ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Γ: Σχέδια Δράσης ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Σχέδιο Δράσης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2530006 Όρος Ζήρεια (Κυλλήνη)» ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Κώστας Παπακωνσταντίνου ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009
Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Παπακωνσταντίνου Κ. (2009). Σχέδιο δράσης για τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2530006 Όρος Ζήρεια (Κυλλήνη)». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Papakonstantinou K. (2009). Action Plan for the Special Protection Area «GR2530006 Oros Ziria (Κillini)». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ...3 2. ΣΤΟΧΟΣ...3 3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ...4 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...6 5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ...7 6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...13 7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ...14 8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...17 ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν Σχέδιο Δράσης εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR2530006 Όρος Ζήρεια (Κυλλήνη)». Για το σκοπό αυτό προτείνονται κατάλληλα διαχειριστικά και θεσμικά μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ. 2. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή γενικών κατευθύνσεων για την αποτελεσματική προστασία και διατήρηση της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) «GR2530006 Όρος Ζήρεια (Κυλλήνη)», ιδίως σε ότι αφορά τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Έτσι, προτείνονται κατάλληλα μέτρα με βάση τις οικολογικές απαιτήσεις και απειλές των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης της ΖΕΠ, με τελικό στόχο την επίτευξη Ικανοποιητικού Καθεστώτος Προστασίας στην περιοχή. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3
3. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Η πρόταση οριοθέτησης περιλαμβάνει τον ορεινό όγκο της Κυλλήνης (Ζήρεια) σε σχήμα πετάλου με υψηλότερη κορυφή τη Μεγάλη Ζήρεια στο Δυτικό άκρο. Δεύτερη σε ύψος είναι η μικρή Ζήρεια στο Ανατολικό άκρο του πετάλου και στην «κορυφή» του πετάλου η Παράγκα. Το «πέταλο» αυτό περικλείει την κοιλάδα της Φλαμπουρίτσας. Επίσης, στις παρυφές της Μεγάλης Ζήρειας και Δυτικά της Φλαμπουρίτσας εκτείνεται το αξιόλογο σε έκταση οροπέδιο της Ζήρειας (Ξηροκάμπι). Στις Νοτιοδυτικές πλαγιές βρίσκεται και το οροπέδιο Στένωμα Σκαφιδιά (σε δύο επίπεδα). Σε όλα τα οροπέδια σχηματίζονται εποχιακές λίμνες. Δυτικά και Βορειοδυτικά, όριο είναι ο ποταμός Όλβιος που ρέει στην πεδιάδα του Φενεού, με δυτικότερο άκρο τη Γαϊδουρόραχη στο Μεσινό. Νότια συμπεριλαμβάνει μεγάλο τμήμα του Γερόντιου Όρους. Βορειοδυτικά και Βόρεια περιορίζεται από τον Όλβιο. Το κέντρο-ανατολικό και βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής αφορά την περιοχή που εκτείνεται από τα άνω Τρίκαλα και τη Μάννα έως πριν τα Ριζά, γύρω από τον Τρικαλίτικο ποταμό που εκβάλλει στο Ξυλόκαστρο. Στα βορειοανατολικά βρίσκεται το οροπέδιο Ισώματα, στις βόρειες παρυφές της Μικρής Ζήρειας. Στα νοτιοανατολικά ο ορεινός όγκος της Ζήρειας συνορεύει με τη λεκάνη της λίμνης Στυμφαλίας. Η συνολική έκταση της ΖΕΠ είναι 20.479 εκτάρια. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όριά τους. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από την ομοιογένεια της ορεινής ζώνης και τη μεγάλη έκταση των σημαντικών ενδιαιτημάτων (ορεινά λιβάδια, πλαγιές, δάση). Το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης καταλαμβάνεται από δάση κωνοφόρων (έλατο - μαυρόπευκο) και μεταβατικές δασώδεις και θαμνώδεις εκτάσεις. Μέρος του ορεινού δάσους κωνοφόρων στα βόρεια κάηκε κατά τη μεγάλη πυρκαγιά του 2000, η οποία επηρέασε κυρίως τα δάση νότια και νοτιοανατολικά του χωριού Μάνα. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4
Χάρτης 1. Όρια Ζώνης Ειδικής Προστασίας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5
Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ; GR2530006 OΡΟΣ ΖΗΡΕΙΑ (ΚΥΛΛΗΝΗ) ΤΚΣ:GR2530001 GR2530006 GR2530006 Ν. ΑΧΑΪΑΣ Ν. ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ Συντάκτες χάρτη: ΆρηςΜανωλόπουλος, Victoria Saravia Ν. ΑΡΚΑΔΙΑΣ EΓΣΑ87 ΤΚΣ:GR2530001 GR2530006 370000 ΤΚΣ:GR2320002 GR2530006 ΖΕΠ&ΤΚΣ:GR2530002 ΚΛΙΜΑΚΑ 1:100.000 ΖΕΠ&ΤΚΣ:GR2530002 Οριογραμμή ΤΚΣ Κοινή οριογραμμή ΤΚΣ & ΖΕΠ ΤΚΣ:GR2530004 360000 Οριογραμμή ΖΕΠ Προτεινόμενη Οριογραμμή ΖΕΠ GR2320013 350000 4210000 4200000 4190000
Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας 4. ΕΙΔΗ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Πίνακας 1. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2530006 Όρος Ζήρεια (Κυλλήνη)»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Είδη χαρακτηρισμού Κριτήριο 4 Κριτήριο 5 Κριτήριο 6 1 ελάχ αναπαραγ 101 Falco biarmicus Χρυσογέρακο πληθ Ε Ε 109 Alectoris graeca Πετροπέρδικα Ισχύει * 374 Lanius collurio Αετομάχος Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1 του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 2. Είδη οριοθέτησης για την Ζώνη Ειδικής Προστασίας «GR2530006 Όρος Ζήρεια (Κυλλήνη)»: A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 76 Circaetus gallicus Φιδαετός 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 103 Falco peregrinus Πετρίτης 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 250 Dendrocopos leucotos Λευκονώτης Δρυοκολάπτης 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα 1 ελάχ. αναπ. πληθ. Ελλάδας (ζευγάρια) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6
5. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΠΑΙΤΗΣΕΩΝ ΤΩΝ ΕΙΔΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ελληνικός πληθυσμός σήμερα ίσως λιγότερα από 100 ζευγάρια. Μέχρι πρόσφατα ο Χρυσαετός αποτελούσε μια σχετικά συνηθισμένη εικόνα στην κοιλάδα της Φλαμπουρίτσας. Φαίνεται ότι το ζευγάρι αυτό έχει χαθεί. Ένα ζευγάρι φαίνεται ότι εξακολουθεί να δραστηριοποιείται στο βουνό (ιδίως στις νότιες και δυτικές πλευρές), ίσως όμως να σχετίζεται με το ζεύγος στον Ολίγυρτο, στα Νότια ή και με του Χελμού - Ντουρντουβάνας. Φαίνεται ότι σε κάθε περίπτωση το βουνό παραμένει ένας σημαντικός ενεργός βιότοπος για το είδος. Οικολογία. Ο Χρυσαετός φωλιάζει σε απότομα βράχια. Το ζευγάρι μένει πιστό την επικράτειά του. Τρέφεται με μεσαίου μεγέθους πουλιά και θηλαστικά και το χειμώνα συχνά με πτώματα. Ο Χρυσαετός κυνηγά σε όλα τα υψόμετρα (αν συνήθως τον βλέπουμε στα ψηλά είναι επειδή εκεί έχει περισσότερη ησυχία). Στην περιοχή, βασική του λεία είναι ο Λαγός και η Πετροπέρδικα. Σποραδικά μπορεί να τραφεί και με νεαρά αρνάκια, όμως σε καμία περίπτωση αυτά δεν αποτελούν βασική τροφή και οι «ζημιές» που προκαλεί είναι ασήμαντες. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7
Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Σχεδόν Απειλούμενο Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ελληνικός πληθυσμός: 300-500 ζεύγη. Ο Φιδαετός είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή, από Μάρτιο μέχρι Σεπτέμβριο. Στην περιοχή αναπαράγονται δύο έως τρία ζευγάρια στην περιφέρεια της προστατευόμενης περιοχής στα πιο χαμηλά υψόμετρα. Ένα στην περιοχή Μάνα Ισώματα - Κεφαλάρι, ένα στην περιοχή Στυμφαλίας - Γκούρας - Καστανιάς και ένα στην περιοχή Γκούρας Ταρσού- Καρυάς. Τα όρια διαχωρισμού των τελευταίων δύο ζευγών δεν ήταν δυνατό να πιστοποιηθούν με βάση τις δυνατότητες της εργασίας πεδίου σε αυτό το πρόγραμμα. Οικολογία. Ο Φιδαετός τρέφεται βασικά με φίδια που βρίσκει σε ανοιχτές περιοχές. Σπάνια τρώει κάτι άλλο. Φωλιάζει κυρίως σε δέντρα, συνήθως πεύκα και έλατα, που βρίσκονται στις πλαγιές απόμερων κοιλάδων. Γενικά προτιμά χαμηλά υψόμετρα. Στην περιοχή κυνηγά στα πιο χαμηλά οροπέδια και σε βσοκσοτόπους στα πιο χαμηλά τμήματα του βουνού. Γενικά το είδος μάλλον ευνοείται από τις πυρκαγιές, οι οποίες δημιουργούν καλούς κυνηγότοπους. Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Κινδυνεύον Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8
Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ελληνικός πληθυσμός: 60-70 ζεύγη. Στην περιοχή το είδος καταγράφηκε τον Ιούνιο 2009 στην έξοδο της κοιλάδας Φλαμπουρίτσας (ενήλικο αρσενικό άτομο), έναν ιδανικό βιότοπο για το είδος. Μολονότι δεν υπάρχει κάποια άλλη γνωστή παρατήρηση στην περιοχή, το είδος αναφέρεται και στην ΕΠΜ, ενώ υπάρχουν παλαιότερες αναφορές από πιο πεδινά μέρη στην Κορινθία. Με δεδομένο ότι το είδος παρατηρείται δύσκολα, όπως και το ότι προτιμά πιο χαμηλές, ήσυχες περιοχές όπου δεν γίνονται πολλές επισκέψεις, φαίνεται πολύ πιθανή η ύπαρξη ενός αναπαραγωγικού ζευγαριού στην περιοχή. Οικολογία. Το Χρυσογέρακο φωλιάζει σε κάθετα βράχια και κυνηγά πουλιά πάνω από ανοιχτές περιοχές. Χρειάζεται περιοχές με μεγάλη αφθονία μεσαίου μεγέθους πουλιών και χωρίς έντονη ανθρώπινη παρουσία. Η περιφερειακή περιοχή στα χαμηλά υψόμετρα της Ζήρειας, ιδιαίτερα στην περιοχή έξοδος Φλαμπουρίτσας Ισώματα, φαίνεται ότι αποτελεί καλό βιότοπο για το είδος επειδή διαθέτει θέσεις φωλιάσματος αλλά και καλό κυνηγότοπο. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ελληνικός πληθυσμός: 200-300 ζεύγη. Τουλάχιστον δύο ζευγάρια φωλιάζουν στην περιοχή, ένα στη Νότια και ένα στη Βορειοδυτική πλευρά του βουνού. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9
Οικολογία. Ο Πετρίτης φωλιάζει σε κάθετα βράχια και τρέφεται με πουλιά που πιάνει στον αέρα. Είναι προσαρμοστικό είδος και μπορεί να ζήσει σε διάφορους τύπους οικοτόπων και να τραφεί με διάφορα είδη πουλιών. Πετροπέρδικα (Alectoris graeca) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ο Ελληνικός Πληθυσμός της Πετροπέρδικας εκτιμάται σε 7.000-15.000 ζεύγη. Στην περιοχή ο πληθυσμός της είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί (η δε εκτίμηση για τον είναι πρακτικά εφικτή σε άτομα και όχι σε ζεύγη) φαίνεται ωστόσο ότι η Ζήρεια διαθέτει εξαιρετικής ποιότητας ενδιαίτημα για το είδος, ιδιαίτερα στις Ανατολικές και Νότιες πλαγιές και στις ανωδασικές ζώνες με φέρουσα ικανότητα πολύ πάνω από 100 ζεύγη. Προσωρινά ο πληθυσμός εκτιμάται στα 80 100 ζεύγη. Οικολογία. Η Πετροπέρδικα είναι επιδημητικό είδος που δεν κάνει μεγάλες μετακινήσεις. Μόνο το χειμώνα μπορεί να κατεβεί σε πιο χαμηλά υψόμετρα λόγω χιονιού. Τυπικό πουλί των ανοιχτών βραχωδών πλαγιών και των βουνών, πάνω από τη ζώνη των δέντρων, αλλά και σε πιο χαμηλά υψόμετρα όπου δεν υπάρχει ενόχληση. Τυπικά συνδεόταν με τις ορεινές καλλιέργειες σιτηρών και γενικά συνυπάρχει καλά με παραδοσιακές ανθρώπινες δραστηριότητες. Τρέφεται με φυτική τροφή (σπόρους, νεαρά φύλλα, βλαστούς, κ.λπ.), ενώ το καλοκαίρι τρώει και έντομα, τα οποία αποτελούν και τη βασική τροφή των νεοσσών. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10
Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Τρωτό Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. O Ελληνικός πληθυσμός του Λευκονώτη Δρυοκολάπτη εκτιμάται από 500 1.000 ζεύγη διασκορπισμένα στην ανώτερη ζώνη των ελατοδασών της ορεινής Ελλάδας. Η εκτίμηση του πληθυσμού είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς πρόκειται για ένα είδος που ζει σε αραιές πυκνότητες. Ωστόσο φαίνεται ότι υπάρχουν πάνω από πέντε επικράτειες του είδους. Ίσως κάποια από αυτά σχετίζονται και μοιράζονται με πληθυσμούς στον Ολίγυρτο και το Χελμό. Οικολογία. Ο Λευκονώτης Δρυοκολάπτης προτιμά σχετικά αραιά δάση με πολλά νεκρά δέντρα με μαλακό ξύλο όπου βρίσκει έντομα. Στην Πελοπόννησο περιορίζεται σε ορεινά ελατοδάση και ιδιαίτερα προς την ανώτερη ζώνη όπου υπάρχουν πολλά ξερά δέντρα και το δάσος είναι πιο αραιό. Η ξήρανση των ελάτων που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια πιθανότατα έχει ευνοήσει το είδος. Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η Δεντροσταρήθρα είναι επιδημητικό είδος στην περιοχή. Ο ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 5.000 10.000 ζευγάρια και στην περιοχή τουλάχιστον 70 ζευγάρια. Πολύ μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού απαντά στα οροπέδια. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11
Οικολογία. Η Δεντροσταρήθρα προτιμά ανοιχτές ακαλλιέργητες περιοχές με ανοιχτό έδαφος, χαμηλή βλάστηση, θάμνους και σκόρπια δέντρα από τα οποία τραγουδά σε υψόμετρο (στη Ν. Ελλάδα) από 500 έως 2000 μ. Στην περιοχή προτιμά ιδιαίτερα τα οροπέδια και τα περιφερειακά, αραιά τμήματα των ελατοδασών ιδιαίτερα προς το ανωδασικό όριο. Επίσης ζει σε ξέφωτα δασών και στα ορεινά λιβάδια αρκεί να υπάρχουν θάμνοι και βραχώδεις εξάρσεις. Φαίνεται να προσαρμόζεται ιδιαίτερα καλά στις καμένες περιοχές όπου επεκτείνεται και φωλιάζει μέσα στα καμένα δάση. Αετομάχος (Lanius collurio) Καθεστώς προστασίας: Ελληνικός Κόκκινος Κατάλογος Παγκόσμιος Κόκκινος Κατάλογος IUCN Παράρτημα Ι Οδηγίας 79/409 Χ Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Καλοκαιρινός επισκέπτης. Ο ελληνικός πληθυσμός εκτιμάται σε 10.000-30.000 ζεύγη. Στην περιοχή αναπαράγεται σε υψόμετρο άνω των 1.000 μέτρων. Ιδιαίτερη πυκνότητα υπάρχει στα οροπέδια που διατηρούν θαμνώδη βλάστηση Οικολογία. Ο Αετομάχος στη Ν. Ελλάδα είναι είδος της ορεινής ζώνης ενώ στα πιο πεδινά τμήματα τον αντικαθιστά ο Κοκκινοκεφαλάς. Προτιμά ανοιχτές περιοχές με αραιούς θάμνους και χαμηλά δέντρα, τα οποία έχει ανάγκη για να φωλιάζει και για να κάθεται στην κορυφή τους επισκοπώντας για λεία. Παρότι στρουθιόμορφο, συμπεριφέρεται σαν μικρό αρπακτικό και κυνηγά μεγάλα έντομα και μικρά σπονδυλωτά (σαύρες, μικρά πουλιά). Συμβιώνει ικανοποιητικά με την παραδοσιακή κτηνοτροφία. Επηρεάζεται πολύ αρνητικά από την εντατική γεωργία. Το οροπέδιο της Ζήρειας, παρόλο που είναι κάπως υποβαθμισμένο για το είδος, αποτελεί εξαιρετικό σε ποιότητα και έκταση ενδιαίτημα για τον Αετομάχο. ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12
6. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΕΙΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΡΝΙΘΟΠΑΝΙΔΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 1 Επέκταση - εντατικοποίηση ετήσιων καλλιεργειών Οικιστική ανάπτυξη, αστική ή εκτός σχεδίου, νόμιμη ή αυθαίρετη Εγκατάλειψη παραδοσιακών αγροτικών πρακτικών και χρήσεων γης, συμπεριλαμβανομένης της εγκατάλειψης της εκτατικής γεωργίας και κτηνοτροφίας Αναδασμός Ακατάλληλη διαχείριση δασών Εξορυκτικές δραστηριότητες: λατομεία-ορυχεία Κατασκευή δρόμων όλων των κατηγοριών, καθώς και σιδηροδρομικών γραμμών Κυνήγι-λαθροθηρία-παγίδευση-συλλογή αυγών ή νεοσσών-καταστροφή φωλιών Καταδίωξη από συγκεκριμένους χρήστες ως επιβλαβή Δραστηριότητες που προκαλούν όχληση (κυνήγι, υλοτομία, αλιεία, συλλογή φυτών και καυσόξυλων Εισαγωγή γενετικού υλικού, υβριδισμός, μεταλλαγμένα Ρύπανση από αγροχημικά που απορρέουν στους υδάτινους αποδέκτες, υφαλμύρωση αποδεκτών 1 Η κατηγοριοποίηση ορολογία των απειλών ακολουθεί την αντίστοιχη του BirdLife International, σύμφωνα και με τις τροποποιήσεις και τις περιγραφές του προγράμματος «Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας» (Δημαλέξης κ.α., 2009) ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13
7. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ Γενικές προϋποθέσεις για την ορθή διαχείριση των ελληνικών ΖΕΠ: Εθνικός Συντονισμός Διαχείρισης Παρακολούθησης των ΖΕΠ με κατάλληλο μηχανισμό διοικητικής και επιστημονικής υποστήριξης. Χαρτογράφηση πυρήνων κατανομής και κρίσιμων ενδιαιτημάτων των ειδών χαρακτηρισμού στο σύνολο των ΖΕΠ. Καθορισμός Επιθυμητών Τιμών Αναφοράς για τα είδη χαρακτηρισμού (FRVs) στο σύνολο των ΖΕΠ. Παρακολούθηση πληθυσμιακών τάσεων των ειδών προτεραιότητας των ΖΕΠ. Εθνικά Σχέδια Δράσης για τα είδη χαρακτηρισμού. Απαγόρευση εισαγωγής αλλόχθονων ειδών ή υβριδίων. Χαρτογράφηση και οριοθέτηση υγροτόπων εντός των ΖΕΠ. Απαγόρευση χρήσης μολύβδινων βολίδων στους υγροτόπους. Υποχρέωση εκπόνησης Ειδικής Ορνιθολογικής Μελέτης για τα έργα των κατηγοριών Α1,Α2,Β3 στην διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση ειδικών ομάδων χρηστών της περιοχής. Ειδικά μέτρα για την περιοχή: Μέτρο Εκπόνηση Σχεδίου Διαχείρισης για τη ΖΕΠ Διατήρηση υγιών πληθυσμών από τα βασικά είδη με τα οποία τρέφεται ο Χρυσαετός (Πετροπέρδικα, Λαγός). Περιορισμός της παράνομης καταδίωξης του Χρυσαετού με δηλητήρια και κυνηγετικά όπλα, με την συνεργασία των κτηνοτρόφων και των κυνηγών, μέσω ειδικού προγράμματος ενημέρωσης. Η διατήρηση της αυτοφυούς θαμνώδους και δεντρώδους βλάστησης στα οροπέδια και η προστασία τους από υλοτομία και αποψίλωση. Το μέτρο αυτό πρέπει να συνοδευτεί από δράσεις ενημέρωσης για την αξία του συγκεκριμένου ενδιαιτήματος, με Προτεραιότητα Υψηλή Υψηλή Υψηλή Υψηλή ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14
δεδομένο ότι διατηρεί πολύ υψηλή βιοποικιλότητα σε διάφορα είδη οργανισμών (ορισμένα από αυτά ενδημικά). Πρέπει να γίνει σαφές ότι η κοπή μιας χαμηλής Μπερκιάς ή Γκορτσιάς στο οροπέδιο μπορεί να είναι πολύ πιο επιζήμια από την κοπή ενός ελάτου κάτι που κοινό και Υπηρεσίες δεν μπορούν να αντιληφθούν. Η αποτροπή διάνοιξης νέων δρόμων σε οποιοδήποτε σημείο της Υψηλή περιοχής. Η διαχείριση της Πετροπέρδικας μέσα στα πλαίσια μιας ΖΕΠ Υψηλή πρέπει να βασίζεται σε αντικειμενικά επιστημονικά δεδομένα και να μην επηρεάζεται από το γεγονός ότι για τη διατήρηση και διαχείριση του εν λόγω είδους υπάρχει έντονο ενδιαφέρον και πολλά παραδοσιακά στερεότυπα και εμπειρικές πρακτικές επιλεκτικής διαχείρισης θηραμάτων. Πρέπει να τονισθεί ότι η ενίσχυση των πληθυσμών της Πετροπέρδικας πρέπει να βασίζεται στην προστασία των πουλιών και των ενδιαιτημάτων τους και όχι σε τεχνητή διατροφή, εμπειρική βελτίωση ενδιαιτήματος (π.χ. σπορές) ή εισαγωγές. Με βάση τις διαπιστώσεις περί επιπτώσεων του κυνηγιού και με δεδομένο ότι το υπάρχον Καταφύγιο Άγριας Ζωής είναι περιορισμένο σε έκταση, θεωρείται επιβεβλημένη είτε η συνολική απαγόρευση του κυνηγιού της Πετροπέρδικας εντός της ΖΕΠ, ή η άσκηση περιορισμένου κυνηγιού κατόπιν των υποδείξεων Ειδικού Διαχειριστικού Σχεδίου που πρέπει να γίνει και να προβλέπει το συγκεκριμένο αριθμό κυνηγετικών εξορμήσεων και πουλιών που θα επιτρέπεται να θηρεύονται εντός της περιοχής, με προσαρμογή από χρονιά σε χρονιά, σε συνδυασμό με τον αποκλεισμό μεγάλων εκτάσεων της ΖΕΠ από το κυνήγι. Αποφυγή απομάκρυνσης των καμένων ελάτων μετά από τυχόν Ενδιάμεση πυρκαγιά. Διατήρηση των παραδοσιακών ορεινών καλλιεργειών με Ενδιάμεση ενίσχυσης ενδιαιτήματος γεωργών και έργα η διατήρησης πηγών και ποτίστρων. Ενισχυμένα κίνητρα για οργανική γεωργία μέσα και γύρω από την Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15
προστατευόμενη περιοχή. Ενίσχυση ορεινής καλλιέργειας σιτηρών στα κατώτερα σημεία των βόρειων και ανατολικών πλαγιών της Ζήρειας Περιορισμός χρήσης φυτοφαρμάκων τόσο εντός της περιοχής όσο και στην περιφερειακή ζώνη (αμπελώνες Κορινθίας, οροπέδιο Φενεού) Διατήρηση ανοιχτών περιοχών μέσω ενίσχυσης της ορεινής κτηνοτροφίας. Αυστηρή τήρηση των απαγορεύσεων στη χρήση δολωμάτων και κάθε άλλου είδους καταδίωξης των αρπακτικών πουλιών. Θεσμοθέτηση ΚΑΖ στα όρια της ΖΕΠ με στόχο τη διατήρηση των ειδών χαρακτηρισμού της. Απαγόρευση κάθε «διαχειριστικής δράσης» (σπορές, ποτίστρες κ.λπ.) χωρίς ειδική διαχειριστική μελέτη και μελέτη σκοπιμότητας. Απαγόρευση άσκησης κυνηγετικών σκύλων σε ολόκληρη την έκταση της περιοχής. Ενδιάμεση Χαμηλή Υψηλή Υψηλή Ενδιάμεση Ενδιάμεση ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16
8. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bourdakis S. & Vareltzidou, S. 2000. Greece pp 261-333. In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds. 2000. Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p. 791. Hatzirvasanis, V. (compiler).1999. Important Bird Areas in Greece: 116. Mount Ziria (Killini). In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) Αδαμακόπουλος Τ., Ματσούκα Π., Χατζηρβασάνης Β. 1988. Τα βουνά του Μωριά. Εκδόσεις Πιτσιλός, Αθήνα Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους. 2004. Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Δημαλέξης Τ., Καστρίτης Θ., Μανωλόπουλος Α., & Κ. Γρίβας. 2009. Προσδιορισμός συμβατών δραστηριοτήτων σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού των Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Τελική Έκθεση, ΥΠΕΧΩΔΕ. Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες). 2001. Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Όρη Ζήρεια Κυλλήνη» με κωδικό ΣΠΠΕ GR116. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ Καμαρινού, Δ. (2005). Ορεινή Κορινθία. Λουτράκι. Παππάς Ε., Γ. Σιγαλός, 2008. «Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την περιοχή του όρους Κυλλήνη (Ζήρεια) και τη χαράδρα Φλαμπουρίτσα». Δήμος Ξυλοκάστρου. Χανδρινός Γ., Καστρίτης Θ. 2009. Πουλια Στο: Α. Λεγάκις & Π. Μαραγκού (επιμ.) (2009). Το Κόκκινο Βιβλίο των Απειλούμενων Ζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία. Αθήνα (υπό έκδοση). ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17