δοθούν αποσπάσματα από κόμικς και οι μαθητές να εντοπίσουν ρήματα στον αόριστο και τον παρατατικό (βλ. απόσπασμα από κόμικς: Ο Μίκυ και ο Γκούφη έχουν μια περιπέτεια Ανέβαιναν στο βουνό). Να υπογραμμίσετε τα ρήματα που μιλούν για το «πριν». Αφού ανέβηκαν ώρες πολλές. - Κοίταξε, Μίκυ! Καπνός! - Όχι, Γκούφη! Αυτό είναι σύννεφο! - Ποτέ μου δεν βρέθηκα τόσο κοντά σε σύννεφο!. Ωχ! Δεν ήξερα ότι τα σύννεφα είναι γεμάτα βράχους. 23

Το κείμενο του βιβλίου Ελληνικά με την παρέα μου, με τίτλο «τα παπούτσια τότε και τώρα» είναι πολύ ενδιαφέρον. Μπορεί να αξιοποιηθεί στο μάθημα, γιατί έχει λεπτό χιούμορ. Ωστόσο, επισημαίνουμε δυσκολίες για το κυπριακό συγκείμενο, επειδή αναφέρεται σε ιστορικούς όρους και σε περιοχές που δεν γνωρίζουν τα παιδιά (Κατοχή, Αντίσταση, Άαχεν, Γερμανία, Περιστέρι). Μπορεί να γίνει εξομάλυνση και να αξιοποιηθεί, αν η τάξη έχει υψηλό επίπεδο. Σε άλλη περίπτωση, καλό θα είναι να αποφευχθεί και να αξιοποιηθεί κάποιο άλλο κείμενο ή να διεξαχθεί άλλη δραστηριότητα. Η εργασία με την οποία ζητείται επιλογή του κατάλληλου χρόνου είναι πολύ σημαντική για τη διάκριση αόριστου και παρατατικού, για την ολοκλήρωση του κειμένου. Οι μαθητές μπορούν να εργαστούν ανά δύο και να γίνει ανακοίνωση στην ολομέλεια. ΑΚΡΟΑΣΗ ΗΧΗΤΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ - προαιρετικά Από τους ψηφιακούς δίσκους που συνοδεύουν το βιβλίο του Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ. Ta Χελιδόνια, (Cd 1, μέρος Β ), οι μαθητές μπορούν να ακούσουν το κείμενο «Είμαστε από πέτρες» -το οποίο αναφέρεται στον Δευκαλίωνα και στην Πύρρα- και να προσπαθήσουν στη συνέχεια να το αναδιηγηθούν προφορικά στην τάξη. Ο εκπαιδευτικός καταγράφει τις προτάσεις με μια λογική σειρά και απλό λεξιλόγιο. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Υπόδυση ρόλου με συγκεκριμένο σενάριο Ρόλος α και ρόλος β (3 εναλλακτικά σενάρια) Οι μαθητές μπορούν να ετοιμάσουν και να παρουσιάσουν στην τάξη σύντομους διαλόγους σε ζεύγη. Ο α ρόλος θα μπορούσε να είναι ο ρόλος ενός ατόμου με συντηρητικές απόψεις και κάποια ηλικία (π.χ. πατέρας, παππούς, γιαγιά, μητέρα, θεία, δασκάλα κ.ά.). Ο β ρόλος είναι ενός εφήβου. Ο α αναμένεται να κάνει 2-3 αυστηρές παρατηρήσεις για το ντύσιμο/κούρεμα/εμφάνιση ενός νέου ή μιας νέας. Ο β, ανάλογα με την τροπή που θέλει η δυάδα, αναμένεται να επιλέξει να: 24

α) συμμορφωθεί β) αστειευτεί με κόσμιο τρόπο γ) αντικρούσει τα επιχειρήματα. Ενδεικτικός διάλογος: Πώς είσαι έτσι, Νικόλα; - Πώς έτσι; - Τα μαλλιά σου! - Τα μαλλιά μου; - Είναι όρθια! Τι έγινε; Φάντασμα είδες; Πήγαινε να τα λούσεις. - Όχι, μου πήρε μία ώρα να στρώσω το ζελέ. Πού ζεις; Όλοι οι φίλοι μου έτσι είναι. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΡΑΠΤΟΥ ΛΟΓΟΥ 1 η ιδέα - Παραγωγή γραπτού λόγου με αξιοποίηση εικόνων από παλιά περιοδικά Οι μαθητές καλούνται να ετοιμάσουν ένα κείμενο που αφορά το τότε και το σήμερα για ένα άρθρο σε περιοδικό μόδας, με τίτλο «Τα σακάκια της γιαγιάς /του παππού έρχονται ξανά στη μόδα». Να διαλέξετε φωτογραφίες και λίγα λόγια, για να πείσετε αυτούς που θα διαβάσουν τη σελίδα αυτή να αγοράσουν αυτά τα σακάκια. 2 η ιδέα - Παραγωγή γραπτού λόγου, με βάση μια κοινωνική εκδήλωση (π.χ. Αποκριές, ένα γαμήλιο πάρτι κ.ά.) Πήγατε σε ένα πάρτι αποκριάτικο. Περιγράψτε τι φορούσε ο καθένας από αυτούς που μασκαρεύτηκαν. Συντελεστές διδακτικού σεναρίου Αρχικός σχεδιασμός σεναρίου: Σεπτέμβριος 2012 Συγγραφή σεναρίου: Έλλη Χατζηγεωργίου Κατάθεση εισηγήσεων: δρ Κάκια Παπακυριακού Κριτική ανάγνωση - επιμέλεια: Μαρία Παπαλεοντίου Αναθεώρηση: Έλλη Χατζηγεωργίου (Οκτώβριος 2013) 25