Ο ΚΩΔΙΚΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 7
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στο κεφάλαιο αυτό θα προσπαθήσουμε να συναρμολογήσουμε το όλο πλέγμα της επιχειρηματικής ηθικής και δεοντολογίας. Ο κώδικας επιχειρηματικής δεοντολογίας υποδηλώνει την κοινωνικά ευαισθητοποιούμενη πρόθεση μιας εταιρίας. Εκφράζεται αναφορικά με τους πελάτες, τους εργαζόμενους, τους ιδιοκτήτες και το περιβάλλον γενικότερα.
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Η σύγχρονη επιχείρηση οφείλει να ευαισθητοποιείται ως προς τον τρόπο σκέψης του κοινωνικού περιβάλλοντος στο οποίο ανήκει και να προσαρμόζει τον τρόπο δράσης της ανάλογα με τις γενικά αποδεχτές αρχές του χώρου της. Βρισκόμαστε λοιπόν προς ενός σχετικά νέου φαινομένου κατά το οποίο οι οργανισμοί συνειδητά αναλαμβάνουν κοινωνικούς ρόλους, γνωστούς υπό τον ευρύτερο όρο εταιρική κοινωνική ευθύνη - ΕΚΕ (corporate social responsibility). Η ΕΚΕ βρίσκει τις ρίζες της στη θεωρία των ενδιαφερόμενων μερών.
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Ο συνυπολογισμός των συμφερόντων των ενδιαφερόμενων μερών (σε σχέση με την επικέντρωση αποκλειστικά στα συμφέροντα των μετόχων) κατά τη διάρκεια του επιχειρησιακού προγραμματισμού και των επιχειρησιακών λειτουργιών αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης. Οι κοινωνικά υπεύθυνες επιχειρήσεις αναγνωρίζουν ότι οι επιπτώσεις των δραστηριοτήτων και των αποφάσεων τους μπορεί να επεκταθούν και έξω από τις εγκαταστάσεις τους.
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Ως ενδιαφερόμενο μέρος ενός οργανισμού μπορεί να οριστεί κάθε ομάδα ή πρόσωπο που επηρεάζεται ή επηρεάζει έναν οργανισμό. Αυτά είναι οι μέτοχοι, οι εργαζόμενοι, οι προμηθευτές, οι δανειστές, οι πελάτες, η κοινωνία και οι διάφοροι κυβερνητικοί ή μη οργανισμοί. Στόχος της ΕΚΕ είναι η δημιουργία αξίας. Αντί να επικεντρώνεται στη βραχυπρόθεσμη χρηματοοικονομική απόδοση, έχει ένα πιο μακροπρόθεσμο προσανατολισμό, δημιουργώντας αξία για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ Ως εκ τούτου, αν και η αύξηση της κερδοφορίας αποτελεί βασική προϋπόθεση, μερικές φορές ο στόχος αυτός καταλαμβάνει δευτερεύουσα θέση σε σχέση με άλλα ζητήματα όπως η ασφάλεια των εργαζομένων, η προστασία του περιβάλλοντος και η ποιότητα των προϊόντων. Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις είναι η απόφαση για το ποια δέσμευση ή υποχρέωση είναι πιο σημαντική από κάποια άλλη ανάμεσα στα διαφορετικά ενδιαφερόμενα μέρη.
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Οι οργανισμοί στην εποχή μας διατυπώνουν αρχές συμπεριφοράς στις οποίες στηρίζουν τους επιχειρηματικούς στόχους, διαδικασίες και πράξεις αναφορικά με το πώς αυτές βλέπουν την κοινωνική τους ευθύνη. Οι διατυπώσεις αυτές ονομάζονται κώδικες επιχειρηματικής ηθικής ή επιχειρηματικής δεοντολογίας ή εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (business ethics codes). Η σύνταξη ενός κώδικα είναι χρονοβόρα διαδικασία και απαιτεί εμπειρία των ατόμων που ηγούνται αυτής της προσπάθειας στο χώρο της κοινωνικής ευθύνης. Τα άτομα αυτά συνήθως έχουν διαπιστώσει στην πράξη τα αποτελέσματα από τη μη ύπαρξη κοινωνικής ευθύνης, έχουν παρακολουθήσει σεμινάρια, έχουν συζητήσει σε βάθος το θέμα αυτό με συναδέλφους και άλλους, των οποίων τη γνώμη ασπάζονται.
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Ένα σημαντικό στοιχείο στην ανάπτυξη του κώδικα είναι η συμμετοχή όλων των εργαζομένων στη διαδικασία. Αν ο οργανισμός είναι πολύ μεγάλος θα πρέπει να έχει αντιπροσώπους από κάθε επίπεδο ιεραρχίας που θα συμμετάσχουν στη διαδικασία. Οι εργαζόμενοι είναι πιο πιθανόν να ενσωματώσουν τα ηθικά αυτά κριτήρια στις καθημερινές τους εργασίες αν συμμετείχαν οι ίδιοι στον καθορισμό τους. Συζήτηση για τον κώδικα στον οργανισμό Συζήτηση για τις προσωπικές αξίες των εργαζομένων Συζήτηση για τις πιέσεις στον εργασιακό χώρο που επηρεάζουν αυτές τις αξίες Χρήση υποθετικών παραδειγμάτων για χειρισμό καταστάσεων από τους εργαζομένους
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Ένας σωστός κώδικας επιχειρηματικής ηθικής εμπεριέχει τις εταιρικές αξίες, είναι προσαρμοσμένος στις σύγχρονες κοινωνικές επιταγές, απευθύνεται σε κάθε μέλος του οργανισμού σε όλα τα ιεραρχικά επίπεδα και δεν επηρεάζεται από οικονομικές πιέσεις όπως το χρηματιστήριο ή η οικονομική κρίση. Η γλώσσα του κώδικα δεν χρειάζεται να είναι επίσημη. Οι καλύτεροι κώδικες δεοντολογίας συνήθως γράφονται σε γλώσσα που όλοι μπορούν να κατανοήσουν. Η ύπαρξη του δεν εγγυάται ότι οι εργαζόμενοι θα συμπεριφέρονται ηθικά. Θα πρέπει να συμπληρώνεται με ουσιαστική συμμετοχή, συνεχή εκπαίδευση και περιοδικές αξιολογήσεις.
Ο ΚΩΔΙΚΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ Το εξωτερικό περιβάλλον επηρεάζει τον οργανισμό και συντελεί στη διαμόρφωση της εταιρικής κουλτούρας. Αυτή η σχέση του περιβάλλοντος με την εταιρική κουλτούρα οδηγεί στη δημιουργία στόχων και σε μια κοινωνικά ευαισθητοποιημένη αλλά και κερδοφόρα οργανωσιακή αποστολή. Ο συνδυασμός περιβάλλοντος, εταιρικής κουλτούρας και οργανωσιακής αποστολής θα γίνει η βάση από την οποία θα προκύψει η εταιρική διακυβέρνηση, δηλαδή η άσκηση εξουσίας στο ανώτατο επίπεδο της επιχείρησης.
Ο ΚΩΔΙΚΑΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΥΝΟΛΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΓΙΓΝΕΣΘΑΙ Ο κώδικας επιχειρηματικής δεοντολογίας και ηθικής δεν είναι παρά οι διατυπωμένες αρχές συμπεριφοράς στις οποίες οι επιχειρήσεις στηρίζουν τους στόχους, τις διαδικασίες και τις πράξεις αναφορικά με το πώς αυτές βλέπουν την εταιρική κοινωνική τους ευθύνη. Οι διατυπώσεις αυτές, που περιλαμβάνουν τις νομικές επιταγές, συχνά ξεπερνούν τα δια του νόμου οριζόμενα και συντελούν στο να γνωρίζουν οι πάντες, ιδιοκτήτες, εργαζόμενοι, πελάτες και συμμέτοχοι (stakeholders) τους ηθικά αποδεκτούς νόμους της συγκεκριμένης επιχείρησης. Με την σειρά τους οι κώδικες επιχειρηματικής δεοντολογίας και ηθικής θα γίνουν η βάση των εγχειριδίων λειτουργίας κάθε εταιρείας.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΣ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Είναι δυνατόν να υπάρξει μία μόνο προσέγγιση την οποία όλα τα κοινωνικά συστήματα να δέχονται ως αληθή; Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις που σχετίζονται με την εποχή, τις αρχές, τις φιλοσοφικές προδιαθέσεις, τη μόρφωση, τις οικονομικές ανάγκες και ένα σωρό άλλους παράγοντες. Με την ίδια λογική είναι δυνατόν ένας υπάλληλος να αντιμετωπίζει τα επιχειρηματικά θέματα με την ίδια νοοτροπία που έχει ο διπλανός του; Ο επιχειρηματικός κώδικας δεοντολογίας πρέπει να συντάσσεται από άτομα με αρχές: «Για να είναι κανείς σπουδαίος πρέπει να έχει αρετές. Για να ενεργήσει λοιπόν κάποιος σωστά στην πολιτική και, κατ επέκταση, στον επιχειρηματικό στίβο, πρέπει να είναι σπουδαίος στο ήθος» (Αριστοτέλης)
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΣ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι είναι ιδιαίτερα δύσκολο να συνταχθεί ένας επιχειρηματικός κώδικας δεοντολογίας. Η διατύπωση της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης πρέπει να ακολουθεί μερικές «γενικές αρχές». Μερικές από αυτές είναι: 1. Πρακτική χρησιμότητα: Ένας τέτοιος κώδικας καταρτίζεται για να μπορέσει η επιχείρηση, ευαισθητοποιημένη στις ανάγκες του χώρου όπου δρα, να μεγιστοποιήσει τα επιχειρηματικά της οφέλη με το να γίνει καλύτερος και υπεύθυνος πολίτης. 2. Επιχειρησιακή εγκυρότητα: Ο κώδικας αυτός πρέπει να είναι διαφανής και αξιόπιστος. 3. Δυνατότητα ελέγχου και επιβολής κυρώσεων: Ο κώδικας αυτός πρέπει να μπορεί να ελεγχθεί με συνέπεια και να επιβάλει κυρώσεις σε περίπτωση παραβάσεων.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΣ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ 4. Διαχρονικές διαστάσεις: Ο κώδικας αυτός πρέπει να έχει την ευελιξία να προσαρμόζεται διαρκώς στα νέα δεδομένα. Πρέπει να μπορεί να προκαθορίζει τα μελλοντικά βήματα της επιχείρησης. 5. Αντίληψη περιβαλλοντολογικών καταστάσεων και διαφοροποιήσεων: Η εταιρία δραστηριοποιείται σε διαφορετικά περιβάλλοντα, με ιδιαίτερες κοινωνικές, πολιτισμικές και οικονομικές πραγματικότητες. Ένας τέτοιος κώδικας πρέπει να είναι ευρύς για να περιλαμβάνει αυτές τις διαφορές και να έχει δυνατότητα προσαρμοστικότητας σε περιβαλλοντικές αλλαγές. Ο επιχειρηματικός κώδικας δεν διατυπώνει λεπτομερείς προσδοκίες εργασιών όπως π.χ. χρηματοδότηση υποτροφιών για άτομα με ειδικές ανάγκες. Συνήθως αποτελείται από γενικές αρχές και από αρχές προς κάθε ομάδα που εξαρτάται από την εταιρία (συμμέτοχους-stakeholders).
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΝΟΣ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Παραδείγματα γενικών κανόνων που είναι δυνατόν να περιέχονται στον επιχειρησιακό κώδικα δεοντολογίας μιας εταιρίας μπορεί να είναι: Σεβασμός στο περιβάλλον, προάσπιση του, αποφυγή σπατάλης κάθε είδους. Αποφυγή ή σιωπηρή αποδοχή παράνομων ενεργειών, όπως ξέπλυμα χρήματος ή καταχρηστικών πράξεων. Ενέργειες που βασίζονται όχι μόνο στο γράμμα του νόμου αλλά και στην ουσία αυτού και στις άγραφες εθιμικές παραδοχές. Παραγωγή και εμπορία προϊόντων που να προάγουν το κοινωνικό συμφέρον κάθε ειδικής αγοράς στην οποία η επιχείρηση δραστηριοποιείται.
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΕΝΟΣ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ Οι έξι «χρυσοί κανόνες» για την σύνταξη ενός κώδικα δεοντολογίας 1. Σωστή προετοιμασία: Πριν ξεκινήσετε, συγκεντρώστε τις αναγκαίες πληροφορίες. Πως συνέβη εκείνο το γεγονός που είχε επιπλοκές στην εικόνα της εταιρίας; Γιατί; Ορίστε την περιοχή ηθικής που αφορά και μελετήστε το. Εντοπίστε «ποιους» και τι αφορά. Ποιες μπορεί να είναι οι νομικές επιπλοκές; Ποιες οι κοινωνικές επιπτώσεις; Μην μπείτε σε λεπτομέρειες, καταρτίστε ένα πρόχειρο πλάνο δεοντολογίας. 2. Συνειδησιακός έλεγχος εαυτού: Ξεκινώντας με το πρόχειρο πλάνο σκεφτείτε τις αντιδράσεις των άλλων. Ρωτήστε τον προϊστάμενο πως βλέπει τις διατυπώσεις σας. Σκεφθείτε την οικογένεια σας, θα συμφωνούσε; Σκεφθείτε τη δημοσιοποίηση της ιδέας σας στα ΜΜΕ. 3. Υποστήριξη από την ανώτατη διοίκηση της εταιρίας: Εάν το Διοικητικό συμβούλιο, ο Πρόεδρος, ο Γενικός Διευθυντής και όποιος άλλος αποφασίζει για τις τύχες της εταιρίας δεν υποστηρίζει απολύτως την ύπαρξη ενός κώδικα επιχειρηματικής δεοντολογίας τότε η εφαρμογή του θα είναι πολύ δύσκολη.
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΕΝΟΣ ΚΩΔΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ 4. Ύπαρξη προηγούμενης εταιρικής εμπειρίας: Συνιστάται η ανάληψη της προσπάθειας σύνταξης ενός κώδικα επιχειρηματικής δεοντολογίας μόνο από επιχειρήσεις που ήδη έχουν κάποιες εμπειρίες στη δημιουργία διαδικασιών ISO, ERP κ.ο.κ. Πρέπει να προϋπάρχει το κατάλληλο έδαφος για να επιτευχθεί ένας τόσο σύνθετος στόχος. 5. Δημιουργία πλάνου με σωστά χρονικά περιθώρια: Το πρόχειρο πλάνο που αναφέρθηκε στους πρώτους κανόνες θα γίνει η πλατφόρμα άλλων πλάνων που διάφορα άλλα στελέχη της επιχείρησης αποπειράθηκαν να αναπτύξουν. Συνήθως, κάποιος που ξέρει καλά την επιχείρηση θα αναλάβει να συντονίσει τον κώδικα επιχειρηματικής δεοντολογίας. Για να πετύχει μια τέτοια προσπάθεια θα πρέπει να έχει εγκριθεί το χρονοδιάγραμμα της. Θα απαιτηθούν πάρα πολλές ανθρωποώρες και θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν στελέχη ανεξαρτήτως των κύριων λειτουργικών τους υποχρεώσεων. 6. Αμερόληπτη λογιστική πρακτική για κάθε ενέργεια και σε κάθε αγορά όπου η εταιρία ενεργεί: Ο κανόνας εδώ είναι να υπάρχει διαφάνεια και λογιστική εγκυρότητα για κάθε ενέργεια της εταιρίας.